مەكەمتاس اعا، ءسىزدى حالىق ءبىرىنشى كەزەكتە ابايتانۋشى رەتىندە بىلەدى. ايتىڭىزشى، ابايدىڭ باستى وكىنىشى نە ەدى؟

مەكەمتاس اعا، ءسىزدى حالىق ءبىرىنشى كەزەكتە ابايتانۋشى رەتىندە بىلەدى. ايتىڭىزشى، ابايدىڭ باستى وكىنىشى نە ەدى؟
– اباي ءوزىنىڭ ساياسي-ليريكالىق ولەڭىندە «مولاسىنداي باقسىنىڭ، جالعىز قالدىم، تاپ شىنىم» دەپ ۋايىمعا سالىنادى. بۇل – پاتشالىق رەسەي ساياساتىنىڭ نەگىزىندە قازاق دالاسىندا اۋماقتىق بولىس سايلاۋى ينستيتۋتى ەنگىزىلگەن شاق. بۇل ساياسات قازاق بولمىسى ءۇشىن اسا زياندى بولدى. سەبەبى، اعايىن اراسىن ءبۇلدىرۋدى، ەل تىنىشتىعىن بۇزۋدى كوزدەگەن ساياسات ەدى. سولاي بولدى دا. قازاق مىنەز-قۇلقى بۇزىلدى، ەلدى الاكوزدىك پەن پاراقورلىق جايلادى. اباي سىندى كوزى اشىق بولىستار سول كەزدە اۋماقتىق ەمەس، اۋلەتتىك سايلاۋدى قولداعان. بىراق وعان پاتشا ۇكىمەتى كونبەدى. پاتشا ۇكىمەتىنە قازاقتىڭ ىدىراعانى كەرەك بولدى. بىرنەشە رۋدان تۇراتىن اۋماقتى ءبىر سايلاۋ وكرۋگىنە بىرىكتىرۋ – ادەيى جاسالعان قۇيتىرقى ارەكەت ەدى. مۇنى – جابايىلاردى جابايىنىڭ قولىمەن تۇنشىقتىرۋ دەيدى. ياعني، جاڭا بولىستىق جۇيە قازاقتى قازاققا ايداپ سالدى. اۋىلدار وزىمەن-ءوزى يت بولىپ تالاستى دا كەتتى. پارتيا-پارتيا، اۋىل-اۋىل بولىپ تالاستى. ال، پاتشانىڭ ادامدارى ورتادا پارانى الىپ وتىرا بەردى. اباي وسىعان وكىندى. توبەلەس ۇلكەن رۋلاردىڭ اراسىندا ەمەس، قويى قورالاس، وزەن-بۇلاعى جاعالاس تومەنگى رۋلار مەن اعايىن اراسىندا بولدى. ولاردى شاعىستىرىپ قويدى. قازاقتىڭ پسيحولوگياسى، مىنەز-قۇلقى ابايدىڭ تۇسىندا بۇزىلدى. اباي وسىنى كوردى، ءوزىنىڭ ولەڭدەرى مەن قارا سوزدەرىندە ايتتى. حالقىنىڭ قاي جاققا قاراي كەتىپ بارا جاتقانىن كورىپ، قاتتى ۋايىمدادى. قازاق سودان بەرى وڭالماي كەلەدى. رۋعا بولىنۋشىلىك، پاراقورلىق، مىنەزدىڭ تۇزەلمەۋى وسى كۇنگە دەيىن قالار ەمەس. وتكەننىڭ وسىنداي سالقىنى بارلىق جەردە ساقتالعان. مۇنداي ساياساتتى بۇعان دەيىن قىتايلار مەن ارابتار دا قولدانىسقا ەنگىزگەن بولاتىن.
– كەڭەستىك يدەولوگيانىڭ اباي مۇراسىنا سالقىنى ءتيدى دەپ جاتادى.
– تيگەندە دە قاتتى ءتيدى. عىلىمنىڭ، دۇنيەتانىمنىڭ زەرتتەۋشىسى اباي بولدى. ال كەڭەستىك داۋىردەگى يدەولوگيا وعان باعانى جالعان ۇعىممەن بەردى. ويتكەنى، اباي تۋرالى ءىلىم باتىستىڭ، رەسەيدىڭ ادەبيەتى نەگىزىندە عانا قالىپتاستى. ساياساتتىڭ ىرقىمەن وسىلاي بولدى. اباي دۇنيەتانىمىنىڭ شىعىس مادەنيەتىمەن، ادەبيەتىمەن جانە تاريحىمەن بايلانىستى جاعى مۇلدە ءسوز ەتىلمەدى. وعان كەڭەستىك يدەولوگيا كونبەدى. ناتيجەسىندە مۇحتار اۋەزوۆتىڭ ابايدىڭ قالىپتاسۋى جايلى تۇجىرىمى بۇزىلدى. م.اۋەزوۆتىڭ پايىمىنشا، ابايعا تۋعان جەردىڭ رۋحانياتى مەن مادەنيەتى، شىعىس دۇنيەسى جانە باتىس دۇنيەسى اسەر ەتكەن. بىراق، كوكپ وك 1949 جىلعى كوسموپوليتيزم تۋرالى قاۋلىسىنىڭ نەگىزىندە اباي دۇنيەتانىمىنىڭ تەك رەسەيگە جانە باتىسقا قاتىستى جاعى عانا دارىپتەلدى. ول جاعى زەرتتەلدى، جامان بولعان جوق. بىراق تابيعاتقا قاراڭىز. كەز كەلگەن ادام 25 جاسىندا قالىپتاسادى. ال اباي 30 جاسقا دەيىن ورىس كىتابىن وقىعان جوق. بۇعان دەيىن ول شىعىس مادەنيەتىمەن سۋسىندادى. سوندىقتان ابايتانۋ ىلىمىنە ۇلكەن وزگەرىس قاجەت.
– اتالارىمىز كۇردەلى كەزەڭدى ابايعا دەيىن دە باستان كەشكەن بولار؟
–  رەسەي دە، قىتاي دا قازاقتى جاۋلاپ الا الماعان. ولاردا قالىپتاسقان جۇيەلى اسكەر بولعانىمەن شەكارادان كىرگەن سايىن تاياق جەپ شەگىنەتىن. سەبەبى، اسكەرلەرى ات ۇستىندە قازاقتار سياقتى سوعىسا المايتىن. يمپەريالار بىزگە تيە المادى، بىراق ولار كەزەڭدى كۇتتى. اقىرى ەكى يمپەريا جاسىرىن تۇردە ديپلوماتيالىق كەلىسىم جاسادى. ولار جابايىلاردى جابايىنىڭ قولىمەن قىرۋ ءادىسىن قولداندى. ول ءۇشىن ەكى حالىقتى – قازاق پەن قالماقتى  تاڭدادى. قالماقتى سول كەزدە ەكىگە ءبولدى. ءبىرىن رەسەي پاتشالىعىمەن الدىن الا كەلىستىرىپ، ەدىل-جايىققا قونىستاندىردى. ولاردى ەكى يمپەريا دا قارۋلاندىرىپ، قازاققا، باشقۇرتقا، قىرىم تاتارلارىنا شابۋىلداتىپ وتىردى. قالماقتار كەرەيلەردى قۋىپ، ولاردىڭ وتىرعان ومبى ولكەسىن پاتشا ۇكىمەتىنە سىيعا تارتتى. قازاقتار قالماقپەن سوعىسىپ جۇرگەندە بوساعان جەرلەرگە ورىستار بەكىنىس سالىپ جاتتى. تاتارلار رەسەيدىڭ بودانىندا بولاتىن. بىراق، قالماقتار تاتارلاردى قىرعاندا رەسەي ۇكىمەتى توقتاتپادى، «قىرىلا بەرسىن، جەر وزىمىزگە قالادى» دەگەن پيعىلدا بولدى. وسىلايشا، رەسەي اياۋسىز گەنوتسيدتىك ساياسات ۇستاندى. بۇل جاعدايلار ءتورت ءتىل بىلگەن، بۇحارا مەدرەسەسىنەن ءبىلىم العان قوجابەرگەن جىراۋدىڭ «ەلىم-اي» جىرىندا ايتىلادى. ال  1723 جىلى 895 000 اسكەرمەن قازاققا شاۋىپ، حالىقتىڭ ۇشتەن ەكىسىن قىرىپ سالدى. قازاقتىڭ بوسىپ كەتەتىن كەزەڭى – وسى. قازاق ءۇشىن نە ءولۋ، نە ءولتىرۋ كەرەك بولدى. ءسويتىپ، 1726 جىلعى تاريحي ورداباسى جيىنىنان كەيىن قازاقتار بار كۇشىن سالىپ، قالماقتى قىردى. ەلىمىز بەن جەرىمىزدى ساقتاپ قالدىق. بىراق، رەسەيدىڭ ميسسيونەرلىك ساياساتى توقتامادى، ول كەشەگىگە دەيىن جالعاسىپ كەلدى. مىنا جاعىمىزدان قىتاي، قىرعىز ەلدەرى، مىنا جاعىمىزدان قوقان، حيۋا، بۇحارا جەرىمىزگە كوز تىگىپ جاعالاسۋمەن بولدى. رەسەيدىڭ وتارلاۋ ساياساتىنان 47 تۇركى حالقى زارداپ شەكتى. سونىڭ 27-ءسى تاريحتان كەتتى، 20-سى ءومىر ءسۇرىپ جاتىر، ال 5-ءى عانا ەگەمەندىك الدى.
– ءورىستىلدى قازاقتار قالاي پايدا بولادى دەپ ويلايسىز؟
– بۇل دا پاتشالىق رەسەيدەن باستاۋ الدى. ولار تۇركى حالىقتارىنىڭ دىنگە وسالدىعىن جاقسى پايدالاندى. 1867 جىلدان باستاپ حالىقتاردى شوقىندىرۋ جانە ورىستاندىرۋ ساياساتىن اشىق تۇردە  باستادى. كەيىنىرەكتە ورىس-تۇزەم مەكتەپتەرى اشىلدى.  ونداي مەكتەپتەر كوبەيە كەلە كەڭەس ءداۋىرىنىڭ باسىندا بەلەڭ الىپ، سوڭى مىڭداعان ارالاس مەكتەپكە ۇلاستى. ناتيجەسىندە حالقىمىزدىڭ 30-40 پايىزى شالا قازاق بولىپ شىقتى. شالا قازاقتاردى جىلما-جىل ءوندىرىپ وتىرۋ جۇيەگە قويىلعان ۇردىسكە اينالدى. ماتەريالدىق بازاسى مىقتى مەكتەپتەر – ارالاس مەكتەپتەر بولدى.  مەكتەپتەردەن جىلىنا 150-200 مىڭ شالا قازاق شىعىپ وتىردى. ۇلتتىق ساياساتتىڭ باستى جاۋى – وسى ارالاس مەكتەپتەر. بۇل جاعداي ۇلكەن ستراتەگيالىق تۇرعىدا كۇرەسەتىن نارسەمىز. سول شالا قازاقتار بايىپ، يگىلىكتىڭ باسىم بولىگىن كورۋدە. جەكەشەلەندىرۋ كەزىندە مەملەكەت مۇلكىن يەلەنگەن دە سولار. ولار تىستەسىپ، ۇلتتىق ساياساتتىڭ العا باسۋىن تەجەپ كەلەدى. قازىردىڭ وزىندە 2097 ارالاس مەكتەپ بار. وسى قالپىندا كەتە بەرسە ءتىل مەن سالت-ءداستۇر قوجىراي بەرەدى. ءبىز ەكى مينيسترلىككە ساق بولۋىمىز كەرەك. بۇلار – مادەنيەت مينيسترلىگى مەن ءبىلىم مينيسترلىگى. وسىلار يدەولوگياعا تىكەلەي بايلانىستى قۇرىلىمدار. وكىنىشكە قاراي، بىزدە مينيسترلەر ءجيى اۋىستىرىلادى. ءبىر جولى تارازعا ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى كەلدى. رەكتورىمىز سۇراق بەرمەۋىمىزدى ەسكەرتتى. «جارايدى» دەپ وتىردىق. سول كەزدەگى مينيستر بىرعانىم ءايتىموۆا ەدى. بايانداماسىن جاپ-جاقسى جاسادى. سودان كەيىن ءوزى «سۇراق بەرىڭىزدەر» دەپ قايتا-قايتا ايتىپ، زالعا قارادى. مەن الدىڭعى قاتاردا وتىرعان ەكەنمىن. ماعان قاراپ «اعاي، سۇراق بەرىڭىز» دەپ قالدى. مەن امالسىزدان «ارالاس مەكتەپتەرگە دەگەن كوزقاراسىڭىز قانداي؟» دەپ قويىپ قالدىم. ول بولسا اڭگىمەنى باسقا ارناعا بۇرىپ كەتتى. مەن تارازداعى 52 مەكتەپتى تالداپ، باسىم بولىگىنىڭ ارالاس مەكتەپ ەكەنىن كورسەتىپ بەردىم. مينيستر «وي، اعاي، جاۋاپ بەرە المايمىن» دەپ ءسوزدى ءبىتىردى. بۇعان مەنىڭ قاتتى قارنىم اشتى. سوندا مينيستر «قوراسىندا قانداي قويى بارىنان» بەيحابار شوپان سياقتى كورىندى.
– ىلگەرىدە قازاقتار سانى جاعىنان كوپ ەل بولعان ەكەن. حالقىمىزدىڭ ازايىپ كەتۋ تاريحى قالاي بولعان ەدى ؟
– قازاق حالقى 1911 جىلعى حالىق ساناعىندا رەسەيگە قاراعان تۇركى حالىقتارىنىڭ ەڭ كوبى، ياعني ولاردىڭ 57 پايىزى بولاتىن. 1916 جىلى قازاقتاردىڭ سانى 6 ميلليونعا جەتتى. بىراق قىتايداعى، موڭعولياداعى قازاقتار ەسەپكە الىنعان جوق. قازاقتار ۇلى وتان سوعىسى باستالعاندا ءبىر ميلليون توعىز جۇزگە دەيىن كەمىپ، نەبارى جيىرما بەس جىلدىڭ ىشىندە (1916-1941 جىلداردا) ءتورت ميلليون ءجۇز مىڭ قازاق قولدان ۇيىمداستىرىلعان اشارشىلىق پەن 1937 جىلعى قىزىل قىرعىننىڭ قۇربانىنا اينالدى. 1911 جىلعى حالىق ساناعىندا وزبەكتەر بىزدەن ءۇش ەسە از بولسا (ەكى ميلليون ادام), بۇگىندە ولار وتىز ميلليونعا جەتىپ ۇلگەردى. ال، ءبىر كەزدەرى تۇركى حالىقتارىنان ءۇش ەسە كوپ قازاق قازىر وزدەرىنەن سانى از وزبەك ەلىنەن ءۇش ەسە كەم بولىپ وتىر. سەبەبى نەدە؟ بۇعان سەبەپ – ورتالىقتىڭ قازاقتارعا دەگەن ەرەكشە قاتىگەز قاتىناسى. 1937 جىلى «حالىق جاۋى» رەتىندە تاجىكتەردەن 1 كىسى اتىلسا، وزبەكتەردەن 7 كىسى، سانى از قىرعىزداردىڭ وزىنەن 40 ادام (شاماسى الاش يدەياسىنا ءىش تارتۋى سەبەپ بولسا كەرەك) اتىلسا، قازاقتاردان بىردەن 25 مىڭ ادام «حالىق جاۋى» رەتىندە قۇربان بولدى. تاجىك، وزبەك، قىرعىزداردى قوسا العاندا، قازاقتار ولاردان مىڭ ەسە كوپ اتىلدى. ورتالىق ۇكىمەتتىڭ سىرداريا گۋبەرنياسىنىڭ گەنەرال-گۋبەرناتورىنىڭ مالىمدەمەسى بويىنشا، ورىستىڭ سول كەزدەگى ساياسي ەليتاسى ءبىر شەشىمگە كەلىپ، قازاقتاردى تەز ارادا شوقىندىرىپ، ورىستاندىرۋ قاجەت بولدى. كونبەسە، جەر بەتىنەن ءبىرجولاتا جويۋ ساياساتىن ۇستاندى. بىراق، قۇدايعا شۇكىر، بۇل ارەكەتتەرىن اياعىنا دەيىن جەتكىزە المادى.
– ءسىزدى قازىرگى قوعامىمىزداعى قانداي جاعدايلار كوبىرەك الاڭداتادى؟
– جوعارىدا اتاعان شالا قازاقتار مەن سىبايلاس جەمقورلىق كوڭىلدى قۇلازىتادى. قولىنان ءىس كەلەتىن، بىلىكتىلىگى جەتكىلىكتى ادامداردىڭ قىزمەتكە ورنالاسۋى قيىنعا سوعاتىن بولدى. قۇدايعا شۇكىر، مەملەكەت دامىپ جاتىر، بايلىعىمىز بار. بىراق، وسى سىبايلاس جەمقورلىق تۇبىمىزگە جەتپەسە بولعانى. 1997 جىلى شىمكەنتتە ەلباسىنىڭ قاتىسۋىمەن وتكەن جينالىستا ءتورت ادام سويلەدىك. سوندا سىبايلاس جەمقورلىقتى مەملەكەتتىڭ وزەگىنە تۇسىرمەي قۇرتۋ كەرەكتىگىن ايتتىم. «كادردى جوندەمەسەڭىز بولمايدى» دەگەندى دە قوستىم. سونىمەن قاتار 1926 جىلى رەسەيگە ساتىلىپ كەتكەن ياسساۋي كەسەنەسىندەگى قىمبات باعالاناتىن زاتتاردى قايتارۋ ماسەلەسىن كوتەردىم. ەلباسى «ماسەلەنى دۇرىس قويدىڭىز» دەپ، ءسوزىمدى قولدادى.  جەمقورلىق تومەننەن ەمەس، جوعارىدان باستالادى. اراب الەمى بۇزىلدى. تاراپ جاتقان تەرىس اعىمداردى ەۋروپا قارجىلاندىرىپ جاتىر. بيىل 11 ميلليارد دوللار قارجى يسلامداعى جانە حريستيانداعى ءدىني اعىمدارعا ءبولىندى. ءبىلىم رەفورماسى وتە قاتە. مۇندا دا وزگەنىڭ جۇيە تاسىلدەرى كىرىپ جاتىر. مىسالى، كوشەتتى وتىرعىزۋ ءۇشىن اۋا رايى مەن توپىراعىنا قاراۋ كەرەك، سايكەس كەلە مە، جوق پا؟ ءبىلىم دە سول سياقتى.
–  لاتىن ارپىنە كوشۋ جايىن قالاي قابىلداۋداسىز؟
– قارسى ەمەسپىن. بىراق بۇعان ساقتىقپەن بارۋ كەرەك. بار ماسەلە ونىڭ الفاۆيتىندە. احمەت بايتۇرسىنوۆ جاساپ كەتكەن الفاۆيتتەن اۋىتقىماۋ قازاق ءۇشىن ومىرلىك ماڭىزدى. لاتىن ارپىنە تەك قازاقتار عانا كوشپەۋى كەرەك، مەملەكەتتە بىرىڭعاي قولدانىلۋى ءتيىس. ءارىپ اۋىستىرۋ – ەڭ الماعايىپ ساياسات. كەزىندە كەڭەس ۇكىمەتى ارابشامىزدى الىپ تاستاپ، لاتىنشا ارىپكە كوشىردى. سوندا بىزگە وزدەرىنىڭ گرامماتيكالىق زاڭدارىن تاڭىپ جىبەردى. سودان سويلەۋ اپپاراتىمىز بۇزىلا باستادى. قازىر دە ابايلاماسا، ورىسقا تەزىرەك ءسىڭىپ كەتۋىمىز عاجاپ ەمەس. قازاقتىڭ ءتول دىبىستارىن ايقىندايتىن ءوز ارىپتەرىمىزدەن ايىرىلماۋ جاعىن قاراستىرۋ قاجەت. مۇنىڭ وسىنداي نازىك تۇسى بار. وعان قوسا ساياسي جاعى دا الماعايىپ. قازىر ورىس ءتىلى تولقىپ تۇر. سولتۇستىك قازاقستاندا ولار ۇيىم قۇرىپ جاتىر. ال، جوعارىدا اتالعان شالا قازاقتارمەن بىرىكسە ءبىزدى جانشىپ تاستايدى. بىردە نۇرسۇلتان نازارباەۆپەن اراداعى اڭگىمەدە: «ءسىز قازاقستان كەمەسىن ايدىنعا الىپ شىقتىڭىز. كاپيتانىمىزسىز. كەمەنى ءبىر جەرگە اپاراتىن باعىت بەرۋشى بولۋ كەرەك قوي» دەدىم. «ول كومپاس قوي» دەدى. «ءيا، سول كومپاس – ۇلتتىق يدەيا. سول يدەياعا جەتۋ ءۇشىن ۇلتتىق يدەولوگيا كەرەك» دەدىم. سودان كەيىن «قاي جازۋدى الامىز؟» دەپ سۇرادىم. «اسىقپاي لاتىنشانى الامىز» دەپ جاۋاپ بەردى. «ونىڭىز دۇرىس. بىراق مۇنىڭ ءبىر جامان جاعى بار» دەدىم. «قانداي؟». «قىتاي، رەسەي جازۋدى بەرگەندە ۇرپاقتاردىڭ ساناسىن شايىپ وتىرادى. تاريحي داستۇرىمىزدەن ايىرىلىپ قالامىز. ءوزىمىزدىڭ ءالفاۆيتتى قابىلداۋ كەرەك. ول بولماعان جاعدايدا ويما جازۋ (ورحون-ەنيسەي) بار، ول 38 ارىپتەن تۇرادى. ەگەر مۇنى  قابىلداساق تۇركى حالىقتارىنىڭ ءبارى سوڭىمىزدان ەرەدى» دەدىم. بۇل پىكىرلەرىمدى پرەزيدەنت قالاي قابىلداعانىن بىلمەيمىن.
– قازىرگى جاڭا زامان تۇرعىسىنان قاراعاندا اعا بۋىن مەن جاس بۋىننىڭ اراسىنداعى ساباقتاستىقتىڭ احۋالى قانداي؟ مۇندا الاڭدايتىن نارسە بار ما؟
– اعا ۇرپاق ەپتەپ-سەپتەپ سالت-ءداستۇردى ساقتاعانىمەن، ۇرپاق اۋىسىپ جاتىر. دەگەنمەن اعا ۇرپاق كەڭەستىك يدەولوگيانىڭ اۋقىمىنان شىعا المايدى، ولار وسىمەن كەتەدى. سونىمەن قاتار، بىزدە قازىر ايقىن ۇلتتىق يدەولوگيا جوق. قوعامدىق عىلىمداردىڭ باياۋلاپ تۇرۋى، قوعام مۇشەلەرىنە ءارتۇرلى وزگە باعىتتاردىڭ اسەر ەتەتىنى سوندىقتان. جاڭا ۇرپاقتىڭ ءبىر كەمشىن جاعدايى بار. ولار وزدەرىنىڭ ويلاۋ جۇيەسىن وقۋ ورىندارىندا قالىپتاستىرا الماي وتىر. بەلگىلى تاريحي وقيعالاردى نەمەسە ادەبيەتتەگى قۇبىلىستاردى تالداپ، تانىپ الا المايدى. ويتكەنى، ءبىلىم ساپاسى ۇلتتىق بىرىڭعاي تەستىلەۋ جۇيەسىمەن ولشەنەدى. مۇندا تەك جاتتاۋ، تاڭبالاردى باسۋ ارەكەتى بولعاندىقتان ماتەريالدى تالداپ، تانىپ ءتۇسىنۋ بار دەي المايمىز. وعان قوسا جاستارىمىز باتىستىڭ ءارتۇرلى ايلامەن كەلىپ جاتقان مەرەزدەرىن تەز قابىلداعىش. سوندىقتان بۇل – يدەولوگيا مايدانىندا جۇرگەندەردىڭ قاتتى ويلاناتىن نارسەسى. وسى قۇبىلىستى باقىلاپ وتىرىپ، جاس ۇرپاقتىڭ دۇنيەتانىمىن تىرەككە الىپ كەلۋىمىز كەرەك.
– ءبىز ۇيىسىپ، ءتۇرلى ۇلتتار تاتۋ-ءتاتتى ءومىر ءسۇرىپ جاتقان كوپۇلتتى مەملەكەتپىز. كوپۇلتتى ەل بولۋدىڭ نازىك تۇستارى بار ما؟
– رەسەي، قىتاي، مىنا جانىمىزداعى وزبەكستان كوپۇلتتى مەملەكەتتەر. ولاردىڭ اۋماقتارىندا وزگە حالىقتاردىڭ اتاجۇرتتارى بار. سول وزگە حالىقتار اۆتونوميا سۇراۋعا قۇقىلى. ال بىزدەگى كوپۇلتتىلىقتىڭ جاعدايى باسقاشا. اۋماعىمىزدا وزگە ۇلتتاردىڭ اتاجۇرتتارى جوق. ولار ساياسي قۋعىن-سۇرگىننىڭ سەبەبىمەن جەر اۋىپ كەلگەن. كەزىندە ۇلتتاردىڭ لابوراتورياسى اتانۋىمىز سوندىقتان. وسى جاعىن ەسكەرگەندە ءبىز كوپۇلتتى ەمەس، اتا زاڭىمىز بويىنشا ۋنيتارلى مەملەكەتپىز. بىزدە تەك دياسپورالار بار. وسى جاعىن ناقتى، انىق كورسەتۋىمىز كەرەك.
كورشىمىز وزبەكستانداعى قازاق، قىرعىز، تاجىك، قاراقالپاق حالىقتارى اتام زاماننان بەرى جايلاپ كەلە جاتقان اتا-باباسىنىڭ جەرىنە قونىس تەپسە، اۆتونوميا سۇراۋعا ولاردىڭ زاڭدى قۇقى بار. الەم مويىنداعان زاڭدىلىق بويىنشا، بىزدەگى باۋىرلاس ۇلتتار قازاقستان جەرىندە تۇرىپ اۆتونوميا سۇراۋعا، بولىنۋگە قۇقىعى جوق دياسپورالار بولىپ سانالادى.
– مەكەمتاس اعا، باعزى داستۇرلەرىمىز بەن بۇرمالانعان رۋحانياتىمىزدى، تاريحىمىزدى، ءتىلىمىزدى قالپىنا كەلتىرۋ مۇمكىن بە؟
– قازاق جاپ-جاقسى دۇنيە جاساعان. بىراق، وتارشىلدىق وكىمەت ءوڭىن اينالدىرىپ جىبەردى. الاشورداشىلار وسىنى ءبىلدى. قازىر تاريح بىرتە-بىرتە قالپىنا تۇسىرىلە باستادى. وزگە قۇندىلىقتارىمىز دا تاۋەلسىزدىك جاعدايىندا بىرتىندەپ ورالادى دەپ ۇمىتتەنۋ كەرەك.
– اڭگىمەڭىزگە راحمەت!