بiزدi وسىناۋ قازاقستان توپىراعىنا تارتقان بiر عانا تىلسىم كۇش بار. ول – قاسيەتتi تاۋەلسiزدiك. ءوزiڭنiڭ تاريحي وتانىڭا ورالعان سوڭ، وسىنداعى تۇرعىلىقتى حالىقپەن تاعدىرلاسسىڭ. بiلگەنiڭدi ۇيرەتە، بiلمەگەنiڭدi ۇيرەنە ءجۇرiپ، كۇن كەشەسiڭ. جاقسىسىمەن سىيلاساسىڭ، جامانىمەن ايتىساسىڭ، تارتىساسىڭ...

عاسىرلار بويى قان توگiپ، ارەڭ جەتكەن سول تاۋەلسiزدiكتiڭ العاشقى جىلدارىنداعى قازاقستان بيلiگiنiڭ الىستاعى اعايىن­عا دەگەن ىنتا-ىقىلاسى شىنىمەن دە بولەك ەدi. نە تۇلەن تۇرتكەنi بەلگiسiز، قازاق بيلiگi سوڭعى جىلدارى قاعىنان جە­رiنiپ، باسقا باعىتقا بۇرىلىپ شىعا كەلدi. بار بالە-قازانى شەتتەن كەلگەن قانداستارىنا ارتا سالاتىن مiنەز تاپتى. بۇل جاقسىلىقتىڭ نىشانى ەمەس!

جيىرما جىلدا سالعانىمىز بiر استانا، سول استانادان شورتاندىعا دەيiن باراتىن 200 شاقىرىم جول! وسى ارقىلى الەمدەگi دامىعان ەلۋ ەلدiڭ قاتارىنا ەنiپپiز. ەندi الدىڭعى وتىز ەلدiڭ توبىنا قاراي “زاۋلاپ” بارادى ەكەنبiز. سiز سول استانادان شىعىپ، باسقا ەمەس، اناۋ iرگەسiندە تۇرعان قورعالجىنعا نە ەرەيمەنتاۋعا دەيiن ەرiنبەي بارىڭىزشى، كەڭەس كەزiنەن بەرi جوندەۋ كورمەگەن ەسكi جولعا قاراپ، نە كۇلەرiڭiز­دi, نە جىلارىڭىزدى بiلمەي، دال بولاسىز. قازاقستان اۆتوجولدارىنىڭ وسىنداي تارلىعى مەن ساپاسىزدىعىنان كولiك اپاتىنا ۇشىراپ، قىرىلىپ جاتقان قازاق قانشاما؟! ءبارiن “تەجەگiشi iستەن شىققان” دەپ ماشينانىڭ وزiنە جابادى. ال تەجەگiشتi iستەن شىعاراتىن جول تۋرالى ەشكiم تiس جارمايدى. نەگiزi, دەموگرافيانىڭ تامىرىنا قان جۇ­گiرتەتiن تابيعي ءوسiم مەن شەتتەن كەلەتiن قانداستارىمىز ەدi. تابيعي ءوسiم جول اپاتىنىڭ ەسەبiن جابۋعا كەتiپ جاتىر. كوش توقتادى. دەمەك، توقتاپ قالعان قازاق كوشi, بۇرىنعى كوشi-قون كوميتەتiنiڭ تاراتىلىپ، باسقارما دارەجە­سiنە دەيiن قۇلدىراۋى، ۇلتتىق بولمىسىنان اجىراپ، جۇتىلىپ بارا جاتقان شەتتەگi بەس ميلليون قازاقتىڭ قيىن تاعدىرى...ء بارiمiزدiڭ دە ءتۇن ۇيقىمىزدى ءتورت بولەتiن، ۇلتتىڭ ءتول مۇد­دەسiنە قاتىستى قيىن ماسەلەلەر.

ءدال وسىنداي قىسىلتاياڭ كەزەڭدە سالماق ساناۋلى عانا ازاماتتارعا تۇسەدi ەكەن. جۇرت سولاردىڭ اۋزىنا قارايدى. بiردەمە ايتسا ەكەن دەيدi. مۇندايدا ءۇنسiز قالۋ، تىنىش جاتۋ شىنىمەن دە ەل بولام دەيتiن ەلدiڭ ازاماتىنا جات قىلىق. راقىم ايىپۇلى دەگەن جiگiتتi ەل-جۇرتى وسىنداي كiلەڭ ماسەلەلەردiڭ ءتۇيiنiن شەشۋگە، جولىن اشۋعا ارنالعان باستامالاردىڭ باسىنان كورiپ كەلەدi.

بايلىعى بiر باسىنا جەتە­تiن، حان كيگەندi كيiپ، قاراشانىڭ الدىڭعى دەڭگەيiندە ءومiر ءسۇرiپ كەلە جاتقان وسى جiگiتكە نە جەتپەيدi ەكەن دەسەڭiز، سiزدiڭ شىنداپ قاتەلەسكەنiڭiز. قازاقستان تاۋەلسiزدiگiن الىپ، العاشقى جاڭا جىلدى تويلاۋ قارساڭىندا (31.12.1991 ج) تۇڭ­عىش پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ “قىمباتتى وتانداستار! قانداس باۋىرلار! اعايىندار!

حالقىمىزدىڭ تۇرمىس-تiرشiلiگiنە، ەلiمiزدiڭ iشكi, سىرت­قى ساياساتىنا ۇلى وزگەرiستەر الىپ كەلگەن، بارلىعىمىز ءۇشiن ۇلكەن سىن بولعان 1991 قوي جىلى تاريحتا قالىپ، ءۇمiت پەن كۇدiگi مول جاڭا – 1992 جىل كەلدi. تاعدىر تالكەگiنە ۇشىراپ، جەر بەتiنە تارىداي شاشىراپ كەتكەن وتانداستار، قانداس باۋىرلار، سiزدەردi جاڭا جىلدارىڭىزبەن شىن جۇرەكتەن قۇتتىقتاي وتىرىپ، ارقايسىڭىزدىڭ وتباستارىڭىزعا مول باقىت، قۋانىش تiلەيمiن!

قىمباتتى وتانداستار! ەجەلگi اتامەكەنiنەن جىراقتاپ قالعان سiزدەردi كەشەگi كۇنگە دەيiن اتا-بابا جەرiنە قايتىپ كەلە الامىز با دەگەن سۇراقتىڭ الاڭداتىپ كەلگەنiن مەن جاقسى بiلەمiن. “تۋعان جەردiڭ ءتۇتiنi دە ىستىق” دەيدi حالقىمىز. قانداس باۋىرلارىمىزدى بايىرعى اتا-قونىسىنا تارتۋ ماقساتىندا ادام پراۆوسى تۋرالى ەلارالىق ەرەجەلەردi باسشىلىققا الا وتىرىپ، قازاقستان ۇكiمەتi “باس­قا رەسپۋبليكالاردان جانە شەتەلدەردەن سەلولىق جەرلەردە جۇمىس iستەۋگە تiلەك بiل­دiرۋشi بايىرعى ۇلت ادامدارىن قازاقستاندا قونىستاندىرۋ ءتارتiبi مەن شارتتارى تۋرالى” ارنايى قاۋلى قابىلدادى. سوندىقتان اتامەكەنگە كەلەمiن دەۋشi اعايىندارعا جول اشىق. اتا-بابا ارۋاعى الدارىڭىزدان جارىلقاسىن!” دەپ الىستاعى اعايىنعا اعىنان جارىلىپ، اق تiلەك جولداعانى ەسiڭiزدە بولار. وسىناۋ ۇرانعا ەلەڭدەگەن قۇلاقتىڭ بiرi وسى راقىم ايىپۇلى ەدi. 1980 جىلداردىڭ باسىندا ورتاسىنان وزا شاۋىپ، قىتاي استاناسى بەيجiڭدەگi ەڭ تاڭداۋلى جوعارى وقۋ ورنىنان بiلiم العان ساناۋلى جاستاردىڭ iشiندە ايىپ­ۇلى دا بار بولاتىن. راقاڭداردىڭ بۇل بۋىنى الىپ ەلدiڭ باسىنا زوبالاڭ اكەلگەن ماونىڭ “مادەنيەت توڭكەرiسi” اياقتالىپ، بيلiك باسىنا دەن سياوپين كەلiپ، عىلىم مەن ما­دەنيەتتiڭ دامۋىنا كەڭ جول اشىلىپ، رەفورمانىڭ شىنداپ سالتانت قۇرعان شاعىنداعى قىزمەتكە شىققان العاشقى قارلىعاشتار ەسەپتەلەدi. سول رەفورمالاردىڭ بiر سالاسىندا بiلەك ءتۇرiپ ەڭبەك ەتكەن، قوعامدىق تاجiريبەدەن وتكەن، جەمiسiن كورگەن دايىن كادرلار سانالادى. مەنiڭ ەسiمە سول دەننiڭ ەكi ۇرانى ابدەن ۇيالاپ قالىپتى: “جاستاردى جاۋاپتى قىزمەتتەرگە كوپتەپ قويۋ!”، “رەفورما جاساۋدا جۇرەكتi بولۋ!”

ۇلتتى مەملەكەت، سول مەم­لەكەتتiڭ تiزگiنiن ۇستاپ وتىرعان بiرiنشi باسشى تاربيەلەيتiنiن ابدەن دالەلدەپ كەتكەن كiسi – وسى دەن اقساقال. بiزدiڭ ەلدەگi سەكiلدi “قازاقستاندىق ۇلت”، “استانانىڭ اتىن نۇرسۇلتانعا وزگەرتۋ”، “ن.نازارباەۆقا ەڭ­بەك ەرi اتاعىن بەرۋ”، “جاڭا­وزەندi بەكەت اتا دەپ اتاۋ”، “كەدەندiك وداققا كiرۋ”، “قازاقستان تاريحىن جاڭاشا جازۋ” دەگەن سەكiلدi ەلدi الەككە سالاتىن بالانىڭ ويىنى، باقسىنىڭ جىنى دەن داۋiرiندە مۇلدەم بول­عان ەمەس. ەسەسiنە، ۇلتتىڭ تۇتاستىعىن (شاڭگاڭ، اۋمىن، تايۆاندى قايتارىپ الۋ) بiرiنشi ورىنعا قويىپ، ەل iرگەسiن بەكەمدەپ كەتتi.

1987 جىلى 29 تامىزدا ساپارلاي كەلگەن يتاليا كومپارتياسىنىڭ باسشىلارى يوتتي مەن زانگەريلەرگە “سiزدەر اۋىل-قىستاققا بارىپ كور­دiڭiزدەر مە؟! بiزدەگi ناعىز وزگەرiس اۋىل-قىستاقتا. وندا بiز ويلاماعان وزگەرiستەر جارىققا شىقتى” دەيدi اسا ماقتانىشپەن دەن قاريا (“دەن سياوپين ماقالالارىنان تاڭدامالىلار”، 3-توم، 456-بەت). بۇل   – دەننiڭ رەفورما جۇرگiزگەنiنە ون جىل بولا قويماعان مەزگiلدەگi ءسوزi. مiنە، تاۋەلسiزدiكتiڭ 22 جىلىنا اياق باستىق، بiزدiڭ اقساقال ءدال وسىلاي شەتەل باسشىلارىنا «بiزدiڭ اۋىلدى كورiڭiز» دەپ ايتا الا ما؟!

تاۋەلسiزدiكتەن كەيiن قاي جاعىنان بولسىن، پiسiپ-جەتiلگەن، قانداي قىزمەتتiڭ بولسىن ۇدەسiنەن سۇرiنبەي شىعاتىن دەن مەكتەبiنەن وتكەن بiر بۋىن جاس قازاقستانعا كەلۋiن كەلدi-اق. بiراق ەلەپ-ەسكەرۋسiز قالدى. قازiر سونىڭ الدى الپىستى ال­قىمداپ، ورتاسى ەلۋگە كەلiپ، سوڭى قىرىقتىڭ قىر جەلكەسiنە شىعىپ ۇلگەردi. وكiنiشتi! دەن اقساقالدىڭ ەسەبiنە سالساڭ، ەلۋ جاستان اسقان كادر كارi ەسەپتەلەدi. نەگە دەسەڭ، ار جاعىڭ – الپىس. زەينەتكەرلiكتiڭ توبەسi شوشايىپ كورiنiپ تۇر. مۇنداي ادامدار رەفورمادان گورi تىنىشتىقتى كوبiرەك قالايدى. «سەن تيمەسەڭ، مەن تيمەن، بادىراڭكوز» دەگەندەي، ەپتەپ-سەپتەپ ورنىن ساقتاپ وتىرا بەرگەندi ءجون كورەدi. ال ناعىز باتىل جۇمىس iستەي­تiندەر – وتىز بەن قىرىقتاعىلار.

تاۋەلسiز قازاقستاننىڭ ساياسي ومiرiنە بiلەك تۇرە كiرiسكەن، الدىڭعى ساپىندا جۇرگەن كiسi وسى راقىم ايىپۇلىنداي-اق بولار! وندا دا ونىڭ اقوردانىڭ قازiرگi جۇرگiزiپ وتىرعان سايا­ساتىن مiسە تۇتپاي، اناۋ-مىناۋ ەمەس، ۇلتتىڭ رۋحىن اسقاقتاتقان، بيلiكتiڭ تالماۋ جەرiنەن ءداپ باسىپ ۇستاعان، ەل سەنiمiنە بiردەن يە بولعان الاشتىڭ ارداقتى ازاماتتارى مارقۇم التىنبەك سارسەنبايۇلى مەن عالىمجان جاقيانوۆ باستاعان توپتىڭ قاتارىنان توبە كور­سەتۋiنiڭ سىرى وسىندا. بۇل باتىل قادام مەن قيىن شەشiمنiڭ ەكiنiڭ بiرiنiڭ قولىنان كەلەتiن ازاماتتىق ەمەس ەكەنiن قانداس باۋىرلارىمىز جاقسى ءتۇسiنۋi كەرەك. ول – بiرەۋلەر ايتىپ جۇرگەندەي، اتاق شىعارۋدان، ابىروي تابۋدان تۋىنداعان ارەكەت ەمەس، شىن مانiندەگi ازاماتتىق بەلسەندiلiك، ۇلتقا دەگەن جاۋاپكەرشiلiك. ۋاقىت دەگەن تورە سول التەكەڭ باستاعان ارەكەتتەر مەن كوتەرگەن ماسەلەلەردiڭ ءجۇز پايىز دۇ­رىس­تىعان دالەلدەپ وتىر بۇگiن. حالىق ساناعى ءجۇرiپ، سوڭىندا ناتيجەسiن ءۇش قايتارا وزگەرتiپ، باسشىلارى شەتەلگە قاشقاندا، “اينالدىرعان ون التى ميلليون ادامدى دۇرىستاپ ساناي المادىق-اۋ!” دەپ قابدەش جۇمادiلوۆتiڭ كەيiگەنi بار ەدi. العاشقى قازاق كوشiن باستاعان ۇلت جاناشىرى، حالىق جازۋشىسى بەكەر كۇيiنگەن جوق. باسقانى بىلاي قويعاندا، ءوز اياعىمەن كەلiپ، ەلiمiزدiڭ دەموگرافيالىق جاعىنا دەمەۋ بولىپ وتىرعان قازاق كوشiن جوندەپ جۇرگiزە الماي، توقتاتىپ تاستاعاننان كەيiن نە سۇرايسىڭ بۇل بيلiكتەن.

راقىم ونى كەزiندە جەرiنە جەتكiزiپ ايتتى. ۇلتتىق مۇددە تۇرعىسىنان جان-جاقتى دالەلدەپ ايتتى. بiز بiردەن باسقا ۇرىپ، تالداماي-اق قويالىق، قازاق كوشiن زەرتتەيتiن كە­لەشەكتiڭ عالىمدارى باق بەتiندە جارىق كورگەن سول ماقالالاردىڭ اتىنان-اق بار ماسەلەنiڭ اۋجايىن بiردەن اڭعاراتىنىنا مەنiڭ سەنiمiم كامiل!

شەتتەن كەلەتiن قازاق كوشiن توقتاتىپ، قازاقستان بيلiگi ۇلكەن ساياسي قاتەلiككە ۇرىندى. سول قاتەلiكتi تۇزەتۋدiڭ جولدارىن نۇسقاپ، شىر-پىر بولىپ جۇرگەن راقىم سياقتى ەل ازاماتتارىنا قولداۋ كەرەك. حالىقتىق قولداۋ بولسا، ۇلتتىق مۇراتىمىز iسكە اسادى.