ءاربىر حالىقتىڭ ءوز ءتىلى مەن مادەنيەتى - وسى حالىقتىڭ مىڭداعان جىلدارعى ەۆوليۋتسيالىق دامۋىنىڭ ناتيجەسى بولىپ تابىلادى. بۇل ەكى رۋحاني قۇندىلىق ءوزارا ديناميكالىق بايلانىستاعى بىرلىكتى قۇرايدى: ولار ءبىر-ءبىرىنسىز وزدەرىنىڭ قۇندىلىق جانە ماعىنالىق ماڭىزىن جوعالتقان بولار ەدى.

سوندىقتان، وسىعان دەيىن قازاقتىڭ نەبىر كورنەكتى عالىمدارى مەن تۇلعالارى ءتىل تۋرالى، ونىڭ ۇلتتىڭ ساقتالۋىنداعى ءرولى تۋرالى  ۇزدىكسىز ايتىپ كەلگەن.

مىسالى، الاش قايراتكەرلەرىنىڭ كوشباسشىلارىنىڭ ءبىرى احمەت بايتۇرسىنوۆ تاۋەلسىز قازاق ەلى بولۋى ءۇشىن قازاق ءتىلىن جەتىلدىرىپ، ونى مەملەكەتتىك تىلگە اينالۋىن العاشقى بولىپ قولعا العان ەدى.  وڭتايلى ءالىپبيىن، ءتىل گرامماتيكاسىن ءوزى دە زەرتتەدى.

بىراق، وكىنىشكە قاراي، الاشتىقتار ارمانداعان تاۋەلسىزدىك جۇزەگە اسپادى. قازاقستاندا ورىس ءتىلى مەملەكەت تىلىنە اينالدى.

اراعا جەتپىس جىل سالىپ قانا، قازاق ەلى الدىندا ءوز ءتىلىن - مەملەكەت تىلىنە، ءوز مادەنيەتىن - بارشا قازاقستاندىقتاردى مادەني-رۋحاني تۇتاستاندىرۋ تەتىگىنە اينالدىرۋ مۇمكىندىگى پايدا بولدى.

الەمدە ءوزىنىڭ مادەني دامۋ دەڭگەيى تۇرعىسىنان حالىقتار ءارتۇرلى بولىپ كەلەدى. سولاردىڭ اراسىندا قازاقستان تاۋەلسىزدىك قارساڭىندا الدەقايدا جوعارى دەڭگەيدە تۇرىپ ەدى. قازاقستان، شىن مانىندە، ادامي كاپيتالدىڭ دامۋى جاعىنان كوپ ەلدەن وزىق بولدى.

وسىنداي ساۋاتتى ءارى ءبىلىمدى حالىقپەن ءوزىنىڭ شىنايى تاۋەلسىز ءارى جان-جاقتى دامىعان مەملەكەتىن قۇرۋ دا - قولجەتىمدى دۇنيە بولاتىن.

بىراق، وكىنىشكە قاراي، جاعداي ولاي بولماي، ەلدىك دامۋ ءوز وزەگىنەن اجىراپ قالدى.

نەگە دەسەڭىز، قازاقستاندا مەملەكەتتىك دامۋ مەن ۇلتتىق دامۋ جولدارى ەكى باعىتقا ايىرىلىپ كەتتى.

ءدال قازىر ءبىز ونىڭ بارلىق سەبەپتەرىن تەرمەلەمەسەك تە، بىزدە بيلىك پەن مەملەكەت ءبىر جاقتا، ۇلت پەن حالىق ءبىر جاقتا قالعانداي كورىنىس ورىن الدى. مۇنىڭ العاشقى زاردابىن، ارينە، ءتىل تارتتى. مەملەكەتتىك قاتىناس جۇيەسىنەن «شەتتەتىلگەن ءتىل» ەندى باسقا تۇگىلى، قازاقتىڭ وزىنە دە اجىراماس قۇندىلىق بولۋدان قالا باستادى.

ءيا، وسى كەزدە ءتىل تەك ءوزى عانا قينالسا ءبىر ءسارى - ءتىل وزىمەن بىرگە ۇلتتىق تاربيەنى السىرەتتى. سونىڭ اسەرىنەن، قازاق حالقى ءوزىنىڭ «ۇلتتىق بولمىسىن» جوعالتا باستاعان سىڭايلى...

بار ماسەلە وسىدان تۋىندايدى. ەگەر، مەملەكەت پەن حالىقتا ورتاق ماقسات بولماسا، وندا ول وتە ءالسىز بولادى. ال، قازاقستاندا بارشا حالىقتى مەملەكەت توڭىرەگىنە توپتاستىرۋشى مادەنيەت پەن ءتىل - قازاق ءتىلى مەن مادەنيەتى.

بۇل ءبىز ءۇشىن تاريحي ادىلەتتىلىك. قازاق ەلىندە ودان وزگە وتان جوق!

ولاي بولسا، قازىرگى الدا تۇرعان باستى ماسەلە -  قازاق ءتىلىن ەڭ وڭتايلى مەملەكەت تىلىنە اينالدىرۋ ماسەلەسى بولۋى كەرەك دەپ سانايمىن.

ودان كەيىنگى ەكىنشى ماسەلە - ءبىز قالاي ءوز ۇلتتىق تاربيەنى قالپىنا كەلتىرەمىز، ونى قالاي ۇلتتىق مادەنيەتتى، بولمىستى قالىپتاستىرۋ قۇرالىنا اينالدىرامىز دەگەن سۇراق - جان-جاقتى كوتەرىلۋى كەرەك.

قازىر ماجىلىستە قازبەك يسا باستاپ، وزگەلەرى قوستاپ، قازاق ءتىلى ماسەلەسىن بەكەردەن-بەكەر وتكىر قويىپ جاتقان جوق. سەبەبى، تىلدەن اجىراعان ۇرپاق ءوز بولمىسىنان اجىراي باستايدى دا، ول مەملەكەتىمىزدىڭ ازاماتتىق ىرگەسىن السىرەتەدى.

مىسالى، قازىر نەبىر دارىندى جاستار ءوز قابىلەتىن اشۋ ءۇشىن شەتەلدەرگە كەتىپ جاتىر. ونىڭ سانى، تىپتەن، مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىككە قاۋىپ توندىرەرلىك جاعدايعا قاراي كەتىپ بارادى. وسىنىڭ ءبىر سەبەبى قازاق حالقىنىڭ ءوز مەملەكەتىندە «مەملەكەتتىگىن سەزىنۋى» تومەن، نەمەسە، جوققا ءتان ەمەستىگىندە ەمەس پە ەكەن؟

ءسوز سوڭىندا، مەن «ءبىز ۇلتتىق قۇندىلىقتار جۇيەسى دەگەنىمىز نە؟»  دەگەن سۇراقتى قويار ەدىم. ال، ەندى، ونى ءبىلۋ ءۇشىن ءبىز پارلامەنتتىك دەڭگەيدە وسى يدەولوگيالىق ماسەلەنى شەشىپ الۋىمىز قاجەت. باسقاشا ايتسام، بىزگە قازىر مەملەكەتىمىزدىڭ دامۋىن قازاق حالقىنىڭ مىڭجىلدىق ارمانىمەن ۇشتاستىرۋ اسا ماڭىزدى بولىپ بارادى دەر ەدىم!

ءابدىراشيت باكىرۇلى،

فيلوسوف‑پۋبليتسيست

Abai.kz