دەنساۋلىقتىڭ ساياساتقا تىكەلەي قاتىسى بار. سەبەبى دەنى ساۋ قوعام ءوز ەلىنىڭ مەملەكەتتىلىگىن نىعايتۋعا، ونى گۇلدەندىرۋگە، دامىتۋعا، جەتىلدىرۋگە جانە قورعاۋعا قابىلەتى بولادى.

ءبىزدىڭ قوعامىمىزدىڭ دەنساۋلىعى كۇننەن كۇنگە ناشارلاپ بارادى. سىزدەر وسى ۋاقىتقا دەيىن ءدارىحانالاردىڭ سانى نەگە سونشا كوپ دەپ ءوز وزىڭىزدەن سۇراعان جوقسىز با. ءبىر كوشەنىڭ ار جاق بەر جاعىندا كەمىندە ەكى-ءۇش ءدارىحانا. سەبەبى ادامداردىڭ ەكىنىڭ ءبىرى اۋرۋ.

ونى ءبارى بىلەدى.

مىسالعا الساق، ەكولوگيانىڭ بۇزىلۋى، تاماقتارداعى حيميالىق زيان جانە ارتىق قوسپالار، تۇسىنىكسىز گريپپكە قارسى بىتپەيتىن «ەرىكتى-مىندەتتى» ۆاكتسيناتسيالار، (بۇل ۆاكتسيناتسيادان كەيىن كوبى ءدارىحانالاردى جاعالاپ كەتەدى), تازا ەمەس سۋ، ول از بولعانداي پروتون، گيپتيل ت.س.س. 

بۇعان قوسا، ادام دەنساۋلىعىنىڭ ناشارلاۋىنا كەلەسى جايتتەر (از ەمەس دەڭگەيدە) اسەر ەتۋدە: ادامداردىڭ از قوزعالۋى، فيزيكالىق قوزعالىستارىنىڭ ازايۋى، ياعني ايتقاندا، جاياۋ از ءجۇرۋى، دەنە بۇلشىق ەتتەرىنە كۇش تۇسىرمەۋى. قىسقاشا ايتقاندا دەنە شىنىقتىرۋمەن اينالىسپاۋ، ادام اعزاسىنىڭ بىرتىندەپ، بىلدىرمەي اۋرۋىنا، بۇزىلۋىنا اكەلىپ سوعاتىنىن ءبارى بىلەدى. بىراق امال ىستەمەيدى.

ال بۇدان ماڭىزدىراق، جوعارىدا اتاپ وتكەن - ەكولوگيا، تازا ازىق-تۇلىك جانە سۋ ماسەلەلرىن قوزعاماي-اق قويايىن. سەبەبى وتكە اۋقىمدى.

مەنىڭ ايتايىن دەگەنىم مىناۋ.

دەنساۋلىقتىڭ ساياساتقا تىكەلەي قاتىسى بار. سەبەبى دەنى ساۋ قوعام ءوز ەلىنىڭ مەملەكەتتىلىگىن نىعايتۋعا، ونى گۇلدەندىرۋگە، دامىتۋعا، جەتىلدىرۋگە جانە قورعاۋعا قابىلەتى بولادى.

ءبىزدىڭ قوعامىمىزدىڭ دەنساۋلىعى كۇننەن كۇنگە ناشارلاپ بارادى. سىزدەر وسى ۋاقىتقا دەيىن ءدارىحانالاردىڭ سانى نەگە سونشا كوپ دەپ ءوز وزىڭىزدەن سۇراعان جوقسىز با. ءبىر كوشەنىڭ ار جاق بەر جاعىندا كەمىندە ەكى-ءۇش ءدارىحانا. سەبەبى ادامداردىڭ ەكىنىڭ ءبىرى اۋرۋ.

ونى ءبارى بىلەدى.

مىسالعا الساق، ەكولوگيانىڭ بۇزىلۋى، تاماقتارداعى حيميالىق زيان جانە ارتىق قوسپالار، تۇسىنىكسىز گريپپكە قارسى بىتپەيتىن «ەرىكتى-مىندەتتى» ۆاكتسيناتسيالار، (بۇل ۆاكتسيناتسيادان كەيىن كوبى ءدارىحانالاردى جاعالاپ كەتەدى), تازا ەمەس سۋ، ول از بولعانداي پروتون، گيپتيل ت.س.س. 

بۇعان قوسا، ادام دەنساۋلىعىنىڭ ناشارلاۋىنا كەلەسى جايتتەر (از ەمەس دەڭگەيدە) اسەر ەتۋدە: ادامداردىڭ از قوزعالۋى، فيزيكالىق قوزعالىستارىنىڭ ازايۋى، ياعني ايتقاندا، جاياۋ از ءجۇرۋى، دەنە بۇلشىق ەتتەرىنە كۇش تۇسىرمەۋى. قىسقاشا ايتقاندا دەنە شىنىقتىرۋمەن اينالىسپاۋ، ادام اعزاسىنىڭ بىرتىندەپ، بىلدىرمەي اۋرۋىنا، بۇزىلۋىنا اكەلىپ سوعاتىنىن ءبارى بىلەدى. بىراق امال ىستەمەيدى.

ال بۇدان ماڭىزدىراق، جوعارىدا اتاپ وتكەن - ەكولوگيا، تازا ازىق-تۇلىك جانە سۋ ماسەلەلرىن قوزعاماي-اق قويايىن. سەبەبى وتكە اۋقىمدى.

مەنىڭ ايتايىن دەگەنىم مىناۋ.

ادام بالاسى ونداعان مىڭ، ميلليونداعان جىلدار بويى جەر بەتىندە تىرشىلىك قۇرۋدا. وسىنشاما ۇزاق مەرزىمدە ادام بالاسى كۇندەلىكتى تاماعىن تاۋىپ جەۋ ءۇشىن ۇەمى قوزعالىستا بولعان. مىسالى: ءوزىمىزدىڭ اتا-بابامىزدى الساق، ەرلەر ات ۇستىندە كۇن كەشكەن. بۇكىل دەنەنىڭ بۇلشىق ەتتەرى ۇنەمى قوزعالىستا بولعان. ال، ايەلدەر كۇندە تاماق ىستەۋمەن، كەلى تۇيۋمەن، سۋ اكەلۋمەن، تەرى يلەۋمەن، وتىن تاسۋمەن ءومىر وتكىزگەن.

ءجۇز مىڭداعان جىلدار بارىسىندا ادامنىڭ «گەنەتيكالىق جادىنا» «ۇنەمى قوزعالىس» دەگەن فورمۋلا جازىلىپ قالدى. ياعني ايتقاندا، كلەتكا دۇرىس ءومىر ءسۇرۋى ءۇشىن ادام دەنەسىنىڭ بۇلشىق ەتتەرىنىڭ كوپ بولىگى ۇنەمى قيمىلدا بولۋى قاجەت. ەگەر قيمىل ورىندالماسا، كلەتكانىڭ گەنەتيكالىق جادىندا جازىلعان باعدارلاما (پروگرامما) ورىندالمايدى. بۇل باعدارلاما ورىندالماسا، كلەتكانىڭ ىشىندە قارا ەنەرگيا قالىپتاسادى. بۇل ەنەرگيا بىرتىندەپ ادامدى قۇرتا باستايدى. بۇنى مەديتسينالىق اپپاراتتار ازىرشە ولشەپ بىلە المايدى. بىراق بۇل بار قۇبىلىس.

سوندىقتان، تۇك بولمادى دەگەندە، ءار ادام اپتاسىنا ءبىر-اق رەت بۇكىل دەنەسىندەگى بۇلشىق ەتتەرىنە شاما-شارقىنشا سالماق ءتۇسىرىپ، قوزعالتقانى وتە قاجەت.

ال ءبىزدىڭ قوعامدى الىپ قاراساق، حالىقتىڭ باسىم بولىگى قالالى جەردە ءومىر سۇرەدى. باياعىداي اۋىر جۇمىستاردى ەندى تەحنيكا اتقارادى. حالقىمىزدىڭ كوبى از قوزعالاتىن جانە كوبىنە وتىرىپ ىستەيتىن جۇمىس جاساۋدا. سونىڭ ىشىندە مەملەكەتتىك جانە مەملەكەتتىڭ باقىلاۋىنداعى قىزمەتكەرلەر (بۇعان اسكەريلەر، ارنايى قاۋىپسىزدىك قىزمەتى، پوليتسيا، اكىمدىكتەر قىزمەتكەرلەرى دە كىرەدى).

بۇل جارىقتىقتارعا (مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردى ايتام) ءسال توقتالا كەتسەك.

بۇلاردىڭ جۇمىستارى تاڭعى 09:00 باستالىپ، كوپ جاعدايدا 20:00 جانە 21:00 سوزىلادى. ۇيگە كەلگەنشە 22:00 شاماسى بولىپ قالادى. كەشكى تاماعىن ءىشىپ بىتەم دەگەنشە 23:00 نەمەسە 00:00 بولادى. وسىلايشا اپتاسىنا التى كۇن، تەك سەنبى كۇنى تۇسكە دەيىن جۇمىستا. كەيبىر ۋاقىتتا (بۇل ۋاقىتتار كەيبىر مەكەمەلەردە وتە جيى بولىپ تۇرادى) جەكسەنبى كۇنى دە جۇمىسقا شىعۋعا ءماجبۇر.

ال وسىلاي ۇنەمى جۇمىستا بولسا، وندا قاشان بالاسىنا قارايدى، قاشان بالاسىن فۋتبولعا، كۇرەسكە، باسسەينگە، قول ونەرگە اپارادى. قاشان بالاسىنىڭ ساباعىن تەكسەرەدى. ول بالانىڭ شەشەسى دە كۇنى بويى جۇمىستا. ال بالاسى شە، ول باتىرىڭ ساباقتان كەلە سالا، ءسال دەم الىپ، كومپيۋتەر ويناۋعا كىرىسەدى. ال ول بالانىڭ كوشەدە قولىندا «سوتكا»، ۇيىندە پلانشەت، كومپيۋتەر. ودان قالسا تەلەديدار. سوندا ەندى قالىپتاسىپ كەلە جاتقان جاس بالانىڭ كوزىنەن نە قالادى. كەيىن وسكەندە اۋىر كوزىلدىرىك كيىپ جۇرۋگە ءماجبۇر بولادى.

ال مەملەكەتتىك قىزمەتكەر ءوزى قاشان سپورت زالىنا، باسسەينگە، تەاترعا، مونشاعا، ەمحاناعا بارادى، ونىڭ مەملەكەتتىك جۇمىستان باسقا اكە-شەشەسى، تۋعاندارى، تۋىسى، دوسى، جولداستارى بار شىعار، ولارعا قاشان كوڭىل بولە الادى. ەمحانا دەمەكشى، قالاداعى مەديتسينالىق مەكەمەلەر سەنبى جانە جەكسەنبى كۇندەرى دەم الادى عوي. بۇل جاعدايدا مەملەكەتتىك قىزمەتكەر دەنساۋلىعىنىڭ اقاۋىن قاشان ەمدەپ ۇلگەرمەك.  

ايتەۋىر، كەرەك بولسىن، بولماسىن جۇمىستا 21:00 – 22:00 وتىرۋى كەرەك.

ول بايعۇستار ءوز قۇقىقتارىن قورعاۋعا، باستىقتارعا بىردەڭە دەۋگە قورقادى. سەبەبى، ءسال بىردەڭە بولسا، «پرەميادان قۇر قالاسىڭ» دەپ، ال «ءبىر جەرىڭدى قىسپاساڭ» قىسقارتىلاسىڭ دەپ قورقىتادى باسشىلىق. ول قىزمەتكەر كرەديت الىپ، ءۇي العان، جۇمىستان كەتسە دالادا قالادى. مەملەكەتتىك قىزمەتكەر سترەسستا ءومىر سۇرۋدە. ونى كوپ جاعدايدا ءوزى بىلمەيدى. بىراق اشۋلى، ىزالى. ۇكىمەتكە وكپەلى. سوندىقتان، ولاردىڭ ءبىرازى ەرەگەسىپ، قىزمەتىن ءجۇز پايىز دۇرىس ىستەمەيدى.

بۇل ماسەلە بۇرىندارى دا كوتەرىلگەن. بىراق وڭ ناتيجە جوق. سەبەبى مەملەكەتتىك قىزمەتكەر قولى ءسال بوساسا، ساياسات تۋرالى ماقالالاردى دا وقىپ، حاباردار بولادى. ءسويتىپ ونىڭ باسىندا سۇراقتار تۋىندايدى.

مىسالى مىنانداي: «ءبىر شەنەۋنىكتىڭ بالاسىنىڭ تۋعان كۇنىن تويلاتۋ ءۇشىن شەتەلدەن كەلەتىن انشىلەرگە ميلليونداپ دوللار بەرەمىز، ال جالاقىم بولسا 80-90 (140-150) مىڭ تەڭگە، ەشتەڭەگە جەتپەيدى. كۆارتيراعا اي سايىن 50 مىڭ، كۆارتپلاتا 15-18 مىڭ، كابەلدى تەلەديدار 2 مىڭ، ءوزىم، ايەلىم مەن ەمشەكتەگى بالامنىڭ تاماعىنا جانە دارىسىنە 50-60 مىڭ، ونىڭ ۇستىنە اكەي دە اۋىرپ قالدى وعان ءبىر 15-20 مىڭ كەەرك، وسى ايدا ءبىر دوسىمنىڭ جانە ەكى تانىسىمنىڭ تۋعان كۇنى ءار قايسىسىنا 10 مىڭنان بەرسەم 30 مىڭ كەتەدى، كەلەسى اپتادا تويعا دا شاقىرىپ قويدى وعان 10-15 مىڭ جۇمسالماق، اقشانى قايدان تاپسام ەكەن؟ قانداي ادىلەتسىزدىك. مىنا ۇكىمەت قۇرتتى عوي ءبىزدى ... ».

وسىلايشا مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ كوبى وكپەلى، اشۋلى، سترەسس جاعدايىندا جۇمىس جاساۋدا، ونىڭ ۇستىنە ءوز دەنساۋلىعىن كۇيتتەۋگە ۋاقىتى جوق، اقىرى دەنساۋلىعى ايلاپ، جىلداپ ناشارلاۋدا.  يا، مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ سانى قازاقستان حالقىمەن سالىستىرعاندا از، بىراق، بۇلار مەملەكەت ءۇشىن قىزمەت ەتۋدە عوي.  

وسى ماسەلەنى وڭ شەشۋ ءۇشىن قازاقستان ۇكىمەتى مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ جۇمىس ۋاقىتىن 08:00 دەن 17:00 دەيىن، اپتاسىنا 5 (بەس) كۇن قىلىپ وزگەرتكەنى قاجەت.

Abai.kz