ول 1994 جىلى جاريالانعان ماقالاسىندا بىلاي دەدى: «رەسەي يمپەريا دا، دەموكراتيالى ەل دە بولا الادى، الايدا ءبىر ۋاقىتتا ەمەس... رەسەي ۋكراينانى وزىنە قاراتا الماسا، يمپەريا بولۋدان قالادى; ال اۋەلى بيلىگىن «ساتىپ الىپ»، كەيىن باعىندىرۋدى كوزدەسە، اۆتوماتتى تۇردە يمپەرياعا اينالادى».

ءسوز يەسى – امەريكانىڭ كورنەكتى ساياساتتانۋشىسى، مەملەكەت قايراتكەرى، فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، دجونس حوپكينس ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى، اقش پرەزيدەنتىنىڭ سىرتقى ساياسات جانە ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك جونىندەگى كەڭەسشىسى بولعان زبيگنەۆ بجەزينسكي. ول – ۋكراينانىڭ تاۋەلسىز مارتەبەسى تۋرالى جوسپاردىڭ جانە «ەۋروپاعا ارنالعان جوسپاردىڭ» اۆتورى. ناتو بالتىق جاعالاۋىنداعى ەلدەردىڭ شەكاراسىن كەڭەيتۋدى جانە رەسەيدىڭ دەرجاۆا بولۋىنا جول بەرمەۋىن قاراستىردى.

ز.بجەزينسكي 1928 جىلدىڭ 28 ناۋرىزىندا ۆارشاۆادا دۇنيەگە كەلگەن. ونىڭ اكەسى – تادەۋش بجەزينسكي 1931-35 جىلدارى گەرمانيادا، 1936-38 جىلدارى كسرو-دا قىزمەت ديپلوماتيالىق ميسسيانى اتقارعان پولشانىڭ مىقتى ديپلوماتى بولعان. زبيگنەۆ وسى جىلدارى ەرتە ءناتسيزمنىڭ قالىپتاسۋىن جانە ستاليندىك رەپرەسسيانىڭ كورىنىستەرىن ءوز كوزىمەن كوردى، ءسابي-جۇرەكپەن سەزىندى. سوندىقتان ونىڭ مىنەزى مەن دۇنيەتانىمىنىڭ قالىپتاسۋىنا كەڭەس وداعىمەن سوعىس تۋرالى جانە قىزىل ارميانىڭ پولشانى باسىپ الۋ ارەكەتتەرى تۋرالى اكەسى ايتقان اڭگىمەلەر كوپ اسەر ەتتى دەۋگە تولىق نەگىز بار. بجەزينسكي وتباسى 1938 جىلى كاناداداعى مونرەال قالاسىنا قونىس اۋداردى. بولاشاق ساياساتكەر ەڭبەك جولىن 20 جاسىندا كانادانىڭ كۆەبەك پروۆينتسياسى ۇكىمەتىنىڭ جانىندا اتتاشە بولىپ باستادى.

كەيىپكەرىمىز سودان تۋرا ون جىل وتكەن سوڭ، ياعني 1958 جىلى امەريكا ازاماتتىعىن الدى. حح عاسىردىڭ ورتاسىندا نيۋ-يورككە كوشتى، كەيىنىرەك كولۋمبيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى اتاعىن يەلەنىپ، كوممۋنيزم ينستيتۋتىنىڭ ءبىرىنشى ديرەكتورى قىزمەتىنە تاعايىندالدى. زبيگنەۆ بجەزينسكيدىڭ تۇڭعىش كىتابى «كەڭەس وداعى: بىرىكتىرۋ جانە قايشىلىق» دەپ اتالادى. بۇل كىتاپتاعى بجەزينسكيدىڭ وتكىر جانە قاتال پايىمداۋلارى وقىعان جاندى بەي-جاي قالدىرمادى. ۇزاماي زبيگنەۆ حالىقارالىق قاتىناستار جونىندەگى كەڭەسكە شاقىرتۋ الدى جانە قۇرمەتتى پروفەسسورلاردىڭ ءبىرى بولدى. بەلسەندى دەموكرات اقش-تىڭ بولاشاق پرەزيدەنتى دجون كەننەديدىڭ سايلاۋ ناۋقانىندا سىرتقى ساياسات جانە ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك جونىندەگى كەڭەسشى بولدى.

كەيىن ول اقش-تىڭ جاڭا پرەزيدەنتى ليندون دجونسوننىڭ اكىمشىلىگىندە قىزمەت ەتىپ، شىعىس ەۋروپانىڭ ءار ەلىمەن جەكە-جەكە ىمىرالاسۋدىڭ بىرەگەي  جولدارىن ويلاستىرىپ، ساياسي «كوپىر سالۋ» باعدارلاماسىن ازىرلەيدى. ءيا، اقش پرەزيدەنتىنىڭ كونگرەستە سويلەگەن سوزىندەگى «كوپىر سالۋ» ساياساتىن باستاۋ تۋرالى گاپتى بجەزينسكي دايىندادى.

زبيگنەۆ بجەزينسكي اقش پرەزيدەنتىنىڭ شەشىمىمەن مۇحيتتىڭ ارعى جاعىنداعى حالىق ءۇشىن ەڭ قۇرمەتتى ەكى جوعارى ماراپاتتىڭ ءبىرى – پرەزيدەنتتىك بوستاندىق مەدالىمەن ماراپاتتالدى. بوستاندىق مەدالى اقش-تىڭ ۇلتتىق مۇددەلەرىن قورعاۋعا، دۇنيەجۇزىلىك بەيبىتشىلىكتى ساقتاۋعا جانە امەريكا مەن الەمنىڭ الەۋمەتتىك ءھام مادەني ومىرىنە ەلەۋلى ۇلەس قوسقان ادامدارعا بەرىلەدى.

ايتپاقشى، بجەزينسكيدىڭ ەڭ تانىمال كىتاپتارىنىڭ ءبىرى – «ۇلى شاحمات تاقتاسى». ول ءۇشبۋ كىتاپتا ەۋرازيا ەلدەرىنىڭ قازىرگى جاعدايىنا كوز جۇگىرتىپ، ونى «ۇلى شاحمات تاقتاسى» دەپ اتادى جانە اقش «وسى كونتينەنتتەگى حالىقارالىق قاۋىپسىزدىكتىڭ جالعىز كەپىلى» دەدى.

ول ءوزىنىڭ ۇزاق عۇمىرىندا ەۋرازياداعى اسكەري، ساياسي تۇراقسىزدىققا سەپ بولاتىن يمپەرياليزممەن كۇرەستى. بۇل رەتتە بجەزينسكي: «رەسەي – رەسەي مەن كەڭەس مەملەكەتتەرىنىڭ جەكەلەگەن بيلەۋشىلەرىنىڭ يمپەريالىق تاسىلدەرى عانا ەمەس، رەسەي – ءبۇتىن ءبىر ەل. ءوز حالقىمەن، مادەنيەتىمەن جانە داستۇرىمەن» دەگەن ويىن ءاردايىم ورتاعا سالدى. زبيگنەۆ مۇنداي رەسەيگە ەشقاشان قارسى بولعان ەمەس. ول «بيلىك پەن ادامداردى اجىراتۋ كەرەك» دەگەن پىكىرىن دە ءجيى ايتاتىن.

بجەزينسكيدىڭ رەسەي مەن ۋكراينا اراسىنداعى قارىم-قاتىناس، ۋكراينا مەن رەسەي قارىم-قاتىناسىنا قاتىستى باتىستىڭ ۇستانىمى، قىرىمنىڭ رەسەي فەدەراتسياسىنا كىرۋى تۋرالى مالىمدەمەلەرى بۇل كۇندەرى وتە وزەكتى. ءبىز ماقالانىڭ كىرىسپەسىندە دايەك ەتكەن پىكىردى ول وتىز جىلداي بۇرىن جازعان. ۋاقىتتىڭ ءوزى ۇلى ساياساتتانۋشىنىڭ بولجامىن راسقا شىعارىپ كەلەدى.

ول جوعارىداعى ويىن بىلاي جالعايدى: «رەسەي ۋكرايناعا ءامىرىن جۇرگىزە الماسا ەۋرازيالىق يمپەريا بولۋدان قالادى. بىراق رەسەي ۋكرايناسىز دا  يمپەريا مارتەبەسى ءۇشىن بارىن سالىپ باعادى، الايدا بۇدان كەيىن ول ازيانىڭ يمپەريالىق مەملەكەتىنە اينالادى».

«ۇلى شاحمات تاقتاسى» كىتابىندا بجەزينسكي «قىرعي-قاباق سوعىستان» كەيىن «جەر استىنان جىك شىققان، ەكى قۇلاعى تىك شىققان» – التى جاڭا گەوساياسي ورتالىقتى اتادى. ارينە، ۆاشينگتون ولاردى باقىلاۋدا ۇستاۋى كەرەك دەپ ەسەپتەدى بجەزينسكي. ال بۇل ءتىزىمنىڭ باسىندا ۋكراينا تۇر ەدى.

بجەزينسكي ۋكراينانىڭ ماسكەۋدىڭ سىرتقى ساياساتىنداعى باستى باسىمدىققا اينالۋىنا جانە كورشىلەرىن قايتا بىرىكتىرۋگە ۇمتىلاتىنىنا قاتتى الاڭدادى. «ۋكراينانىڭ «رەينتەگراتسياسى» بەلگىلى ءبىر ماعىنادا رەسەيلىك ساياسي ەليتانىڭ كوپشىلىگى ءۇشىن سەنىم بابى بولىپ قالا بەرەدى»، – دەدى ول.

بجەزينسكي «ەگەر امەريكا ەۋروپاداعى جاڭا ىشكى داعدارىسقا، تۇركيا مەن ەۋروپا اراسىنداعى الشاقتىقتىڭ ۇلعايۋى نەمەسە اقش پەن يراننىڭ ءبىر-بىرىمەن قاستاسۋىنا الاڭداپ، ۋكرايناعا جەتكىلىكتى نازار اۋدارماسا، ۋكراينانىڭ بولاشاعى كۇماندى بولىپ قالا بەرەدى» دەگەن بولجامىن دا اشىق ايتتى.

رەسەي قىرىمدى باسىپ العاننان كەيىن ول ماسكەۋ مەن كيەۆتىڭ قارىم-قاتىناسىنا كوبىرەك كوڭىل ءبولدى. بۇل تۋرالى بىلاي دەپ جازدى: «ۋكراينا قىرىمنان ءبىرجولا ايىرىلدى ما، مەن مۇنى بىلمەيمىن. الايدا ەكى ەل اراسىنداعى قارىم-قاتىناس تۇراقتالىپ، ءبىرشاما ۇتىمدى بولعاننان كەيىن وسى ماسەلەنى قايتا كوتەرۋ كەرەك. ورىستار قىرىمعا بانديتتىك شابۋىل جاسادى جانە مۇنىسىن الدەقانداي سەبەپتەرگە سۇيەپ اقتاۋعا تىرىستى. كيەۆ  ەندى رەسەيدىڭ بۇل ءتاسىلدى بۇكىل ۋكرايناعا قولدانۋىنان ساق بولعانى ءجون. سولاي بولا قالسا، مۇنىڭ سوڭى الەم 1939 جىلدان بەرى كورمەگەن قاقتىعىسقا ۇلاسۋى مۇمكىن».

بجەزينسكي ۋكراينانى رەسەيمەن بولاشاق سوعىس ءۇشىن قارۋ-جاراقپەن قامتاماسىز ەتۋدى جاقتادى: «ۋكراينانى تانككە قارسى قارۋ نەمەسە مينومەت سياقتى ءىرى قالالاردى قورعاۋ ءۇشىن قورعانىس قارۋىمەن قامتاماسىز ەتۋ ورىندى بولار ەدى، ويتكەنى بىزگە رەسەيدىڭ زورلىق-زومبىلىعىنىڭ قۇنىن ارتتىرۋعا تۋرا كەلدى. حالقى قورعانىستا تۇرعان قالانى باسىپ الۋ وتە قىمباتقا تۇسەدى».

بجەزينسكي ۋكراينانىڭ ەۋروپانىڭ ءبىر بولىگى بولۋىنا كومەكتەسۋ كەرەك دەپ ەسەپتەدى. ال رەسەي ءۇشىن ەڭ جاقسى ستسەناري كيەۆ پەن ماسكەۋدى بريۋسسەلدەن باسقارىلاتىن ەۋروپاعا قوسۋ دەپ سانادى. ول 2014 جىلدىڭ قازان ايىندا ۋكراينانىڭ «ينتەر» تەلەارناسىنا بەرگەن سۇحباتىندا: «ۋكراينا ەۋروپالىق الەمنىڭ ءبىر بولىگى بولعىسى كەلەتىنىن شىنىمەن دالەلدەۋى كەرەك. سولاي ەتسە، وندا رەسەي ءبىر عانا تۇيىققا تىرەلەدى، بۇل – شىندىقپەن كەلىسىپ، ەۋروپانىڭ ءبىر بولىگى بولۋ. رەسەي مۇنى ىستەمەسە، قىتايدىڭ قيراعان سەرىگىنە اينالادى»، – دەگەن ەدى.

بجەزينسكي 2008 جىلدىڭ 1 ساۋىرىندەگى Washington Post ءجۋرناليسى دەۆيد يگناتۋسقا بەرگەن سۇحباتىندا بىلاي دەدى: «...قۇبىر جابىلسا، باتىس ەلدەرى بىردەن زارداپ تارتادى، الايدا رەسەي مۇنىڭ سالدارىن، ياكي، قارجىلىق قيىندىقتاردى ءۇش، ءتورت نەمەسە بەس جىلدان كەيىن سەزەدى. وسىناۋ جايت رەسەيلىكتەردىڭ قىسىم جاساۋىنا قىسقا مەرزىمدى ارتىقشىلىق بەرەدى».

زبيگنەۆ بجەزينسكي دۇنيەجۇزىندەگى ەلدەردىڭ تۇراقتى جۇيەسىن قۇردى، ولاردىڭ اراسىندا اقش تورەشى ءرولىن اتقارۋ ءتيىس دەپ ايتتى. امەريكاعا بۇل ءرولدى اسكەري، تەحنيكالىق، عىلىمي جانە مادەني ۇستەمدىكتەرى ارقىلى جۇزەگە اسىرۋعا بولاتىنىن جەتكىزدى. امەريكانىڭ ۇلى ساياساتكەرى زبيگنەۆ بجەزينسكي 2017 جىلى 26 مامىردا ومىردەن وزدى.

كەرىمسال جۇباتقانوۆ

Abai.kz