2013 جىلى، 10-14 قازان كۇندەرى فرانكفۋرت قالاسىندا وتكىزىلگەن 64-ءشى حالىقارالىق كىتاپ جارمەڭكەسىنە بارىپ قايتتىم. بيىل وعان قازاقستاننان باسپاگەرلەر جانە كىتاپ ساتۋشىلار قوعامى، "فوليانت", "مەكتەپ", "اتامۇرا", "الماتىكىتاپ", "راريتەت" سىندى ءبىر قاتار باسپاۇيلەرى قاتىستى.

بۇل دا بولسا تاۋەلسىزدىكتىڭ ارقاسىندا بولىپ وتىرعان يگىلىكتى ءىس. ويتكەنى بۇل جارمەڭكە الەمدەگى ەڭ ۇلكەن كىتاپ جارمەنكەسى بولىپ تابىلادى. 100 ەلدەن 7 مىڭنان استام باسپاگەر قاتىسقان وسى جارمەنكە ءبىر ەلدىڭ كىتاپ پەن ۇلتتىق ادەبيەت سالاسىنداعى مادەني جەتىستىكتەرىنىڭ الەمدىك بايقاۋعا تۇسكەن جەرى سياقتى. سوندىقتان الەمنىڭ دامىعان ەلدەرى جارمەڭكەگە باسا ءمان بەرىپ، وزدەرىنىڭ رۋحاني بايلىقتارىن وزگە ەلدەرگە كورسەتۋگە، ولاردى شەتەل باسپالارىنان جارىق كوردىرۋگە كۇش جۇمساۋدا. جارمەڭكەنى ارالاعان ۋاقىتتا اقش، قىتاي، فرانتسيا جانە رەسەي سىياقتى ەلدەردىڭ مادەنيەتتەرىن باسقا ەلدەرگە جارنامالاۋدا ءبىر-بىرىنەن اسىپ تۇسۋگە كۇش جۇمساعانداي كورىندى.

2013 جىلى، 10-14 قازان كۇندەرى فرانكفۋرت قالاسىندا وتكىزىلگەن 64-ءشى حالىقارالىق كىتاپ جارمەڭكەسىنە بارىپ قايتتىم. بيىل وعان قازاقستاننان باسپاگەرلەر جانە كىتاپ ساتۋشىلار قوعامى، "فوليانت", "مەكتەپ", "اتامۇرا", "الماتىكىتاپ", "راريتەت" سىندى ءبىر قاتار باسپاۇيلەرى قاتىستى.

بۇل دا بولسا تاۋەلسىزدىكتىڭ ارقاسىندا بولىپ وتىرعان يگىلىكتى ءىس. ويتكەنى بۇل جارمەڭكە الەمدەگى ەڭ ۇلكەن كىتاپ جارمەنكەسى بولىپ تابىلادى. 100 ەلدەن 7 مىڭنان استام باسپاگەر قاتىسقان وسى جارمەنكە ءبىر ەلدىڭ كىتاپ پەن ۇلتتىق ادەبيەت سالاسىنداعى مادەني جەتىستىكتەرىنىڭ الەمدىك بايقاۋعا تۇسكەن جەرى سياقتى. سوندىقتان الەمنىڭ دامىعان ەلدەرى جارمەڭكەگە باسا ءمان بەرىپ، وزدەرىنىڭ رۋحاني بايلىقتارىن وزگە ەلدەرگە كورسەتۋگە، ولاردى شەتەل باسپالارىنان جارىق كوردىرۋگە كۇش جۇمساۋدا. جارمەڭكەنى ارالاعان ۋاقىتتا اقش، قىتاي، فرانتسيا جانە رەسەي سىياقتى ەلدەردىڭ مادەنيەتتەرىن باسقا ەلدەرگە جارنامالاۋدا ءبىر-بىرىنەن اسىپ تۇسۋگە كۇش جۇمساعانداي كورىندى.

تۇركى تىلدەس ەلدەر اراسىندا وسى جارمەڭكەگە ءازىربايجان، قازاقستان، سولتۇستىك كيپير تۇرىك رەسپۋبليكاسى مەن تۇركيا قانا قاتىسقان. قىرعىزستان، وزبەكستان مەن تۇركمەنستان قاتىسپاعان. ولاردىڭ نەلىكتەن وسى جارمەڭكەگە قاتىسپاعانى تۋرالى ناقتى بىلمەگەنمەن، مۇنى تەك ەكونوميكالىق قيىنشىلىقتارمەن ءتۇسىندىرۋ دە جەتكىلىكسىز سياقتى. ويتكەنى اتالعان ەلدەردەن ەكونوميكاسى جوعارى سانالمايتىن تاجىكستان ءبىر ستەندپەن دە بولسا قاتىسقان.

 30 جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى ىستانبۇلدا كىتاپ جارمەنكەسىن تابىستى تۇردە ۇزدىكسىز ۇيىمداستىرىپ كەلە جاتقان تۇركيا فرانكفۋرت كىتاپ جارمەڭكەسىنە قاتىسۋشىلىعىنىڭ كولەمىن جىل سايىن ۇلعايتىپ كەلە جاتىر. بيىل تۇركيا 200 ءباسپاۇيى اتىنان 32 باسپاگەرمەن قاتىسىپ وتىر. سونىمەن قاتار الەمگە ايگىلى تۇرىك تەڭىز ءادميرالى ءپىرى رەيستىڭ جاساعان الەم كارتاسىنا 500 جىل تولۋىنا بايلانىستى سۋرەت كورمەسى دە ۇيىمداستىرىلدى. يۋنەسكو 2013 جىلدى ءپىرى رەيس جىلى دەپ جاريالاعان ەدى.

مىنە وسىلايشا فرانكفۋرت جارمەڭكەسى قاتىسۋشى ەلدەردىڭ  عىلىم مەن مادەنيەتتەگى ۇلى تۇلعالارىن الەمنىڭ ءتۇرلى ەلدەرىنەن كەلەتىن قاتىسۋشىلارعا تانىتۋعا مۇمكىندىك بەرۋدە. وسى ورايدا يتالياندىقتاردىڭ الەمگە تانىمال جازۋشىسى ۋمبەرتو ەكونى، كولۋمبيانىڭ گابريەل گارسيا ماركەستى العا شىعارعانى بايقالادى. ال ەڭبەكتەرى 150-دەن استام تىلگە اۋدارىلعان تەك قىرعىزستاننىڭ قانا ەمەس، بۇكىل تۇركى دۇنيەسىنىڭ ماقتانىشى شىڭعىس ايتماتوۆتىڭ وسى جارمەڭكەدە ەسىمى مەن ەڭبەكتەرىن ناسيحاتتاعان ءبىر اگەنتتىكتىڭ بولماۋى وكىنىشتى.

ايتەۋىر قازاقستان جارمەڭكەگە بۇل سالادا قۇر قول بارماعان ەكەن. شىعارمالارى الەمنىڭ ءبىر قاتار تىلدەرىنە اۋدارىلعان نەمات كەلىمبەتوۆتىڭ قىتاي، ورىس، تۇرىك، اعىلشىن، نەمىس جانە ۋكراين تىلدەرىندە جارىق كورگەن ەڭبەكتەرى ءسوز بولعان ءبىر جينالىس وتكىزىلدى. قازان ايىنىڭ 11- كۇنى بولىپ وتكەن ءىس-شاراعا بەلگىلى ادەبيەت زەرتتەۋشىسى، ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى سەيىت قاسقاباسوۆ، ماسكەۋلىك باسپاگەر جانە اكادەميك گەورگي پرياحين، اۋدارماشى عۇسمان تورەعۇل، پەكيندەگى ۇلتتار باسپاسىنان ابيدەن ايقىن، تۇركيادان وسى جولداردىڭ اۆتورى، استانادان جازۋشى جانە باسپالار جونىندەگى مامان رايحان ماجەنقىزى سىندى ءبىر قاتار جازۋشى جانە عالىمدار قاتىستى. مۇنداي ءىس-شارالاردىڭ قازاق ادەبيەتىن الەمگە تانىستىرۋدا ماڭىزدى ەكەنى انىق.

فرانكفۋرت كىتاپ جارمەڭكەسى باسپاگەرلەر، كىتاپ اگەتتىكتەرى، كىتاپ ساتۋشىلارى، جازۋشىلار، اۋدارماشىلار، سۋرەت سالۋشىلار، كىتاپحانا وكىلدەرى جانە كىتاپقا قاتىستى مەكەمەلەردىڭ قايرەتكەرلەرىنىڭ باسىن قوسادى. بۇعان قوسا جارمەڭكەدە سەمينار، دوڭگەلەك ۇستەل، كونتسەرت جانە باسقا دا مادەني ءىس-شارالار وتكىزىلەدى. جىل سايىن جارمەنكەنىڭ قۇرمەتتى قوناعى ءبىر ەل بولادى. بيىل برازيليا جارمەڭكەنىڭ قۇرمەتتى قوناعى ەكەن.

دەمەك قازاق ادەبيەتىنىڭ سونىمەن قاتار تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن مادەني مۇرا باعدارلاماسى ارقىلى جارىق كورگەن قۇندى دۇنيەلەردى الەمگە پاش ەتۋ بارىسىندا فرانكفۋرت جارمەڭكەسى وتە ماڭىزدى. وسىنى ۇتىمدى پايدالانۋ قازاق حالقىنىڭ مادەنيەتى مەن ادەبيەتىن الەمگە تانىتۋ ءۇشىن اسا قاجەت. جارمەڭكەنىڭ قاقپاسى العاشقى ءۇش كۇنى كىتاپ سالاسىنىڭ  كاسىبي قايراتكەرلەرىنە، ال سوڭعى ەكى كۇنى بولسا قاراپايىم حالىققا، ياعني وقىرماندارعا اشىلۋدا.

بەس كۇن ىشىندە الەمنىڭ كوپتەگەن ەلدەرىنەن كەلگەن جالپى 300 مىڭ ادام ارالاعان جارمەڭكەگە 1500 جازۋشى قاتىستى جانە 3 مىڭ مولشەرىندە مادەني ءىس-شارا وتكىزىلدى. فرانكفۋرت جارمەڭكەسىنە جۇرگىزىلگەن زەرتتەۋ بويىنشا الەمدە ەڭ كوپ كىتاپ شىعاراتىن ەل اقش بولىپ شىقتى. ولار جىلىنا ءارتۇرلى تاقىرىپتا 330 مىڭ كىتاپ شىعارادى ەكەن.  ودان كەيىنگى ورىنداردى قىتاي (207 مىڭ), ۇلى بريتانيا (150 مىڭ), رەسەي (120 مىڭ), ينديا مەن گەرمانيا (82 مىڭ)  يەلەنۋدە. ال تۇركى ەلدەرىنىڭ ىشىندە  تۇركيا (43 مىڭ كىتاپ) الەمدەگى ەڭ كوپ كىتاپ شىعاراتىن 13 ەلدىڭ قاتارىندا ەكەن.

ابدىۋاقاپ قارا.

تاريح عىلىمىنىڭ دوكتورى، ميمار سينان كوركەم

ونەر ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى

Abai.kz