ءابدىراحمان اسىلبەكوۆ، اقىن: ءان دە ماتەماتيكا سەكىلدى، ءوز فورمۋلاسى بار، بىراق قازىرگى كومپوزيتورلار سول فورمۋلانى مويىندامايدى
– اعا، وسى سىزدەر كەزىندە اتاعىنان ات ۇركەتىن اقىنداردىڭ قاسىندا ولەڭدەرىڭىزدى وقۋعا يمەنىپ، الدىمەن اعا بۋىننىڭ اق باتاسىن المايىنشا وزدەرىڭىزدى ول كىسىلەردىڭ ساناتىنا قوسا المايتىنسىزدار، سولاي عوي؟ سەبەبى الدىمەن مارتەبەلى پوەزياعا، سوسىن اقىنعا دەگەن قۇرمەت، وعان قوسا، «ۇلكەن تۇرىپ، كىشى سويلەمەيتىن» قازاقى ىزەت بار ەدى ول زاماندا. ال قازىر، كەرىسىنشە، تابالدىرىق دەگەندى بىلمەيتىن جاس ۇرپاق پايدا بولدى، ولار ءوزىنىڭ شيماي-شاتپاعىن ەشكىمنەن رۇقسات تا سۇراماي، قازاقتىڭ ءان الەمىنە بىردەن ەنگىزەدى دە جىبەرەدى. سان جىلدار قازاق انىنە ءسوز جازىپ كەلە جاتقان اقساقال، سىزگە بۇل قالاي تيەدى؟
– اعا، وسى سىزدەر كەزىندە اتاعىنان ات ۇركەتىن اقىنداردىڭ قاسىندا ولەڭدەرىڭىزدى وقۋعا يمەنىپ، الدىمەن اعا بۋىننىڭ اق باتاسىن المايىنشا وزدەرىڭىزدى ول كىسىلەردىڭ ساناتىنا قوسا المايتىنسىزدار، سولاي عوي؟ سەبەبى الدىمەن مارتەبەلى پوەزياعا، سوسىن اقىنعا دەگەن قۇرمەت، وعان قوسا، «ۇلكەن تۇرىپ، كىشى سويلەمەيتىن» قازاقى ىزەت بار ەدى ول زاماندا. ال قازىر، كەرىسىنشە، تابالدىرىق دەگەندى بىلمەيتىن جاس ۇرپاق پايدا بولدى، ولار ءوزىنىڭ شيماي-شاتپاعىن ەشكىمنەن رۇقسات تا سۇراماي، قازاقتىڭ ءان الەمىنە بىردەن ەنگىزەدى دە جىبەرەدى. سان جىلدار قازاق انىنە ءسوز جازىپ كەلە جاتقان اقساقال، سىزگە بۇل قالاي تيەدى؟
– قازىرگى مەن بۇرىنعى اندەر دەگەندە، مەن «قازىرگى اقىندار ناشار» نەمەسە «اقىن جوق» دەۋدەن اۋلاقپىن، ماسەلە – باسقادا. بۇرىنعى اندەر نەگە ساپالى، سەبەبى ەڭ بىرىنشىدەن، ول كەزدە كوركەمدىك كەڭەس دەگەن بولاتىن. ونىڭ قۇرامىندا مۋزىكانتتاردان باستاپ، انشىلەر، اقىندار جانە كومپوزيتورلار بولاتىن، ياعني تۇتاس ءان جاساۋشى توپ قوي. ارينە، سودان سوڭ اقىن ءماتىنىن، كومپوزيتور اۋەنىن، ءانشى ورىندالۋىن قاداعالايدى دا، بارلىق جاعىنان سۇزگىدەن وتكەن تۋىندى عانا ەفير دەگەن قاستەرلى مەكەنگە جولداما الۋ باقىتىنا يە بولاتىن. قازىر اننەن قالاي ساپا كەتپەسىن، «ءاي دەيتىن اجە، قوي دەيتىن قوجا» قالمادى عوي، ياعني كوركەمدىك كەڭەس تاراپ كەتتى. مۇمكىن، بار شىعار، بىراق قايدا، قالاي، كىمدەر وتكىزىپ جاتىر، ول جاعى بەيمالىم. ال ەفيردەگى ءسىز ايتقانداي ساپاسىز اندەر كوركەمدىك كەڭەستىڭ ەمەس، كەيبىرەۋدىڭ بەدەلى، مۇمكىن، بىرەۋدىڭ قالتاسى ارقىلى ءوتىپ جاتىر... جالپى، انگە ءسوز جازۋ دەگەن وتە قيىن نارسە.
ء–بىز جازبا اقىنىن دا، ايتىسكەردى دە، انگە ءسوز جازاتىن ادامدى دا تۇتاس اقىن دەيمىز عوي، ال ورىستار «پوەت-پەسەننيك» دەپ ءبولىپ ايتادى. وسى انگە ءسوز جازۋدىڭ كادىمگى ولەڭ جازۋدان نە ايىرماشىلىعى بار؟ نەسىمەن قيىن؟
– ءوزى وڭاشا ولەڭ جازاتىن اقىنعا شەكتەۋ جوق، ول تاۋەلسىز، بۋىن سانى، ىرعاق دەگەنگە باعىنۋعا ءتيىس ەمەس، ال انگە ءسوز جازاتىن اقىن وسىنداي شارتتارعا بايلاۋلى. ءبىر عاجابى، قازاقتا انگە ارناپ جازباسا دا، سوزدەرى ەرىكسىز ءان تۋدىرعان ءبىر عاجايىپ اقىن بولسا، ول – مۇقاعالي. ول ەشقاشان الدەبىر كومپوزيتوردىڭ تاپسىرىسىنا قىزمەت ەتكەن جوق. ءوز جۇرەگىنە عانا باعىندى. الايدا سول سوزدەرىنىڭ ءوزى-اق اندەتىپ تۇردى-اۋ شاماسى، كومپوزيتورلار كەۋدەسىنەن دە اۋەن ەرىكسىز توگىلىپ ءتۇستى. كومپوزيتورعا دا جاقسى، سەبەبى دايىن ولەڭ، وعان پىكىر قالىپتاسقان، ەل جاتقا بىلەدى، جۇرەكپەن سۇيەدى ول سوزدەردى. ال ەندى قازىرگى اقىندارعا قيىن، «مەندە وسىنداي ولەڭ بار ەدى، ءان شىعارشى» دەپ كومپوزيتوردىڭ الدىنا بارايىن دەسە، ولار ونى قابىلداي قويمايدى، سەبەبى ولار پوەزياعا باعىنعىسى كەلمەيدى، كەرىسىنشە، باعىندىرعىسى كەلەدى. وعان جانىن قيناپ، ولەڭگە اۋەن شىعارعانشا، كوشەدە كەتىپ بارا جاتىپ، ويىنا كەلگەن الدەبىر اۋەندى ىڭىلداپ شىعارا سالۋ الدەقايدا وڭاي، الدەقايدا ءتيىمدى. ونىڭ تاعى ءبىر سەبەبى بۇگىندە كومپوزيتور اتانىپ جۇرگەندەردىڭ كوبى مۋزىكالىق ساۋاتى از، ياعني نوتادان حابارى جوق ادامدار، شىنى كەرەك. ال جاقسى، تىڭ ءان تۋ ءۇشىن تەرەڭ مۋزىكالىق ءبىلىم كەرەك. سەبەبى ءاننىڭ گارمونيا، سيمفونيا، پوليفونيا سەكىلدى كوزگە كورىنبەگەنمەن، وتە ماڭىزدى ەلەمەنتتەرى بار. ولاردىڭ ءبارىن مەڭگەرمەي، ءبىرىن قالدىرىپ، ەكىنشىسىن جارتىلاي عانا قامتىعان جەردە دەنى دۇرىس ءان شىقپايدى. بۇگىندە بىرىنەن ءبىرى اۋمايتىن اندەر نەگە كوبەيىپ كەتتى دەيسىز، ماسەلەنىڭ ءبارى ءبىزدىڭ «وي، ءان دەگەن قۇداي بەرگەن ونەر، وعان نە وقۋدىڭ قاجەتى بار، قۇرمانعازى دا قايتالانباس كۇي تۋدىرعان» دەگەن ءبىر قىڭىر ويدى ميىمىزعا قۇيىپ العاندىعىمىزدان. كەشىرىڭىز، بىراق ەكىنىڭ ءبىرى قۇرمانعازى ەمەس، وسىنى ۇعىنۋىمىز – شارت. جانە ول زامان مەن بۇل زاماننىڭ ەرەكشەلىگى بار، ەگەر ءوز تۇسىندا مۋزىكالىق ءبىلىم بەرەتىن وردا بولعاندا، بالكىم، ول كىسى بار، تاتتىمبەت، دينا – ءبارى سونىڭ سوڭىنا تۇسەر مە ەدى؟.. ماسەلە ولاردا ەمەس، ءبىزدىڭ ءححى عاسىرعا ساي ەمەس، مۋزىكاعا كەلگەندە ءوزىمىزدى وتكەن زامانداردا ءومىر سۇرگەن عۇلامالارعا تەڭەپ، كەرتارتپا مىنەز كورسەتەتىنىمىزدى ايتقىم كەلگەن. ءبارىبىر وقۋ-ءبىلىمنىڭ ءجونى بولەك، مۋزىكا سالاسى اسىرەسە وسى جاعىنان اقساپ تۇر بىزدە. قازىرگى كومپوزيتورلاردىڭ كوبى ىرعاق ۇستاۋ دەگەندى بىلمەيدى، ءبىر بۋىنى جەتەۋ بولسا، ەكىنشىسى سەگىز بولىپ، اقساپ تۇرعانى. سودان اقىن بايعۇس قينالادى. مۇنى بىلاي تۇسىندىرسەك، ايتالىق ساعاتىنا 90 شاقىرىم جىلدامدىقپەن جۇيتكىپ كەلە جاتقان اۆتوكولىك دوڭگەلەگى كەنەت ءبىر جەردە شۇقىرعا تاپ بولدى، بىردەن تەجەگىشتى باسىپ، 30-عا تۇسسە، نە بولادى؟ نە توڭكەرىلەدى، نە جولدان ۇشادى دا كەتەدى. مۋزىكا ىرعاعىن بۇزۋ دەگەن – سول. ال قازىرگى كومپوزيتورلاردىڭ كوبى وسىنى تۇسىنبەيدى جانە تۇسىنگىسى دە كەلمەيدى. ويتكەنى وعان «ءاي دەيتىن اجە، قوي دەيتىن قوجا جوق». قازاقتا ەڭ جامان ءسوز بار «بەتىمەن كەتكەن» دەگەن، ءبىزدىڭ بۇگىنگى مۋزىكا سالاسى تاپ وسىنداي سوزگە سۇرانىپ تۇر. ول، مەنىڭشە، بۇل سالادا اۋەسقويلاردىڭ كوبەيىپ كەتكەنىنەن سياقتى، اقىن دا، كومپوزيتور دا، ءانشى دە. سەبەبى كونسەرۆاتوريا بىتىرسە، مۇنداي شات-شالەكەي جاساماس ەدى.
– ياعني «دۇنيە ساننان جارالعان» دەگەن پيفاگور تەورەماسىنىڭ جانى بار بوپ تۇر عوي، ءان دە بەلگىلى ءبىر فورمۋلالار مەن زاڭدىلىقتارعا باعىناتىن ماتەماتيكا سياقتى دەيسىز عوي؟
– ارينە، ءان دە سانعا، ءان دە زاڭعا باعىنادى. ماتەماتيكا سەكىلدى ونىڭ دا ءوز فورمۋلاسى بار. جالپى، ءار نارسەنىڭ ءوز زاڭدىلىعى بار عوي. مىسالى، كۇللى عالام تارتىلىس زاڭىنا باعىنادى. جەر نەمەسە كۇن، ايتەۋىر عالامشار اتاۋلى ءوز جىلدامدىعىنان ءبىر سەكۋند تايىپ كەتسە، ءتىپتى ويلاۋدىڭ ءوزى قورقىنىشتى. كومپوزيتورلار عانا ەمەس، بارشا ادام وسىنى تۇسىنسە، مىنا الەم باسقاشا سيپات الار ما ەدى. ال ەندى انگە كەلسەك، مەن الگىندەي جۇيەسىزدىككە شىداي الماي، ءبىرشاما كومپوزيتورلارعا «مىناۋىڭ تىم ورەسكەل، ءبىر بۋىندى الىپ تاستا، نە بىرەۋىن قوس» دەپ وتىرىپ، جۇمىس ىستەگەنىمىز بار. اتا-بابادان بەرى كەلە جاتقان حالىق اندەرى ءبىر ىرعاقتا، سونداي عاجاپ جازىلعان عوي. ءبىر قىزىعى، وقىماعان، مۋزىكالىق ءبىلىمى بولماسا دا قازاق بۇرىن ەشقاشان ىركەس-تىركەس دۇنيە تۋدىرماعان، ال قازىر؟.. «سەن ويتەسىڭ-بۇيتەسىڭ» نەمەسە «كەلدىڭ، ءجۇردىڭ، كەتتىڭ» دەگەن اندەر قاپتاپ كەتكەن. قاي قازاقتا ەكى بۋىن، ءبىر بۋىنمەن ولەڭ ءبىتىپ ەدى؟ بىتپەيدى دە، سەبەبى ول – ءبىزدىڭ تابيعاتىمىزعا جات. بالكىم، سونى ارلەپ، وڭدەپ بىلدىرمەي، كەرەمەت قىلىپ جىبەرەم دەپ ويلايتىن شىعار، بىراق ونى ءبىلىپ قوياتىن مىنا مەن سياقتى، باسقا دا كوپتەگەن ساۋاتتى، تۇيسىگى مول ادامدار جەتەرلىك بىزدە دە. جارايدى، قازاق دەي بەرمەي، باتىستىڭ كلاسسيكالىق مۋزىكاسىن الايىقشى، چايكوۆسكيدىڭ نەمەسە بەتحوۆەن، باح، موتسارت بولسىن، ەشبىرىندە ىرعاق پەن بۋىننان اۋىتقۋ جوق. ادەمى عانا شەڭبەر دوڭگەلەنەدى دە تۇرادى. سوندىقتان تىڭداعان سايىن تىڭداعىڭ كەلىپ، جانسارايىڭ راحاتتانادى. سەبەبى ول جۇرەكتىڭ لۇپىلىنە نەگىزدەلگەن، ودان ءجيى، ودان باياۋ ەمەس. ءبىزدىڭ دە اندەر سول جاراتىلىس زاڭىن ا باعىناتىن، تەك كەيىنگى 20 جىلدىقتا نەگە ەكەنى بەلگىسىز، الگىندەي ايقىش-ۇيقىشتار پايدا بولدى دا، سوعان ءالى نوقتا سالا الماي وتىرمىز.
– بۇل ەندى اۋەسقويلىقپەن بىرگە كەلگەن قۇبىلىس بولىپ تۇر عوي، ول قاشان ەنە باستاپ ەدى ءوزى؟ جانە وعان ءبىر كەزدەرى مەيلى جول بەرىپ قويدىق دەلىك، ەندى تىيىم سالۋعا بولاتىن شىعار، قالاي ويلايسىز؟ ءتىپتى قيىن ەسەپتىڭ دە شەشۋى بولادى عوي ءتۇبى؟
– تىيىم سالۋدىڭ ءبىر-اق جولى بار، جارايدى «كونسەرۆاتوريا وقىماسا» دەگەن تالاپتى قويماي-اق قويالىق، تابيعي تالانتتاردى جوققا شىعارا المايمىز عوي، بىراق كوركەمدىك كەڭەس دەگەن بولۋى كەرەك، مىندەتتى تۇردە. اۋەسقويلىققا دا كوز جۇما قارار ما ەدىك، بىراق قازىر قايدا جەتەلەپ بارادى، ءبىز سونى تۇسىنبەيتىن بولدىق قوي، سەبەبى بىزبەن ساناسىپ جاتقان ەشكىم جوق. ەندىگىدە ءان باعىتىن شەكارا سىرتىنان شىعارىپ، كورشى ەلدەردىڭ انىنە اۋىز سالۋ دەگەن ەرسى بولماي قالدى عوي. كورشىلەس وزبەك، قىرعىز، ءازىربايجان بار ما، شىعىس اندەرى ءبىزدىڭ ءوز ءانىمىزدى ىعىستىرىپ بارادى عوي تەگى. ولار ايتۋعا جەڭىل، ىرعاعى جىلدام-مىس. سوسىن سول ەلدەرگە بارىپ ارانجيروۆكا، بەينەبايان جاساۋعا دا قولايلى. ولار ارزان جاسايدى دەپ، سوعان قىزىعامىز ءبىز. الايدا «ارزاننىڭ سورپاسى تاتىماس» دەگەن بار ەمەس پە، وسىنى نەگە ەسكەرمەسكە؟ الدە بىزدە اقشا جەتپەي جاتىر ما، مامان جوق پا؟ شۇكىر، ءبىر كەزدەگىدەي ىشەر اسقا جارىماي وتىرعانىمىز جوق، توي كوپ قازىر قازاقتا. ول تويلار ءانشىسىز وتپەيدى، دەمەك، اش قالىپ جاتقان ءانشى جوق بىزدە. بارىنە تويدان ناپاقا تابىلىپ جاتىر. ەندەشە، سول حالىقتان تاپقان تابىسىنان حالىققا ساپالى دۇنيە ۇسىنسىن. ءار ءانشى ءبىر جىلدا 365 ءان جازدىرمايدى عوي، ءبىر-ەكەۋ، ارى كەتكەندە ءتورت-بەس جاڭا ءان جازدىرار، ال توي ماۋسىمىندا كۇندە، ءتىپتى ءبىر كۇندە بىرنەشە تويعا باراتىن انشىلەر بار. ءجا، بىرەۋدىڭ قالتاسىن ساناپ كەتسەك، كەشىرسىن، بىراق ماسەلەنى سوعان تىرەۋگە يتەرمەلەپ جاتقان وزدەرى، حالىقتىڭ ەڭ قۇرىعاندا «ءوز بيدايىن وزىنە قۋىرۋعا» جاراماي تۇرعانىنا كۇيەمىز دە. شىركىن، ۇرىلار ۇستىندەگى پيدجاگىن قورقىتىپ شەشىپ اكەتسە دە قىڭق دەمەي، «ءوزى كيگىزگەن شاپانىن حالقىم ءوزى الادى» دا دەپ جۇرە بەرگەن شامشىلەر جوق قوي.
– قازىر كەيىنگى جازىلعان ءان ءسوزى بىلاي تۇرسىن، مەيلى، «قازانشىنىڭ ءوز ەركى، قايدان قۇلاق شىعارسا دا» دەلىك، الايدا اۆتورى باياعىدا باقيلىق بولعان نەمەسە حالىق اندەرىنىڭ ءسوزى نە اۋەنىن ورەسكەل بۇزىپ ايتىپ جاتقاندارعا نە جورىق؟ وسىعان قانداي جازا بەرۋ كەرەك دەپ ويلايسىز؟
– ونىڭ جازاسىن اۋەلى حالىق بەرەدى، ياعني ءبىر-ەكى ايتار، سوسىن ۇمىتىپ كەتەدى. بىراق حالىقتىڭ ءبارى بىردەي انگە جوعارى تالعاممەن قاراي بەرمەيدى، «وسىلاي ايتىلسا، سولاي ەكەن عوي ءوزى» دەپ قابىلدايتىندار دا جوق ەمەس. سوندىقتان ءان ىرعاعىن نە ءسوزىن ورەسكەل بۇزۋعا جول بەرمەۋ كەرەك، ال وعان باعىنباعانداردى ەفيرگە جىبەرمەي، كونتسەرتتەرگە شىعارماي، سۇزەكتەن وتكىزۋ كەرەك قوي.
– قازاق ءوزى كىرپياز، تالعامى جوعارى حالىق ەمەس پە ەدى، اناۋ-مىناۋعا سەلت ەتە قويمايتىن، مىسە تۇتا قويمايتىن بەكزاتتىق بار ەمەس پە ەدى قانىمىزدا؟ ەندى بۇگىن ساپاسىز دۇنيەلەر دۇكەن ارالاعان كەلىنشەكتەرگە ۇقساپ، قازاقتىڭ قالاسى مەن دالاسىن كەزىپ كەتتى. وسى بۇگىنگى ۇرپاق تالعامىنىڭ تومەندەپ كەتكەنىنەن بە، الدە تالعامدى «كوندىرىپ» جاتىر ما؟
– ءبىزدىڭ مەملەكەتتىك قۇرىلىمنىڭ ءبىر كەمشىلىگى بار، ول – بارلىق نارسەنىڭ جەكەشەلەنىپ كەتۋى. جالپى، جەكەمەنشىك دەگەن جاقسى نارسە ەمەس. مادەنيەتى ورىستەپ دامىعان، سانا-سەزىمى سول دەڭگەيگە جەتكەن قوعامدا مۇمكىن ول جاقسى سيپاتقا يە بولىپ جاتقان شىعار، ماسەلە ءبىزدىڭ وعان جەتە قويماعاندىعىمىزدا عوي. ءۇي، مۇلىك، جالپى ايتقاندا، جىلجىمالى جانە جىلجىمايتىن مۇلىكتەردى ايتپاعاندا، بىزدە ارنالار مەن راديولار جەكەمەنشىكتىڭ يەلىگىنە ءوتىپ كەتتى عوي. مىنە، سولار ءوز مۇددەسىنە، ياعني، كىم اقشا تولەيدى، بولماسا كىم ولارمەن قالاي ءتىل تابىسادى، سونىڭ تاپسىرىسىن ورىندايدى. ارينە، سودان كەيىن ولار ءۇشىن حالىق تالعامى دەگەن ۇعىمنىڭ ماڭىزى جوق. سوندىقتان دا تەلەارنا، راديو دەگەندەر جەكەمەنشىك ەمەس، مەملەكەتتىك بولۋى شارت. سەبەبى ول كەزدە باقىلاۋ كۇشتى بولار ەدى. دەموكراتيانىڭ ءجونى وسى ەكەن دەپ اۋزىمىزعا كەلگەندى ايتا بەرۋگە بولمايدى. سەبەبى شىنايى دەموكراتيا حالىقتىڭ مۇددەسىنە قىزمەت ەتىپ، حالىقتىڭ كادەسىنە جارايتىن دۇنيەلەردى بەرۋى كەرەك.
– اعا، شىنىن ايتۋ كەرەك، مارقۇم تۇمانباي، قادىر اتالارىمىزدان كەيىن اقىنداردىڭ ىشىندە انگە ەڭ كوپ ءسوز جازعان ءسىز دەۋگە دە بولادى. وسى اۆتورلىعىڭىزدان العان «ايلىعىڭىز»، ياعني قالاماقىڭىز بايلىق بولماسا دا، شايلىعىڭىزعا جەتە مە؟ ونىڭ كولەمى جۇمىس ىسەمەسەڭىز دە ءوز باسىڭىزدى اسىراۋعا جەتە مە؟
– اسىراۋعا جەتەدى دەپ ايتا المايمىن، بىراق ءبىر ايدا جۇمىس ىستەپ تاباتىن ايلىعىمنىڭ كولەمىنەن كوپ بولماسا، از ەمەس. مەن سەبەبى وسى كۇنگە دەيىن 300-دەي انگە ءماتىن جازىپپىن. ونىڭ بارلىعى بىردەي ەفيردەن بەرىلمەگەنىمەن، كۇن سايىن ءتورت-بەسەۋى شىرقالىپ تۇرادى. شەتەلدە بولسا، مۇمكىن بايىپ كەتەر مە ەدىم؟.. بىراق نەگىزى قازاقتا كۇندە بىرنەشە توي بولىپ جاتىر، ايتسە دە سونىڭ بارلىعى قاداعالانىپ، اۆتورلىق قۇقىققا باعىنا بەرمەيتىنى وكىنىشتى. ەگەر سولاردان تىم قۇرىسا 100 تەڭگەدەن اۋدارىلىپ تۇرسا، مەن ميلليونەرگە اينالىپ كەتەر مە ەدىم (كۇلدى). دەگەنمەن شۇكىر.
– اعا، ءسىز ساتيريكسىز دە، ياعني ساحناعا ارناپ ينتەرمەديا جازاتىنىڭىز بار. بۇگىنگى ساتيرا جايلى نە ويلايسىز؟
– ساتيرا نە ءۇشىن جازىلادى؟ ەل-جۇرتتى انشەيىن ارزان كۇلكىگە قارق قىلۋ ءۇشىن ەمەس، وي سالۋ ءۇشىن، كەمشىلىكتەن جيرەنتۋ ءۇشىن. مەنى ساتيرا جازۋعا يتەرمەلەگەن قوعامداعى ءتۇرلى كەمشىلىكتەر، ولاردى تۋرا ايتا بەرگەننەن جاۋىر بولادى. ال ازىلمەن تۇيرەپ ايتساڭ، حالىقتىڭ ءوزى تۇسىنەدى، اركىم ءوزىن تاۋىپ، كۇلەتىن جەرىنە كۇلىپ، بىراق سودان ءبىر ساباق الادى. قازاقتا اباي دا، ماحامبەت تە نەگىزى ءاجۋالاپ، تۇيرەپ جازعان، ياعني بەلگىلى ءبىر مولشەردە ساتيريك بولدى دەۋگە نەگىز بار. ال ەندى ورىس اقىندارىنان كرىلوۆتان وتكەن مىقتى مىسالشى، ساتيريك جوق. پاتشانىڭ قاھارىنان قان تامىپ تۇرعان زامانىندا-اق كرىلوۆ ادام ەمەس، قۇرت-كۇمىرسقا مەن يت پەن بيت ارقىلى-اق ول ەشكىم اشىپ ايتا الماعان تالاي سۇمدىق، تالاي شىندىقتىڭ بەتىن اشتى. بىزدە دە سولاي جازىپ جاتقاندار از ەمەس، بىراق سونى ەشكىم وقىماي ما، كورسە دە كورمەگەندەي كەيىپ تانىتا ما... الدە ارزان كۇلكى ارتىق بولىپ تۇر ما، سوعان تۇسىنە الماي قالعانىم... جاپ-جاس قىز-جىگىتتەر ساحناعا شىعىپ-اق جاتىر، بىراق كوبى وتپەس پىشاق سەكىلدى. قيدالاپ، ءازىلدىڭ قان-جوساسىن شىعارىپ قيناپ جاتىر تەككە، بىراق وتكىرلىك جوق ولاردا. قوعامنىڭ جاندى جەرىنە ءتيىپ، تۇزەپ جاتقان ەشقايسىسى جوق، حالىق كۇلەدى دە سول جەردە قالادى. بالكىم، اۆتورلاردىڭ كورەگەندىك دەڭگەيى سول عانا ما؟.. ەكىنشىدەن، جالتاقتىق باسىم، ارتىق ايتىپ، بىرەۋگە جاقپاي قالامىن با دەپ قورقاتىن سياقتى. باتىل ءۇن جوق. ال «بىرەۋدى تىرناپ قويام با، بىرەۋگە ءتىسىم باتىپ كەتە مە» دەگەن ۇركەكتىك باردا ناعىز ساتيرانىڭ تۋى مۇمكىن ەمەس. ناعىز ساتيريك بەتىڭ بار، ءجۇزىڭ بار دەمەي ايتىپ، ءتىلىپ، وسىپ تاستاۋ ءۇشىن جازادى.
– شىنايى اڭگىمەڭىزدى راقمەت، شابىتىڭىز شارىقتاي بەرسىن!
الاشقا ايتار داتىم...
قازىر قازاق ءبىلىم دە الىپ، شەتەلگە شىعىپ تا جاتىر. بىراق سونىڭ «قازاعىم» دەيتىنى از. ۇلتتىق، ەلدىك نامىس دەگەن جەتىسپەيدى. ءتىل، ءدىل، جەر – وسى ءۇش نارسە عوي، مەملەكەتتى، ەلدى ۇلتتى انىقتايتىن. سوندىقتان مەنىڭ ولاردى ويلاماۋىم مۇمكىن ەمەس. سەبەبى ءتىلىم جويىلىپ، ءسوزىم سۇيىلىپ، كەيىنگى ۇرپاققا جەتپەي جاتسا، ۇرپاعىم وزىمە جات بوپ كەتسە، مەن نە ءۇشىن جازامىن؟!. مەن دەگەنىمدە جالعىز ءوزىم ەمەس، جالپى بۇگىنگى اعا بۋىندى مەڭزەپ تۇرمىن. راسۋل گامزاتوۆ: «ەگەر انا ءتىلىم ەرتەڭ ولەدى دەسە، مەن بۇگىن ولۋگە بارمىن»، – دەيدى عوي. ءار قازاقتىڭ كوكەيىندە وسى وي تۇرسا، ءار ادام ءوز ۇلتىن سولاي سۇيسە، شىركىن! وكىنىشكە قاراي، ءتىل تۋرالى ايتقىشتار كوپ بولعانىمەن، ونىڭ شىن جاناشىرلارى از. ءتىلدى تۇزەۋگە 10-15 جىل كەڭدىك بەرۋ ءجون ەمەس، مەنىڭشە، كورشىلەس وزبەكتەر نەمەسە بالتىق جاعالاۋى ەلدەرى سەكىلدى، بىردەن بەتبۇرىس جاساعان دۇرىس. ءبىز جۇمساقتىق ەمەس، سولقىلداقتىڭ تانىتىپ جۇرگەندە، وزىمىزگە قاتاڭ ۇكىم شىعارىپ، تىلىمىزدەن قالاي ايىرىلىپ قالعانىمىزدى بايقاماي دا قالۋىمىز كادىك! سوندىقتان قاپى قالمايىق!
اۆتور: ءماريام ءابساتتار
"الاش ايناسى" گازەتى
