باسى: «ءبىز سسسر-ءدىڭ شاقىرتۋىمەن ورالعان قازاقپىز»

جالعاسى: 

جولاۋشى-9: شەكارادان وتكەندە قانداي سەزىمدە بولدىڭىزدار؟

ءا.ءاشىمۇلى: ول كەزدەگى سەزىمدى قازىر ايتىپ جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس، كوڭىل كۇيىمىز كەرەمەت بولدى عوي!1992 جىلى 9-جەلتوقساننىڭ تاڭعى ساعات التىسىندا ءبىر كۇن بۇرىن جۇكتەردى تيەپ قويعان (جۇك بولعاندا كورپە-جاستىق، كيىز، كەلەم. باسقا مۇلىكتىڭ ءبارىن ەلگە بەرىپ جىبەرگەن) جۇك كولىك پەن ءبىز وتىرعان اۆتوبۋس مويىنگۇزەردەن قورعاسقا قاراي بەت الدى. تۇسكە قاراي قۇلجا قالاسىنا كەلىپ تۇستەنىپ الىپ، قايتا اتتاندىق. بالاردىڭ قۋانىشىندا شەك بولمادى، قازاقستانعا كوشىپ باراجاتىرمىز دەپ قويادى اڭگىمە اراسىندا. ارالىقتا بىرەۋى، «اكە، قازاقستانعا بارعاندا ماعان ماشينا الىپ بەرەسىز عوي»،  – دەدى. «ءيا، بالام، الىپ بەرەمىن» دەپ جاۋاپ بەردى اكەسى. ونى ەستىگەن قالعانىمىز قىران-توپان كۇلكىگە باتتىق. ساققۇلاق بالالار بۇرىنعى كەڭەس وداعىندا ماشينا كوپ، ەلدىڭ كوبى جەڭىل كولىكپەن جۇرەدى دەگەندى ارى-بەرى ءوتىپ جۇرگەن جولاۋشىلاردان ەستىگەن سياقتى. جەڭىلكولىك ەمەس موتوتسيكل الۋ ول كەزدە قىتايدا قيىن بولدى عوي، ول جاعىن ءسىز دە جاقسى بىلەسىز. ءبىز كۇلكى ەتكەن قۇرالجاندەگەن ءىنىمىز كەيىن مەكتەپ ءبىتىرىپ ۇلكەن ازامات بولعان سوڭ كولىكتەن كولىك اۋىستىرىپ قازىر الماتى مەن سوگەتىنىڭ ورتاسىندا شاپقىلاپ ءجۇر.

سول كۇنگى ءبىزدىڭ جوسپارىمىز شەكاراعا بارىپ جاتىپ ەرتەسى 10-جەلتوقساندا ارى قاراي ءوتىپ كەتۋ بولاتىن. ساعات 3 تەن اسا قورعاس شەكاراعا وتكەلىنە كەلىپ جەتتىك. ءبىز كەدەندە باسشى بالىپ ىستەيتىن تۇرسىنبەك دەگەن بۇرىننان تانىس قىرعىز جىگىتكە جولىعىپ قازاقستانعا كوشىپ بارا جاتقانىمىزدى، ەرتەڭ تاڭەرتەڭ ءوتوتىنىمىزدى ايتتىق. ول: «سەندەر مۇندا جاتىپ اۋرە بولماڭدار، ەرتەڭ ادام كوپ بولۋى مۇمكىن، بوسقا قينالىپ قالاسىڭدار، ودان دا بۇگىن ءوتىپ كەتىڭدەر. كەدەن قازىر بوس، ارى-بەرى ءوتىپ جاتقان ادام قازىر جوق»، – دەدى. ءبىز قازاقستانداعى تۋىستارعا جەلتوقساننىڭ 10-ى كۇنى وتەمىز دەپ تەلەگرامما جىبەرگەن بولاتىنبىز دەپ ەدىك، «بۇل جاقتا جاتقانشا جاركەنت اۆتوۆوكزالىنا بارىپ ءبىر كۇن تۇنەپ شىعىڭدار، ەرتەڭ ارجاعىنان تۋىستارىڭ كەلىپ الىپ كەتەدى عوي»،  – دەدى.

تۇرسىنبەكتىڭ ايتقان اڭگىمەسىنەن كەيىن ءبىز اقىلداسا كەلىپ، بۇل دا دۇرىس قادام ەكەن، بۇگىن وتسەك ءوتىپ كەتەيىك دەپ شەشىپ،  كەدەننەن وتۋگە بەل بۋىپ جۇكتى ءتۇسىرىپ جاركەنتكە باراتىن ەكىنشى كولىككە اۋىستىرۋعا تۋرا كەلدى. شەكاراعا دەيىن ءبىزدى اتتاندىرىپ سالۋعا كەلگەن اعايىن، تۋىستىڭ 5-6 جىگىتى قوياما، جۇكتى ەكىنشى كولىككە جىلدام اۋىتىرىپ ۇلگىردى. وسى ارالىقتا قىتاي كەدەنشىلەرى قۇجاتتارىمىزدى رەتتەپ، تولقۇجاتىمىزدى تاڭبالارىن باسىپ قولىمىزعا ۇستاتتى. ءبىزدى شىعارىپ سالۋعا كەلگەن بوتاي، ابدىرەشىت، تاسبولات، ورالبەك، سەرىكجان، ءلالاي سەكىلدى قيماس جىگىتتەرمەن قوشتاسىپ، جاركەنت اۆتوبۋسىنا كەلىپ وتىردىق. اۆتوبۋس 10-15 مينۋتتا قازاقستان كەدەنىنە جەتكىزدى. قاقاقستان شەكاراشىلارى مەن كەدەنشىلەرىنىڭ ءبىزدى قارسى الۋى وتە جاقسى بولدى. ولار بىزگە «كوش كولىكتى بولسىن، ەلگە ەل قوسىلسا قۇت دەگەن وسى» دەپ جىلى تىلەكتەرىن ايتىپ، جۇگىمىزدى كولىكتەن تۇسىرگىزبەي، تەكسەرمەي، ءبىزدى كوپ كىدىرپەي وتكىزىپ جىبەردى. بۇعان قالاي قۋانبايسىڭ، كەدەنشىلەرگە راقمەتىمىزدى ايتىپ تاعى اتتاندىق.

جولاۋشى-9: ءسىزدىڭ مىنا اڭگىمەڭىزدى ەستىپ وتىرىپ، ءسىز ەمەس مەن شەكارادان ءوتىپ بارا جاتقانداي اسەردە بولىپ وتىرمىن. سودان جاركەنكە باردىڭىزدار عوي.

ءا.ءاشىمۇلى: جاركەنت اۆتوۆوكزالىنا كەشكى اپاق-ساپاقتا بارىپ تۇستىك. اۆتوۆوكزال ىقشامدى، ءبىر قاباتتى ەكەن. كوشەگە قاراعان جاعىنىڭ تۇگىل قابىرعاسى ادام بويىنداي اينەك ەكەن. سىرتتا ساپىرىلىسىپ جۇرگەن جۇرگىنشىلەر مەن كەلىپ، كەتىپ جاتقان اۆتوبۋستار كورىنىپ تۇرادى. ءبىز سول كەڭ زالدىڭ ورتاسىنا جۇگىمىزدى ءۇيىپ قويىپ، ءوزىمىز قاتار-قاتار ءتىزىلىپ قوناقتادىق. ارامىزدا زەمبىلگە سالىپ كوتەرىپ الىپ كەلە جاتقان ناۋقاس ادامىمىز بار. ءبىر اياعىنان سۇيەك راگى بولىپ، قۇلجا اۋرۋحاناسىندا ەكى-ءۇش رەت وتا جاسالعان بولاتىن. تۇرىپ جۇرۋدەن قالعان بولاتىن. بۇل اكپەم توعىزتاراۋ اۋداندىق ۇرىق جەتىلدىرۋ فۋنكيتىندە ۇزاق جىلدار اگرونوم بولىپ جۇمىس ىستەپ، ءبىراز ناتيجەلەرگە قول جەتكىزگەن كەنجاقىن ابدىراسىلقىزى بولاتىن.

كەنجاقان اكپەم قازاقستانعا تەزىرەك كوشۋگە اسىقتى. ەل-جۇرتقا 15 قاراشادا قوشتاسۋ شايىن بەرىپ، جەلتوقساننىڭ 10-ى كوشەمىز دەپ بەلگىلەگەندە ول كىسى قاتتى الاڭدادى. «كوشۋ ۋاقىتتىن تىم ارى سوزىپ جىبەردىڭدەر، تەزدەتىپ ءوتىپ كەتۋىمىز كەرەك ەدى، مەنىڭ ءتۇرىم بولسا مىناۋ» دەپ رەشىنىن ءبىلدىردى. بۇل جاقتا ەمەس قازاقستانعا بارىپ ولسەم ارمانىم جوق دەگەن بەكىمگە كەلگەن ەدى.  ەكى قىزى بار بولاتىن، ۇلكەنى ون جاستا، كىشىسى 8 جاستا بولاتىن. مەن بۇل جەردە ءولىپ قالسام، جولداسىم قازاقستانعا بارۋدان اينىپ، ەكى قىزدى دا جىبەرمەي قالىپ قويادى دەپ ويلادى.

بىراق كەنجاقان اكپەمنىڭ تىلەۋى قابىل بولىپ، شەكارادان امان-ەسەن ءوتىپ تۋىستارمەن قاۋىشتىق. اكپەمدى بۇل جاقتاعى تۋىستار الماتى قالاسىنداعى №4-اۋرۋحاناعا جاتقىزىپ ءبىراز كۇن ەمدەتتى. كەسەلدىڭ اسقىنعانى سونشالىق، بۇل اۋرۋعا ءبارىبىر ەم قونبادى. اكپەم اتامەكەنىنىڭ ءدام-تۇزىن ءۇش ايدان ارتىق تاتىپ، 1993 جىلى ناۋرىزدا كەگەن اۋدانىنىڭ توعىزبۇلاق اۋىلىندا قايتىس بولدى. وسىلاي اكپەمە اتاجۇرتىنىڭ توپىراعى بۇيىردى. «ولسەم دە قازاقستانعا بارىپ ولەيىن» دەگەن ارامانى ورىندالدى.

اۆتوۆوكزالدا جاركەنت پەن الماتى اراسىندا ءار ساعات سايىن اۆتوبۋس ءجۇرىپ تۇرادى ەكەن. شىعىپ-كىرىپ ساپىرىلىسىپ جاتقان ادامداردىڭ اياعىعىنىڭ سىرپىلى مەن ەسىكتىڭ شيقىلى تۇنگى ساعات 12-گە دەيىن ۇزىلگەن جوق. باسقامىز شىدادىق، ناۋقاس ادامنىڭ ءبىراز مازاسى بولمادى. اۆتوۆوكزال ماڭىنداعى ۋچاسكەلىك پوليتسيلەر بىزگە اۋىق-اۋىق كەلىپ حال-جاعدايىمىزدى ءبىلىپ تۇردى. ارادا ەلەكتر شاينەكپەن سۋ قايناتىپ اكەلىپ بەرىپ ءجۇردى. سول كۇنى ۇيقىلى-وياۋ ءجۇرىپ تاڭدى زورعا اتىردىق. جولدا جەيمىز دەپ سالىپ العان باۋىرساق پەن پىسكەن ەتىمىزدى جەپ تاڭعى ورازامىزدى اشتتىق. الدىمىزدان شىعىپ الىپ كەتەتىن تۋىستار ءالى كەلمەدى، ۋاقىت جىلجىپ جاتىر، تۇستە تاياپ قالدى. وسى ارالىقتا ءتۇرى ۇيعىرعا كەلىڭكىرەيتىن، باسىندا قۇندىز تەرىسىنەن تىگىلگەن قارا تىماعى بار، ۇستىندە تىزەسىنەنەن اساتىن سۇر پالتو كيگەن ءبىر ورتا بويلى، قاراتورى ادام ەسىكتەن كىرىپ كەلىپ، بىزگە قاراپ كوزىن قىدىرىپ الدى دا، «ءالىمجان دەگەن قايسىڭ؟» – دەدى. ءبارىمىز ءبىر-بىرىمىزگە تاڭىرقاپ قاراستىق، سودان: «ءالىمجان دەگەن مەنمىن» – دەپ ەدىم. الگى كىسى ماعان قاراي ۇمتىلىپ، ەكى-ءۇش اتتاپ كەلدى دە مەنى قۇشاقتاپ، بەتىمنەن ءسۇيىپ، حال-جاعدايىمدى ۇيعىر تىلىندە سۇراپ بولىپ، «ءجۇر، كەتتىك»، – دەدى، مەن تاڭىرقاپ، «قايدا بارامىز، باسقالار شى؟» – دەدىم، «بۇلار كىم؟» – دەدى، «بۇلار مەنىڭ اكە-شەم، تۋىستارىم، باۋىرلاپرىم» دەگەندە تۇسىنگەن بولار، «مەنىڭ قىتايداعى تۋىسىمنىڭ ءالىمجان دەگەن بالاسى بۇگىن شەكارادان وتەمىن دەپ تەلەگامما جىبەرگەن بولاتىن. مەن ول بالانىنىڭ ءتۇرىن تانىماعاندىقتان «ءالىمجان دەگەن قايسىڭ؟» دەپ سۇراعانىم سودان ەدى، مەن ىزدەگەن ادام سەن ەمەس ەكەنسىڭ، كەشىرىڭىزدەر! مەن شەكارا جاققا بارايىن»، – دەپ شىعىپ كەتتى. ءبىز كۇلەرىمىزدى، كۇلمەسىمىزدى بىلمەي اڭتارىلىپ قالدىق.

ارادا «بىزدىكىلەر قايدا ءجۇر» دەپ قويامىز، ءوزىمىزدىڭ ۇرلانىپ كەلگەندەي بولىپ، وتەتىن كۇننەن ءبىر كۇن بۇرىن شەكارادان ءوتىپ الىپ اۆتوۆوكزالدا قاڭتارىلىپ جاتقانىمىزدى ەسىمىزدەن شىعارىپ الدىق.

ءتۇس اۋا ءبىزدىڭ تۋىستار دا اسىعا، القىنا جەتى. ساعىنىشتان ايقاسقان قۇشاقتار مەن كوزىن سىعىمداعان جاستان كەيىن، امان-سالەم جاساسىپ كەشىككەن سەبەپتەرىن ايتىپ جاتتى. ناعاشى اتام جامالبەك، ناعاشى اعالارىم جاپار، ءورازالى، ناعاشى  اكپەم اسۋقان، جەزدەم ۇمىتشاق  اكپەم ايقاننان مەن جەزدەم قىدىرجاننان، جيەن بەكتۇرسىننان باسقاسىن ءجوندى تاني المادىم. ەكى اۋىلدان اقساقالى بار، قاراساقالى بار  ونشاقتى ادام كەلىپتى.

سويتسەك، ول كىسىلەر شەكارادان توسىپ الامىز دەپ ازانعى ساعات بەستە ءبىزدىڭ جانىمىزدان وتە شىعىپتى. مەنىڭ بەتىمدى ءسۇيىپ كەتكەن جاڭاعا ۇيعىر اكا شەكاراعا بارعاندا ولارعا ايتىپتى، «سەندەردىڭ توسىپ وتىرعان كوشتەرىڭ جاركەنتتىڭ اۆتوۆوكزالىندا كەشەدەن بەرى جاتىر ەكەن. مەن قازىر سولاردىڭ جانىنان كەلدىم. اراسىندا ءالىمجان دەگەن ءبىر جىگىت بار، جانە زەمبىلدە جاتقان اۋرۋ ايەل ادام بار» دەپتى. ۇيعىر اكامنىڭ ايتقان ءسوزىنىڭ شىندىعىنا كوزىن جەتكىزگەن ولار سودان كەيىن ارتىنا قاراي قايتىپتى.

«بۇل نە تۇرىس، توعىزبۇلاققا باراتىن كوشتىڭ جۇگىن، توعىزبۇلاقتىڭ ماشيناسىنا باسىڭدار، ال سوگەتىگە باراتىن كوشتىڭ جۇگىن سوگەتىنىڭ ماشيناسىنا باسىڭدار»، – دەدى، ورتا بويلى، بيداي ءوڭدى، ات جاقتى كىسى. سودان بۇيرىق ورىنداعان جاۋىنگەر سەكىلدى اپساتتە تاۋداي ءۇيىلىپ تۇرعان جۇكتى ەكىگە ءبولىپ كولىككە تيەپ تاستادىق. «جۇكتى تيەپ بولساڭدار كولىككە وتىرىڭدار، قالانىڭ اياقجاعىنا بارىپ تاماقتانىپ الايىق»، – دەدى، الگى كىسى تاعى. سودان شاعىن اۆتوبۋس بەن جەڭىل كولىكتەرگە جامىراعان جامىراپ قوزىداي ءبولىنىپ وتىرا كەتتىك. جاركەنت قالاسىننان شىعىپ باتىس وڭتۇستىكتى بەتكە الىپ جۇيتكىپ كەلە جاتىرمىز، كولىكتىڭ تەرەزەسىنەن سىرتقا قاراپ قويامىن، جاقىن ماڭنان اسحانانىڭ قاراسى كورىنبەيدى. بۇلار قاي جەردەن، قالاي تاماقتانايىن دەپ ءجۇر، ىشتەمە كورىنبەيدى دەپ قويام ىشىمنەن. ون شاقىرىمداي جول جۇرگەننەن كەيىن كوشتى باستاپ كەلە جاتقان جەڭىل كولىك جولدىڭ وڭ جاعىنا بۇرىلىپ، ءبىر جازىقتاۋ كوگالعا بارىپ توقتادى. ءبارىمىز كولىكتەن تۇستىك، كەڭ داستارحان جايىلدى. داستارحانعا باۋىرساق پەن تاباق-تاباق ەت قويىلدى. باتا جاسالىپ، تاماق جەۋگە جايعاستىق. سويتسەك، بۇل كىسىلەر ەكى اۋىلدان ەكى قويدىڭ ەتىن ءپىسىرىپ الىپ كەلگەن ەكەن. باۋىرساق، ىرىمشىك، قۇرت، سالات، توساپ دەگەن ءوز الدىنا، داستارقاننىڭ ءۇستى جايناپ تۇر. ءبىر-ءبىرىن تانىستىرۋ باستالىپ، تىلەكتەر ايتىلىپ جاتتى. سول كەزدە بىلدىك، جاڭاعى بۇيرىق بەرىپ جۇرگەن كىسى جالاعاش اۋىلىنداعى ءبىر مەكەمەنىڭ ديرەكتەرى، مەنىڭ ناعاشى اپام مەرەكەنىڭ ءىزباسار قۇسايىنوۆ دەگەن ءىنىسى ەكەن. ول كىسى كولحوز ديرەكتەرى بولدى.

جولاۋشى-9: وسى قارسى الۋدان كەيىن قالاي بولدى؟

ءا.ءاشىمۇلى: تاماق جەلىنىپ بولعاننان كەيىن، داستارحانعا باتا بەرىلىپ، ورنىمىزدان تۇرىپ اتقا قوندىق. ىلە وزەنىنەن ءوتىپ شونجىعا بارعاندا التى وتباسى  ەكىگە بولىندىك. ونىڭ تورتەۋى الماتى وبلىسى كەگەن اۋدانىنىڭ توعىزبۇلاق اۋىلىنا كەتتى. ءبىزدىڭ ەكى وتباسى شەلەك اۋدانى قازىرگى ەڭبەكشى قازاق اۋدانىنىڭ سوگەتتى (نۇرا اۋىلى دەپ تە اتايدى) قوي سوۆحوزىنا بارىپ قونىس تەپتىك. اسىرەسە، ءبىزدىڭ ەكىگە ءبولىنىپ كەتكەنىمىز بارلىعىمىزعا اۋىر ءتيدى... سول جىلى قىستا تۋىس-تۋعان، ەل-جۇرت ەرۋلىككە شاقىرىپ، قىستاي قىدىرىپ قوناق بولىپ شىققتىق. ەلدىڭ قوناقجايلىعىنا ءدان ريزا بولاسىڭ.

جولاۋشى-9: نەگە ءبىر جەرگە قونىس تەپپەدىڭىزدەر؟

ءا.ءاشىمۇلى: مۇنىڭ باستى سەبەبى، بىزگە يە بولىپ شاقىرعاندار ەكى اۋداندا بولاتىن. كەگەن اۋدانىنىڭ توعىزبۇلاعىنا كەتكەن ءتورت وتباسىن اكەمنىڭ تۋعان قارىنداسى ايقان ابدىراسىلقىزى شاقىرسا، ال ءبىزدى شەلەك ادانىنىڭ سوگەتى قوي سوۆحوزىنداعى ناعاشىلارىم جامالبەك تاكاباەۆ پەن جاپار جامالبەكوۆ يە بولىپ شاقىرعان بولاتىن. سول ءۇشىن ءبىز ەكىگە ءبولىنىپ كەتتىك. ولاي بولماسىنا دا امال جوق-تۇعىن. ويتكەنى، بىزگە يە بولعاندار جەرگىلىكتى اكىمشىلىكپەن «قىتايدان كوشىپ كەلەتىن تۋسىتارىمىزدىڭ بارلىق اۋىرتپالىعىن ءوزىمىز كوتەرىپ الامىز، باسپانامەن قامتاماسىز ەتەمىز» دەپ كەلسىمشارتقا وتىرعان ەكەن. ولاي ىستەمەسە بىزگە كوشى-قون ۆيزاسى بەرىلمەي قالۋى مۇمكىن ەدى عوي. ويتكەنى شاقىرعان اداممەن، كوشىپ كەلەتىن ادامنىڭ فاميلياسى بىردەي بولۋ كەرەك.

جولاۋشى-9: سىزدەردىڭ بەيجىڭ، ماسكەۋ، الماتى ارقىلى كوشى-قون قۇجاتىن جاساعاندارىڭىزدى بىلدىك،  بىراق سىزدەر كوشىپ بارعاندا قازاقستان تاۋەلسىزدىگىن العان كەز عوي. سىزدەرگە مەملەكەت تاراپىنان كومەك بولدى ما؟

ءا.ءاشىمۇلى: ءيا، ءبىز كوشى-قونعا قاتىستى قۇجاتتاردى وتكىزىپ، ونىڭ رۇقساتى شىققانعا دەيىن ەكى جىل وتە شىقتى. ءبىز كوشىپ كەلگەننەن كەيىن 1992 جىلى 16 جەلتوقساندا قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىنە ءبىر جىل تولدى. ءبىز قازاق ەلىنىڭ ءبىر جىلدىق مەرەكەسىن جەرگىلىكتى حالىقپەن بىرگە تويلادىق.

ال مەملەكەتتىك قولداۋعا كەلسەك قۇجاتتارىمىزدى تىركەپ، قولىمىزعا ىقتيار حاتىمىزدى اپتاعا جەتكىزبەي ۇستاتتى. بالالار مەكتەپكە ەش كەدەرگىسىز باردى، مەديتسينالىق تەگىن ەم كورسەتىلدى. ال باسقا دا ماتريالىدىق كومەككە كەلسەك، ءبىز كەلگەن سوگەتى قوي سوۆحوزىنىڭ ديرەكتەرى ءۇي سالۋ ءۇشىن جەر ۋچاسكەسىن بەرۋمەن بىرگە، 100 شيپىر، بەس تونا تسەمەنت  بەردى. بۇل بىزگە ۇلكەن كومەك بولدى. ال توعىزبۇلاققا بارعان وتباسىلارعا ءبىر تانا، بەس قويدان بەرىپتى. ال كۆوتامەن بەرىلەتىن باسپانا ءاشىم، قۇرمانجان، ساناتبەك، سادىقجان وتباسىنا جانە ماعان بۇيىرمادى، ونىڭ اۋىلى بىزدەن وتە الىس بولدى. ارى جۇگىرىپ-بەرى جۇگىرىپ جەتە المادىق. ال سەيتاقىن مەن ەسىم اعام باسپانالى بولدى. ويتكەنى ءۇيىن ساتاتىنداردىڭ كەگەن ادانىنىڭ كوشى-قون بولىمىندە ىستەيتىن تانىس ادامدارى قول ۇشىن بەرىپ، كومەكتەسىپتى.

جولاۋشى-9: 1991 جىلى 16 جەلتوقساندا قازاقستان تاۋەلسىزدىگىن جاريالاپ، مەملەكەتتىك رازمىزدەرگە كونكۋرس جاريالاعاندا ءسىز قىتايدا ءجۇرىپ قازاقستان مەملەكەت تۋىنىڭ جوباسىن جاساپ، ۇسىنىس-پىكىر جىبەرگەنىڭىزدى ۇزىن قۇلاقتاردان ەستىگەنىمىز بار، بۇل راس پا؟

ءا.ءاشىمۇلى: ول ايتقانىڭ راس. مەن ول كەزدە قۇلجادا ىستەپ جۇرگەن كەزىم ەدى، بۇل حاباردى «شالقار» راديوسىنان ەستىگەن سوڭ قازاقستان تۋى تۋرالى ءوز جوبامدى سىزىپ، مازمۇنىن ءتۇسىندىرىپ پوشتادان جىبەردىم. ارادا ءبىر جولداس جىگىتتىڭ قىرعىستاندىق بيزنەسمەن دوسى قۇلجاعا كەلگەن ەكەن، سول قىرعىز جىگىتىمەن تانىسىپ، «ءسىز الماتىعا بارعاننان كەيىن وسى كونۆەررتى پوشتادان سالىپ جىبەرىڭىز» دەپ ءوتىندىم. سەبەبى، پوشتادان سالعان حاتىم تەكسەرۋدەن وتپەي، بارماي قالاما دەپ ويلادىم. ول جىگىت ءوتىنىشىمدى قابىل الدى. كەيىن قازاقستانعا كوشىپ كەلگەننەن كەيىن ءبىلدىم، سول قىرعىز جىگىتىنەن جىبەرگەن حاتىم قر جوعارى كەڭەسىنە جەتىپتى. ويتكەنى، جوعارى كەڭەستىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى ەربول شايماردانوۆتىڭ حاتتى تاپسىرىپ العاننان كەيىن ماعان جازعان  جاۋاپ حاتىن الماتى وبلىسى، تالعار اۋدانى، بىرلىك اۋىلىندا تۇراتىن ناعاشى اكپەم اسۋقاننىڭ مەكەنجايىنا جىبەرىپتى. ­ويتكەنى، مەن قىرعىز جىگىتىنەن جىبەرگەن حاتىمدا «ەگەر بۇل حاتىم سىزدەردىڭ قولدارىڭىزعا ءتيىپ، ماعان جاۋاپ حات جازباق بولساڭىزدار، تالعارداعى ناعاشى اكپەمنىڭ مەكەنجايىنا جىبەرىڭىزدەر» دەپ تولىق مەكەنجايىن جازىپ جىبەرگەن ەدىم. ەگەر بۇل حات قىتايعا كەلسە ماعان ءبىراز اۋرەشىلىك تۋدىراما دەپ ويلادىم. بۇل ۇسىنىسىم جايلى قازاقستان رەسپۋليكاسى جوعارى كەڭەسىنىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى ەربول شايمەردەنوۆتان كەلگەن حاتتىڭ ءماتىنى بىلاي:

«قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسى – «ىلە ايەلدجەرى» جۋرنالىنىڭ رەداكتسياسى. ءالىمجان ءاشىمۇلىنا، 30 شىلدە، 1992 جىل.

قۇرمەتتى ءالىمجان ءاشىمۇلى!

ءسىزدىڭ قازاقستان رەسپۋليكاسىنىڭ جوعارى كەڭەسىنە جولدانعان حاتىڭىزبەن مۇقيات تانىسىپ شىقتىق. ءوزىڭىز ايتقانداي، اتامەكەننەن شالعاي جۇرسەڭىز دە قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك تۋىنىڭ جوباسى جونىندە ۇسىنىس-پىكىر بىلدىرگەنىڭىزگە بەك ريزامىز. جوعارى كەڭەسكە شەت ەلدەردە جۇرگەن اعايىنداردان مۇنداي مازمۇنداعى حاتتار كوپتەپ ءتۇستى. ولاردىڭ بارىنە مەزگىلىندە جاۋاپ بەرۋگە مۇمكىندىك بولمادى. سول سەبەپتى سىزگە دە جاۋاپ حاتىمىزدى كەشىكتىرىڭكىرەپ جولداپ وتىرمىز. بۇعان ايىپ ەتپەسسسىز.

ال حاتىڭىزدا ايتىلعان بارىس-كەلىس ماسەلەلەرى جونىندەگى وتىنىشىڭىزگە قازاقستان رەسپۋليكاسىنىڭ ەڭبەك مينيسترلىگى تولىق ماعلۋات بەرە الادى. مينيسترلىكپەن مىنا ادرەس بويىنشا حابارلاسا الاسىز. 480091 الماتى قالاسى، ابىلايحان داڭعىلى، 93/95.

قازاقستان رەسپۋليكاسى جوعارى كەڭەسىنىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى ە.شايمەردەنوۆ.

جولاۋشى-9: ءسىز الماتىعا بارعان سوڭ سىزگە حات جازعان جوعارى كەڭەستىڭ ءباسپاسوز حاتشىسىنا كەزدەستىڭىز بە؟

ءا.ءاشىمۇلى: مەن ول كىسىنى بارا سالىپ ىزدەگەنىم جوق. كەيىن ول كىسىنى قازاق راديوسىندا جۇمىس ىستەپ ءجۇر ەكەن دەپ ەستىپ ارنايى ىزدەپ بارىپ تانىستىم، جىلى قابىلدادى. ءسىز كەزىندە جوعارى كەڭەستىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى بولىپ جۇرگەندە مەنىڭ جازعان حاتىما جاۋاپ حات جازعان ەدىڭىز دەپ ايتتىم. ماعان سول تۋرالى جازىپ بەرشى دەپ ءوتىندى، بىراق مەن قايتا ورالىپ ول كىسىگە بارا المادىم. كەيىن ەستىسەم استاناعا جۇمىسىن اۋىستىرىپ كەتىپتى.

ايتپاقشى، سول كەزدەگى الماتى وبلىسى، شەلەك اۋدانىنىڭ «ەڭبەك تۋى» گازەتىنىڭ رەداكتورى، قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى ەسكەندىر راقىمبايۇلى مەن تۋرالى «اتامەكەنىمە اڭساپ جەتتىم»، – دەيدى قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنان كەلگەن ءالىمجان ءاشىمۇلى» اتتى ماقالا جازىپ گازەتىنە جاريالادى. كەيىن بۇل ماقالا حالىقارالىق «ازيا» گازەتىنە بەرىلدى. سول كەزدە جوعارى كەڭەستىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى ە.شارمەردەنوۆتىڭ ماعان جازعان حاتىن ەسكەندىر اعام العان بولاتىن، كەيىن قايتارىپ الا الماي قالدىم. قازىر تەك گازەتتە جازىلعان نۇسقاسى مەن حاتتىڭ كونۆەرتى عانا بار.

جولاۋشى-9: ءسىز قونىس اۋدارىپ بارعاسىن بىردەن ءوز ماماندىعىڭىز بويىنشا  جۋرناليست بولىپ جۇمىس ىستەدىڭىز بە؟

ءا.ءاشىمۇلى: مەن ماماندىعىم بويىنشا جۋمىس ىستەيىن دەپ الماتىداعى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك مينسترلىگىنىڭ جانىنداعى كوشى-قون دەپارتامەنتىنە اعام ەسىم ابدىراسىلۇلىمەن بىرگە باردىم. ول كىسى قىتايدا مۇعالىم بولعان، وسىلاي كوشىپ كەلەردىڭ الدىندا زەينەتكەرلىككە شىعىپ كەلگەن بولاتىن. ءبىزدى قابىلداعان كوشى-قون دەپارتامەنتىنىڭ ورىنباسارى (قازىر اتتى-ءجونى ەسىمدە جوق): «سىزدەر مۇندا قىزمەت ىستەپ قايتەسىزدەر، ودان دا اۋىلعا بارىپ قوي باقساڭدارشى. سەن (مەنى ايتادى) كەڭەس وداعى كەزىندە اتاعى شىققان سوگەتى قوي سوۆحوزىنا كەلىپسىڭ عوي. بىلە بىلسەڭ، كەزىندە قىتايدان كەلگەندەر قوي باعىپ شەتىنەن بايىپ كەتتى. كەيبىرەۋىنىڭ الماتىدا ەكى-ۇشتەن ءۇيى بار. بالالارىن جوعارى وقۋ ورىندارىندا وقىتتى. جەرگىلىكتى حالىقتان ولاردىڭ تۇرمىسى جاقسى تۇرادى»، – دەدى. مەن نەدەرىمدى بىلمەي اڭىرىپ قالدىم. ەسىم اعام ماعان قارايدى، مەن وعان قارايمىن. العاشىندا الماتىعا كوڭىلدى بارعان مەن وسىلايشا اۋىلعا كوڭىلسىز قايتىم.

جولاۋشى-9: ءسىز سول اقىل ايتقان كىسىنىڭ نۇسقاۋىمەن قويشىنىڭ تاياعىن ۇستاپ كەتتىڭىز بە؟

ءا.ءاشىمۇلى: جوق. «ءۇمىتسىز سايتانىڭ ءىسى» دەمەكشى، مەن قازاقستانعا بەگىلى اقىن-جازۋشىلارعا جولىعىپ اقىل-كەڭەس الماق بولىپ الماتىعا ەكىنشى رەت تاعى اتتاندىم. العاشىندا قازاقتىڭ ءبىرتۋار اقىن قىزى – فاريزا وڭعارسىنۆانى ارنايى ىزدەپ باردىم. ول كەزدە فاريزا اپاي جاستارعا ارنالعان رەسپۋبليكالىق «اق جەلكەن» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى بولىپ جۋمىس جاسايدى ەكەن. بۇل كىسى مەنى جىلى قابىلداپ، مەنىڭ جۋمىسقا ورنالاسۋىما قول ۇشىن بەردى.

جولاۋشى-9: سوندا ءسىز فاريزا اپايدىڭ كومەگىمەن جۋمىسقا تۇرعان بولدىڭىز عوي؟

ءا.ءاشىمۇلى: ول كىسى كوز الدىمدا بىرەۋگە تەلەفون جالعاپ: «قىتايدان ءالىمجان دەگەن جۋرناليست باۋىرىمىز كەلىپتى. جۇمىس ىزدەپ ءجۇر ەكەن، مەن جۋرنالعا الا قويايىن دەسەم ورىن بولماي تۇر. سەندەر وسى بالانى جۋمىسقا الىڭدار!» دەپ تەلەفون تۇتقاسىن قويدى دا: «وسى ءۇيدىڭ ارتىنا اينالساڭ رەسپۋبليكاعا تارايتىن قوعامدىق-ساياسي گازەت «الماتى اقشامىنىڭ» رەدەكتسياسى بار. مەن گازەتتىڭ باس رەدەكتورى ەرعالي ساعات دەگەن ازاماتقا سەنى تاپسىردىم، بارىپ ول جىگىتكە كەزدەس. سەنى جۇمىسقا الادى. بىراق ماعان حابارلاسۋدى ۇمىت پا؟» دەپ شىعارىپ سالدى. ول كىسىنىڭ «وسى ءۇي» دەپ ايتىپ وتىرعانى الماتىنىڭ اتاقتى كوكبازارىنىڭ جانىنداعى ءداۋىر باسپاسىنىڭ توعىز قاباتتى ءۇيى بولاتىن. ول كەزدە قازاقستانداعى ءباسپاسوزدىڭ رەداكتسيالارى نەگىزىنەن دەرلىك وسى جىبەكجولى كوشەسى №50-ۇيگە جايعاسقان ەدى.

سودان فاريزا اپايىم ايتقان باعىتپەن ۇرىپ وتىرىپ «الماتتى اقشامى» گازەتىنىڭ رەدەكتسياسىنا باردىم. ولار مەنى بىردەن جۋمىسقا الدى. بۇل 1993 جىلدىڭ ناۋرىز ايى ەدى.

جولاۋشى-9: ءسىز «الماتى اقشامى» گازەتىندە قانشا جىل جۋمىس جاسادىڭىز؟

ءا.ءاشىمۇلى: سەن جىلدى ايتاسىڭ، اپتا بولماي ءۇش كۇننەن كەيىن جۋمىستان كەتتىم.

جولاۋشى-9: بۇل قالاي بولعانى؟

ءا.ءاشىمۇلى: مەن «الماتى اقشامىنىڭ» ساياسي، قوعامدىق، اۋلەۋمەتتىك بولىمىنە ءتىلشى بولدىم. سول كەزدەگى ءبولىم رەدەكتورى بەكزاق دەگەن جىگىت مەنى ادىلەت مينسترلىگىنىڭ ورىنباسارىنان سۇحبات الىپ كەلۋگە جۇمسادى. ول ايەل ادام ەكەن. ونىمەن سۇحباتتاسىپ وتىرعانىمدا قازاقشاسىنان ورىسشاسى كوبەيىپ كەتتى دە مەن ونىڭ ءسوزىن تۇسىنۋدەن مۇلدە قالىپ:

– كەشىرىڭىز، ءسىزدىڭ سوزدەرىڭىزدى تۇسىنبەي وتىرمىن، – دەپ ەدىم. ماعان تاڭعالا قاراعان ول:

– قالايشا تۇسىنبەيدىڭ؟! الدە سەن عارىشتان ءتۇستىڭ بە؟! – دەدى. مەن وعان يمەنە قاراپ:

– مەن قىتايدان كەلىپ ەدىم، – دەدىم. ول الدىندا ءبىر قۇبىجىق وتىرعانداي ماعان شوشىنا قاراپ:

– سەن ەسىكتەگى كۇزەتتەن قايتىپ كىرىپ كەتتىڭ؟ – دەپ تەلەفون تۇتقاسىن كوتەردى دە ءبولىم رەداكتورى بەكزاققا تەلەفون جالعاعان بولۋ كەرەك:

– نەگە بۇل بالانى ماعان جىبەرەگەنسىڭ، بۇل كەشە عانا قىتايدان كەلىپتى عوي؟! – دەپ ۇرسا سويلەپ، تەلەفون تۇتقاسىن قويا سالدى دا ماعان باجىرايا قاراپ:

– مەن ساعان سۇحبات بەرە المايدى ەكەنمىن. قايدان كەلسەڭ سوندا بار! – دەپ شىعارىپ سالدى.

مەن ەڭبەك مينسترلىگىنىڭ جانىنداعى كوشى-قون دەمارتامەنتى باسشىسىنىڭ ورىنباسارىنىڭ «اۋىلعا بارىپ قوي باق» دەگەن ءسوزىنىڭ ماعاناسىن سوندا بارىپ ءتۇسىنىپ قىزمەتتى تاستادىم دا، اۋىلىعا تارتىم.

جولاۋشى-9:  اۋىلعا بارىپ قانداي جۋمىسپەن اينالىستىڭىز؟

ءا.ءاشىمۇلى: مەن اۋىلعا كەلىپ ۇيدەگىلەردىڭ ديقانشىلىعىنا كومەكتەستىم. ارا-تۇرا قىتايعا كەلىپ-كەتىپ ۇساق-تۇيەك تاۋار اپارىپ، اۋىل ارسىندا كىشىگىرىم ساۋدامەن شۋعىلداندىم. اراسىندا «الماتى اقشامى» گازەتىنە كوكەيگە تۇيگەن ويلارىمدى جازىپ تۇردىم. جازعان ماقالالارىم گازەتتە جارىق كورىپ جاتتى.

جولاۋشى-9:  ول قانداي ماقالالار ەدى؟  ەسىڭىزدە بار ما؟

ءا.ءاشىمۇلى: «الىستان كەلگەن اعايىنننىڭ ايتارى بار...»، «قىتاي رەفورماسى، ونىڭ نەگىزگى ءتۇيىنى تۋرالى»، «ەگەمەندىگىمىزدى ساقتايمىز دەسەك...»، «قىتايدا تۋدىم، پالەسىن كورمەدىم»، «ونەر ساتۋ قايىرشىلىق پا؟»، «قىتايلىق قازاقتار: ءداستۇر مەن سالت»، «بولاشاققا بارار جول بۇرالاڭ با؟» دەگەن سەكىلدى ماقالالار بولاتىن.

سونىمەن، اراعا ەكى جىل سالىپ 1995 جىلى ناۋرىزدا  الماتىعا قىدىرا بارعان كەزىمدە «الماتتى اقشامى» رەداكتسياسىنا كىرە كەتەيىن دەپ بارسام مەن العاش جۇمىسقا تۇرعان بولىمگە بەيبىت جۇماجان دەگەن اپاي ءبولىم باستىعى بولىپ كەلىپتى. مەنىڭ اۋىلدا جاتىپ جازعان ماقالالارىم وسى كىسىنىڭ قولىنان شىعىپتى. ول كىسى مەنى كورگەن جەردەن جابىسىپ، باس رەداكتور ەرعالي ساعاتقا ايتىپ جۋمىسقا قايتا الدى. مەن بەيبىت اپايدىڭ ۇستازدىعىنىڭ ارقاسىندا قازاقستان جۋرناليستيكاسىنىڭ قىرى مەن سىرىن  جاقسى مەڭگەرىپ الدىم. مۇندا جىل سوڭىنا دەيىن جۋمىس جاساپ، باس رادەكتور ەرعالي ساعات، باس رەداكتوردىڭ ورىنباسارى باقىتجان جيەنعالي، جاۋاپتى حاتشى جەكسەن ءالپاردىڭ «اۋىلدىڭ ەلى قالاعا قاشىپ جاتسا، سەن اۋىلدا نە ىستەيسىڭ. ونان دا جىلى ورنىڭدا ىستەي بەر» دەگەنىنە قاراماي اۋىلعا قايتا كەتىپ قالدىم.

جولاۋشى-9: ءسىزدىڭ وسى جولعى اۋىلعا كەتۋىڭىزدىڭ سەبەبىن تۇسىنە الماي وتىرعانىم؟..

ءا.ءاشىمۇلى: وعان باسقا سەبەپ بولدى.

جولاۋشى-9: ول قانداي سەبەپ ەدى؟

ءا.ءاشىمۇلى: ول كەزدە الماتىداعى ماجىلىستەردىڭ ءبارى ورىس تىلىندە وتەتىن. بۇل جيىنعا نەگىزىنەن ءباسپاسوز بەن اقپارات قۇرالدارىنىڭ جۋرناليستەرى باراتىن. سونىڭ قاتارىندا مەن دە ءجۇردىم. جينالىستا سويلەگەن باسشىلاردىڭ اتى-جونىنەن باسقا دىم بىلمەي قايتاتىنمىن. مەن سول كەزدە ءبىر قۋلىق ويلاپ تاپتىم. كۇندە كەشكىسىن قازاق تىلىندەگى جاڭالىقتاردى تەلەارنادان كورىپ ءوزىم قاتىسىپ قايتقان جينالىستىڭ مازمۇنىن جازىپ الىپ، وعان باسقا تون كيگىزىپ ەرتەڭگى كۇنى شىعاتىن گازەتكە بەرەتىنمىن. كەيبىر ارىپتەستەرىم: «ءالىمجان، سەن ورىس ءتىلىن بىلمەيمىن دەيسىڭ، جاڭالىقتاردى اجەپ-ءتاۋىر جازىپ ءجۇرسىڭ عوي» دەپ كۇلەتىن.

جولاۋشى-9: قالاي دەسە دە، ورىس تىلىندەگى قيىنشىلىقتى شەشىپ ۇلگىرىپسىز. سولاي بولا تۇرىپ، قالايشا اۋىلعا قايتتىڭىز؟

ءا.ءاشىمۇلى: ويتكەنى، قازاقستاندا نارىقتىق ەكەنوميكا جولعا قويىلعاننان كەيىن مال-جەر، مۇلىك جەكە مەنشىككە بەرىلدى. بۇرىنعى ۇجىمدىق جۋمىسقا ۇيرەنىپ قالعان حالىق جەكە مەنشىكە كوندىگە الماي، وعان توسىرقاي قارادى. قالاعا بارىپ جۋمىس ىستەۋدى ءجون ساناپ، ۇدىرە قالاعا قاراي كوشىپ جاتتى. سىرتاي قاراعان ادامعا اۋىلدا ەشقانداي تىرشىلىك بەلگىسى قالماعانداي سەزىلدى. وسىنداي الاساپىران زاماندا جاڭادان قىتايدان كوشىپ بارعان بىزگە دە وڭاي تۇسپەدى. سونى ويلاپ اۋىلعا بارىپ اكە-شەشەمنىڭ قاسىنا بولىپ، اۋىلدا قالاي ءومىر ءسۇرۋدىڭ قام-قارەكەتىن جاساۋدى ويلاپ اتتانىپ كەتىم.

جولاۋشى-9: جەرگىلىكتى حالىقتىڭ ءوزى اۋىلدا نە ىستەرىن بىلمەي قالاعا كوشىپ جاتقاندا، ءسىزدىڭ اۋىلعا بارىپ تىرلىك جاسايمىن دەگەنىڭىز كوزسىز باتىرلىق بولعان جوق پا؟

ءا.ءاشىمۇلى: مەنىڭ العاش اۋىلدان بايقاعانىم ول كەزدە ءار وتباسىندا توننا-توننا بيداي بولادى ەكەن. ونى تەك مالعا جەم رەتىندە پايدالاناتىن بولعان. ونى ديىرمەنگە تارتىپ ۇن قىپ جەۋدى بىلمەيدى ەكەن. سەبەبى، كەڭەس وداعى كەزىندە ولار دايىن ۇن مەن دايىن نانعا كوندىككەن. ءتىپتى، ول كەزدە اۋىلدا شاعىن ديىرمەن دە بولماعان. ءدال وسى كەزدە ۇن قىمباتتاپ دۇكەندەردە نان تاپشىلىعى بايقالا باستادى... مەن وسىلاردى زەرتتەي كەلە «نەگە قىتايدان شاعىن ديىرمەن الىپ كەلىپ حالىقتىڭ قامباسىنداعى بيدايىن ۇن قىپ تارتپاسقا» دەگەن ويمەن قىتايعا كەلىپ ساعاتىنا 300 كيلوگرامم ۇن تارتاتىن شاعىن ديىرمەن الىپ باردىم.

ول كەزدە جوعارى كەرنەۋلى توكتىڭ رۇقساتىن الۋدىڭ ءوزى وتە قيىن بولاتىن. ءالى دە قيىنداۋ… مەن سونى ەسكەرىپ سولياركامەن جۇرەتىن كىشكەنە تراكتوردىڭ ماتورىن بىرگە الا بارىپ تيرمەندى ىسكە قوستىم. دايىن ۇنعا ۇيرەنگەن حالىقتىڭ كەيبىرەۋى: «ءبىز زاۋىتتىڭ دايىن ۇنىن جەۋشى ەدىك، مالعا بەرەتىن ءبيدايدىڭ ۇنىن جەپ كورمەپتىك» دەپ ادام كۇلەتىن ءسوز ايتىپ، قاپ-قاپ بيدايلارىن تارتقىزىپ ءجۇردى. ءتىپتى، كورشى اۋىل، اۋدانداردان كەلىپ ۇن تارتتىرىپ كەتەتىندەر دە بولدى. اۋىل حالقى ۇن تاپشىلىعى قيىنشىلىعىن وسىلاي شەشتى. وسىلايشا ءوزىمىزدىڭ دە حال-جاعدايىمىزدى جاقسارتىپ الدىق. توعىزبۇلاق پەن جالاعاش اۋىلىندا تۇراتىن ەسىم مەن سەيتاقىن اعالارىما ەكى ديىرمەن ورناتىپ بەردىم. ولار دا ءوز تىرشىلىگىن جاساپ، نارىقتىڭ قيىنشىلىعىنان قينالماي امان ءوتتى.

قىتايداعى ەگىستىك جەرىمىزگە اكەم كۇزدىك بيداي ەككەن ەدى. ول جەردى  قابىرعا اعايىن ماسىمعالي دەگەن كىسىگە تەگىن تاستاپ كەتكەن بولاتىن. قۇرمانجان اعام دا جەرىن سولاي تاستاپ كەتتى. ول جەردى كەيىن ۇيىم ءار وتباسىنا ماۋلاپ (ماۋ – قىتايشا جەر ولشەم) ءبولىپ بەرىپتى، قازىر ول جەرگە ۇيلەر سالىنىپ كەتكەن. ويتكەنى ءبىزدىڭ ەگىستىك جەر اۋىلدىڭ تۇبىندە بولاتىن. ال ۇيلەرىمىزدى 2000, 3000 يۋاننان اقشاسىن كەيىن الاتىن بولىپ ساتقان بولدىق.

ءبىز قازاقستانداعى اۋىلدان ون گەكتار سۋعارمالى جەر، ەكى ءجۇز گەكتار جايىلىمدى 49 جىلعا جالعا الىپ «الاش» شارۋا قوجالىعىن قۇرىپ، ەگىن ەگىپ، مال وسىردىك. 1998 جىلى مەن اماتىدان جەكە جاي ساتىپ الىپ، 2001 جىلى شىلدە ايىندا باس قۇراپ الماتىعا قايتا ورالدىم.

اكەم مارقۇم مىقتى ديقان بولدى، ءوز ءىسىنىڭ بىلگىرى ەدى. قازاقستانعا كەلگەنەن كەيىن دە ديقانشىلىقپەن اينالىسىپ الماتى وبلىسى، ەڭبەكشىقازاق اۋداننى اكىمىنىڭ العىس حاتىن الدى. قىتايدا جۇرگەندە ديقانشىلىقپەن اتاعى شىعىپ ەدى. قاشقاردىڭ قوتان ايماعىنداعى ءبىر ۇيعىر ديقاننىڭ بيدايدان مول ءونىم العانى تۋرالى اقپاراتتى شىنجاڭ گازەتىنەن وقىپ، قوتانداعى ديقانعا حات جازىپ، پوشتا ارقىلى 5 كگ بيداي الدىرادى. سول 5 كگ بيدايدى جارتى مۋ جەرگە (قىتايدىڭ 15 مۋى – 1 گەكتار) قولمەن شاشىپ، ونى تاعى ءبىر بيداي سورتىمەن بۋدانداستىرىپ كەلەسى جىلى ءۇش تسەنتنەر ءونىم الادى. بيدايدى بۋدانداستىرعان اكەمنىڭ بىرگە تۋعان قارىنداسى، جوعارىدا ايتىپ كەتەن كەنجاقان اكپەم ەدى. سول ءۇش تسەنتنەر بيدايدى 30 مۋ جەرگە (ەكى گەكتار) ءار مۋىنا 16 جىڭنان (8 كگ) شاشىپ، ءبىر مۋىنان مىڭ ەكى ءجۇز جىڭ (6 تسەنتنەر) ءونىم الادى. بۇل بيدايدى اۋىل تۇرعىندارى قىرمان باسىنان ۇرىقتىققا ءبىر يۋاننان قالدىرماي ساتىپ الىپ كەتەدى. توعىزتاراۋداعى جۋرناليستەر وسى اقپاراتتى سەنساتسيا رەتىندە جاريالايدى. اكەمنىڭ تاربيەسىن، ءتالىمىن العان سىدىقجان اعام مەن قۇرمانجان اعام قازىر مىقتى ديقان، ءوز كاسىبىنىڭ بىلگىرلەرى. مەندە دە ونداي ەرەكشەلىك بار، ەگىن ەگۋدى، باپتاۋدى جاقسى بىلەمىن.

ونىڭ ۇستىندە ءبىزدىڭ كەنىتتە العاش ساۋدا-ساتىق دۇكەنىن اشىپ ەدى. ول كەزدە ەلدىڭ دە، حالىقتىڭدا تۇرمىسى ونشا ءماز ەمەس-تۇعىن. مىنە، سول اكەمىزدىڭ ەڭبەكتەنىپ جيناعان قاراجاتىمەن ەلگە ورالدىق قوي. بولماسا باسقا قوماقتى تابىس بىزدە بولعان جوق. قۇلجادا قىزمەت ىستەپ جاتقان مەنىڭ ايلىق جالاقىم ول كەزدە 220 يۋان بولاتىن.

جولاۋشى-9: ءسىز الماتىعا جۋرناليستيكامەن شۋعىلدانۋ ءۇشىن باردىڭىز با، الدە باسقا سەبەپ بولدى ما؟

ءا.ءاشىمۇلى: مەنىمەن باس قۇراعان قىز ورىس ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ مۇعالىمى بولاتىن. ول الماتىداعى №19-مەكتەپتە جۇمىس ىستەيتىن. سونىڭ جاعدايىن ويلاپ مەن قالاعا كەلگەن سوڭ حالىقارالىق «قازاقىستان-زامان» گازەتىنە ارنايى بارىپ، گازەتتىڭ باس رەداكتورى مارات توقاشباەۆ اعاما جولىعىپ بۇيىمتايىمدا ايتتىم. ول كىسى ءوتىنىشىمدى ەكى ەتكەن جوق، بىردەن مەنى جۇمىسقا الدى. بۇل گازەتتە 2004 جىلعا دەيىن ءبولىم رەداكتورى بولىپ جۋمىس جاساعان سوڭ دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىنداعى ەلارالىق «قازاق ەلى» گازەتىنە اۋىسىپ كەتتىم. سەبەبى، بۇل گازەتتىڭ باس رەداكتورى، بەلگىلى سىنشى باقىت سارىبالاەۆ: «ءالىمجان، سەن بىزگە كەلسەڭ شى؟ سەنىڭ تابيعاتىڭا ءبىزدىڭ گازەتكە جاقىن كەلەدى عوي»، – دەپ وتىنگەن سوڭ كەلگەن بولاتىنمىن. شىنىمەن دە، بۇل گازەتتە كوشى-قون، ورالمان، شەتەل قازاقتارى جانە قازاق تاريحىنا قاتىستى جازىلاتىن ماقالالار كوپ جاريالانىپ تۇراتىن.

جولاۋشى-9: ءسىز شەتەل قازاقتارى تۇرالى كوپ سۇحباتتار وتكىزدىڭىز. بۇل تاقىرىپقا كوپ ورالۋىڭىزدىڭ سەبەبى وسىندا جاتىر ەكەن عوي؟

ءا.ءاشىمۇلى: دۇرىس ايتاسىز. مۇنىڭ ءتۇپ تامىرى وسىندا جاتىر دەپ ويلايمىن. سول سەبەپتەن دە وسى تاقىرىپتا قالام تەربەۋىمە تۋرا كەلدى. مەن بۇل گازەتتەن سىرت توتە جازۋدا شىعاتىن ەلارالىق «شالقار-2» گازەتىندە دە جۋمىس جاسادىم. ويتكەنى، بۇل گازەت تە ماعان جات ەمەس-تۇعىن. سودان باستاپ مەن شەتەل قازاقتارىن قازاق ەلىنە تانىستىرۋدى ءوز ادەتىمە اينالدىردىم.

جولاۋشى-9: ءسىزدىڭ سۇحباتىڭىزدى وقىعان ادام ونىڭ ەركىن، تابيعي جازىلعانىن جانە ونىڭ شىندىققا جاقىن ەكەنىن بايقاۋ قيىن ەمەس. مۇنىڭ سىرى نەدە؟

ءا.ءاشىمۇلى: مەن كىممەن سۇحبات وتكىزسەم دە سول ادامنىڭ جالپى ەرەكشەلىگىن، ىشكى سىرىن، ويىن اشۋعا تىرىسامىن. ويتكەنى ول مەنىڭ شىعارمامنىڭ كەيىپكەرى. ول قانشا ەركىن، قانشا اشىلا، كوسىلە سويلەگەن سايىن ونىڭ جالپى وبرازى اشىلا تۇسەدى. سوندا بارىپ بۇل سۇحبات ءارى جاندى، ءارى اسەرلى، ءارى مازمۇندى، ءارى ءماندى بولىپ شىعادى. مۇنداي سۇحباتتى وقىپ وتىرعان ادام، ءوزىن ءبىر تاريحي اڭگىمە وقىپ وتىرعانداي سەزىنەدى. مۇنىڭ قۇپياسى وسىندا دەپ ويلايمىن.

جولاۋشى-9: كەيبىر جۋرناليستەر بىرەۋمەن سۇحباتتاسۋدىڭ الدىندا سۇراقتار دايىنداپ الادى. ال ءسىز دە وسىلاي ءادىس قولداناسىز با؟

ءا.ءاشىمۇلى: مەن ەشقاشان الدىن الا سۇراق دايىنداعان ەمەسپىن. كەيىپكەرمەن سۇحباتتاسۋدىڭ الدىندا ونىمەن سويلەسكەنىمدە: «سۇراعىڭىز دايىن با؟ مەن سۇراعىڭىزبەن تانىسىپ الايىن» دەپ جاتادى. ال مەن: «ەشقاشان الدىن الا سۇراق دايىنداپ كورمەپپىن. الدىن الا سۇراق دايىندايتىن جۋرناليستەردىڭ قاتارىندا مەن جوقپىن» دەپ ايتامىن. وعان كەلىسسە بارامىن، كەلىسپەسە بارمايمىن. بىراق كوبى كەلىسەتىن. ويتكەنى، الدىن الا سۇراق دايىنداپ العان سۇحباتتان تارتىمدى سۇحبات شىقپايتىنىن ولار دا جاقسى بىلەدى.

مەن نەگىزىنەن كەيىپكەرمەن اڭگىمىلەسە وتىرىپ، سۇراق قويۋعا ادەتتەنگەم. كەيبىرەۋلەر ءبىر سۇراقتان شىعا الماي ۇزاق اڭگىمەگە ءتۇسىپ كەتەدى. سوندا وعان سۇراق قويىپ ونىڭ اڭگىمەسىن باسقا ارناعا بۇرىپ اكەتەمىن. كەيدە كەيىپكەردىڭ ءوزى سۇراقتى اۋزىما سالىپ جاتادى. مىنە، وسىنداي تابيعي اڭگىمەلەسۋدىڭ ارقاسىندا كەيىپكەر ەركىن اشىلىپ، ايتا الماي وتىرعان ويىن جىلت ەتكىزىپ كەتەدى. ونى سەن كۇشەيتىپ، جاندىرىپ جىبەرەسىڭ. بۇل سۇحبات جارىق كورىسىمەن كەيىپكەردىڭ ءوزى الدىمەن العىس جاۋدىرىپ جاتادى.

جولاۋشى-9: ءسىز تاقىرىپتى تاماشا قوياسىز، وسىنىڭ سىرى نەدە؟

ءا.ءاشىمۇلى: وقىرماننىڭ قولىنا گازەت-جۋرنال تيىسەمەن الدىمەن اقتارىپ تاقىرىپتارىنا كوز جۇگىرتىپ شىعادى دا، ىشىندەگى تارتىمدى تاقىرىپقا كوز توقتاتىپ ماقالاسىن وقي باستايدى. ويتكەنى تاقىرىپ ماقالانىڭ جانى، كوزى، وزەكتى ويى، ايناسى. ەگەر ماقالانىڭ تاقىرىبىن جاقسى، تارتىمدى قويا الماساڭىز ءسىزدىڭ ماقالاڭىز قانشا جاقسى بولسا دا وقىلماي قولۋى ابدەن مۇمكىن. بۇل تابيعي قۇبلىس. سوندىقتان تاقىرىپ قويۋعا ارناۋلى ىزدەنىس جاسايمىن. باسقا ارىپتەستەرىممەن اقىلداسامىن. بۇل قازاقستان باسپاسوزىندە قالىپتاسقان جاقسى ءداستۇر.

جولاۋشى-9: ءسىز جۋرناليست بولىپ ءجۇرىپ كوپتەگەن ادەبي سىن ماقالا، اڭگىمە جازىپ ءجۇرسىز. وسى جانرلارعا كەلۋىڭىزگە نە سەبەپ بولدى؟

ءا.ءاشىمۇلى: مەن سىن جازۋدى قىتايدا جۇرگەندە باستاعام. بىراق ول ادەبي سىن ەمەس ەدى.  ءوزىڭ بىلەسىڭ، قىتايدا قازاق حاتكەرلىگى وتە كەش قولعا الىندى عوي. سونىڭ العاشقىلارىنىڭ ءبىرى بولىپ، مەن دە وسى ولقىلىقتى تولىقتاۋ ءۇشىن حاتكەرلىكپەن اينالىسقان بولاتىنمىن. ول تۋرالى جوعارىدا ايتىپ ءوتتىم. سول كەزدە مەن «كوركەم جازۋ اتى-زاتىنا ساي بولسىن» دەگەن سىن ماقالا جازىپ قازاق حاتكەرلىگىندەگى كەيبىر ولقىلىقتاردى سىناپ، ارتىقشىلىعىن ماقتاعان ەدىم. بۇل ماقالا «ىلە گازەتىندە» جاريالانعان.

ال، ادەبي شىعارماعا سىن جازۋ 2011 جىلدان باستالدى. وندا دا سىن جازايىن دەپ جازعام جوق. قازاقستانداعى ءمۇيزى قاراعايداي سىنشىلاردىڭ سىنىنا كوڭىلىم تولماي، سىنعا سىن جازۋدان باستادىم. ماسەلەن، العاشقى سىن ماقالام «قازىمىر ەنەنىڭ قاڭقۋى نەمەسە بەك الدامجارىپتىڭ دۇرەسى» بولدى. ودان كەيىن مۇقاعالي ماقاتاەۆتىڭ 80 جىلدىعىندا بولعان ءمۇشايرادا جۇلدە العان اقىندارىدىڭ ولەڭدەرىنە سىن جازعان جۇما-نازار سومجۇرەكتىڭ «اشىنعاندا شىعادى اششى داۋسىم» دەگەن ماقالاسىنا قارسى «سىن با، الدە ساندىراق پا» دەگەن سىنىمدى جازدىم. بۇل ماقالالار وقىرماننىڭ قولداۋىنا يە بولىپ اجەپ-ءتاۋىر سىنشى اتانا باستادىم. سودان باستاپ ارا-تۇرا ادەبي شىعارمالارعا سىن جازىپ ءجۇرمىن.

قازىرگە دەيىن «ءوز شىعارماسىنا ءوزى كۇيە جاققان جازۋشى»، «ەر مىنەزدى ءور اقىن جۇلدىزاي»، «اتان تۇيەنىڭ جۇگىن كوتەرگەن «كوكتۇيمە»، «التى ولەڭنىڭ التى قىرى نەمەسە سەيىت اقىننىڭ ىشكى بۇلقىنىسى»، «شىنايى ءومىردىڭ ناقىشتارى» دەگەن سەكىلدى ونشاقتى ادەبي سىن ماقالام جارىق كوردى. ال قوعامدىق-الەۋمەتتىك ماسەلەلەر تۋرالى جازىلعان سىن ماقالامنىڭ ءوزى ءبىر توبە.

ەندى شىعارما جازۋعا ورالاتىن بولسام، مەن ينستيتۋتىڭ 3-ءشى كۋرسىندا وقىپ جۇرگەن كەزىمدە «بۇرىلىس» ء(ۇش پەردەلى) دەگەن شاعىن ساحانالىق شىعارما جازعان ەدىم. بۇل نەگىزىنەن قىتاي رەفورماسىنان كەيىنگى بايۋ جولىنا تۇسكەن اۋىل قازاعىنىڭ ءومىرى بولاتىن. وسى ساحانالىق شىعارمامدى بەلگىلى جازۋشى ورازحان احمەتوۆقا كورسەتىپ پىكىر العانىم بار. ول كىسى اقىل-كەڭەسىن ءبىر بەت قاعازعا ءتۇسىرىپ، شىعارمامدى قايتا جازىپ شىعۋعا جول سىلتەگەن بولاتىن. بىراق مەن ول شىعارمانى ورازحان اعانىڭ تالابى بويىنشا قايتا جازىپ شىعۋعا مۇرسام بولماي كەتتى. ونىڭ سەبەبىن باسقا ەمەس، سۋرەتكە دەگەن قىزىعۋشىلىعىمنان كورەمىن.

اراعا وتىز جىل سالىپ اڭگىمە جازدىم. وندا دا جازايىن دەپ جازبادىم. 2013 جىلدىڭ تامىز ايى بولاتىن. كەنجەعالي قوشىم-نوعاي دەگەن جازۋشى-جۋرناليس ماعان تەلەفون شالىپ «شۇعىل ساقشى»، «مەكتەپ وقۋشىسى» دەگەن جاڭا گازەت شىعاتىن ايتىپ، مەنى جۇمىسقا شاقىردى. بۇل ادامنىڭ اتى-ءجونىن باسپاسوزدەن وقىپ جۇرگەنىم بولماسا ءتۇرىن كورگەن ادامىم ەمەس ەدى. ول كىسى دە مەنىڭ ماقالالارىمدى باسپاسوزەن وقىپ، سىرتاي بىلەدى ەكەن. تەلەفونىمدى رەسپۋبليكالىق «ءۇش قوڭىر» گازەتىنەن الىپتى. العاشىندا مەنىڭ بۇل گازەتكە بارعىم كەلمەدى. ويتكەنى، بۇل گازەت قىلمىسقا، قۇقىقا، زاڭعا قاتىستى تاقىرىپ جازىلادى. مەنىڭ وعان بەيىمىم جوق-تۇعىن. سودان بولار، شىنى كەرەك بۇعان بارۋعا جۇرەكسىندىم. بىراق رەداكتورى كەنجاعالي: «ءالىمجان، بۇل گازەتكە سەنىڭ قالام-قارىمىڭ جەتەدى. مەن ماقالالارىڭدى وقىپ ءجۇرمىن عوي» دەپ مەنى ماقتاڭقىرىپ، قولقا سالعان سوڭ جاۋاپتى حاتشى بولىپ باردىم.

ايتسا ايتقانداي، بۇل گازەتتە مەن بىلمەيتىندەي قۇپيا جوق ەكەن. وعان ەرتە باۋىر باسىپ كەتتىم.  ءار سانعا قىلمىسقا قاتىسىتى اڭگىمەلەر بەرۋ كەرەك بولدى. كەنجەعالي ءوزى جازعان ەكى اڭگىمەسىن جاريالادى. سودان كەيىن ارى قاراي اڭگىمە بەرۋ توقتادى. قايسى جازۋشىعا بارىپ قىلمىسقا قاتىستى اڭگىمە جازىپ بەر دەپ ايتاسىڭ. بۇل تاقىرىپتا شىعارما جازاتىن جازۋشىنى تابۋدىڭ ءوزى قيىن ەدى. ءبىر كۇنى اياق استىنان رەداكتور كەنجەعالي:

– ءالىمجان، اڭگىمەنى ءوزىڭ جازساڭشى دەمەسى بار ما؟

– كەنجەكە، مەنى ماسقارالايىن دەپ وتىرعان جوقسىز با؟ – دەدىم، وعان الايا قاراپ.

– ونىڭ نەسى بار. سەن ءوزىڭ بىلەتىن ادىسكە سالىپ، قىلمىسقا قاتىستى اڭگىمە جازساڭ بولدى عوي. ەرتەڭ بۇل سەنىڭ جازۋ ءستيلىڭ بولىپ تاريحتا قالاسىڭ، – دەپ كۇلدى دە، – ءالىمجان، بۇل مەنىڭ قالجىڭىم ەمەس، نارتاۋەكەلگە كەلىپ اڭگىمە جازىپ كورشى. مەن سەنىڭ اڭگىمەگە بەرگىسىز ماقالالارىڭدى وقىپ ءجۇرمىن. ساعان سەنەمىن، – دەمەسى بار ما كەنجەكەڭ.

سودان «شىرعا» دەگەن اڭگىمەمدى ەكى اپتا زورلانىپ جازدىم، ودان كەيىن

«قاۋىرسىن»، «مەن قاشقىنمىن»، «جازىمىشتان وزىمىش جوق»، «بارىمتا»، «وزىمىزگە دە وبال جوق» قاتارلى اڭگىمەلەردى جازىپ گازەتكە ارت-ارتىنان جاريالاپ وتىردىم. سودان بارىپ مەنىڭ دە قولىمنان بىردەمە كەلەتىنىن بايقادىم. بىراق كەرەمەت كوركەم اڭگىمە جازدىم دەپ ايتا المايمىن. بىراق وقىرمان جىلى قابىلدادى. بولاشاقتا وسى ءداستۇر جالعاسىن تاپسا، كورىم بىردەمە جازاتىنىما سەنەمىن. «مەن قاشقىنمىن» دەگەن اڭگىمەنى كەڭەيتىپ، رومانعا اينالدىرسام با دەگەن ويىم بار. ويتكەنى، بۇل وتە كەڭ تاقىرىپ، اڭگىمەمەن قالىپ قالۋماۋى كەرەك. ول الداعى كۇننىڭ ەنشىسىندە.

ءبىز «شۇعىل ساقشىدان» باسقا «مەكتەپ وقۋشىسى» دەگەن گازەتتى قوسى شىعاردىق. كەيىن گازەتتىڭ قارجىسى بولماي، ايلىعىمىزدى بەرە الماعان سوڭ كەنجەكەڭ ەكەۋىمىز جۇمىستان كەتىپ قالدىق.

جولاۋشى-9: ءسىزدىڭ سىنىڭىزعا قارسى پىكىرلەر بولعان جوق پا؟ ءتىپتى، اۆتورلاردىڭ وزىنەن دە؟

ءا.ءاشىمۇلى: قارسى پىكىر بولعان جوق. سەبەبى، مەن اۆتورلاردىڭ ءوز ءسوزىن وزىنە قايىرىپ، ارتىق اۋىز ءسوز قوسپاي دالەلدەپ بەرگەنىمنەن بولسا كەرەك.

جولاۋشى-9: ءسىز قىتايدىڭ كينو سالاسىنداعى جارىق جۇلدىزى، كينورەجيسسەر جانار ساعاتقىزىنان ءبىر-ەكى رەت سۇحبات وتكىزدىڭىز. بۇل ونەرگە دەگەن قۇرمەتىڭىز بە، الدە، باسقاشا سەبەبى بار ما؟

ءا.ءاشىمۇلى:  ەلارالىق «قازاق ەلى» گازەتىندە جۋمىس جاساپ جۇرگەن كەزىم بولاتىن. باس رەداكتوردىڭ ورىنباسارى، جازۋشى-جۋرناليست اعام  زاكىم جايلىباەۆپەن بىرگە 2006 جىلى ماۋسىم ايىندا قۇلجاعا كەلىپ قايتتىم. بۇل ساپار مەنىڭ اراعا 8 جىل سالىپ كەلۋىم ەدى. قىتايدا بولىپ جاتقان كوپ جاڭالىقتى مەن دە بىلمەۋشى ەدىم. وسى ساپارىمىزدا رەجيسسەر جانار ساعاتقىزىنىڭ قىتايدىڭ كينو ونەرىندەگى تاسى ورگە دومالاپ تۇرعانىن بىلدىك. مۇنى ەستىگەن ءبىز دە قۋانىپ، جانار تۇرالى ماقالا جازا كەتۋدى ماقسات تۇتىق. بىراق جانارمەن كەزىگۋ ورايىنا يە بولا المادىق. كوپ ادام ونىڭ ءدال سول كەزدە قايدا جۇمىس جاساپ جاتقانىنان بەي حاباردار ەكەن. سوندا قۇلجاداعى جىگىتەر جانار تۋرالى جازىلعان «تابيعات تالانتتى» دەگەن كىتاپتىڭ شىققانىن ايتى. ول كىتاپتى دا تابا امالدىق. ءبىز الماتىعا قايتىپ بارعانان كەيىن، قۇلجاداعى جىگىتەر بۇل كىتاپتى ارتىمىزدان جىبەرىپ بەرىپ، قولىما تيگىزدى.

مەن كىتاپتى وقىپ شىعىپ «جارتى الەمدى جالت قاراتقان جانار» دەگەن ەسسە جازدىم، بۇل «قازاق ەلى» گازەتىندە جارىق كوردى. كەيىن بۇل ەسسەنى «جاس الاش» گازەتى ىقشامدام «قىتايدىڭ حورقىزى» دەگەن تاقىرىپپەن جاريلاندى. 2008 جىلى اقپان ايىندا ۇرىمجىگە بارعان ساپارىمدا جانارعا جولىعىپ سۇحبات وتكىزدىم. «قازاق ەلى قازاقتىڭ اكتەرىن ءوز كينوسى ارقىلى شەتەلگە تانىتۋى كەرەك» دەگەن اتپەن جاريالانعان بۇل سۇحباتتى قازاقستان وقىرماندارى جىلى قابىلدادى. سول جىلدىڭ 12-13 قاراشاسىندا استانا قالالىق اكىمدىك پەن تىلدەردى دامىتۋ باسقارماسى ەلوردانىڭ 10 جىلدىعى مەن الاش قوزعالىسىنىڭ 90 جىلدىعىنا وراي ۇيىمداستىرعان «الەم قازاقتارىنىڭ رۋحاني سۇحباتى: ءتىل-مادەنيەت جانە الاش مۇراتى» دەگەن حالىقارالىق عىلىمي كونفەرەنتسياعا قاتىسىپ قايتتى. سول كەزدە ونىمەن تاعى سۇحباتتاسۋ ورايىنا يە بولدىم. بۇل سۇحبات «تىڭدىرعان ءىسىمدى ەشكىمگە مىندەت ەتپەيمىن...» دەگەن اتپەن «قازاق ەلى» گازەتىندە جارىق كوردى. 2009 جىلى رەسپۋبلكالىق بالالار گازەتى «ۇلاننىڭ» ارنايى تاپسىرىسىمەن  «ەڭ ۇلكەن بايلىعىم – انا ءتىلىم» دەگەن سۇحبات «بىزدە بالا بولعانبىز» دەگەن ايدارمەن باسىلددى. ال «جاناردىڭ جارىق جۇلدىزى» دەگەن سۋحباتىم 2012 جىلى ەلارالىق «اتىن بەسىك» جۋرنالىندا جاريالاندى.

ءوزىڭىز ايتىپ وىرعانداي جانار ساعاتقىزى قازاقتان شىققان ونەر جۇلدىزى، قازاق قايراتكەرى. ءار جىلى ونىڭ رەجيسسەرلىك ەتكەن تەلەحيكايالارى قىتايدا كۇشتى اڭىس قوزعاپ، ۇلكەن سىيلىقتاردى قانجىعاسىنا بايلاپ كەلەدى. بۇل كەزكەلگەن قازاقتىڭ قولىنان كەلە بەرمەيتىن ۇلكەن شارۋا. اسىرەسە، قازاق ەلىنىڭ وقىرماندارىنا ونىڭ وسى جەتىستىكەتەرى قاتتى قىزىقتىراتىن. مەن جازعان ەسسە مەن سۇحباتتار ارقىلى ءبىزدىڭ وقىرماندار جانار ساعاتقىزىنىڭ كىم ەكەنىن، ونىڭ ونەر جولىنداعى ىزەنىسىن، قايسارلىعىن، شىققان بيىگىن، تۇلعا بولىپ قالىپتاسۋ بارىسىن جاقسى ءبىلدى دەپ ويلايمىن. ءالى دە جانار مەنىڭ عانا ەمەس، جالپى جۋرناليست قاۋىمىنىڭ نازاراندا. ونىڭ ونەر جولىنداعى ءاربىر قادامى مەن ءىس-ارەكەتىن ولار باقىلاپ، اڭدىپ وتىر... جانار ساعاتقىزى تۋرالى سۇحباتتار عانا ەمەس، عۇمىرنامالىق رومان جازىلسا دا ارتىقتىق ەتپەيدى. ونىڭ دا اۋىلى الىس ەمەس شىعار دەپ سەنەمىن...

ءوزىڭ دە بىلەسىز، جاناردىڭ اكەسى ساعات جايپاق بەلگىلى باسپاگەر-اۋدارماشى، اناسى قىتاي قازاق ايەلدەرىنەن شىققان تۇڭعىش جۋرناليست، اعاسى امانتاي بەلگىلى باسپاگەر، بەيجىڭدەگى ۇلتتار باسپاسىنىڭ قازاق ءبولىمىن ءبىراز جىل باسقارعان. اكپەسى مايگۇل دە جۋرناليست، شىنجاڭ راديوسىنىڭ قىزمەتكەرى. باۋىرى ايدوس امانتاي تالانتتى، بولاشاعى زور جازۋشى. ونىڭ «جەتەسىز» دەگەن پوۆەسى «جالىن» (№12, 2014 ج) جۋرنالىندا جاريالانعان بولاتىن. ايدوستىڭ بۇل شىعارماسى كلاسسيك جازۋشى عابيت مۇسىرەپوۆ اتىنداعى سىيلىقتى قانجىعاسىنا بايلادى. قازاقستاندا جارىق كورگەن ايدوستىڭ شىعارمالارى الدىمەن مەنىڭ قولىمنان وتەدى. ونىڭ «الماتىنى جازۋ قيىن» اتتى ەسسەسى «قازاق ادەبيەتىنە» جاريالاندى. بەلگىلى اقىن بالاپان راباتتىڭ قىتاي تىلىنەن اۋدارعان ايدوس امانتايدىڭ «ايدوس پەن شولپان» رومانىن ءوزىم وقىپ شىعىپ، باسپاعا دايىنداپ وتىرمىن. قازىر ەكەۋىمىز شىعارمالىق بايلانىستامىز. دەمەك، ءبارىنىڭ كاسىبى ماعان جاقىن. ارىپتەسىم دەسەم دە بولعانداي. سوندىقتان مەن ولارمەن ءجيى حابارلاسىپ، پىكىرلەسىپ تۇرامىن. ۇرىمجىگە بارعان ساپارلارىمدا مىندەتتى تۇردە ساعات اعا مەن تۇرسىن اپاعا كىرىپ امانداسىپ شىعامىن.

جولاۋشى-9: ءسىز قازاقستاندا كىتاپ شىعاردىڭىز با؟

ءا.ءاشىمۇلى: شەتەل قازاقتارى تۋرالى جازىلعان ماقالالارىمدى جيناستىرىپ «ارالاسپاسا اعايىن جات» دەگەن اتپەن دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىنىڭ «اتاجۇرت» باسپاسىنا ۇسىنعام. ولار تەندەرگە ەكى-ءۇش رەت ۇسىندى، بىراق مەنىڭ بۇل كىتابىم تەندەرگە ىلىكپەدى، جولى بولمادى. ەندى باسقا باسپالارعا بەرىپ كورمەكپىن. مەملەكەتتىك جوسپارعا كىرىپ جاتسا، الداعى جىلدارى شىعىپ قالار.

مەنىڭ قازاقستانعا كەلگەنەن كەيىنگى جازعان دۇنيەلەرىم قازىر بەس كىتاپقا جۇك بولايىن دەپ تۇر. قۇداي قالاسا سونى الدا دايىنداپ باسپاعا ۇسىنۋىم كەرەك. بۇل ەڭبەكتەرىم كىتاپ بولىپ باسپادان شىعىپ جاتسا، حالىقتىڭ رۋحاني دۇنيەسىنە اينالاتىنىنا سەنىمىم كامىل!

جولاۋشى-9: وكىنگەن كەزدەرىز بولدى ما؟

ءا.ءاشىمۇلى: ارينە، وكىنگەن كەزدەر بولادى. وكىنىش پەن قۋانىش ەگىز قوزىداي قاتار كەلە جاتىر. ونىسىز ءومىردىڭ قىزىعى دا بولمايتىن شىعار.   

جولاۋشى-9: ارنايى ۋاقىت ءبولىپ سۇحبات بەرگەنىڭىزگە كوپ راقمەت!

ءا.ءاشىمۇلى: سىزگە دە راقمەت! ەل امان، جۇرت تىنىش بولسىن!

سۇحاباتتى جۇرىزگەن جولاۋشى-9.

10-شىلدە 2014 جىلى، ءۇرىمجى

Abai.kz