«نازارباەۆتىڭ ءجۇرىسى»، «نازارباەۆتىڭ تاپقىرلىعى»، «نازارباەۆتىڭ روكيروۆكاسى»... وسى تاقىلەتتەس سوزدەردى بيلىك ەشالونىندا كەزەكتى اۋىس-ءتۇيىس بولعان سايىن ەستىپ جاتاسىز. مەملەكەت باسشىسىنىڭ لوگيكاسىن تاپ باسۋ جولىندا بايگە ۇيىمداستىرىلعانداي-اق، كۇردەلى تەرميندەر قولدانىپ جاپپاي ءتۇسىندىرۋ جۇمىسىنا كىرىسىپ كەتەدى ءبىزدىڭ بىلگىشتەر. كەشە عانا سۇلەيمەنوۆتىڭ ورنىنا ءتاجين، ءتاجيننىڭ ورنىنا ساۋداباەۆ كەلگەن كەزدە دە ءدال وسىلاي بولدى.

«نازارباەۆتىڭ ءجۇرىسى»، «نازارباەۆتىڭ تاپقىرلىعى»، «نازارباەۆتىڭ روكيروۆكاسى»... وسى تاقىلەتتەس سوزدەردى بيلىك ەشالونىندا كەزەكتى اۋىس-ءتۇيىس بولعان سايىن ەستىپ جاتاسىز. مەملەكەت باسشىسىنىڭ لوگيكاسىن تاپ باسۋ جولىندا بايگە ۇيىمداستىرىلعانداي-اق، كۇردەلى تەرميندەر قولدانىپ جاپپاي ءتۇسىندىرۋ جۇمىسىنا كىرىسىپ كەتەدى ءبىزدىڭ بىلگىشتەر. كەشە عانا سۇلەيمەنوۆتىڭ ورنىنا ءتاجين، ءتاجيننىڭ ورنىنا ساۋداباەۆ كەلگەن كەزدە دە ءدال وسىلاي بولدى.

قايىربەك شوشانۇلى جاس شاماسى كەلىپ قالعان ادام، بالكىم شارشاڭقىراعان بولار، ساۋداباەۆ قاشاندا امىرشىگە سۇيكىمدى جان، مينيسترلىككە سۇرانعان شىعار... مۇنداي قاراپايىم، پەندەشىلىك قيسىندار تۇگەلدەي ىسىرىلىپ تاستالدى دا، بۇل جولعى تاعايىنداۋلاردىڭ «ءتاتتى-ءدامدىسى» تۇگەلدەي ءتاجين مىرزاعا ارنالدى. مارات مۇحامبەتقازىۇلىنىڭ «اۋىر سالماقتى ويىنشى» ەكەنى، «سۇر كاردينال» ەكەنى، «مودەراتور» ەكەنى «تۇگەلدەي دالەلدەندى». نازارباەۆ شەشىمى وسى ءتاجيننىڭ اسقان كەمەڭگەر اقىلىن پايدالانۋ تۇرعىسىنا عانا نەگىزدەلگەنىنە، نەگە ەكەنى، ءبارى بىردەي سەنىمدى. پرەزيدەنت تاڭنىڭ اتىسى، كۇننىڭ باتىسى بىلگىر ساربازىن قايدا سالسام دەپ سارى ۋايىم جەپ جۇرگەندەي كوسىلەدى. بىرەۋلەر: «ەقىۇ الدىندا ۋادەنى ءتاجين بەرگەن بولاتىن، ەرتەڭ سونى ەۋروپالىقتار سۇراعان كەزدە ۇيالىپ قالاتىن بولعاندىقتان، ونىڭ ورنىنا نە ايت دەسەڭ سونى ارلانباي ايتا بەرەتىن ساۋداباەۆ قويىلدى» دەگەن قيسىن كەلتىردى.

قاشاننان بەرى ءبىزدىڭ بيلىك بەت مونشاعى ءۇزىلىپ، قىزداي سىزىلىپ قالعان ەدى؟ ادامنىڭ مورالدىق تۇلعاسىن ويلاپ، ابىرويىن قورعاۋ قاسيەتى ءبىزدىڭ بيلەۋشىگە قاشان جۇعىپتى؟ ايت دەگەندى ايتپاي، ءتاجيننىڭ دەمارش جاساعان كەزى بولىپ پا ەدى؟ مۇنداي ساۋالدار ەسكەرۋسىز قالعان.

جالپى ساراپشىلاردىڭ باعىتى - مارات ءتاجين تۋرالى ستەوروتيپتىڭ توڭىرەگىنەن كوپ اسپايدى. ونىڭ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنە حاتشى بولۋى ىشكى ساياساتتى، ىشكى ەليتانى رەتتەۋ جولىنداعى قادام دەگەن پىكىرلەر ءجيى ەستىلەدى. نەنى رەتتەۋ كەرەك، قالاي رەتتەمەك، كۇش الىپ العان ساياسي‑قارجىلىق توپتار وعان ەرىك بەرە مە، پرەزيدەنت وعان، ياعني، رەتتەۋگە مۇددەلى مە ەكەن ءوزى؟ بۇل - بەلگىسىز.

وپپوزيتسيا دا وعان كوپ شۇيلىكپەيدى. كەشەگى 2001 جىلعى ساياسي داعدارىستا قدت-عا تىلەكشى بولدى دەگەن داقپىرتى بار. «ال ول تىلەكشىلىگى ناقتى قانداي قادامىنان كورىندى؟» دەگەن ساۋال تاعى دا شەتتە قالا بەرەدى. التىنبەك سارسەنبايۇلى ولتىرىلگەندە قورىقپاي كوڭىل ايتقانى ەستە. مىڭداعان اداممەن بىرگە، يمانعالي تاسماعامبەتوۆپەن بىرگە... ءبىزدىڭ ەلدىڭ بالاڭدىعى دا وسىندا - ساياساتكەر تۇلعاسىن تالقىعا سالعاندا ونىڭ ۇستانىمى مەن ناقتى اركەكەتىن ەمەس، جەكە قىلىقتارىن ءوزىمىز ويلاعانداي ەتىپ سيپاتتاۋعا، قابىلداۋعا بەيىمبىز.

ماسەلەن، ءتاجين تۇلعاسىن ۇلتشىلداردىڭ ۇناتاتىنى - ونىڭ اكەسى قازاق تىلىنە جاناشىر بولعان ەكەن. قايراتكەر بولعان دەسەدى. بىراق، ول مارات مىرزا ەمەس، مۇحامبەتقازى مىرزا عوي. تۇيەنىڭ ءوزى - تۇيە، قۇمالاعى قاشان تۇيە بولىپ ەدى؟ مارات ءتاجيننىڭ ۇلتتىق قۇندىلىققا جاناشىر بولعان كەزى ەستە جوق. ءتىپتى، ءوز انا تىلىندە ويىن جەتكىزە المايتىن بەيباق.  اكەسىنىڭ ۇلى بولسا، اكەسى سىيلاعان، اكەسى قورعاعان قۇندىلىقتارعا نەگە ءوز باسى ۇمتىلمايدى؟

نازارباەۆ رەجيمىندە بيلىك دەگەن دۇنيە تىلسىم ءبىر سيپاتقا يە بولىپ بارا جاتىر. كەز كەلگەن اسا لاۋازىمدى ورىنتاق ەڭبەكپەن، كاسىبي بىلىكپەن جەتەتىن بيىك ەمەس، بيلەۋشىنىڭ قالاۋىمەن بولاتىن سىيقىرعا اينالدى. ونداي ورىن ادامدى وزگەرتىپ، وتىرعان جاندى بارشانىڭ كوز الدىندا پۇتقا اينالدىرا باستايتىنداي. جاي جۇرت تۇگىلى، ساراپشى-شولۋشىلاردىڭ ءوزى سول ساكرالدى قاسيەتكە ەلتىپ كەتەتىنى بار. نازارباەۆ، ابىقاەۆ، قالمىرزاەۆ، قۇلىباەۆ، ، تاسماعامبەتوۆ، ءتاجين... ەندى تاعى كىمى بار ەكەن؟..

تابىسى وسكەن ەل تويىنسا كەرەك ەدى...

سوڭعى بىرەر اپتادا ەل پرەزيدەنتى حالىق الدىنا ەكى رەت شىقتى. كونستيتۋتسيا كۇنىنە ارنالعان اسكەري شەرۋدىڭ اشىلۋىندا ءھام پارلامەنتتىك سەسسيا ءۇشىنشى وتىرىسىن باستاعان كەزدە سويلەدى. ەكى رەتىندە دە ادەتتەگىدەي، بيلىكتىڭ اكەلىك قامقورلىعى مەن سونىڭ ارقاسىندا ەلدىڭ قالاي قارىشتاپ دامىپ بارا جاتقانى ءسوز بولدى.

مەملەكەت باسشىسىنىڭ اۋزىنان: «سوڭعى 14 جىلدا ەلدىڭ ەكونوميكالىق قۋاتى 8 ەسەگە، ال تۇرعىنداردىڭ تابىسى 17 ەسەگە ارتتى» دەگەن سوزدەر شىقتى. نەگە ون ءتورت جىل بۇرىنعى، ياعني، ەلدىڭ ەڭ قينالعان 1994-1995 جىلدارداعى كەزىمەن سالىستىرعانى  تۇسىنىكسىز بولىپ قالدى. ول كەزدە دوللارعا شاققانداعى ورتاشا زەينەتاقى دەڭگەيى - 25-29 دوللار بولاتىن، ەندەشە مۇنى ەسەپتەۋگە، ەسەلەپ وسكەنىن كورسەتۋگە ىڭعايلى تەڭەۋ عانا دەمەسكە لاج جوق. قىزىل ءسوز ءۇشىن. ال كەيىنگى پارلامەنت سەسسياسىنىڭ اشىلۋىنداعى سوزىندە: «زەينەتاقى مەن الەۋمەتتىك تولەمدەردىڭ 3 ەسەگە، ستيپەنديالاردىڭ 6 ەسەگە وسكەنىن» تىلگە تيەك ەتتى. وسى جەردە زاڭدى سۇراق تۋىندايدى: ەگەر، ەلدىڭ ەكونوميكالىق قۋاتى 8 ەسە وسكەن بولسا، نەگە زەينەتاقى مەن الەۋمەتتىك تولەمدەر 3 ەسەگە عانا وسكەن؟

داعدارىس اتتى اجداھا الەمنىڭ ەسىگىنەن سىعالاعالى بەرى ءتۇرلى كوڭىل-كۇيلەرگە كۋا بولىپ ءجۇرمىز. «ەلۋ ەلدىڭ ءبىرى بولۋ مۇددەمىز، ەلى سۇيگەن ەلباسىمەن بىرگەمىز» دەپ تاقپاقتاتىپ جۇرگەن تاۋ جىققان ەكپىنىمىز سايابىر تارتتى. «باسەكەگە قابىلەتتىلىك» دەگەن سوزدەردەن گورى، «داۋىلدا جىعىلماي اۋپىرىمدەپ تۇرىپ قالۋ، وعان مەملەكەت تاراپىنان كومەك كەرەك» دەگەن ىڭعايداعى سۇرامساق سوزدەر كوپ ەستىلە باستادى. داعدارىسقا قارسى كۇرەسكە دەپ بولىنگەن 19 ميلليارد دوللاردىڭ 80 پايىزى بانكتەر مەن الپاۋىت قۇرىلىس كومپانيالارىنىڭ ارانىندا جۇتىلىپ كەتىپتى. ولاردىڭ قاراپايىم جۇرتتى وسىعان دەيىن جالماپ، تۇرالاتقانى از ەكەن. استانانىڭ سىرنايلاتىپ-كەرنەيلەتكەن پيراميدالارى مەن «حانشاتىرلارى» دا «ارىق اتقا قامشى اۋىردىڭ» كۇيىن جاساۋدا...

قينالعان جۇرتتى سەرپىلتۋ ءۇشىن ىستەلەتىن شارالار دا ءوز-ءوزىن اقتاۋدان قالدى. اسكەري شەرۋ - جاپ-جاقسى باستاما ەدى، ونىڭ ءوزىن شىڭكىلدەك ءمينيستردىڭ قابىلداپ الۋى نامىسقا ءتيىپ، رۋحتى جاسىتتى. ەڭ بولماسا اسكەرگە باسشىنى تاڭداعاندا كوماندا بەرە الاتىنداي، داۋسى زورىنان تاڭداماعانى-اي دەستىك. ال «نۇر وتان» كوتەرگەن - شەنەۋنىكتەردىڭ ءوز تابىسىن جاريالاۋى جونىندەگى باستاما جالعاسىن تاپپاۋى - نازارباەۆتىڭ قاتىسپاۋىنان ەكەنىن ءبارى بىلەدى. كالەتاەۆ پەن قوجامجاروۆ تابىسىن جاريا ەتتى ەكەن دەپ ابىقاەۆتار مەن مۋسيندەر قوسىلا كەتەدى دەگەندى كىم ايتتى. ال، ەگەر، نۇرەكەڭ ءوزى باس بولىپ كارىستىڭ مىس اكتيۆتەرىنە ورتاعى جوعىن دالەلدەسە، ماسىموۆتەر مەن شوكەەۆتەر تۇگەلدەي تەك ايلىققا كۇن كورىپ وتىرعانىن ەلگە كورسەتىپ، ءبىر قىزاراقتاپ قالار ەدى...

قىسقاسى، داعدارىسەكەڭ بيلىك تىزگىنىن ۇستاۋشىلارعا قاتتى سىن بولىپ تۇر. مەملەكەتتىڭ دامۋىن دالەلدەپ، تابىسى وسكەنىن جاريالاپ جاراپازانداپ وتىرۋ كەرەك، ەكىنشى جاعىنان سول جاتتاندى سوزدەرگە سەندىرىپ، قارىننىڭ شۇرىلىن ەستىرتپەس ءۇشىن ءتۇرلى داڭعازا دالەلدەرگە جۇگىنبەسە تاعى بولمايدى. ال دالەل، مىسال اتاۋلى ازايىپ بارادى.  قاشانعى قىرعىز كورشىمەن سالىستىرا بەرەرسىڭ؟ ازۋىن ايعا بىلەپ قىتاي، قۇلاشىن جازىپ رەسەي كەلە جاتىر...

«قازاقستان» اپتالىعى. 09.10. 2009 جىل