1989 جىلدىڭ 22-قىركۇيەك كۇنى قازاق ءتىلى مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسىن يەلەنگەن ەدى. سودان بەرى 24 جىل بويى بۇل كۇن «تىلدەر كۇنى» مەرەكەسى رەتىندە اتالىپ وتۋدە. ايتۋلى مەرەكەنىڭ اياسىندا «مەملەكەتتىك ءتىل» قوعامدىق قوزعالىسىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن ءداستۇرلى تۇردە  «مەملەكەتتىك ءتىلدى قولداۋ» اكتسياسى وتكىزىلىپ كەلەدى. بيىل بۇل شارا الماتى قالاسى اكىمدىگىنىڭ ارنايى قولداۋىمەن 2013 جىلدىڭ 22-قىركۇيەك كۇنى cاعات 11-00 دە الماتى قالاسى الاتاۋ اۋدانى اقبۇلاق ىقشاماۋدانى شولانوۆ كوشەسى، 159 (ب.مومىشۇلى كوشەسى جانە رايىمبەك داڭعىلى قيىلىسىنىڭ تومەنگى جاعىندا) ورتالىق مەملەكەتتىك مۇراعاتىنىڭ ۇلكەن ءماجىلىس زالىندا وتەتىن بولىپ شەشىلدى.

وسىعان وراي «مەملەكەتتىك ءتىل» قوعامدىق قوزعالىسىنىڭ توراعاسى مۇحتار شاحانوۆتىڭ باسشىلىعىمەن زيالى قاۋىم وكىلدەرى، مەرزىمدى باسىلىم باسشىلارى، قوعامدىق قوزعالىس جەتەكشىلەرى جانە جاستار ۇيىمى وكىلدەرىنىڭ قاتىسۋىمەن ءباسپاسوز ماسليحاتى جانە «مەملەكەتتىك ءتىلدى قولداۋ» اكتسياسىن وتكىزۋگە تۋرالى كەڭەسۋ وتىرىسى بولدى.

جيىن بارىسىندا مەملەكەتتىك ءتىل توڭىرەگىندە قوردالانىپ قالعان ماسەلەلەر تاعى دا كوتەرىلىپ، بۇل شارانىڭ ءاربىر ادام ءۇشىن ماڭىزدى ەكەنى ايتىلىپ، «مەملەكەتتىك ءتىلدى قولداۋ» اكتسياسىن وتكىزۋگە بايلانىستى ارنايى جوسپار ءتۇزىلىپ، جاۋاپتىلار بەكىتىلدى.

1989 جىلدىڭ 22-قىركۇيەك كۇنى قازاق ءتىلى مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسىن يەلەنگەن ەدى. سودان بەرى 24 جىل بويى بۇل كۇن «تىلدەر كۇنى» مەرەكەسى رەتىندە اتالىپ وتۋدە. ايتۋلى مەرەكەنىڭ اياسىندا «مەملەكەتتىك ءتىل» قوعامدىق قوزعالىسىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن ءداستۇرلى تۇردە  «مەملەكەتتىك ءتىلدى قولداۋ» اكتسياسى وتكىزىلىپ كەلەدى. بيىل بۇل شارا الماتى قالاسى اكىمدىگىنىڭ ارنايى قولداۋىمەن 2013 جىلدىڭ 22-قىركۇيەك كۇنى cاعات 11-00 دە الماتى قالاسى الاتاۋ اۋدانى اقبۇلاق ىقشاماۋدانى شولانوۆ كوشەسى، 159 (ب.مومىشۇلى كوشەسى جانە رايىمبەك داڭعىلى قيىلىسىنىڭ تومەنگى جاعىندا) ورتالىق مەملەكەتتىك مۇراعاتىنىڭ ۇلكەن ءماجىلىس زالىندا وتەتىن بولىپ شەشىلدى.

وسىعان وراي «مەملەكەتتىك ءتىل» قوعامدىق قوزعالىسىنىڭ توراعاسى مۇحتار شاحانوۆتىڭ باسشىلىعىمەن زيالى قاۋىم وكىلدەرى، مەرزىمدى باسىلىم باسشىلارى، قوعامدىق قوزعالىس جەتەكشىلەرى جانە جاستار ۇيىمى وكىلدەرىنىڭ قاتىسۋىمەن ءباسپاسوز ماسليحاتى جانە «مەملەكەتتىك ءتىلدى قولداۋ» اكتسياسىن وتكىزۋگە تۋرالى كەڭەسۋ وتىرىسى بولدى.

جيىن بارىسىندا مەملەكەتتىك ءتىل توڭىرەگىندە قوردالانىپ قالعان ماسەلەلەر تاعى دا كوتەرىلىپ، بۇل شارانىڭ ءاربىر ادام ءۇشىن ماڭىزدى ەكەنى ايتىلىپ، «مەملەكەتتىك ءتىلدى قولداۋ» اكتسياسىن وتكىزۋگە بايلانىستى ارنايى جوسپار ءتۇزىلىپ، جاۋاپتىلار بەكىتىلدى.

وتىرىسقا قاتىسقان فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور مەكەمتاس مىرزاحمەتۇلى بۇل اكتسيانىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ دامىتۋعا ۇلكەن ىقپال جاساپ وتىرعانىن جانە تىلگە قاتىستى مۇنداي قوعامدىق نەگىزدەگى ءىس-شارالارعا حالىقتىڭ كوپتەپ قاتىسىپ كەلە جاتقانىن ايتا كەلىپ، «ەلىمىزدىڭ بولاشاعى سانالاتىن جاستاردىڭ اكتسياعا كوپتەپ كەلۋىنە جۇيەلى جۇمىستار جۇرگىزىلۋ كەرەك، – دەدى. ال جاقىندا عانا ۇشاق ىشىندە بورتقىزمەتكەرىنەن مەملەكەتتىك تىلدە سويلەۋدى تالاپ ەتىپ، اقىر سوڭىندا سول ءۇشىن جاۋاپتى بولعان «مەملەكەتتىك ءتىل» قوعامدىق قوزعالىسىنىڭ مۇشەسى، «جۇلدىزدار وتباسى» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى جارىلقاپ قالىباي: «ءاربىر ادام كەز-كەلگەن جەردە وزىنە مەملەكەتتىك تىلدە قىزمەت كورسەتىلۋىن تالاپ ەتۋى كەرەك، ءبىز سوندا عانا مەملەكەتتىك دەڭگەيدە ءتىلىمىزدىڭ وركەندەۋىنە قول جەتكىزەمىز، – دەدى.

ال، جازۋشى-دراماتۋرگ دۋلات يسابەكوۆ قازىرگى قازاق قوعامىنىڭ تىم ۇساقتالىپ بارا جاتقانىن ايتىپ، قازاق قىزدارىنىڭ وزگە ۇلت وكىلدەرىنە تۇرمىسقا شىعۋى جيىلەپ كەتكەنىنە قىنجىلىس ءبىلدىردى. مۇنىڭ ءبارى ولاردىڭ انا ءتىلىن، ۇلتتىق سالت-داستۇردە ادا وسكەنىنىڭ سالدارى ەكەنىنە توقتالدى. «ەگەر ءبىز ءبارىمىز بىرلەسىپ، انا ءتىلىمىزدى قورعاۋعا، ونى دامىتۋعا كۇش سالماساق ەلدىگىمىزگە سىن» – دەدى ول.

ءباسپاسوز ماسليحاتىنا قاتىسقان رىسبەك سارسەنبايۇلى، ەرنەست تورەحان، سوۆەتحان عابباسوۆ، بەيسەنعازى ءسادۋۇلى، قازىبەك يسا، راسۋل جۇمالى، ەركىن راقىشەۆ، اسقار نايمانتاەۆ، سەرىكجان مامبەتالين، امانعازى كارىپجانتەگى، داۋرەن بابامۇراتوۆ، كەۋلىمجاي قۇتتيەۆ سىندى ازاماتتار «مەملەكەتتىك ءتىلدى قولداۋ» اكتسياسىن حالىقتىڭ ۇلتتىق ساناسىن وياتۋعا، جاستاردىڭ وتانعا، ەلگە دەگەن پاتريوتتىق سەزىمدەرىن ارتتىراتىن اتالمىش شارانىڭ بيىل جوعارى دەڭگەيدە وتەتىندەرىنە سەنىمدى.

جيىندى جۇرگىزىپ وتىرعان م.شاحانوۆ تاياۋدا رەسپۋبليكالىق باسىلىمداردا ينتەرنەت سايتتارىندا جاريالانعان پرەزيدەنتكە، ۇكىمەتكە، پارلامەنت دەپۋتاتتارىنا جانە قازاقستان حالقىنا ارنالعان «مەملەكەتتىك ءتىل» قوعامدىق قوزعالىسىنىڭ «مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مۇڭلى ءحالى» اتتى مالىمدەمەسىندە كوتەرىلگەن تالاپتاردى تاعى ءبىر ەلەكتەن وتكىزىپ، وسى ماسەلەلەردىڭ شەشىم تابۋىن بيلىكتەن تالاپ ەتەتىندىكتەرىن نىعىزداپ ايتتى. م.شاحانوۆ اتالمىش مالىمدەمەدەگى ەلباسىنىڭ وزىنەن باستاپ مەملەكەتتىك لاۋازىمدى قىزمەت يەلەرى بارلىق وتاندىق، شەتەلدىك رەسمي كەزدەسۋلەردە، نەگىزىنەن، مەملەكەتتىك تىلدە سويلەۋگە مىندەتتەلىپ، رەسپۋبليكا كولەمىندەگى ماڭىزدى ءىس-شارالار مەملەكەتتىك تىلدە جۇرگىزىلسىن. رەسپۋبليكا مينيسترلىكتەرى، مەملەكەتتىك ورگاندار، دەپارتامەنت، باسقارمالاردىڭ ءىس-قاعازدارى تولىقتاي مەملەكەتتىك تىلگە كوشىرىلۋى كەرەك. مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلمەيتىندەر ىلەسپە اۋدارما قىزمەتىن پايدالاناتىن بولسىن. مەملەكەتتىك ءتىلدى مويىندامايتىندار، ونى وقىپ، ۇيرەنۋگە تىرىسپايتىندار – مەملەكەتتىك قىزمەتكە الىنباسىن – دەگەن تالاپتىڭ قوعامدا كەڭىنەن تالقىلانىپ، ۇلكەن تالقىعا تۇسكەنىن اتاپ ايتتى.

2009 جىلى بيلىك قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى ۇسىنعان «ەل بىرلىگى»

دوكتريناسى ارقىلى ەلىمىزدى «قازاقستاندىق ۇلتقا» ەنگىزۋدى جوسپارلادى. «قازاقستاندىق ۇلت» ءوزىنىڭ نەگىزىن «امەريكاندىق ۇلتتان»، ياعني كوپ ۇلتتان ءبىر ۇلت جاساۋ يدەياسىنان الاتىنى بەلگىلى. «قازاقستاندىق ۇلتقا» ەنسەك، بۇكىل ۇلتتىق مۇددەدەن ماقۇرىم قالامىز. زيالى قاۋىم وكىلدەرى بۇل ۇلتسىزداندىرۋ شاراسىنا تۇبەگەيلى قارسى تۇرىپ، اشتىق جاريالاماقشى بولدى. رەسپۋبليكا بويىنشا 4 مىڭنان استام ادام بۇل اكتسياعا بەلسەندى تۇردە قاتىساتىندىقتارىن ءبىلدىردى.

بيلىكتى رايىنان قايتارعان بۇل بىرلەسكەن شارا زيالى قاۋىم وكىلدەرىنىڭ دەموكراتيا سالاسىنداعى ەلەۋلى جەڭىسى ەدى. «قازاقستاندىق ۇلت» ساياساتىن ەندىرمەي توقتاتقانىمىزبەن، ول ءالى زالالسىزداندىرىلماعان بومبا ىسپەتتى كومۋلى جاتىر. بولاشاقتا «قازاقستاندىق ۇلتقا» كوشەتىنىمىزدى ەسكەرتىپ وتىرعان قازاقستان بيلiگi باستاپقى رايىنان تۇبەگەيلى قايتار ەمەس. مۇنىڭ دالەلى سوڭعى ۋاقىتتا قازاقستاندا ساياسات ىڭعايىنا قاراي «قازاقستاندىق» دەگەن ايتىلىم قالىپتاستى. بيلىكتىڭ بۇل جىمىسقى ساياساتىنا قارسى ءۇن قاتۋ ءۇشىن جانە بارشا زيالى قاۋىم وكىلدەرىن ءبىر بولىپ جۇمىلۋعا جەتەلەيتىن جانە ولاردىڭ ەلدىك، ۇلتتىق مۇددەدەگى وي-پىكىرلەرى جاقىندا تۇساۋى كەسىلگەن «حالىق رۋحى» www.halykruhi.kz (حالىق رۋحى) قوعامدىق-ساياسي ينتەرنەت گازەتىندە جاريالانىپ تۇراتىنى ايتىلدى. ءبىز وسى ينتەرنەت گازەتى ارقىلى بارلىق ماسەلەلەرگە ارالاسىپ وتىرامىز – دەدى ينتەرنەت گازەتتىڭ باس رەداكتورى نۇرعالي ءجۇسىپباي.

قورىتا كەلە، تۇيگەنىمىز - ۇلت زيالىلارى مەملەكەتتىك ءتىل، ەلدىك، ۇلتتىق مۇددە جولىنداعى جاۋاپكەرشىلىكتەرىن ۇعىنىپ، بەرگىدە الاشتىڭ، ارعىدا تۇركىنىڭ تاريحىنداعى كۇللى عۇلامالار مەن  زيالىلاردىڭ ءور رۋحتارى مەن بيىك پاراساتىنىڭ كيەلى اماناتتى ورىنداۋعا تاعى دا جەتەلەپ وتىرعانداي...

ويتكەنى، بۇگىنگى كۇن، كەشەگى كۇننەن وزگەرەك، جاھاندانۋ مۇلگۋدى، ەسىنەۋدى كەشىرمەسى حاق!

ەركىنبەك سەرىكباي

Abai.kz