2019 جىلدىڭ 19 ناۋرىزى تاۋەلسىز قازاقستان تاريحىنداعى ايرىقشا ماڭىزدى كۇن بولدى. قازاقستاندى تاۋەلسىزدىك جىلدارى ۇزدىكسىز باسقارىپ كەلگەن نۇرسۇلتان نازارباەۆ ءدال وسى كۇنى ءوزىنىڭ دوعاسىقا كەتەتىنىن جاريالاپ، قازاقستان پرەزيدەنتى قىزمەتىن سول كەزدەگى سەنات سپيكەرى قاسىم-جومارت توقاەۆقا جۇكتەدى. بۇل تۋرالى Mezgil.kz پورتالى جازادى. 

وسى ءبىر تاريحي ساتكە دە 5 جىل ۋاقىت وتكەن ەكەن. قازاقستاننىڭ نازارباەۆسىز 5 جىلدىعى قالاي ءوتتى؟ وسى ۋاقىت ارالىعىندا بولعان ماڭىزدى وقيعالارعا شولۋ جاساعاندى ءجون كوردىك.

نازارباەۆ كەتىسى ءھام «قاسىرەتتى قاڭتار»

الەمنىڭ ساياسي تاريحىنداعى 2019 جىلدىڭ 19 ناۋرىزى نازارباەۆ قازاقستان پرەزيدەنتى قىزمەتىنەن كەتۋىمەن ەستە قالدى.

(سۋرەت كازتاگ سايتىنان الىندى)

نازارباەۆتىڭ ول جولعى كەتىسىن الەمنىڭ ساياسيت ساراپشىلارى «پۋتين-مەدۆەدەۆ» تاندەمىنە ۇقساتتى. قازاقستاندا «قوس بيلىك» جۇيەسى قالىپتاسادى دەپ بولجادى. سەبەبى، ەكس-پرەزيدەنت نازارابەۆ قازاقستان پرەزيدەنتتىگىنەن كەتكەنىمەن، قاۋىپسىزدىك قىزمەتىن ءوزى تىزگىندەگەن ەدى. راسىندا، اۋەلى كسرو بيلىگىنىڭ قيتۇرقىلىقتارىن مەڭگەرىپ، تاۋەلسىز قازقاستاندى ۇزاق ۋاقىت ۇزدىكسىز باسقارعان نازارباەۆ بيلىكتەن كەتكەسىگەنىمەن تىزگىندى ءوز قولىندا ۇزاق ۇستاۋعا تىرىسقانى جاسىرىن ەمەس. بيلىكتەن كەتتى دەگەن ءسوز – قازاق ساياساتىن اڭدىپ قاراپ وتىرعان باتىس پەن اقش ءۇشىن دە، ءبىر باسشى، ءبىر كوماندا باسقارۋىنان شارشاي باستاعان قازاق قوعامى ءۇشىن دە كەرەك بولدى. بىراق، قاۋىپسىزدىك كەڭەسىن باسقارۋ – نازارباەۆقا پرەزيدەنتكە پرەزيدەنت بولۋعا مۇمكىندىك اشاتىن اۋىسۋ ەدى. بۇل قيتۇرقىلىقتارعا «قاسىرەتتى قاڭتار» نۇكتە قويدى.

«جاڭا قازاقستان» ءھام «ۇلتتىق قۇرىلتاي»

جانە الەمدىك ساياسات بۇعان دەيىن «نازارباەۆتىڭ كولەڭكەسىندە قالىپ قويدى» دەگەن توقاەۆ 30 جىل نازارباەۆ ورناتقان جۇيەمەن قوشتاسۋ قاجەتتىگىن ۇلتتىق كوپشىلىك – قازاققا دا، ۇلتتىق ازشىلىق – ورىس تىلدىلەرگە ۇعىندىرا ءبىلدى. ناتيجەسىندە – «جاڭا قازاقستان» باعدارى مەن «قۇرىلتاي جيىنى» ومىرگە كەلدى.

ءارى ەسكى بيلىك تۇسىندا جىلىكتىڭ مايلى باسىن ۇستاعاندار جاڭا بيلىكتىڭ قىرىنا ءىلىنىپ، ەلدەن جەگەندەرىن قايىرا قۇسا باستادى. بۇل الەمدىك ساياساتتا جاڭا مەملەكەت باسشىسىنىڭ بەدەلىن ارتتىردى.

ەسكى بيلىك مۇرالارى: بيلىك ءترانزيتى

سونىمەن نازارباەۆ بيلىگى ورتالىق ازياداعى ەڭ جاۋىنگەر ۇلتتى – قازاقتى باس كوتەرتپەۋ ءۇشىن ايلا-شارعىلاردىڭ ءارتۇرىن قولداندى. ەسكى بيلىك تۇسىندا ۇلتتىق سيپاتتاعى ساياسي پارتيالار قۇرىلۋىنا كوپ كەدەرگى جاسالدى. اۆتوحون بولىپ تابىلمايتىن ديساپورلار ءۇشىن بيۋدجەت اقشاسىنان قارجىلاندىراتىن، الەمنىڭ ەشبىر ەلىندە جوق ءدۇبارا - قحا قۇرىلدى. ونىڭ مۇشەلەرى سەناتقا دەپۋتات بولىپ سايلاندى. جانە بيزنەستىڭ مايلى جىلىگىن ۇلكەن وتباسىنىڭ تۋىستارى مەن ولاردى توڭىرەكتەگەندەر جەكە مەنشىگىنە اينالدىرىپ، قازاق ەلىن 162 ملرد. دوللاردان ارتىق سىرتقى قارىزعا باتىردى.

بىرەۋ بيلىكتە تىم ۇزاق وتىرسا، ونى ورنىنان اۋىستىرۋ تۋرالى ماسەلە ەرتە مە، كەش پە تۋىندايدى. بۇل جاھاندىق ساياساتتىڭ جازىلماعان ءھام جازىلعان زاڭدىلىعى! ءتىپتى ساياسي ەمەس، تازا فيزيولوگيالىق زاڭ!  ساراپشىلار، قازاقستاندا بيلىك ءترانزيتى 2016 جىلدان باستاپ جوسپارلانعانىن جازادى. قازىر اباقتىعا قامالعان كارىم ءماسىموۆ سول جىلى ۇكىمەت باسشىسى قىزمەتىنەن الىنىپ، قر ۇقق باسشىسى بولىپ تاعايىندالعان ەدى. ال ۇكىمەتتى باقىتجان ساعىنتاەۆ تىزگىندەگەن.

ءسوزسىز، نازارباەۆ قىزمەتتەر كەتەرىندە، ءوزى وتىرعان قايىقتى ءوزى شايقاماۋدىڭ جولىن ىزدەدى. بيلىكتى توقاەۆقا بەرۋ ارقىلى نازارباەۆ ءوزىن تىنىش ءارى قاۋىپسىز سەزىندى. استانا جانە شەكارا سىرتىندا ءتۇرلى كەلىسىمدەر دە بولعانى انىق. ول قانداي كەلىسىم دەسەڭىزدەر: ءبىرىنشى پرەزيدەنت تۋرالى زاڭ. بۇل زاڭ نازارباەۆ پەن ونىڭ وتباسى قاۋىپسىزدىگىنە كەپىلدىك بەرەتىن زاڭ ەدى.

2019 جىل مەن «قاندى قاڭتار» ارالىعىندا وسى جاسالعان كەلىسىمدەر بىرتە-بىرتە بۇزىلا باستادى. ناتيجەسىن وزدەرىڭىز دە جاقسى بىلەسىزدەر. شىن مانىندە «قارالى قاڭتار» قازاقستاننىڭ جاڭا تاريحىنداعى ەڭ دراممالىق وقيعا عانا ەمەس، سونىمەن قاتار نازارباەۆ ءداۋىرىنىڭ اياقتالۋىن ناقتى ايقىنداعان وقيعا بولدى.

(سۋرەت اقوردا سايتىنان الىندى)

قاڭتاردان كەيىن: رەفەرەندۋم، پرەزيدەنتتىك-پارلامەنتتىك سايلاۋلار...

«قاڭتاردان» كەيىن قازاقستاندا رەفەرەندۋم، پرەزيدەنتتىك، پارلامەنتتىك سايلاۋ وتكىزىلدى. نازارباەۆ كەزىندەگى اكىم-قارالار ەلىمىزدىڭ ساياسي ارەناسىنان بىرتە-بىرتە بىرتە ورىن بوساتىپ كەتە باستادى.

تاريحي حرونيكاعا كوز جىبەرەر بولساق:

2019 جىلدىڭ 18 ناۋرىزى. دۇيسەنبى كۇنى پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ ءوز قىزمەتىندە بولدى. ال سەيسەنبى كۇنى نازارباەۆ كۇتپەگەن جەردەن پرەزيدەنت قىزمەتىنەن كەتتى. سارسەنبى كۇنى سەنات توراعاسى قاسىم-جومارت توقاەۆ نازارباەۆتىڭ پرەزيدەنتتىك مەرزىمى اياقتالعانعا دەيىن ۋاقىتشا پرەزيدەنت رەتىندە انت قابىلدادى.

ول 2020 جىلدىڭ ساۋىرىنە دەيىن سوزىلۋى ءتيىس ەدى. نازارباەۆتىڭ ۇلكەن قىزى داريعا سپيكەرلىككە كوتەرىلىپ، ول (تەحنيكالىق جاعىنان) ەلدەگى ەكىنشى ورىنعا كوتەرىلدى.

(سۋرەت ratel.kz سايتىنان الىندى)

استانا اتاۋىن اۋىستىرۋ

توقاەۆتىڭ العاشقى ۇسىنىسى استانانى اتاۋىن اۋىستىرۋ بولدى. بۇنداي ۇسىنىستار سوڭعى جىلدارى بىرنەشە جولى ايتىلعان. پارلامەنت پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ ۇسىنىسىن ەدەل-جەدەل قاراپ، قازاقستان ەلورداسى – «نۇرسۇلتان» دەپ اتالدى. سونداي-اق، نازارباەۆتىڭ قۇرمەتىنە ءىرى قالالاردىڭ ورتالىق كوشەلەرىن اتاۋدى ۇسىندى.

ءۇش جىلدان كەيىن «قاڭتار وقيعاسى» كەزىندە نازارباەۆ داڭعىلدارى مەن وعان ىرگەلەس كوشەلەر جاپپاي نارازىلىق الاڭىنا اينالدى. سول ءبىر قارالى داتالاردا نازارباەۆ ەسكەرتكىشتەرى قۇلاتىلدى. كوشەلەردەگى نازارباەۆ ەسىمى جازىلعان تاقتايشالار قيراتىلدى. رەسمي مالىمەتتەر بويىنشا، «قاندى قاڭتار» كۇندەرى ەلىمىزدە 238 ادام قازا تاپتى.

«قوس بيلىك» اراسىنداعى كۇرەس «قاڭتار وقيعاسىنا» ۇلاسقانىن ءبىز جوعارىدا از-كەم ءسوز ەتتىك. نازارباەۆ قاڭتاردا قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ توراعاسى لاۋازىمىنان ايرىلدى. قاۋىپسىزدىك كەڭەسىن توقاەۆ ءوزى تىزگىندەدى.

دەنازارباەۆيزاتسيا

ونان سوڭ قازاقستان پارلامەنتى نازارباەۆتى كەڭەسكە توراعالىق ەتۋ قۇقىعىنان ايىرىپ، زاڭعا وزگەرىستەر ەنگىزدى جانە «سىرتقى جانە ىشكى نەگىزگى باعىتتار بويىنشا باستامالار ءبىرىنشى پرەزيدەنتپەن كەلىسىلۋى ءتيىس» دەگەن نورمانى الىپ تاستادى.

داريعا نازارباەۆا باستاعان ەكس-پرەزيدەنتتىڭ تۋىستارى مەن وتباسى مۇشەلەرى جوعارى لاۋازىمدارىنان ايرىلدى، كەيبىرەۋلەرى تەرگەۋدە بولدى. قايرات ساتىبالدى، كارىم ماسىموۆتەر سوتتالىپ، اباقتىعا قامالدى. سامات ءابىشتىڭ ۇستىنەن ءىس قوزعالدى. باۋىرجان بايبەك، نۇرلان نىعماتۋلين، اسقار مامين دەگەن بەت قاراتپاس داۋلەر ساياسي ساحنادان جوعالا باستادى. كەيبىرەۋلەرى باس ساۋعالاپ، شەكارا شەتىنە كەتتى.

جاڭا قازاقستان ءھام ەكىنشى رەسپۋبليكا

«قاڭتار وقيعاسىنان» كەيىن توقاەۆ «جاڭا قازاقستان» تۇجىرىمداماسىن جاريالاپ، «ەكىنشى رەسپۋبليكا» قۇرىلىسىنىڭ باعىتىن جاريالادى. استانا ءوزىنىڭ بۇرىنعى اتاۋىن يەلەندى.

(سۋرەت azattyq-ruhy.kz سايتىنان الىندى)

ەلباسى كىتابى

بيلىكتە بولعان شاعىندا نۇرسۇلتان نازارباەۆ «تاۋەلسىزدىك ءداۋىرى»، «ەۋرازيا جۇرەگىندە»، «ستالنوي پروفيل»، «عاسىرلار توعىسىندا»، «تاريح تولقىنىندا»، «قازاقستان جولى»، «الەمنىڭ ەپيتسەنترى» جانە «سىندارلى ون جىل» ت.ب. كىتاپتاردى جازدى. نازارباەۆتىڭ ەڭ اقىرعى كىتابى – «مەنىڭ ءومىرىم. بوداندىقتان - بوستاندىققا» دەپ اتالدى.

Abai.kz