قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ
مەملەكەتتىك كەڭەسشىسى
ەرلان قاريننىڭ نازارىنا!

ءبىز «ستاليندىك رەپرەسسيانىڭ» كۇلى كوككە ۇشتى دەپ ءجۇرمىز.

ال، سەنەسىز بە، ءبىزدىڭ «جاڭا قازاقستاندا» سول «ستاليندىك رەپرەسسيا» قايتا جاڭعىرۋدا.

قازىرگى قولدانىستا تۇرعان «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭدا «ستاليندىك رەپرەسسيانىڭ» ءيىسى اڭقىپ تۇر.

اتالعان زاڭنىڭ 20-بابىنىڭ 5) تارماعىنا ساي، قانداستاردى اۋماقتىق-اكىمشىلىك بىرلىكتە قابىلداۋدىڭ وڭىرلىك كۆوتاسى بولماسا نەمەسە ەتنيكالىق قازاقتاردى قونىستاندىرۋ ءۇشىن ۇسىنىلعان اۋماقتىق-اكىمشىلىك بىرلىكتەن ەتنيكالىق قازاقتار باس تارتسا، وندا ولارعا «قانداس مارتەبەسى» بەرىلمەيدى.

بۇل – الىس-جاقىن شەتەلدەردەن تاريحي وتانىنا كوشىپ كەلگەن ەتنيكالىق قازاقتارعا قاراتا جاسالعان ناعىز «ستاليندىك رەپرەسسيانىڭ» كورىنىسى!

تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن، تالداپ بەرەيىن.

قر ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىنىڭ بيىلعى ءۇشىنشى توقسانداعى مالىمەتىنە سۇيەنسەك، 16 408 ەتنيكالىق قازاق قازاقستانعا كوشىپ كەلىپتى.

ال، قانداستاردى قابىلداۋدىڭ 2023 جىلعا ارنالعان وڭىرلىك كۆوتاسىنىڭ سانى 1 925 ادام.

جوعارىداعى نورماعا ساي، وسى 16 408 ەتنيكالىق قازاقتىڭ 1 925-نە عانا «قانداس مارتەبەسى» بەرىلەدى دە، قالعان 14 483 ادام بۇل مارتەبەدەن قاعىلادى دەگەن ءسوز.

«قانداس مارتەبەسى» بولماسا، ەتنيكالىق قازاقتار جەڭىلدەتىلگەن تارتىپپەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىعىن الا المايدى.

دەمەك، قازىرگى قولدانىستا تۇرعان «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭىنىڭ 20-بابىنىڭ 5) تارماعىنا ساي، بۇل – ءار جىلى قانداستاردى قابىلداۋدىڭ وڭىرلىك كۆوتاسىنان ارتىق كەلگەن جانە ەتنيكالىق قازاقتاردى قونىستاندىرۋ ءۇشىن ۇسىنىلعان وڭىردەن باس تارتقان ەتنيكالىق قازاقتارعا «قايدا بارساڭ، وندا بار! سەندەرگەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىعى جوق، بەرىلمەيدى!!» دەگەن ءسوز!

قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسياسىنىڭ 21-بابىن ەسكەرىپ تۇرعان ەشكىم جوق، ەلگە ورالعان ەتنيكالىق قازاقتاردىڭ ەركىن ءجۇرىپ-تۇرۋ جانە تۇرعىلىقتى مەكەنىن ءوز قالاۋىنشا تاڭداپ الۋ قۇقىعىن وسى نورما ارقىلى قيىپ تاستاعان ءبىزدىڭ «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن» ۇكىمەت...

شەتتەگى جەتى ميلليون قازاق ءۇشىن بۇدان ارتىق قانداي قورلىق پەن قورلاۋ بولسىن!؟

كەشەگى «ستاليندىك رەپرەسسيانىڭ» دا ءبىر باعىتى – پويىزعا تيەپ، ەركىڭنەن تىس وڭىرلەرگە جەر اۋدارۋ ەمەس پە ەدى!؟

ءبىزدىڭ «جاڭا قازاقستاننىڭ» ۇكىمەتى سول جولعا ءتۇسىپ كەتتى، مىنە!

***

بۇل نورمانى زاڭ جوباسىنا كىم ۇسىنعانىن نەمەسە كىمنىڭ ىقپالىمەن ۇسىنىلعانىن بىلمەيمىن.

تەك، قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ 2022 جىلعى 30 جەلتوقسانداعى №961 قاۋلىسىمەن بەكىتىلگەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كوشى-قون ساياساتىنىڭ 2023-2027 جىلدارعا ارنالعان تۇجىرىمداماسىنا ساي «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭىنا ەنگىزىلگەنى بەلگىلى.

كوشى-قون ءۇردىسىن رەتتەۋگە ارنالعان زاڭ جوباسىن تالقىلاۋ ءۇشىن قۇرىلعان ماجىلىستەگى جۇمىس توبىنىڭ جەتەكشىسى ماگەررام ماگەررام مامەدوۆيچ دەگەن دەپۋتات ەكەنىن ەستىدىم.

ال، جۇمىس توبىنان وتكەن زاڭ جوباسىن ءبىر داۋىسپەن بەكتىپ بەرگەن ەرلان قوشانوۆ پەن ماۋلەن اشىمباەۆ باسقاراتىن ءماجىلىس پەن سەنات!

ماگەررام مامەدوۆيچتىڭ ءومىربايانىنا قاراسام، ءوزى جەتىسۋدىڭ تۋماسى ەكەن. ءماجىلىستىڭ ىشىندەگى زاڭناما جانە سوت-قۇقىقتىق رەفورما كوميتەتىنىڭ حاتشىسى بولىپ قىزمەت اتقارادى.

ەسىم-سويىنا قاراعاندا، ماگەررام مامەدوۆيچتىڭ اتالارى سول «ستاليندىك رەپرەسسيانىڭ» قۇربانى بولسا كەرەك.

ايتپەسە، قازاقتىڭ جەتىسۋىندا ماگەررامداردىڭ قاڭعىپ نەسى بار؟! جەتىسۋ قايدا، كاۆكاز قايدا؟!

ايتپاقشى، ماگەررام مامەدوۆيچتىڭ ومىربايانىنداعى «قۇقىقتانۋ»، «زاڭتانۋ»، «قۇقىق ماگيسترى» دەگەن سوزدەردەن اياق الىپ جۇرە المايسىڭ.

ونىڭ مىناداي ادام قۇقىعىن شەكتەيتىن نومانى زاڭداستىرىپ جىبەرگەنىنە قاراپ، «كەشەگى رەپرەسسيا قۇربانىنىڭ ۇرپاعى ساتالينگە كەتكەن كەگىن بۇگىن شەكارا اتتاپ، ءوزىنىڭ تاريحي وتانىنا ورالعان قازاقتاردان العىسى كەلگەن بە؟!» دەپ تە ويلاپ قالادى ەكەنسىڭ...

وسى نورمانى كورگەن سوڭ، ارتى جاقسىلىققا اپارمايتىنىن، الىستان كەلگەن اعايىندى جانە سەرگەلدەڭگە سالاتىنىن ەسكەرىپ، الدىمەن «تامارانىڭ تالتايىپ تۇرىپ قابىلداتقان زاڭىنىڭ سيقى…» دەگەن ماقالا جازدىق.

ەشكىم پىسقىرعان جوق.

سوسىن، ماجىلىستەگى اتاقتى بەس زاڭگەر دەپۋتاتقا، اتاپ ايتسام، ماگەررام ماگەررامعا، ابزال قۇسپانعا، مارات باشيموۆكە، باقىتجان بازاربەككە، ءۇنزيلا شاپاققا جەكە-جەكە حات جازىپ، وسى نومانىڭ ەتنيكالىق قازاقتاردىڭ تۇرعىلىقتى مەكەنىن ءوز قالاۋىنشا تاڭداپ الۋعا قۇقىعىن جانە  ازاماتتىق الۋىن شەكتەيتىن-شەكتەمەيتىنىن سۇرادىم. ءوز اتتارىنان جازباشا جاۋاپ بەرۋىن سۇرادىم.

ماسقارا بولعاندا، ول حاتتارىمدى ءۇش دەپۋتات – ماگەررام ماگەررام، ابزال قۇسپان، مارات باشيموۆ  ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىنە، باقىتجان بازاربەك ادىلەت مينيسترلىگىنە لاقتىرا سالىپتى.

تەك، ءۇنزيلا شاپاق قانا «ۇسىنىلعان ۇستانىمداردى ەسكەرە وتىرىپ، ءسىزدىڭ ۇسىنىسىڭىزدى مەن ءوز اتىمنان قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ رەگلامەنتىنە سايكەس ماجىلىستە قارالىپ جاتقان كوشى-قون پروتسەستەرىن رەتتەۋ جونىندەگى زاڭ جوباسى اياسىندا قاراۋعا ەنگىزەتىنىمدى حابارلايمىن.»-دەپ، ءوز اتىنان جاۋاپ بەرىپتى.

ال، اتالعان ءۇش مينيسترلىكتىڭ ۇشەۋىنەن دە «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا تۇراقتى تۇرۋعا كەلگەن ەتنيكالىق قازاقتاردىڭ قۇقىقتارى بۇزىلمايتىن دەپ سانايمىز» (ەجحاقم), «جوعارىدا باياندالعاننىڭ نەگىزىندە، زاڭنىڭ 20-بابىنىڭ 5) تارماقشاسى قازاقستانعا كوشىپ كەلگەن ەتنيكالىق قازاقتاردىڭ قۇقىعىن شەكتەمەيدى دەپ پايىمدايمىز.» ء(ام) دەگەن جاۋاپ كەلدى.

مەن بۇل جاۋاپتاردىڭ ءبارىن سول ءتورت زاڭگەر دەپۋتاتتىڭ جاۋابى رەتىندە قابىلدادىم.

***

ال، ناقتى پراكتيكاداعى جاعداي قالاي؟!

مۇلدە كەرىسىنشە!

«ۇكىمەت ايقىنداعان 8 وبلىستان باسقا اۋماققا بارسا، شەتەلدەن كوشىپ كەلگەن قازاقتارعا «قانداس كۋالىگى» بەرىلمەيدى. كۋالىك بەرىلمەيتىن ەلدىمەكەندەردىڭ قاتارىندا الماتى، استانا مەن شىمكەنت تە بار. «قانداس كۋالىگى» – قانداستاردىڭ ازاماتتىق الۋىنا قاجەت ماڭىزدى قۇجات»، - دەپ 26 قىركۇيەك 2023 جىلدىڭ 26 قىركۇيەگى كۇنى «ازاتتىق راديوسىنىڭ» ءجۋرناليسى نۇرتاي لاحان اقپارات تاراتتى .

قىتايدان وتباسىمەن كوشىپ كەلگەن كۇش نۇرداۋلەت دەگەن جىگىتتىڭ الماتى قالاسىنا قونىستانۋ ءۇشىن «قانداس مارتەبەسىن» الا الماي سەندەلگەنىنە ەكى ايدىڭ ءجۇزى بولدى.

ەتنيكالىق قازاقتار بۇرىن «قانداس مارتەبەسىن» حالىققا قىزمەت كورسەتۋ ورتالىقتارى ارقىلى ءۇش جۇمىس كۇنى ىشىندە الاتىن.

قازىر «قۇتتى مەكەن» اقپاراتتىق جۇيەسىنىڭ جانىنان ازىرلەنگەن ءموبيلدى قوسىمشا ارقىلى تىركەلىپ، ارنايى كوميسسيانىڭ قاراۋىنان ءوتىپ، 35 جۇمىس كۇنىندە الاتىن بولىپتى.

ول قۇرىپ قالعىرى ارقىلى تەك «وتباسىمەن بىرىگۋ ءۇشىن»، «جۇمىس بەرۋشىنىڭ شاقىرۋى بويىنشا»، «قر ۇكىمەتى ايقىنداعان قانداستاردىڭ قونىس اۋدارۋ ءۇشىن» جانە «بەيىمدەۋ باعدارلامالارىنىڭ شارتتارىنا كەلىسىمى بويىنشا» كەلگەن ەتنيكالىق قازاقتارعا عانا «قانداس مارتەبەسى» بەرىلەدى ەكەن.

ال، ءوز بەتىمەن كوشىپ كەلىپ، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىنا ساي تۇرعىلىقتى مەكەنىن ءوز قالاۋىنشا تاڭداپ الۋشىلار ءۇشىن «قۇتتى مەكەننىڭ» ەسىگى تارس جابىق...

الماتىدان تاۋى شاعىلعان ول استاناعا كەلىپتى. ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىنە ەرتىپ بارىپ، كوشى-قون كوميتەتىنىڭ ورىنباسارى ەرلان رايعاليەۆپەن كەزدەستىردىم. ءوزىم اتالعان مينيسترلىكتىڭ ءبىرىنشى ۆيتسە-ءمينيسترى احمادي سارباسوۆقا كىرىپ، بولعان وقيعانى باياندادىم.

ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىنىڭ جاۋاپتى تۇلعالارى بۇل نومانىڭ ەتنيكالىق قازاقتاردىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىعىن شەكتەيتىنىن، قازاقستان ازاماتتىعىن الۋىنا توسقاۋىل بولىپ وتىرعانىن ءبىلىپ وتىر. بىراق، دارمەنسىز..

سوڭىندا، كوشى-قون كوميتەتىندەگى باسقارما باسشىسى بولىپ قىزمەت اتقاراتىن داستان ايتقۇلوۆ دەگەن جىگىت كۇش نۇرداۋلەتكە «قانداس مارتەبەسىن» الۋدىڭ تاعى ءبىر «جولدىن» ۇسىنىپتى.

داستان ايتقۇلوۆتىڭ اقىلى بويىنشا كۇش نۇرداۋلەت الماتىداعى ءبىر جشس-عا جەتپىس مىڭ تەڭگە تولەپ، جۇمىسقا تۇرۋ كەلىسىم-شارتىن الىپتى.

سول كەلىسىم-شارت ارقىلى «قۇتتى مەكەن» اقپاراتتىق جۇيەسىنىڭ «جۇمىس بەرۋشىنىڭ شاقىرۋى بويىنشا» «قانداس مارتەبەسىن» الۋعا زورعا تىركەلىپتى.

ايتپاقشى، نۇرداۋلەتتەن الماتى قالاسى جۇمىسپەن قامتۋ جانە الەۋمەتتىك باعدارلامالار باسقارماسى ارنايى ماماندىق بويىنشا وقۋ بىتىرگەنى تۋرالى ديپلوم سۇراپتى. ديپلومىن اپارسا، «مىنا ديپلومنىڭ بەتىندە قىتاي ءتىلىن بىلەدى دەگەن جازۋ بولۋ كەرەك»-دەپ، قيعالىق سالىپتى...

ءسويتىپ، كۇش نۇرداۋلەتتىڭ وتباسى مۇشەلەرى «قۇتتى مەكەن» اقپاراتتىق جۇيەسى ارقىلى «قانداس مارتەبەسىن» الۋ ءۇشىن زورعا دەگەندە ءوتىنىش جاساپتى.

ال، ول ءوتىنىشتىڭ ورىندالىپ، «قانداس مارتەبەسى» بەرىلە مە، جوق پا، ونى ارناۋلى كوميسسيا 35-جۇمىس كۇنى ىشىندە شەشەدى...

***

مىنە، ءبىزدىڭ «جاڭا ءارى ادىلەتتى قازاقستاننىڭ» قانداستارى ءۇشىن قابىلداعان زاڭىنىڭ سيقى!

مىنە، ءبىزدىڭ «جاڭا ءارى ادىلەتتى قازاقستان» دەپ ۇرانداتقان ءماجىلىس پەن سەناتتىڭ الىستان ورالعان ءوز قانداستارىنا جاساعان جاقسىلىعىنىڭ ءتۇرى!

سوندا «ىقپالدى پارلامەنتتەگى» اتاقتى ءتورت زاڭگەردىڭ، ولاردىڭ حاتتارىنا جاۋاپ بەرىپ، قول قويعان ەكى مينيسترلىكتىڭ لاۋازىمدى تۇلعالارىنىڭ ءبارىنىڭ ادام تاعدىرى، ۇلت بولاشاعى، مەملەكەت مۇددەسى جونىندەگى تانىم-تۇسىنىگىنىڭ دەڭگەيى وسى بولعانى ما؟!

مەن وسى ماسەلە بويىنشا، تاعى ءبىراز ىقپالدى دەپۋتاتتارمەن، مينيسترلىك باسشىلارىمەن سويلەستىم. «قۇقىق» دەگەندى قاعىپ تۇرعان بىرەۋى جوق. «ۇكىمەت ايقىنداعان وڭىرلەرگە بارۋى كەرەك قوي!» دەيدى ءبارى.

ءيا، كوشىپ كەلۋشىلەردىڭ ۇكىمەت ايقىنداعان وڭىرلەرگە قونىستانۋىنا ءبىز دە قارسى ەمەسپىز. بۇل ساياساتتى ەكى ءجۇز پايىز قولدايمىز.

بىراق، ول ساياسات كونستيتۋتسيامەن بەكىتىلگەن ادام قۇقىعىن شەكتەمەۋ شارتى استىندا جۇرگىزىلۋى كەرەك قوي.

ەتنيكالىق قازاقتاردىڭ وسى شارۋاسىمەن الىسىپ ءجۇرىپ، ەكى نارسەگە كوزىم جەتتى.

ءبىرىنشىسى، ءبىزدىڭ زاڭ شىعارۋشى ورگان دا، اتقارۋشى بيلىك تە قۇقىق پەن ساياساتتى ايىرا بىلمەيدى ەكەن;

ەكىنشىسى، اتالعان زاڭ شىعارۋشى ورگان دەپۋتاتتارىنىڭ دا، اتقارۋشى بيلىك وكىلدەرىنىڭ دە بەلگىلى ءبىر ىقپالدى تۇلعانىڭ نەمەسە ىقپالدى ساياسي كۇشتىڭ الدىندا، زاڭسىزدىق، ادىلەتسىزدىك ءۇشىن كۇرەسە المايتىن دارمەنسىز كۇيدە، قۇلدىق سانادا ەكەنى بەلگىلى بولدى.

وسى جەردە وتكەندەگى ءسوزىمدى تاعى قايتالايمىن، ءبىز مىنا تۇرىمىزبەن «جاڭا قازاقستان» قۇرا المايمىز.

ءوز قانداسىن وزەككە تەپكەن ۇلت ا، مەملەكەت تە ەشقاشان قۇتايمايدى!

مەن ءتىرى تۇرعاندا، الدەكىمدەر ۇلى كوشتىڭ جولىن توسام دەپ، اۋرە بولماسىن!

مەن قانداستارىمنىڭ جولدا ولۋگە دايىنمىن!

اۋىت مۇقيبەك

Abai.kz