ورازالى سابدەن. عىلىم تاعدىرى - ەل تاعدىرى!
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى،
قر ۇعا اكادەميگى ن.ءا. نازارباەۆقا
ا ش ى ق ح ا ت
اسا قۇرمەتتى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى! الەمدىك داعدارىس جالعاسىپ وتىر. مۇنىڭ سەبەبى جۇيەسىزدىگىندە ەكەنى ءمالىم بولدى. بۇگىنگى كۇنى وسى جاعدايدان شىعۋدىڭ جولىن ىزدەۋ-Q20, Q8 مەملەكەتتەرىنىڭ، ت.ب. ەلدەردىڭ وزەكتى ىسىنە اينالدى. ونىمەن الەمنىڭ مىقتى عالىمدارى، ەكسپەرتتەرى اينالىسىپ تا جاتىر. وسىنداي جاعدايدا اقش، قحر، ەو سياقتى الەمنىڭ جەتەكشى ەلدەرى مەن وداقتارى عىلىمعا اۋقىمدى قاراجات ءبولۋ، ءجىو 3-4 % دەيىن قارجى اجىراتقاندارى دا بار ەكەنى بەلگىلى. تەك عىلىمنىڭ ناتيجەلەرىن جۇزەگە اسىرۋ ارقىلى عانا الەمدە يننوۆاتسيالىق سەرپىلىس جاساۋعا بولاتىنى تاعى انىق.
وسىنى جەتە ءتۇسىنىپ ءسىز، نۇرسۇلتان ءابىشۇلى، 2009 جىلى عىلىمعا جاڭا سەرپىلىس بەرۋ تۋرالى ويىڭىزدى ايتىپ، ۇكىمەت پەن سالالىق مينيسترلىكتەرگە زاڭنامالىق جانە ءنورماتيۆتى اكتىلەۋدى قوسا عىلىمدى رەفورمالاۋ تۋرالى تاپسىرما بەردىڭىز. العاشىندا تالپىنىس جاقسى بولدى. تەك ەكى جىل وتكەن سوڭ، ياعني 2011 جىلى عىلىمداعى جاعدايدى تۇپكىلىپتى وزگەرتۋى ءتيىس دەگەن جاڭا زاڭ قابىلداندى. بىراق بارشانىڭ بايقاۋىندا جاعداي باسقا باعىتتا عانا وزگەردى!
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى،
قر ۇعا اكادەميگى ن.ءا. نازارباەۆقا
ا ش ى ق ح ا ت
اسا قۇرمەتتى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى! الەمدىك داعدارىس جالعاسىپ وتىر. مۇنىڭ سەبەبى جۇيەسىزدىگىندە ەكەنى ءمالىم بولدى. بۇگىنگى كۇنى وسى جاعدايدان شىعۋدىڭ جولىن ىزدەۋ-Q20, Q8 مەملەكەتتەرىنىڭ، ت.ب. ەلدەردىڭ وزەكتى ىسىنە اينالدى. ونىمەن الەمنىڭ مىقتى عالىمدارى، ەكسپەرتتەرى اينالىسىپ تا جاتىر. وسىنداي جاعدايدا اقش، قحر، ەو سياقتى الەمنىڭ جەتەكشى ەلدەرى مەن وداقتارى عىلىمعا اۋقىمدى قاراجات ءبولۋ، ءجىو 3-4 % دەيىن قارجى اجىراتقاندارى دا بار ەكەنى بەلگىلى. تەك عىلىمنىڭ ناتيجەلەرىن جۇزەگە اسىرۋ ارقىلى عانا الەمدە يننوۆاتسيالىق سەرپىلىس جاساۋعا بولاتىنى تاعى انىق.
وسىنى جەتە ءتۇسىنىپ ءسىز، نۇرسۇلتان ءابىشۇلى، 2009 جىلى عىلىمعا جاڭا سەرپىلىس بەرۋ تۋرالى ويىڭىزدى ايتىپ، ۇكىمەت پەن سالالىق مينيسترلىكتەرگە زاڭنامالىق جانە ءنورماتيۆتى اكتىلەۋدى قوسا عىلىمدى رەفورمالاۋ تۋرالى تاپسىرما بەردىڭىز. العاشىندا تالپىنىس جاقسى بولدى. تەك ەكى جىل وتكەن سوڭ، ياعني 2011 جىلى عىلىمداعى جاعدايدى تۇپكىلىپتى وزگەرتۋى ءتيىس دەگەن جاڭا زاڭ قابىلداندى. بىراق بارشانىڭ بايقاۋىندا جاعداي باسقا باعىتتا عانا وزگەردى!
عىلىمي مەكەمە عالىمدارى گرانتتىق قارجىلاندىرۋ بويىنشا باعدارلامالارعا ۇسىنعان جوبالارىنىڭ قارجىسى بىرنەشە ەسە قىسقارتىلىپ تاستاعاندىقتان، ولار بىرنەشە جوباعا قاتىسىپ، كۇنەلتۋگە ءماجبۇر. ەكى نەمەسە ودان دا كوپ جوباعا قاتىسۋدىڭ سالدارىنان عالىمنىڭ عىلىمي الەۋەتىنىڭ ىدىراۋى تۋىنداۋ قاۋپى بار (سەبەبى عالىمنىڭ ەڭبەگىن ءوزىنىڭ كاسىبي بىلىكتىلىگىن بولشەكتەردى جەلىمدەۋدى جاقسارتۋ مەن ارتتىرۋعا باعىتتايتىن توكاردىڭ ەڭبەگىمەن سالىستىرۋعا كەلمەيدى). عىلىمداعى وسىنداي جاعداي عىلىمي ازىرلەمەلەر ساپاسىنىڭ تومەندەۋىنە اكەلىپ سوقتىردى. ونى زەرتتەۋ جاساقتامالارىنىڭ ەكىنشى جانە ءۇشىنشى ساتىسىنىڭ تىيىلۋىنان كورۋگە بولادى. بۇل جاعدايدى عىلىمداعى ايتارلىقتاي شىعىنداردى كورسەتىپ وتىرعان مەملەكەتتىك عىلىمي-تەحنيكالىق ساراپتاما ۇيىمى دا العا تارتىپ وتىر. مۇنىڭ ۇستىنە عىلىم، ءبىلىم سالاسىنداعى سىبايلاس جەمقورلىق زيانى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى (ەسەپ كوميتەتى كورسەتكەن مالىمەتتەر بويىنشا).
بۇگىندە جەكەلەگەن ناتيجەلەردى ساناماعاندا الەمدىك دەڭگەيدە جالپى وتاندىق عىلىم ءۇشىن ماقتانارلىق نارسە جوقتىڭ قاسى. سوڭعى ۋاقىتتا قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنا ءۇمىتتى دەگەندەردىڭ اراسىنان دا لايىقتى عىلىمي جۇمىس تابۋ وتە قيىنداپ كەتتى. شەنەۋنىكتەردىڭ ۇياتتان بەزگەنى سونشالىق، ءتىپتى عالىممەن اۆتورلىقتا بىرگە جازىلعان ەلەۋسىز ەڭبەكتەرى مەن مونوگرافيالارى بولماسا دا مەملەكەتتىك سىياقىعا ۇسىنىپ وتىر. جانە ولار كوميسسيانىڭ بەلگىلى ساتىلارىنان دا ءوتىپ جاتادى! مەملەكەتتىك سىيلىق بويىنشا كوميسسيا قايدا قاراپ وتىر؟
ەلىمىزدەگى عىلىمنىڭ مۇشكىل جاعدايىن مەملەكەتتىك ستاتيستيكالىق كورسەتكىشتەر دە دالەلدەي الادى. مىسالى، ەگەر 1991 جىلى عىلىمي قىزمەتكەرلەردىڭ سانى 40 900-گە جەتسە، 2012 جىلى ولاردىڭ سانى 20 400 دەيىن قىسقارعان، ياعني 2 ەسەگە ازايىپ وتىر. عىلىمدى قارجىلاندىرۋ 1991 جىلى ءجىو قاتىستى 0,62% قۇراسا، قازىر بار بولعانى 0,17 % قۇرايدى. بۇل كورسەتكىش دامىعان مەملەكەتتەردەن 20-25 ەسە تومەن. كەز كەلگەن مەملەكەت عىلىمي، تەحنولوگيالىق، ەكونوميكالىق دامۋدى ورتاشا دەڭگەيدە ۇستاپ تۇرۋ ءۇشىن عىلىمعا بولىنەتىن قارجى كەم دەگەندە ءجىو-ءنىڭ 1,5 % قۇراۋى كەرەك. عىلىمنىڭ ماتەريالدىق-تەحنيكالىق قورى دا وتە ناشار. ەگەر 1991 جىلى عىلىمي قىزمەتكەرلەردىڭ جالاقىسى ورتاشا كورسەتكىشكە قاراعاندا 1,21 ەسە جوعارى بولسا، ال قازىردە ول تەك 81% قۇرايدى، ت.ب. مۇنداي جاعدايدا عىلىمنىڭ دامۋى ەكىتالاي، ءتىپتى وشپەسە وسپەيدى دەپ كەسىپ ايتۋعا تۋرا كەلەدى.
ءسىزدىڭ باستى يدەياڭىز – قازاقستاننىڭ دامۋىنا يننوۆاتسيالىق سەرپىلىس بەرۋدى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن ۇكىمەتپەن 2010-2014 جىلدارعا ءۇيد باعدارلاماسى جاساقتالدى. ءۇيد ورىندالۋىنىڭ سوڭعى ەكى جىلداعى تالدامالارى كورسەتكەندەي باعدارلاماعا ەنگىزىلگەن كورسەتكىشتەرى مەن نورماتيۆتەرىنە جەتە المايتىندىعىن كورسەتىپ وتىر جانە ۇكىمەت ونى قايتا قاراۋدى سۇراپ وتىر. شىن مانىندە، اتالعان باعدارلاما ءبىزدىڭ بولجامىمىز بويىنشا ىسكە اسپاي قالۋى ابدەن مۇمكىن. ونىڭ سەبەبى كوپ. ەندى ول تاعى 5 جىلدىق جوباعا اۋىستىرىلماقشى. كاسىپورىنداردىڭ يننوۆاتسيالىق بەلسەندىلىگى تەك 5,8% قۇرادى. وعان عىلىمي زەرتتەۋ، تاجىريبەلى - كونسترۋكتورلىق جاساقتاۋ ناتيجەلەرىنىڭ كوممەرتسيالاندىرىلۋ دەڭگەيىنىڭ تومەندىگى كەرى اسەرىن تيگىزۋدە.
قر ۇعا، قر ۇيا، قر شعۇا، قر اشعا جانە باسقا دا قوعامدىق ۇيىمداردىڭ ەكونوميكانىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋعا قوسقان ۇلەسى وتە تومەن، كوبىنە ولاردىڭ جۇمىسى فورمالدى تۇردە جۇرگىزىلەدى. « ەل اراسىندا قر ۇعا ءرولى جوققا تەڭ، تەك كوررەسپوندەنت مۇشەلەرىن تاعايىنداعاننان باسقا تۇك بىتىرمەيدى»-دەگەن تەرىس كوزقاراس بەرىك ورنىقتى. بۇنى اكادەميكتەردىڭ وزدەرى دە مويىندايدى. عىلىمدا قالىپتاسقان تىعىرىقتى جاعدايدان شىعۋدىڭ جولى - تۇپكىلىكتى شارالاردى قاجەت ەتەدى. رەسەي كەش تە بولسا وسىنى ءتۇسىنىپ، سوعان بايلانىستى عىلىمىن رەفورمالاۋدى باستاپ كەتتى.
اسا قۇرمەتتى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى! مەن، 4 جىل قورعاسىن زاۋىتىندا ىستەپ جانە 40 جىلدىق عىلىمي ەڭبەگىمدە فۋندامەنتالدى عىلىمدى جەتىك مەڭگەرگەن عالىم رەتىندە ءبىزدىڭ ەلگە، ءتىپتى بۇكىل ادامزاتقا داعدارىستىڭ قيىن قىستاۋ كۇنى تۋعان كەزەڭدە عىلىمدى رەفورمالاۋ بويىنشا ءسىزدىڭ قولداۋىڭىزدى اسا قاجەت ەتەتىن مىناداي ءىس-شارالاردى العا تارتۋدى ۇسىنامىن:
- ءححى عاسىرداعى عىلىم مەن جوعارعى تەحنولوگيانىڭ ەرەكشە ءرولىن ەسكەرسەك، ۆەدومستۆوارالىق مەملەكەتتىك ورگان «قر پرەزيدەنتىنىڭ جانىنان عىلىم مەن يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيالاردى دامىتۋ بويىنشا اگەنتتىك» (نەمەسە مەملەكەتتىك كوميتەت) قۇرۋ- زامان ءسۇرانىسىنا اسا لايىق شارا بولماق.
- اقش-تاعىداي «قر ۇلتتىق عىلىمي قورىن قۇرۋ» كەرەك.
- رەسەيدەگىدەي بارلىق عىلىم اكادەميالارىن بىرىڭعاي قر قوعامدىق-مەملەكەتتىك ۇيىمى ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنا بىرىكتىرۋ قاجەت.
- عىلىمداعى باسىم باعىتتار بويىنشا 5-6 ءىرى عىلىمي كلاستەرلىك ورتالىقتار قۇرىپ, ونىڭ ىشىندە قوعامدى ىزگىلەندىرۋ بويىنشا عىلىمي ورتالىق اشۋ وتە قاجەت. مەملەكەتتىڭ يدەولوگياسىنىڭ عىلىمي نەگىزدەرىن قامتاماسسىز ەتۋ ماقساتىمەن بارلىق قوعامدىق عزي-ىن ءبىر ءىرى فۋندامەنتالدى زەرتتەۋ ورتالىعىنا باعىندىرۋ كەرەك. قۋاتتى عىلىمي-تەحنيكالىق الەۋەتى بار الماتى مەن قاراعاندى قالالارىندا عىلىمي-يننوۆاتسيالىق كلاستەرلەر قۇرۋ كەرەك. وبلىستاردا عىلىمي جانە يننوۆاتسيالىق دامۋ بويىنشا اكىم ورىنباسارلىعى لاۋازىمىن ەنگىزۋ كەرەك.
- كادرلىق الەۋەتتى نىعايتۋ ءۇشىن، اسىرەسە جاستاردى عىلىمعا تارتۋ ءۇشىن، 1996 ج. قر ۇكىمەتىنىڭ №1400 ەسكى جارلىعىنا نەگىزدەلگەن عىلىمي قىزمەتكەرلەردىڭ ەڭبەكاقى ساياساتىن تۇپكىلىكتى وزگەرتە وتىرىپ، بارلىق دەڭگەيدەگى عىلىمي قىزمەت پەن الەۋمەتتىك تولەمدەر بويىنشا عالىمنىڭ ەڭبەكاقىلىق، تاريفتىك مولشەرلەمەلەرىن ەسەلەي ارتتىرۋ قاجەت. ياعني بۇل عالىمنىڭ جالاقىسى 4-5 ەسە ءوسىرۋ كەرەك دەگەن ءسوز.
- عىلىمعا بەرىلگەن قاراجاتقا سالىق سالماۋ، ءبىزدىڭ جانە شەتەل كومپانيالارىن عىلىمدى ىنتالاندىرۋ جۇيەسىن ت.ب. وزگەرتۋلەردى «سالىق كودەكسىنە» ەنگىزۋ قاجەت.
قۇرمەتتى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى! ءبىزدىڭ ويىمىزشا وسىنداي كۇردەلى وزگەرىستەر جاساعاندا عانا قازاقستان عىلىمىنا سەرپىلىس بەرىلىپ، يننوۆاتسيالىق، وركەنيەتتىك XXI عاسىردىڭ جۇيرىك پوەزىنىڭ ۆاگونىنا مىنۋگە مۇمكىندىك الا الامىز. بۇلاي ەتپەسەك ءارى قاراي شيكىزات وندىرەتىن مەملەكەت بولىپ قالا بەرۋىمىز مۇمكىن، ايتقان جەردەن اۋلاق، ءتىپتى الپاۋىتتارعا جۇتىلىپ كەتۋىمىز دە مۇمكىن دەگەن كۇدىك تە جوق ەمەس.
قۇرمەتپەن،
ورازالى سابدەن،
قازاقستان عالىمدار وداعىنىڭ پرەزيدەنتى،
قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى،
قر ۇيا اكادەميگى، ە.ع.د، پروفەسسور
Abai.kz
