ينتەرنەت-كونفەرەنتسيا: بەرىك ابدىعالي (جالعاسى)
كونفەرەنتسيامىزدىڭ كەزەكتى قوناعى – بەرىك ابدىعالي وقىرماندار قويعان ساۋالدارعا تولىق جاۋاپ بەرىپ وتىر.
بەرىك مىرزا الاشوردانىڭ 100 جىلدىق مەرەتويىنا قاتىستى سۇراققا جاۋاپ بەرە كەلىپ: «مەملەكەتتىك باعدارلاما قابىلدانۋى قاجەت. استانا، الماتى قالالارىنىڭ تورىنە الاش ەسكەرتكىشىن دۇرىس قويا الماي ءجۇرمىز. سەمەي قالاسى مەن قاراعاندى وبلىسىن ەسەپكە الماعاندا، ۇلت كوسەمى اليحانعا ەش جەردە لايىقتى ەسكەرتكىش ورناتىلمادى. مىنە، وسى ولقىلىق الاشوردانىڭ مەرەيتويىندا جويىلاتىن شىعار» دەيدى.
ەسكەرتە كەتەتىن ءبىر ءجايت، كونفەرەنتسيا قوناعى بەلگىلى ءبىر ماسەلەلەر توڭىرەگىندە قويىلعان سۇراقتاردى توپتاي وتىرىپ جاۋاپ بەرگەن. جانە مۇنىڭ الدىندا جاريالانعان نۇسقادا تەحنيكالىق سەبەپتەرگە بايلانىس سۇراق-جاۋاپتىڭ جارتىسى ءتۇسىپ قالعاندىقتان، تولىقتىرىپ قايتا جاريالاپ وتىرمىز.
Abai.kz
- اسسالاۋماعاليكۋم اعا!
ءار ىسىڭىزگە ساتتىلىك.
1. بۇگىنگى قازاق قوعامىنىڭ بۇگىنگى ءحالى سىزدىدە سان ويعا باتىرىپ جۇرگەنى شىندىق، بىزدە اۋىر كۇي كەشىپ ءجۇرمىز، سول اۋىر كۇيدەن قۇتىلۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟ قازاقستانداعى قازاق ءۇلتىنىڭ ءحالىن مەڭزەپ تۇرعانىمدى سەزىپ وتىرعان شىعارسىز.
كونفەرەنتسيامىزدىڭ كەزەكتى قوناعى – بەرىك ابدىعالي وقىرماندار قويعان ساۋالدارعا تولىق جاۋاپ بەرىپ وتىر.
بەرىك مىرزا الاشوردانىڭ 100 جىلدىق مەرەتويىنا قاتىستى سۇراققا جاۋاپ بەرە كەلىپ: «مەملەكەتتىك باعدارلاما قابىلدانۋى قاجەت. استانا، الماتى قالالارىنىڭ تورىنە الاش ەسكەرتكىشىن دۇرىس قويا الماي ءجۇرمىز. سەمەي قالاسى مەن قاراعاندى وبلىسىن ەسەپكە الماعاندا، ۇلت كوسەمى اليحانعا ەش جەردە لايىقتى ەسكەرتكىش ورناتىلمادى. مىنە، وسى ولقىلىق الاشوردانىڭ مەرەيتويىندا جويىلاتىن شىعار» دەيدى.
ەسكەرتە كەتەتىن ءبىر ءجايت، كونفەرەنتسيا قوناعى بەلگىلى ءبىر ماسەلەلەر توڭىرەگىندە قويىلعان سۇراقتاردى توپتاي وتىرىپ جاۋاپ بەرگەن. جانە مۇنىڭ الدىندا جاريالانعان نۇسقادا تەحنيكالىق سەبەپتەرگە بايلانىس سۇراق-جاۋاپتىڭ جارتىسى ءتۇسىپ قالعاندىقتان، تولىقتىرىپ قايتا جاريالاپ وتىرمىز.
Abai.kz
- اسسالاۋماعاليكۋم اعا!
ءار ىسىڭىزگە ساتتىلىك.
1. بۇگىنگى قازاق قوعامىنىڭ بۇگىنگى ءحالى سىزدىدە سان ويعا باتىرىپ جۇرگەنى شىندىق، بىزدە اۋىر كۇي كەشىپ ءجۇرمىز، سول اۋىر كۇيدەن قۇتىلۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟ قازاقستانداعى قازاق ءۇلتىنىڭ ءحالىن مەڭزەپ تۇرعانىمدى سەزىپ وتىرعان شىعارسىز.
2. ساياساتتا جۇرگەن دوستارىڭىز ەرلان قارين، بەرىك ءۋالي، ايدوس سارىم باستاعان بۇگىنگى الاشتىڭ ورتا بۋىنى بىرىگىپ ءبىر پارتيا جاساقتاپ، الاش ارمانداعان تاۋەلسىز قازاق ەلىنىڭ شىن تاۋەلسىز بولۋىنا قىزىمەت ەتۋ ويىڭىزدا جوقپا؟
3. قازاق ەلىنىنىڭ ەرتەڭگى ەل تىزگىنى قانداي توپتاردىڭ قولىنا تۇسەدى دەپ ويلايسىز؟ سىرتقى كۇشتەر قانشالىقتى قاۋىپتى؟
نەگە جىل وتكەن سايىن قازاق دارمەنسىزدەنىپ، السىرەپ بارادى؟ نەگە قازاق ۇكىمەتى مەملەكەتتىك ءتىلدى قاجەتسىنبەي وتىر؟ نەگە بۇكىل الەم ورىستارمەن اعىلشىن تىلىندە سويلەسىپ جاتقاندا، قازاقتار نەگە ورىس ءتىلىن انا تىلىنەن جوعارى قويۋى كەرەك؟ ەۋرازيا وداعى قازاق مەملەكەتىن مۇلدە جويىپ، جەرگىلىكتى ۇلتتى تولىق ورىستاندىرۋى مۇمكىن بە!؟
وزبەك.
نەگە ناقتى ءارى قاتال ساياسي قادام جاساماي وتىرسىزدار؟ ويتكەنى سىزدەر دە 40-تىڭ قىرقاسىنا شىعىپ بولدىڭىزدار عوي. ۇلتتى كرەملدىڭ قۇرىعىنان قۇتقارۋعا قاندايدا ساياسي شارالار قاراستىرىلىپ جاتىر ما؟ الدە سىزدەردى دە ۇرەي مەن قورقىنىش يەكتەپ العان با؟ەلىك قارىنداسىڭىز
امانسىز با، بەرىك اعا! كەدەندىك وداق تۋرالى ناقتى ويىڭىز قالاي؟ سالتىمىز، تاريحىمىز، ءتىلىمىز، ەكونوميكامىز ءار ءتۇرلى ورىس ۇلتىمەن وداق قۇرۋگا بيلىك نەگە سونشا ىنتالى؟! بۇل وداقتىڭ تۇپكى ماقساتى ساياسي وداق ەكەنىن ءبارى ءبىلىپ ءجۇر. ۋكراينا حالقى سول ءۇشىن الاڭعا شىعۋدا...وتكەندە نازارباەۆ رەسەي تاراپىنان قازاق كاسىپكەرلەرىنەن بىزدە جوق ءنورماتيۆتى اكتىلەردى سۇراپ، بارىنشا توسقاۋىل قۇرىپ، كەدەرگى جاساپ جاتقانىن ايتتى، بىراق سوندا دا بۇل وداقتان پرەزيدەنت باس تارتار ەمەس، نەگە؟ ءاۋ باستان قازاق حالقى بۇل وداقتىڭ بىزگە پايداسىنان گورى زيانى كوپ ەكەنى ايتقان، كەرەك دەسەڭ بيلىكتى ەكونوميستەردە ناقتى دالەلامەن ايتىپ بەرگەن. ءارى بۇل وداق تۋرالى نەگە حالىكتىق رەفەرەندۋمعا دا سالىنبادى. وسى بيلىك حالىقپەن ساناسۋدان قالىپ بارا جاتقان جوق پا؟ ءارى تاعى ءبىر سۇراق، ءسىز ءتىل ماسەلەسىنىڭ شەشىلۋىنە ۇلەس قوسىپ ءجۇرسىز. بالاباقشادان باستاپ ءۇش تىلدە وقىتۋ ناقتى كىمنىڭ يدەياسى؟ قازاق ءتىلىن ۇيرەتە الماي وتىرىپ، ورىس ءتىلىنىڭ ۇستەمدىگىنەن قۇتىلا الماي وتىرىپ، ەندى اعىلشىن ءتىلىن قوسۋ اقىلعا قونىمدى ما؟ ماقسات ەربولات استانا قالاسى.
بەرىك اعا، ءسىزدىڭ وپپوزيتسياعا بارىپ، ونى كۇلدەن كوتەرىپ شىن ماعىناسىنا يە قىلايىن دەگەن ويىڭىز جوق پا؟ نەگە سوڭعى ءبىر-ەكى جىلدىڭ ورايىندا بيلىكتەگى ۇلتشىلدار بىرتىندەپ الاستالىپ بارا جاتىر؟
ارمىسىز، بەرىك اعا. شىنىڭىزدى ايتىڭىزشى، ءبىز وسى ەل بولىپ قالامىز با، جوق، وسى جىلى قول قويىلاتىن ەو-مەن بىرگە رەسەيدىڭ قۇلى بوپ كەتەمىز بە، ماڭگى؟
- كەدەندىك وداق، ەۋرازيا وداق جوبالارى ارينە الاڭداتادى. ەكونوميكالىق جاعىنان ەمەس، رۋحاني جاعىنان. ورىس اقپاراتتىق قۇرالدارى، مادەنيەت تۋىندىلارى (كينو، ادەبيەت، ەسترادا) قازاققا ىقپالى زور. بىزگە ولارمەن باسەكەلەسۋ قيىن. سوندىقتان قورعانۋىمىز قاجەت. دەگەنمەندە رەسەي تاراپىنان ارنايى باعدارلامامەن ورىستاندىرۋ قاۋپى بار دەپ ويلامايمىن. كەرىسىنشە، ءوزىمىزدىڭ وتارسىزدانۋ ارەكەتىمىز بەن باعدارلامانىڭ جوقتىعىنان وزىمىزدەن ءوزىمىز ورىستانۋ قاۋپى باسىم.
ەگەمەندىگىمىزدىڭ باستى قاعيداسى – رۋحاني تاۋەلسىزدىكتە ەكەنىن ءبارى بىلەدى، بىراق سوعان كىرىسۋ كەشەۋىلدەۋدە. ءوز باسىم رەسەيلىك اقپاراتتىڭ بىزگە دەندەپ، ەركىنسىپ ەنۋىنەن كۇدىكتەنەم. ءبىزدىڭ رۋحاني تاۋەلسىزدىگىمىزگە نۇقسان كەلتىرەتىن بىردەن ءبىر تەتىك وسى، وسىعان ورىستاندىرۋ كوزى رەتىندە قاراۋىمىز كەرەك. سول ارقىلى رەسەيلىك قۇندىلىق قازاقتىكى بولىپ مويىندالا قالسا، ودان ەگەمەندىكتى قاجەت ەتپەيتىن حالىق شىعا كەلەدى. بىراق وعان رەسەي ەمەس كىرىسىپ وتىرعان، جول بەرىپ وتىرعان ءوزىمىز. ماسەلە تاعى دا – وزىمىزدە.
جالپى مەن ورىس تىلىنە قارسى ەمەسپىن، بىراق مازمۇن رەسەيلىك ەمەس، تازا قازاقي ورىس ءتىلى بولسا، ورىستىلدىلەردى بىرتە-بىرتە قازاقتاندىرۋعا تەتىك بولۋى كەرەك. ال، ءبىز بارلىق ءورىستىلدى اقپارات كوزدەرىن قىسقارتىپ تاستاپ، قازاقىلاساق، الگى ءورىستىلدى باۋىرلارىمىز جاپپاي رەسەيلىك قۇندىلىققا باس قويۋعا ءماجبۇر بولادى دا، ۇلت ەكى جارىلىپ شىعا كەلەدى. ودان قازاق ۇتا ما، رەسەي ۇتا ما؟
مىسالى، اۋىل بالالارى بولماسا، كوپشىلىك بالدىرعاندار ءورىستىلدى تەلەونىمدەرگە قۇمار، ويتكەنى بىزدىكى ءالى ساپا دەڭگەيىنە شىعا الماۋدا. ەڭ بولماسا الگى ورىس، اعىلشىن ءتىلدى ونىمدەردى قازاقشاعا اۋدارىپ بەرسەك، بالالارىمىز امالسىز ءوز تىلدەرىنە كوشەر ەدى عوي. «نەكالوديون» تەلەكورسەتىمى ءتىپتى دە رەسەيلىك ەمەس، ولار بار بولعانى ورىسشاعا اۋداردى دا تاراتىپ وتىر، ول ءۇشىن ءبىز ورىستاردى قالاي كىنالايمىز؟ قاي تىلدە بولسا سونى بالا قاراي بەرەدى، ويتكەنى، ول بالا پسيحولوگياسىنا شاقتالىپ جاسالعان. ءبىزدىڭ ءوز ءونىمىز ونداي تالاپقا ساي ەمەس، قارا ءدۇرسىن، عىلىمي نەگىزى از. ال سونداي ساپالى ونىمدەردى ەڭ بولاماسا ءبىز دە قازاقشالاپ تاراتايىق. سوندا ول قازاقىلاندىرۋ ارەكەتى بولىپ شىقپاي ما؟ ونداي ارەكەت بولماسا بىرەۋدى كىنالاعاننان نە پايدا؟ ءبىر سوزبەن ايتقاندا سول «پانچ بوب» قازاقشا سويلەپ كەتسە، كوپ بالالاردا سوڭىنان ەرىپ كەتەر ەدى. تەك قانا قازاق بالالارى ەمەس...
مىسالى، «قازاقستان» ارناسى، «حابار»، باسقا ارنالار سەريالداردى بولسىن، باسقا شوۋلاردى قازاقشاعا يكەمدەپ بەرە باستادى. مەيلى كوشىرە بەرسىن، ول ۋاقىتشا، تەحنولوگياسىن مەڭگەرگەسىن وزىمىزدىكىن شىعارا باستايمىز عوي. قىسقاسى، ورىستاندىرۋعا، قىتايلاندىرۋعا، اعىلشىنداندىرۋعا قارسى قوياتىن ءبىر عانا تەتىك – قازاقىلاندىرۋ، الەممەن وسىلايشا باسەكەلەسۋ.
ال، ەۆروازيا وداعى تۋرالى ايتتىم. تۇبىندە ءبىز ەۋرووداققا كىرۋگە ۇمتىلۋىمىز كەرەك. سوندا شىنايى باسەكەلەستىك پەن ەگەمەندىككە تاپ بولامىز.
پارتيا تۋرالى. دوستارىمدى قولدايمىن. بىراق، ءبىزدىڭ بۋىن ۇلت ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنسەدە، ءوز موينىنا ءالى الا الماي كەلەدى. ازىرشە اعا بۋىننىڭ ەنشىسىندە. بۇلدا قازىرگى زاماننىڭ سيپاتى شىعار.
- اسساللاۋماعالەيكۋم بەرىك اعا! ءسىزدىڭ ۇلتشىل ازامات ەكەنىڭىزدى بىلەمىن! كاسىبىڭىزگە تابىس تىلەمىن! ورىس ءتىلدى مينيسترلەر مەن اكىمدەردەن كالاي كۋتىلامىز؟ سىر بالاسى!
- ەگەر حالقىمىز وڭكەي قازاقتىلدى بولسا، وندا مينيسترلەر مەن اكىمدەر دە قازاقشا سويلەۋگە ءماجبۇر بولادى. كازىر بيلىك ءدالىزى قازاقشالانا باستادى، اللاعا شۇكىر. بىراق كوپتەگەن ماماندار مەن ساراپشىلاردىڭ ورىسشا سويلەۋگە بەيىمدى بولۋى – ولار سونداي ورتادان شىقتى، قازاقى ورتا ءازىر وعان دايىن ەمەس. سوندىقتان قىزمەتتى باسقارۋ مەن ۇيىمداستىرۋعا كەلگەندە قازاقشا سويلەيىك دەپ ەجىكتەپ وتىراتىن جاعدايدى قىزمەت بابى كوتەرمەيدى. ويتسەك، شارۋانى قۇلدىراتىپ الامىز. ول جەرگە بىرتە-بىرتە قازاقتىلدى مامانداردى ەنگىزۋ ارقىلى ودان دا قۇتىلا باستايمىز. قوعامدىق تاراپتان تالاپ ناقتى، تەگەۋرىندى، زاڭ اياسىندا بولسا – وزگەرىس بولادى. وتىرىپ الىپ، تيىسكەننەن ەشتەڭە شىعا قويمايدى. كوپشىلىگى ۇيالادى، نيەتى دۇرىس. جاس بۋىندى قازتەست جۇيەسىنە سالىپ، مەملەكەتتىك ءتىل تالابىن قويا بەرۋ كەرەك.
- از ۋاقىتتىڭ ىشىندە ۇلىتاۋ، جەزقازعان، قر پرەمەر-ءمينستردىڭ كەڭەسشىسى، ارقالىق قالااسىنىڭ اكىمى بولدىڭىز. بىراق، قاراعاندى وبلىسىنىڭ اكىمىنىڭ ورىنباسارى بولىپ ۇزاق وتىرا المادىڭىز. وسىنداي الىپ وبلىسقا باسشىلىققا اۋىسۋعا نەگە اسىقتىڭىز؟ مۇمكىن، ارقالىقتا تاعى بىرەر جىل وتىرا تۇرعان دۇرىس بولار ما ەدى؟ ويتكەنى تورعايدىڭ حالقى ءسىزدى جاقسى كورىپ، اندە شىعارعانىن ەستىدىك.
ءسىز اكىم بولىپ جۇرگەندە، قاراپايىم حالىقپەن، بيلىك جانە وپپوزيتسيا وكىلدەرىمەن دە تىعىز قارىم-قاتىناستا بولدىڭىز. ءۇش جاققا بىردەي جاعۋ قيىندىق تۋدىرعان جوق پا؟
بولاشاق جوسپارىڭىز قانداي؟
ارمىسىز، "اق بەرىك!" كەنەسارىنىڭ باسىن قايتارۋ جونىندەگى ۇسىنىسپەن حالىقتىڭ نازارىن وزىڭىزگە اۋدارعانىڭىز ءالى ەسىمىزدە. سول باستاماڭىزدى نەگە جىلى جاۋىپ قويدىڭىز؟
- مەن مەملەكەتتىك لاۋازىمعا مۇمكىندىك تۋعاندا اۋىلعا سۇرانعانىم راس. ۇلكەن ساياساتتان كوڭىلىم قالىپ، قۇر سوزبەن شەكتەلۋ، ارەكەت جاعى از بولعاسىن، كىشكەنە بولسا دا، حالىققا قولعابىس ەتەيىن دەگەن نيەتپەن تۋعان جەرگە بارىپ، ۇلىتاۋدان باستادىم. قازىر كوپتەگەن جۋرناليستەر، باسقا ماماندار ايماقتارعا قاراي باستاعانى قۇبا-قۇپ.
جەزقازعانعا وبلىس باسشىلىعىنىڭ تىلەگىمەن باردىم. سول كەزدە قاراعاندى وبلىسىن باسقارعان سەرىك احمەتوۆ بۇرىنعى وبلىس ورتالىعى بولعان، كازىرگى مونوقالالار قاتارىنداعى جەزقازعانعا بارىپ، ايماقتى دامىتۋاعا ارانالعان باعدارلاما قابىلدانىپ، سونى ىسكە اسىرۋىمدى تاپسىردى. سولاي ەتتىك. كەيىن احمەتوۆ ۇكىمەت باسقارۋعا كەلگەندە الگى تاجىريبەنى ەلگە تاراتۋ ءۇشىن مەنى كەڭەسشى ەتتى، مونوقالالاردى قولداۋ مەملەكەتتىك باعدارلاما قابىلداندى. بولعاسىن قاراپ وتىرام با، تاعى دا ايماققا ەڭ كۇيرەگەن قالانىڭ بىرىنە سۇراندىم – جاڭاتاس پەن ارقالىقتىڭ بىرىنە. ارقالىق باسشىلىعى اۋىسار شاقتا سوندا جىبەرىلدىم. ارقالىققا بار بىلىگىم مەن ءبىلىمىمدى سالدىم، شامام كەلگەنشە ىستەدىم.
«قايدا اسىقتىڭىز؟» دەگەن ساۋالعا كەلسەم، قايدا بارسام دا مەن ءوزىمدى اكىمدىككە تاعايىنداعان ەمەسپىن، باسشىلىقتىڭ ۇيعارىمىمەن تاعايىندالاتىنىم راس. ارقالىق دامۋىنا باعدارلاما جاساتىپ، بەكىتكىزىپ، اقشاسىن بولدىرگەسىن ودان ءارى جۇيە بار عوي، ازاماتتار ودان ءارى الىپ كەتەدى عوي دەگەن ويمەن كەلەسى تاعايىنداۋعا كەلىسكەنىم راس.
ال ارقالىقتان كەتكەندە ۋايىمداعام جوق، حالقى جىگەرلى، ەڭبەكقور، قاراجات بار، ەندى سونى ىسكە اسىرۋ قالعان-دى. الايدا، قابىلدانعان ارقالىق باعدارلاماسى شامالى ءسۇرىنىپ، ورىندالۋى تەجەلگەنىن كورگەنىمدە ىشتەي كەتكەنىمە قىنجىلدىم. باستاعان ءىستىڭ اياقسىز قالارىنا الاڭدادىم.
سونىمەن، باسشىلىقتان قاراعاندى وبلىسىنىڭ جوعارى دەڭگەيىنە شاقىرۋ تۇسكەندە بارعانىما ويىمداعى كوپتەگەن ىستەردى اتقارام با دەگەن تالپىنىس-جوسپار سەبەپ بولدى. جانە قاراعاندى وبلىسىندا كەنەسارىعا، الاش ارىستارىنا، ۇلىتاۋعا، تىلگە قاتىستى جوبالار بار ەدى... الەۋمەتتىك سالا بويىنشا بۇرىننان كوكەيدە جۇرگەن سول ءبىرشاما جوبالاردى قولعا الام با دەگەن ويمەن كەلىسكەم...
- اسسالاۋماعالەيكۋم !
بەكە، بيلىكتىڭ كەلەسى باسشىعا بەرىلۋى بەيبىت جاعدايدا جۇزەگە اسقانىن تىلەيمىز.
ايتسە دە، مەنىڭ ويىمشا ءبىزدىڭ ەلدى "ۇلكەن كلانارالىق رازبوركا" كۇتىپ تۇرعان سياقتى. بيلىككە تالاسقان ساياساتكەرلەردىڭ كەسىرىنەن وسى كۇنگە دەيىن جەتكەن جەتىستىكتەرىمىز جەلگە كەتەدى دەپ ۋايىمدايمىن.
قويار ساۋالىم:
نازارباەۆتان كەيىنگى كەزەڭىندە قازاقستاندى قانداي قيىندىقتار كۇتىپ تۇر دەپ ويلايسىز ؟
- جەرگىلىكتى جەرلەردە مەگولپوليستەگىدەي جۇرت بيلىك پەن وپپوزيتسيا بولىپ قاق جارىلمايدى، ول جەردەگى ومىرگە بارلىعى قويان-قولتىق بىرگە ارالاسادى. ول جەردە بىرەۋىنە الا-بولە جاعىنۋ مۇمكىندىگى از، وڭىردەگى ءومىر مەيلىنشە ساياساتتان الىس، جارىق، جىلۋ، جول، جۇمىس، كولىك، سۋ تاعى باسقا حالىقتىڭ سۇرانىسىنان تۇرادى. ساياساتپەن اينالىسۋعا مۇمكىندىك جوقتىڭ قاسى. ماسەلەنى شەشپەسەڭ، حالىققا دا، وپپوزيتسياعا دا، ءتىپتى قاراۋىڭداعى قىزمەتكەرلەرگە دە الاكوز بولاسىڭ. ءبىر جاعىن بولە-جارا قىرقۋدى قولعا الساڭ مەنەدجەر رەتىندە تۇككە اسپاۋىڭ مۇمكىن. سوندىقتان جەرگىلىكتى وڭىردە ساياساتپەن اينالىسۋ مەيلىنشە وپا بەرمەيدى. كەرىسىنشە مەن ءبارىن دە جيناپ بىرگە اقىلداسىپ شەشۋگە ۇمتىلدىم.
نازارباەۆتان كەيىنگى كەزەڭ - شىنىندا دا حالىقتى الاڭداتاتىن تاقىرىپ. قىرعىزستاندا، ۋكراينادا بولىپ جاتقان جايتتار شىنىندا دا حالىقتى تولعاندىرادى، سوعان قاراپ كۇنىمىز، ەلىمىز نە بولادى دەيدى. كلانداردىڭ قالىپتاسقانى راس. ەلباسىنىڭ دا بۇل ماسەلەنى ويلاپ جۇرگەنىنە سەنەمىن. بۇنىڭ وزەكتىلىگى مىنادا عوي: بيلىك الماسقاندا دەموكراتيانى جەلەۋ ەتىپ، ءار كلان كورپەنى وزىنە تارتۋعا ۇمتىلادى، وعان حالىقتى ارالاستىرادى، سوسىن ارتى جوسپاردان تىس نارسەگە اكەلىپ سوعۋى كادىك.
«بىزگە دەموكراتيا كەرەك، بىزگە مەملەكەتتىك ءتىل كەرەك ...» دەپ اقشانى توكسە سوعان ىلىققان جۇرت كوشەگە شىعادى دا كەتەدى. سوسىن الگىلەر بيلىككە وزدەرى وتىرىپ الىپ، ويىنا كەلگەنىن ىستەيدى. شىندىعىندا اينالامىزدا سونداي بولىپ جاتىر عوي. سول الاڭداتادى. ءبىزدى دە سونداي قيىن شاق كۇتىپ تۇرۋى ىقتيمال... سوندىقتان لەگيتيمدى، حالىققا سۇيكىمى بار بيلىك بولۋىن قامتيتىن شارا كەرەك. ايتپەسە، بيلىككە تالاس ءبىرشاما ۋاقىتقا سوزىلىپ، ارتى جامان بولۋى كادىك.
- ءسىز سياقتى ۇلتجاندى قازاقتارعا ورىستانىپ كەتكەن وبلىستى 5-7 جىل نەگە باسقارۋعا بەرمەيدى؟ وبلىس ءسوزىن – ايماق، اتامەكەن، اتاجەر، ولكە دەپ اۋىستىرۋعا قالاي قارايسىز؟ «پوەزد», «سەلسكي وكرۋگ» سوزدەرىن اۋىستىرۋعا نە كەدەرگى؟
- «ايماق» ءسوزىن ەنگىزۋگە بولادى. «پوەزد»، «سەلسكي وكرۋگ» سوزدەرى پويىز، اۋىلدىق وكرۋگ بولىپ ەنگەلى ءبىراز بولدى. «وبلىستى» ايماق دەسەك ۇلتتىق سيپات بەرىپ، باسقا تىلدەردە دە سولاي اتالاتىنى راس. قولدايمىن. ونى ءتىل ساياساتىنىڭ ماماندارى قاراستىرىپ، ۇسىنۋلارى كەرەك.
- اسسالاۋماعالەيكۋم بەكە! اقپارات قۇرالدارىندا كوتەرىلىپ جۇرگەن ۇيعىر اۋدانىنىڭ اتىن وزگەرتۋ ماسەلەسى بويىنشا نە ويلايسىز؟ ۇيعىر ۇلتى تىعىز قونىستانعان سول اۋداندار "ۋاقىتى كەلگەندە جارىلاتىن بومبا" دەپ ەسەپتەيتىندەرگە نە ايتاسىز؟
- بۇنى ءبىزدىڭ ەل ءۇشىن سونشالىقتى كۇردەلى ماسەلە دەپ ەسەپتەمەيمىن. بىرىنشىدەن، ۇيعىر – باۋىرلاس حالىق. ەكىنشىدەن، قازاق پەن ۇيعىردى قاقتىعىسقا يتەرمەلەيتىن سىرتقى كۇشتەر، سونىڭ ىشىندە شىعىستاعى كورشىمىز مۇددەلى بولۋى مۇمكىن.
جالپى ۇيعىرلار ءبىزدىڭ ۇلتتىق قۇندىلىعىمىزدى قۇرمەتتەيتىن تۇركىلەردىڭ ءبىرى، قازاق ەلىنە دۇشپان بولاتىنداي فاكتورعا اينالاتىنىن قاۋەسەت پەن كورىپكەلدىككە ەمەس، ارنايى زەرتتەۋ ارقىلى قولعا الىنۋى كەرەك. سوعان نەگىزدەپ قانا شارا قولدانۋعا بولار. ەگەر دە ۇيعىر اۋدانىنىڭ اتاۋى بىزدەگى ۇيعىرلاردىڭ سەزىمىنە سونشا جارا سالاتىنداي، قازاقتان كوڭىلدەرى قالاتىنداي بولسا، مەن ونى قولدامايمىن. ال، ۇيعىرلار قازاق ەلىنىڭ ۋنيتارلى ەكەنىن ەسكەرىپ، الدەبىر وزگە سەپاراتيستىك پيعىلعا قارسى ۇلگى بولسىن دەپ، وزدەرى كەلىسىپ جاتسا، قولداۋعا بولار.
باستىسى، ولار قازاق جەرى ەكەنىن مويىندايدى، مويىنداماسا سايكەس شارا قولدانۋ قاجەت. ال ءبىرتۇتاس ەل رەتىندە مويىنداپ، قازاقستاننىڭ كوركەيۋى مەن نىعايۋىنا اتسالىسسا، مۇنداي قادامنىڭ كەرەگى بار-جوقتىعىن ويلانۋ كەرەك. ىشىمىزدەگى شاعىن ۇيعىرعا قىر كورسەتىپ، اۋدان اتاۋىن وزگەرتىپ، ءوزىمىزدىڭ مىقتىلىعىمىزدى سولاي دالەلدەۋگە ءوز باسىم قارسىمىن.
ءبىزدى قىتايلىق قاتەردەن ساقتاپ، بوگەپ وتىرعان سول ۇيعىرلار ەكەنىن ەسكەرۋىمىز كەرەك. ولار ونسىز دا قاعاجۋ كورىپ وتىرعان حالىق. ازىرگە شىعىستۇركىستاندىق ۇيعىرلار بۋفەر رەتىندە ءرول اتقارىپ تۇرعاندا، وزىمىزگە تاعى ءبىر باس اۋرۋ مەن ابىرويىمىزعا داق سالاتىن ىسكە ۇمتىلۋ - ورىنسىز. ودان دا پاۆلودار مەن پەتروپاۆل اتاۋلارىن وزگەرتسەك، كۇشىمىزدى سوعان سالساق - ەگەمەن ەلگە جاراسار ەدى.
سوندىقتان قىتايداعى ۇيعىرلارعا دا، بىزدەگى ۇيعىرلارعا دا شامامىز كەلگەنشە رۋحاني-مادەني جاعىنا جاردەم ەتۋىمىز كەرەك.
- بەكە، ساۋ-سالەمەت شىعارسىز. پاۆلوداردىڭ ءورىستىلدى باسىلىمدارى ايماقتىڭ جاڭا باسشىسى قانات بوزىمباەۆقا بۇرىنعى اكىم قالا ورتالىعىنان الدىرتىپ، "اسكەري داڭق مۇراجايىنا" اپارىپ قويدىرعان كەڭەس تانكىسىن ورتالىققا قايتادان اپارىپ قويۋ، پاتشا زامانىندا سالىنعان، قازىرگى كەزدە توبەسى ورتاسىنا تۇسكەن "روسسيا" قوناق ءۇيىن باستاپقى قالپىنا كەلتىرۋ جونىندە تالاپ-تىلەكتەرىن ايتۋدا. ال ق. بوزىمباەۆ بولسا، سولاردىڭ ىڭعايىنا قاراي جىعىلعان سياقتى.
- مۇنى بىرەۋلەر قازاقستاننىڭ سولتۇستىك-شىعىس ايماعىندا وتارشىل قىزىل يمپەريانى كوكسەۋشىلەردىڭ ۇستەمدىك ەتە باستاعانىنىڭ بەلگىسى دەپ بىلسە، ەكىنشى بىرەۋلەر اكىمنىڭ السىزدىگى دەپ بىلەدى. ءسىز قالاي ويلايسىز؟ ءبىر توپ كەرەكۋلىكتەر.
- ارينە، پاۆلودار وبلىسىن ۇلجاندى ازامات ەرلان ارىن باسقارعان ەدى. اسىرەسە، الاش قايراتكەرى، يدەولوگى جۇسىپبەك ايماۋىتوۆقا ەسكەرتكىش ورناتمىز دەگەن شەشىمى ىسكە اسپاي قالىپتى. ونىڭ ورنىنان تۇسكەنى قىنجىلتادى. بىراق ول جاققا بارعان ق.بوزىمباەۆتى ۇلتشىل ەمەس دەمەيمىن، ول - ەلدەگى تەحنوكرات باسشىلاردىڭ ءبىرى.
شاماسى ول ۇلتتىڭ مۇددەسىن اياققا باسقاننان ەمەس، سول ءوڭىردى دامىتۋعا قاتىستى قابىلداعان شەشىمى شىعار دەگەن ويدامىن. ول بىلىكتى باسشى، ءبىرىنشى كەزەكتە الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋدى العا قويادى. بۇل جاعدايعا قاتىستى پىكىر ايتۋعا ەرتەرەك، ۋاقىت كورسەتەر. بالكىم قانات بوزىمباەۆ ءوز تاسىلىمەن رۋحانياتقا قىزمەت ەتەر دەگەن ۇمىتتەمىن. ويتكەنى، ول جامبىل وبىلىسىندا ءوزىن جاقسى كورسەتتى. رۋحانياتقا بارىنشا نازار اۋداردى. جەرگىلىكتى ازاماتتار اكىمنىڭ يدەولوگتارىنا كوبىرەك ىقپال ەتۋدى قولعا الۋ كەرەك، جەتكىزۋ قاجەت.
- اسسالاۋماعالەيكۋم بەكە! قازاق ءتىلىنىڭ بولاشاعى قانداي بولادى دەپ ويلايسىز؟ مەملەكەتتىك قۇرىلىمدى وزگەرتۋ كەرەك دەپ ويلايسىز با، ەگەر كەرەك دەپ ويلاساڭىز بىزدەگى ەل باسقارۋ جۇيەسى قانداي بولۋ كەرەك؟ ءبىزدىڭ رەسەي بيلىگىنە سونشاما جالتاقتاۋىمىزعا نە سەبەپ؟
- بولاشاعىنا كۇماندى ەمەسپىن. قازاق ءتىلى داميدى، قوعامنان، ومىردەن ءوز ورنىن الادى. جانە دە ءتىلىمىز وزگە تىلدەرمەن ارالاسا ءجۇرىپ، باسەكەلەسە ءجۇرىپ داميدى دەگەن ويدامىن. حح عاسىر باسىنداعى ادەبيەتتەردى وقىساق، اراپ-پارسى تىلدەرى تىم ارالاس، بەرتىن كەلە ورىس ءتىلى ارقىلى شەتەلدىك سوزدەرمەن بايىدى. مۇنداي جاعدايدى بارلىق تىلدەر باستان كەشۋدە.
ەل باسقارۋدا ءبىز تۇبىندە دەموكراتيالىق پرينتسيپتەردى كەڭىنەن قولدانۋىمىز كەرەك. ۇلتتىق ەرەكشەلىگىمىزدى ەسكەرە وتىرىپ، شىنايى سايلاۋدى قولعا الاتىن كەز كەلەدى. ونداي ۇدەرىس ءبىزدى مىقتى ازاماتتارىمىزدى بيلىككە اكەلىپ، ۇلتتى باسەكەلەستىككە جەتەلەر ەدى. اسىرەسە، بىلىكتى ازاماتتارىمىزدىڭ شەتتە ءجۇرىپ، ەلگە قىزمەت ەتە الماۋى – ءبىزدىڭ دامۋىمىزعا تەجەۋلەردىڭ ءبىرى. وراز جاندوسوۆ، بولات ءابىلوۆ، تولەگەن جۇكەەۆ، ءامىرجان كوسانوۆ، عالىمجان جاقيانوۆ، مۇحتار شاحانوۆ، دوس كوشىم، نۇرلان ەرىمبەتوۆ، ايدوس سارىم، مۇحتار تايجان سياقتى باسقاشا ويلايتىن ازاماتتاردىڭ الەۋەتى ۇلت دامۋىنا بۇيىرعانى دۇرىس بولار ەدى. ونداي ازاماتتار ەلدىڭ ىشىندە دە قاعاجۋ بولىپ، قىزمەتكە كىرە الماي ءجۇر. سولار پارلامەنتكە كەلسە، ەل دامۋى وزگەشە قارقىن مەن سيپات الاتىنى ءسوزسىز.
- بەرىكجان، قايتسەك شەتتە جۇرگەن قانداستارىمىزدى وتان قۇشاعىنا ورالتا الامىز؟ كەڭىرەك توقتالۋىڭىزدى سۇرايمىن.
- ءبىز شەتەلدىك قازاقتاردىڭ الەۋەتىن باعالاۋىمىز كەرەك، ولار باسەكەلەستىككە بارىنشا يكەمدى، بەيىمدەلگەن باۋىرلارىمىز. شەتتەگى قازاقتاردىڭ جاعدايى ەل ساياساتىنان تىس قالىپ وتىر. بۇل دۇرىس ەمەس. ولار باسقا شەتەلدىكتەرمەن بىرگە ىشكى ىشتەر سالاسىنا كەلىپ وگەي ازامات رەتىندە تىركەلىپ، 4 جىل بويى تەنتىرەۋدى باستان كەشپەك، بۇل ونشا قيسىندى شەشىم ەمەس.
بۇل ماسەلەدە نەگىزگە اكتسەنتتى جاستارعا سالۋىمىز قاجەت دەگەن ويدامىن. جاقسى-جاقسى يدەيالار مەن باعدارلامالار «نۇرلى كوش» تاعى باسقالارى اياقاستى قالۋدا.
ارينە، شەتەلدەگى ءاىايىنداردىڭ بارلىعىن بولماسادا، ەڭ بولماسا جاستاردى ەلگە اكەلىپ، «بولاشاق» سەكىلدى ارنايى باعدارلاما قۇرىپ وقىتساق، ولاردىڭ ەلمەن ارالاسۋىنا، قالۋىنا، كەلۋىنە جاعداي بولار ەدى. ەڭ بولماسا جوعارعى وقۋلارعا ۇبتدان تىس باۋىرلارىمىزدى قابىلداۋ كۆوتاسىن ەنگىزۋگە كۇش سالايىق.
بۇرىن ءىشىنارا ونداي جاستاردىڭ وقۋى ورىن الدى، كازىر سول جول دا جابىلعان سەكىلدى. شەتتەگى قازاق جاستارىنا دۇرىس كۆوتا بولىنسە، ولار وسىندا ودان ءارى ەڭبەك ەتىپ، اتا-اناسى مەن باۋىرلارىن اكەلۋگە وزدەرى-اق جاعداي جاسار ەدى.
- قازاقتىڭ باسىن قالاي بىرىكتىرۋگە بولادى؟ ءسىزدىڭ پىكىرىڭىز.
سەرىكباي سماعۇلۇلى، قىزىلوردا
بۇعان شىن مانىندە جوعارىدا ايتقانىمداي زەرتتەمەلەر جۇرگىزۋ كەرەك. قازاق تىلگە، رۋحاني قۇندىلىقتارعا، رۋعا ت.ت. بولىنەتىن جاعدايلار كوپ. وسىلاردىڭ ءبارىن سارالاۋ كەرەك تە، بىرىكتىرۋگە نە قاجەت ەكەنىن عىلىمي تۇردە شەشىپ، ۇسىنۋ كەرەك. وعان جەكە پىكىر جەتكىلىكسىز. بۇل ساۋالعا عىلىمي توپ قانا تولىققاندى جاۋاپ بەرە الادى.
- الدا قازاقستاندى نە كۇتىپ تۇر؟
ءسىز جانە ءسىزدىڭ ماڭىڭىزداعى ۇلتشىل بۋىن بيلىكتەن ەرىكتى ەرىكسىز الىستادىڭىزدار. قانداي جوسپارارىڭىز بار؟ نە ويلارىڭىز بار؟ كىمدەر سەرىك بولا الادى وزىڭىزگە؟
قازاقتى جارقىن بولاشاق، «ماڭگى ەل» كۇتىپ تۇر. تۇبىندە جاڭا ەلباسى كۇتىپ تۇر... ءبارىنىڭ تۇبىندە ءبىر ساپالىق وزگەرىستەر مەن ناتيجەلەر كۇتىپ تۇر...
ۇلكەن جوبالارمەن اينالىسۋعا قاراجات جاعى تاپشى. قازىر جەكە جوبالارمەن، كوبىنەسە تاريحقا قاتىستى دۇنيەلەردى، بۇرىنعى باستالعان جوبالاردى تياناقتاۋدامىن.
- ءتاجيندى جىلى ورنىنان قوزعاۋىنىڭ سىرى نەدە دەپ ويلايسىز؟
قازاقستان شەت ەل كومپانيالارىنىڭ ىسىنە، باسقا مەنشىك يەلەرىنە ىقپال ەتۋ قۇقىعىنان ايرىلا باستاعانداي. سىزشە قالاي؟
- مەن پرەزيدەنت اپپاراتىنداعى جاعدايدان حاباردار ادام ەمەسپىن. ءتاجيننىڭ كەتۋىنە قاتىستى ايتسام، مەنىڭشە ەل ساياساتىندا ساياسي-يدەولوگيالىق باسىم باعىتتار وزگەرگەن بولار. ونى جاقىندا بىلەمىز دەپ ويلايمىن. ەكىنشى ءبىر، سەبەپ، ءتاجين بىلىكتى، ءبىلىمدى ساياساتكەر بولعاسىن رەسەيمەن اراداعى ساياسي-ەكونوميكالىق جاعدايلاردى جاڭاشا قاراۋعا قاجەت بولۋى ىقتيمال. بۇل كورشىمەن بىرقاتار سالالار بويىنشا ماسەلەلەر جينالىپ قالعانى راس.
- نەگە رەسەيگە قايتادان كىرىپ بارا جاتىرمىز، بەرىك مىرزا؟
- بۇل تۋراسىندا جوعارىدا ايتىلدى.
- بەرىك ابدىعاليۇلى، اسسالاۋماعالەيكۋم!
1. "تورعاي ەنتسيكلوپەدياسىن" شىعارۋ كىمنىڭ يدەياسى ەدى؟
2. ءسىز كوپتەگەن جەرلەردە باسشىلىق قىزمەتتە جۇمىس اتقاردىڭىز، قاي جەر سىزگە ۇلكەن اسەر قالدىردى؟
- تورعاي قازاق تاريحىندا وزىندىك ورنى بار ايماق بولعاسىن، سول جونىندە ءبىر جيناق شىعارۋدى ماقسات ەتىپ، سۇراستىرعانىمدا وسىنداي ەنتسيكلوپەديا جاساقتالعانىن ەستىدىم. تاڭاتقان رساەۆ دەگەن ەنتسيكلوپەديست اعامىز دايىنداپ، شىعارۋعا قارجى تاپپاي ءجۇر ەكەن. نەگىزىنەن بۇل ەنتسيكلوپەدياعا مەنىڭ اتقارعان ءرولىم – ۇيىمداستىرۋ، قارجى جونىنەن دەمەۋشىلىك بولدى. ايماقتىق ەنتسيكلوپەديالاردى شىعارىپ جۇرگەن «ارىس» باسپاسىنا شىققانىمدا، ولار قۋانا كەلىستى. كەشىكسە دە جۋىردا شىعارىلدى. ءسويتىپ، تورعاي تاريحى مەن تۇلعالارى عىلىمي-اقپاراتتىق جاعىنان وسى ەنتسيكلوپەديامەن بەكىتىلدى. بۇل جاي عانا جەرلىگىكتى ەمەس، ۇلتتىق دەڭگەيدەگى ەڭبەك بولىپ شىقتى دەگەن ويدامىن.
ەندى ءۇش وڭىردە ىستەدىم. بىرەۋىن بولە-جارىپ ايتۋعا بولمايدى. ۇشەۋىن ءۇش دەڭگەيدە باستادىم، ءوزىمدى ءبىرشاما ۇيرەتتى، ءوزىم دە از دا بولسا ءىز قالدىرۋعا تىرىستىم. كوپ دوس، تانىس-تامىر تاپتىم. ۇشەۋى دە قازاقى ءوڭىر.
ۇلىتاۋ قازاقتىڭ ەجەلگى استاناسى بولعاسىن ونىڭ تاريحي ورنىن، مارتەبەسىن كوتەرۋگە تالپىندىق. جەزقازعان مەن ارقالىق بۇرىنعى وبلىس ورتالىقتارى، مونوقالالار. سوعان وراي وزىندىك ماسەلەلەرى جەتكىلىكتى، كوڭىلكۇيلەرى وزگەشە دەگەندەي. مىنە وسى جاعدايلاردى ەسكەرىپ، تىگىسىن جاتقىزىپ، ماسەلەسىن شەشۋمەن شۇعىلدانۋ كەرەك بولدى.
- اسسالاۋماعالەيكۋم بەرىك مىرزا! ءبىلىمىڭىز بەن بىلىكتىلىگىڭىزدى، سونىمەن قاتار ادامگەرشىلىگىڭىزدى جوعارى دەيگەيدە كورسەتە الىپ جۇرگەن ازاماتسىز. ەگەر مۇمكىنشىلىك بولىپ جاتسا ساياساتتانۋشى رەتىندە "الەمدىك ماسوندىق لوجا" جايىنداعى ءبىلىمىڭىز بەن پىكىرىڭىزدى ورتاعا سالساڭىز.
ۇلكەن راحمەت!
اسسالاۋماعالەيكۋۇم بەرىك اعا! سىزگە قويار بىرنەشە ساۋالىم بار، سولاردىڭ ارقايسىنا ناقتى جاۋاپ بەرىڭىزشى.
1) كەيبىر ادامداردىڭ پايىمداۋىنشا، ءبىزدىڭ بيلىكتەگى وتىرعان بەلدى ادامداردىڭ بىرەۋى الەمدىك ماسوندىق ۇيىمعا مۇشە ەكەن. وعان دالەل ەلىمىزدەگى، اسىرەسە استاناداعى قاپتاپ كەتكەن ماسون بەلگىلەرى. ول بەلگىلەر بۇرىندارى ەۆرەيلەردىڭ سيناگوگاسىنىڭ توبەسىندە عانا بولۋىشى ەدى، قازىر استانا اۋەجايى، بايتەرەكتىڭ ماڭى، كوشەلەردى ءۇي سانىن كورسەتەتىن تاقتايشانىڭ سىرتى، ءتىپتى استاناداعى سادۋاقاس مەشىتىنىڭ اۋلاسى مەن ىشىندە (كىرە بەرىستەگى ەدەنىندە) وسى ەۆرەيلەردىڭ سيناگوگاسىنىڭ توبەسىندەگى بەلگى بەينەلەنگەن. ءسىزدىڭ ويىڭىز قالاي وسىعان؟ بىزدە ماسوندىق ۇيىمعا مۇشە بولعان شەنەۋنىكتەر بولۋى مۇمكىن بە؟
2) ەلىمىزدەگى ساياساتكەر مەن قايراتكەرلەرىنىڭ ىشىنەن ەلدى وسى ادام باسقارا الادى-اۋ دەگەن 1-2 ادامنىڭ اتىن اتاپ بەرە الاسىز با؟
3) ءبىزدىڭ وسىنداي ۇلكەن جەر مەن بايلىققا يە ەكەندىگىمىزدى ەسكەرە وتىرىپ، ءبىزدىڭ اقشتىڭ دا، ورىستىڭ دا، قىتايدىڭ دا قولتىعىنا كىرمەي، ياعني، ەشكىممەن ەشقانداي وداق قۇرماي ءومىر ءسۇرۋىمىز مۇمكىن بە؟ ەگەر مۇمكىن ەمەس بولسا، كىمنىڭ قولتىعىنا كىرگەنىمىز دۇرىس؟
- كۇردەلى سۇراقتار. بۇل ينتەرنەت-كونفەرەنتسيانىڭ اياسىندا جاۋاپ بەرۋگە مۇمكىندىك جوق. بۇيىرتسا بولاشاقتا جاۋاپ بەرەرمىن. عافۋ ەتەرسىز.
- ارمىسىز، بەرىك مىرزا! مەنىڭ سۇراعىم كەلگەنى - ارقالىقتىڭ قيراعان ۇيلەرى ەمەس، شەتىندەگى بوكسيت وتۆالدارى (كەننىڭ قالدىق ۇيىندىلەرى) تۋرالى بولماق! ءسىز اكىمشىلىكتە بولعاندا وسى وتۆالدارعا ينۆەستيتسيا قۇيۋعا نيەت بىلدىرگەندەر بولدى ما؟ نەگىزى پاۆلودار اليۋميني زاۆودىنىڭ تەحنولوگياسى تەك تورعاي رۋداسىنا عانا ارناپ سالىنعان. ارينە، ارقالىق وتۆالىندا جاتقان كەن قالدىقتارىنىڭ پروتسەنتى كوپ دەپ ايتا المايمىن. بىراق كەيىندەپ ەكولوگيالىق پروبلەما تۋدىرماس ءۇشىن وسى وتۆالداردى وندىرۋگە رۇقسات بەرۋ كەرەك ەدى.
ەرقانات تاۋكەباي، گەولوگ، الماتىدان
- سول وتۆالداردىڭ وتقا ءتوزىم كىرپىشتەر جاسايتىن توپىراعىن رەسەيگە تاسۋدا. ەگەردە جوبالارىڭىز بولسا قالا اكىمشىلىگىنە جىبەرىڭىز.
- اسسالاۋماعالايكۋم بەرىك مىرزا. سىزگە قويار سۇراگىم: ارقالىقتا اكىم بولىپ جۇرگەندە ارقالىق تورعاي ايماعىن دامىتۋدىڭ قانداي جوسپارى بەكىتىلدى. بولاشاقتا بۇل ولكە پوليگون ايماعى بولادى دەگەن راس پا؟ تورعاي وبلىسىن قايتا قۇرۋ ۇكىمەتتىڭ، ەلباسىنىڭ جوسپارىندا بار ما ؟
اسحات قوجامجاروۆ. تورعايدان
- پوليگون بولادى دەگەن جوبا جوق. تەك 2013 جىلى «مونوقالالاردى دامىتۋ» باعدارلاماسى بويىنشا ارقالىققا جىلىنا 500 ميلليونعا جۋىق تەڭگە ءارتۇرلى جوبالارعا بولىنەدى. سونىڭ ىشىندە 100 ميلليونى 160 جۋىق بۇزىلعان كوپقاباتتى ۇيلەر مەن عيماراتتاردىڭ 17-ءىن بۇزۋعا، 300 ميلليونى جولدارمەن باسقا دا ينفراقۇرىلىمداردى جوندەۋگە تارتىلماقشى. تولىعىراق ارقالىق قالاسى اكىمىنىڭ سايتىنان تابا الاسىز.
- كۇللi قازاقتىڭ جۇرەگiن اۋىرتقان ارقانكەرگەن وقيعاسى بويىنشا رەسمي مالiمەتتەر شىندىققا سايا ما؟ جالپى، ازامات رەتiندە ءوز كوزقاراسىڭىزدى بiلدiرە وتسەڭiز؟
ءالىم
- مەندەگى بارى – رەسمي دەرەك. سوعان قاراعاندا بۇل – چەلاحتىڭ قولىمەن جاسالعان زۇلىمدىق. ۇلكەن تراگەديا. ونداعا جول بەرمەۋىن ويلاستىرۋ قاجەت.
- 1. ءسىزدى تاقىرىپتىڭ باسىندا قوعام قايراتكەرى دەپتى. ءسىز وسىمەن كەلىسەسىز بە؟ ال مەن كەلىسپەيمىن. ءيا، بىلەمىن،بۇل مەنىڭ ويىم.
2. ن. نىعماتۋلين بىردە كەزەكتى ءماجىلىستىڭ جينالىسىندا ە.دوساەۆقا باكە، ماكە دەگەندى قويىڭدار دەگەن ەدى. ءسىز ول كىسىمەن كەلىسەسىز بە ؟
3. ءار نارسەنىڭ باسىن ءبىر شالىپ ءجۇرمىن دەپ ويلامايسىز با.
4. تاۋەلسىزدىك العاننان بەرى مەملەكەتتىك ءتىل قانشالىقتى دامىدى جانە قانشالىقتى قولدانىس اياسى كەڭەيدى.
- نەگىزىندە قوعام قايراتكەرى قوعامنىڭ دامۋىنا، ىلگەرى باسۋىنا ايتارلىقتاي ۇلەس قوسقان تۇلعالار بولۋى كەرەك. بۇل تاراپتان مەن ءوزىمدى قوعامعا ايتارلىقتاي ىقپال جاسادىم دەي المايمىن. وڭىرلىك قايراتكەرلەر دەپ بولەتىن بولساق، بالكىم ەنەتىن بولارمىن. مۇنداي مارتەبەنى قوعامنىڭ ءوزى بەرەدى.
«ماكە»، «باكە» دەگەن - قازاقتىڭ ءداستۇرى. ول اتاقتى تەك قۇرمەتتەگەن كىسىسىگە عانا ارنايدى.
قايدا ىستەسەم دە، نە ىستەسەم دە ءبىر تەرىنىڭ پۇشپاعىن ءيىرىپ ءجۇرمىن. پافوستى ەستىلسە دە ايتارىم: ەلگە قىزمەت ەتۋ، ەل سەنىمىن اقتاۋ. جۇمىس ورنى اۋىسقانىمەن زاتى اۋىسپايدى.
«وسى تاۋەلسىزدىك العاننان بەرى مەملەكەتتىك ءتىل قانشالىقتى دامىدى جانە قانشالىقتى قولدانىس اياسى كەڭەيدى» دەگەنگە جوعارىدا جاۋاپ بەرىلدى.
اسسالاۋمالەيكۋم بەرىك مىرزا! قويار ساۋالىم: سوڭعى كەزدە قازاق دەموگرافياسىنا سەرپىن بەرىپ جۇرگەن "نۇرلى كوش" باعدارلماسىنىڭ سايابىرسۋىنىڭ ءمانى نەدە؟ قازاقستاندا ازاماتتىق قوعام قانشالىقتى ورنىققان؟
نۇربولات.
- «نۇرلى كوشكە» قاتىستى ايتىلدى. ال ازاماتتىق قوعام بىزدە ورتاشا دەڭگەيدە. بىزدە قۇقىق قورعاۋ، ءوز قۇقىعى ءۇشىن كۇرەسۋ ءالى قالىپتاسپاعان.تاباندىلىق كورسەتۋ ءالى كەڭ تاراعان مادەنيەتكە، داستۇرگە اينالعان جوق.
- بەكە، سۇراق مىناداي: ءسىز ۇلتشىلدىق يدەولوگياسىن عىلىمي نەگىزدە زەرتتەپ جۇرگەن ادامسىز. ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، ءبىزدىڭ ەلدەگى دامىپ جاتقان ۇلتشىلدىقتىڭ سيپاتى قانداي؟ ول ەلدى العا جىلجىتۋشى كۇش بولا الادى ما، الدە كەرىسىنشە، داۋ-جانجال تۋعىزىپ، ەلدى ارتقا تارتاتىن كۇش پە؟
كۇردەلى سۇراق. شەت جاعاسىنا جاۋاپ بەرىلدى.
- 1. مەن ءسىزدىڭ ەلدى ەلەڭ ەتكىزەتىن عىلىمي ماقالالارىڭىزدى كورە المادىم. نەگە؟ ءسىز ءوزىڭىزدى تابا الماي جۇرگەن ادام ەمەسسىز بە؟
2. قازاق قوعامى ساياسي-ەكونوميكالىق، رۋحاني داعدارىستا دەپ ويلامايسىز با؟
3. اۋىل شارۋاشىلىعى كۇيرەدى دەگەن پىكىر بار كەلىسەسىز بە؟
4. امەركاندىق عالىم مارتا بريلل ولكوت قازاقستان رەسەي ەتەگىنە ورالىپ ءجۇرىپ كوپ جىلدارىن بوسقا وتكىزىپ الدى دەگەن پىكىر ايتتى. ءسىز قالاي ويلايسىز؟
- 1. مەن ءوزىمدى اتاقتى عالىممەن دەپ كورسەتىپ جۇرگەن ەمەسپىن. ىزدەنىستەرىم، ماقالالارىم ينتەرنەتتە. «كازاحسكايا ميسسيا» دەگەن كىتابىم بۇرىنىراقتا شىقتى. بيىل كوكتەمدە بۇيىرتسا، قازاقشا ماقالالارىمنىڭ جيناعى شىعادى. عىلىمي تاقىرىبىم: رەسەي مەن قازاقستان اراسىنداعى ەتنيكالىق فاكتوردىڭ ىقپالى، قازاقستانداعى ورىستاردىڭ ماسەلەسى (مونوگرافيا «پوليتيزاتسيا ەتنيچنوستي: پروتسەسسى، مەحانيزمى، پوسلەدستۆيا». ا.، 2003). ول ەڭبەگىم كىتاپحانالاردا بولۋى كەرەك.
ءوزىمدى تابۋ ماسەلەسىنە كەلسەم، شىنىندا دا ىزدەنىپ جۇرگەنىم راس. نەگىزىندە ءار ادامنىڭ ءوز ميسسياسى بار، اباي ايتقانداي كەتىگى بار. سول كەتىكتى ىزدەپ تاۋىپ، قالانعان ادام - باقىتتى. سوندىقتان ءوزىن تاپقان ادامدار كەم دە كەم. دەموكراتيالىق-ليبەرالدىق سالادا ءجۇردىم. مەملەكەتتىك قىزمەتتەن ءوز ەركىممەن كەتتىم. ودان سوڭ ۇلتتىق ماسەلەگە ويىستىم. ءوزىمدى سول ماڭنان تاپتىم دەگەن ويدامىن. سودان بەرى مەنىڭ بارلىق ءىسىم وسى جولدا. مىنبەگە شىعىپ، باسپاسوزدە كورىنىپ ىزدەندىم، وعان دا كوڭىلىم توعايمادى. سوسىن اۋىلعا بارىپ قىزمەت ەتۋدى ويلادىم. وزىمە كەلگەندەي بولدىم. ەندى قازىرگى كەزدە سويلەپ جۇرگەن، كورىنىپ جۇرگەن ازاماتتار كوپ. سوندىقتان ايماققا بارىپ، اۋىلدا بولىپ ناقتى قىزمەت ەتسەم، سودان قاناعات الاتىنىمدى بايقادىم. ۇلىتاۋ، جەزقازعان، ارقالىقتاعى قىزمەتتەرىم ماعان ءومىرىمدى ۇلكەن مانمەن تولتىردى. سول ماڭايلاردان ەلەكتروندىق پوشتاما، الەۋمەتتىك جەلىلەردە كوپتەگەن جىلى سوزدەر كەلىپ، مەنى «سەمىرتەتىنى» راس. كوڭىلدى توعايتادى، ءومىرىمدى ءماندى ەتە تۇسەدى. قىزىعى سول، قازىر جۇرتتىڭ ءبارى ۇلتشىل بولىپ، مەنىڭ وزىمە ورىن قالمادى. بۇل دا ۋاقىتتىڭ العا جىلجىعانى. بولاشاقتا جوسپارىم استانادا قالۋ ەمەس، اۋىلعا قايتۋ، ايماقتا ەلگە قىزمەت ەتۋ.
2. قازاق قوعامى ساياسي-ەكونوميكالىق، رۋحاني داعدارىستا دەپ ويلامايسىز با؟ قازاق قوعامى بۇرىنعى رۋحاني داعدارىستان ءالى ايىققان جوق. بىزگە رۋحاني شابىت جەتپەيدى.
3. ال، اۋىل شارۋاشىلىعى كۇيرەيدى دەگەن پىكىرمەن كەلىسپەيمىن.
4. ولكوتتىڭ پىكىرىنە قاتىستى ەشتەڭە ايتا المايمىن.
- 1. كەشە «24KZ» كانالىندا مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مارتەبەسى تاقىرىبىندا پ.م. احمەتوۆتىڭ الدىندا ءبىراز زيالىلار باس قوسىپ مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى ءسوز قوزعاپ ەدى. وسىلاردىڭ ىسىنەن ءبىر نارسە ونەدى دەپ ويلايسىز با؟ قۇداي بىلەدى دەپ ايتايىن، وسىلار 70-80 پايىز ورىسشا سويلەيدى. ءسىزدىڭ حابارىڭىز بار عوي. سويلەي بەرسە سويلەيدى دەپ جالپىلاما جاۋاپ ەمەس سىني جاۋاپ ايتساڭىز.
- بۇل ماسەلە قاراجات پەن زيالىلارعا بايلانىستى بولماي تۇر. ماسەلە ساياساتتا، ساياسي جىگەردە. سوندىقتان جاقىندا ء«بىر نارسە ونەدى دەپ» ويلامايمىن.
- 2. مەملەكەتتىك ءتىل، الاشوردا دەپ قانشا جىلدان بەرى ءسوز قوزعاپ كەلەسىز. تۇسىنەمىن پاتريوت بولۋ كەرەك. مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋ كەرەك. مۇمكىن وسىنى قويىپ حالىققا كەرەك نارسەنى قولعا الارسىز. مىسالعا بانكتەگى نەسيە الۋ پايىزىن تومەندەتۋ. مەنىڭ ويىمشا، بانكتەرس جوعارى جاققا بەرگەندەرىن ءوندىرىپ الۋ ءۇشىن پايىزدى جوعارى كورسەتىپ وتىر. بانكتەگى نەسيە الۋ پايىزى شىنداپ كەلگەندە حالىقتى قاناۋشىلىق. الەۋمەتتىك ماسەلەلەرگە كوڭىل ءبولۋدى قولعا الساڭىز. ءبىر تۇسىنگەنىمىز، مەملەكەتتىك ءتىل دەپ داۋرىققانمەن ەشتەڭە شەشىلمەيدى ەكەن. ول ءوزىنىڭ ۋاقتىسى كەلگەندە شەشىلەدى، وعان ءبارىنىڭ كوزى جەتتى. قورىتا ايتقاندا ءۇيى جوق پەن كۇيى جوقتىڭ سويىلىن سوعىڭىز.
- كەلىسەم. سوندىقتان مەن دە كەزىندە ءبارىن تاستاپ اۋىلعا كەتتىم...
- 3. اناۋ پارتيا مىناۋ پارتيا قاجەتى جوق. حالىققا الەۋمەتتىك جاعدايدى قولدايتىن پارتيا نەمەسە قوزعالىس كەرەك. حالىق تيتىقتاپ كەتتى. وتىرىك ورتاشا جالاقىنى الدىعا تارتىپ دەگەندەي. مەنىڭ ويىم، ورتاشا جالاقىنى قالانىڭ دالانىڭ بولىپ ەكىگە ءبولۋ قاجەت. وسى باستامانى كوتەرىپ كورىڭىزشى. بىراق قايدام. سىزدەن ول شىعا قويار دەپ ويلامايمىن. ءسىز سويلەپ كىرىسپەسىن ايتقانشا 2050 بولىپ قالار. بىراق سىزدەردىڭ دە بولعاندارىڭىزعا قۇدايعا شۇكىر دەيمىز. سەبەبى ساۋساقپەن سانارلىق ازاماتتار عانا قالدى. قالعاندارى «ماقۇل» «جاقسى» بولعالى قاي زامان.
4. كەزىندە ءبىر مەملەكەتتى جەمقورلىقتىڭ ءوزى جەپ قويىپتى دا سول مەملەكەت جەر بەتىنەن مۇلدەم جويىلىپ كەتىپتى. ايتپاعىم، ءسىز بيلىكتىڭ پۇشپاعىن ازدى كوپتى بولسا دا ءبىراز يلەدىڭىز. تاعى دا ايتامىن ءسىز جانە تاعى ءسىز مەملەكەتتىكىڭ باسىنداعى، جانىنداعى، استىنداعى ايتا بەرسەڭ كوپ، قاپتاعان جەمقورلىقتىڭ كۋاسى بولدىڭىز، بولىپ تا كەلە جاتقان شىعارسىز. قازىر وسى جەمقورلىقتى سوقىر دا كورىپ كەرەڭ دە ەستىپ ءبىتتى، نە دەگەن مامىراجاي قوعام. كوزبەن كورگەن جوقپىن، قولمەن ۇستاپ العان جوقپىن دەرسىز. تولارساقتان ساز كەشكەن حالىق قاشان وڭادى. جەمقورلىق بىتەدى دەپ ايتا المايمىن. بىراق قاشان ازايادى. ولار وزدەرىمەن وزدەرى كۇرەسۋ كەرەك شىعار مۇمكىن.
5. ءدىننىڭ تارماقتالۋى، تارماققا تارالعان ءدىندى نەگىزگى يدەيامىز وسى دەپ ۇستانۋشىلار، باسى بىرىكپەگەن قوعام، ءار ءتۇرلى تىلدە سويلەۋدى ءجون كورگەن ءبىر ەلدىڭ ازاماتتارى، جالپى العاندا بولىنبەگەن نارسە قالمادى. وسىلاردى ءبولدىرىپ الىپ جۇرگەن ۇكىمەت نەگە وسى ۋاقىتقا دەيىن يدەولوگيا ۇسىنا المادى. ءبىر ەلدىڭ ازاماتتارىمىز، بىراق تۇسىنىكتەرىمىز جەر مەن كوكتەي.
- دۇرىس ايتاسىز. سۇراقتارىڭىزعا جاۋابىن ءوزىڭىز بەرىپسىز. قوسارىم جوق.
- بەرىك ءىنىم امانسىڭ با؟ جۇمىسىڭا جەمىس تىلەيمىن! وسى ينتەرنەتتە ەلدىڭ اراسىنا ىرىتكى سالىپ جۇرگەن ەرمەك تويچيبەكوۆ دەگەنگە توقتاتۋ بولاما؟ وسى قالاي دەگەن دۇرىس ازاماتتاردى حالىققا ىرىتكى سالدىڭ دەپ سوتتادى، كەرەك دەسەڭ كەيبىرەۋلەرىن اتىپ تاستادى! الدە مىناۋ بيلىكتىڭ ادامى ما؟
- بۇل – تويچيبەكوۆتىڭ جەكە پىكىرى. بىراق ول ءوز كوزقاراسىنا جۇرتتى ەرتىپ، ەل ساياساتىنا قارسى شىعىپ جۇرسە، ونى سوتقا بەرۋ كەرەك. ول ەلدىڭ تاۋەلسىزدىگىنە، اۋماقتىڭ تۇتاستىعىنا، مەملەكەت قۇرىلىسىنا نۇقسان كەلتىرۋمەن اينالىسىپ جۇرگەنىن ايعاق رەتىندە جاۋاپقا تارتقان ءجون. بۇنى دۇرىستاپ سوتقا بەرەتىن ادام بولماي ءجۇر! ەلدىڭ ەلدىگىن مويىنداماي جۇرگەنىن ايىپتاپ، باسقاعا ساباق ەتۋ قاجەت، بولدى. بۇلار از ەمەس، ولارمەن ايتىسۋدىڭ كەرەگى جوق.
- بەرىك مىرزا 2016 جىلعى پرەزيدەنت سايلاۋى بولا ما، قالاي ويلايسىز؟ بولا قالعان جاعدايدا بۇكىل قازاق اتىنان داۋىسقا تۇسەتىن ناعىز ازامات شىعادى دەپ ويلايسىز با؟
- شىعۋى مۇمكىن، بىراق ونى بۇكىل حالىق قولدايتىنىنا كۇمان بار.
- بەكە، شىنىڭىزدى ايتىڭىزشى، ءسىزدى بيلىكتەن نە ءۇشىن قۋدى؟ "التىنبەكتىڭ جولىن جالعاستىرۋشى شاكىرتى" دەپ پە، الدە مۇنىڭ باسقا سەبەبى بار ما؟ ساياساتتاعى ۇستازىڭىز التەكەڭنىڭ "قايتا قارالعان" سوتى ءوتتى قاسكەلەڭدە. بۇعان قاتىستى نە ايتاسىز؟ راحمەت!
التىنبەك سارسەنبايۇلىنىڭ شاكىرتتەرىنىڭ ءبىرىسىز. ول كىسى تۋرالى مىنەزدەمە بەرىڭىزشى.
التاي
- وكىنىشكە وراي، التىنبەك سارسەنبايۇلىنىڭ ارۋاعى تاعى دا ساياسي ويىنعا اينالىپ جاتقانىنا قاتتى قىنجىلتادى. بۇل توپتاردىڭ ءوزارا جاعالاسىنا التەكەڭنىڭ ارۋاعىن قاتىستىرۋى – جاقسى نارسە ەمەس. جيرەنىشتى جايت. بۇل سوتتىڭ بولماعانى جاقسى ەدى.
2013 جىلى 12 ناۋرىزدا «ەگەمەن قازاقستانعا» ارقالىق اكىمى رەتىندە بەرىلگەن سۇحباتىمدا ۇستازدارىڭ كىم دەگەن ساۋالعا بەرگەن جاۋابىمنىڭ تولىق جاريالانباعان ءماتىنى: «...ۇلكەن ساياساتقا ارالاسۋىمدا التىنبەك سارسەنبايۇلىنىڭ ىقپالى زور بولدى. ۇستانىمى بەرىك، ادىلدىكتىڭ تۋىن جەلبىرەتە ۇستاپ وتكەن بەلگىلى مەملەكەت قايراتكەرى ۇلتىمىزدىڭ وتكەنى مەن بۇگىنگىسىنە تۋرا، بۇكپەسىز قاراۋعا ۇيرەتتى. ساياساتتىڭ اق پەن قاراسىن اجىراتۋعا ۇيرەتتى».
- بەرىك، ءسىز قازىرگى پرەمەر - مينيستر س.احمەتوۆكە قانداي تۋىستىق قاتىناستاسىز؟ ءبىر كەزدە س.احمەتوۆ تەمىرتاۋدا قالاسىندا اكىم بولعاندا ءسىز ورىنباسارى بولدىڭىز، سوڭعى 5 جىلدا جەزقازعان، ارقالىق قالالارىنىڭ اكىمى، قاراعاندى وبلىسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى بولىپ ىستەپ ۇلگەردىڭىز. ءسىزدى سۇيرەيتىن كىم؟
- مەملەكەتتىك جۇيەدەن كەتىپ، قازىر قانداي ىسپەن اينالىسىپ ءجۇرسىز؟
- ول كىسىنىڭ تۋىسى بولسام، مەنى «سۇيرەپ» جۇرگەن بىرەۋ بولسا، بۇگىنگىدەي ءبىر جىلعا جۋىق جۇمىسسىز وتىرماس ەدىم. كەزىندە، 24 جاسىمدا پرەزيدەنتىڭ جانىنداعى قازاقستاننىڭ ستراتەگيالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى بولىپ تاعايىندالعاندا، ۇجىمدا مەنى ديرەكتوردىڭ ء(و.ت.قاسەنوۆتىڭ) تۋىسى دەپ ويلاپتى. 26 جاسىمدا التىنبەك سارسەنبايۇلى ءار ءتۇرلى لاۋازىمدارعا قويىپ، قاسىنا ەرتىپ جۇرگەندە دە ارامىزدا ءبىر تۋىستىق جاقىندىقتى ىزدەگەن كىسىلەر بولدى. شىن مانىندە بۇل ازاماتتار مەنىڭ ۇستازدارىم! س.ن.احمەتوۆ ءوز شاكىرتى رەتىندە ماعان جاۋاپتىدا قيىن ايماقتارعا قىزمەت ەتۋ ءۇشىن جىبەردى، اقىلىن ايتتى. ال بۇگىنگى كۇنى ءوزىمنىڭ جەكە عىلىمي ىزدەنىستەرىممەن اينالاسىپ ءجۇرمىن.
- بەرىك اعا! ءسىزدىڭ تاريحشى ەكەنىڭىزدى قازۇۋ-دىڭ تۇلەگى ەكەنىڭىزدى ماقتان تۇتامىز! تاريح ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى ح. ءابجانوۆتىڭ قازاق تاريحىن روسسيا عالىمدارىمەن بىرلەسىپ زەرتتەۋ ارەكەتىنە جانە تمد ەلدەرىنىڭ ورتاق تاريحىنىڭ بولۋىنا قالاي قارايسىز؟
- بىرىنشىدەن، ورتاق تاريحىمىز بار ەكەنىن مويىندايمىز. مويىنداساق، ونى نەگە جازباسقا؟! ەكىنشىدەن، ءبىز ءبارىبىر الەمدىك تاريحتى، قۇرلىقتار تاريحىن وقيمىز. تۇركى ەلدەرىنىڭ تاريحى تۇركيادا جازىلعان، ول دا بار. ال مىناۋ تمد ەلدەرىنىڭ تاريحى بولسا، نەگە جازباسقا. بىراق ونى رەسەيگە جازدىرۋعا تۇبەگەيلى قارسىمىن. ال ەگەر قازاق تاريحىنداعى بوداندىق پەن شايىندى بولعانىمىز، اشارشىلىقتىڭ ءبارىن اشىپ كورسەتسە،نەگە جازباسقا. ول ءۇشىن اۋەلى تۇجىرىمداماسىن جازىپ، سوعان كەلىسۋ كەرەك. سوندا ءبىزدىڭ وتارلانۋ تاريحىمىز بەن ۇلتتىڭ تارتقان زاردابى انىق كورسەتىلۋى قاجەت. ونداي ورتاق تاريحتى مويىنداۋعا بولادى. تۇبىندە ەكى ەلدىڭ ارالىق تاريحى جازىلۋى كەرەك. ەكى بولەك تاريح جاقسىلىققا اكەلمەيدى. ەكى ەلدىڭ تاريحشىلارى ءبىر مامىلەگە كەلگەنى ءجون.
- سىزگە جانە قارين، ايدوس مىرزالارعا قاتىستى پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنە قىزمەتتىك حات كەتكەن ەدى. بۇل تۋرالى اقپارات دات گازەتىنىڭ بەتىندە دە جاريالانعان بولاتىن. وسىعان وراي، وسى حات تۋرالى نە دەيسىز؟ جانە وسى حات اۆتورلارىن تانيسىز با؟
ءسىزدى قىزمەتتەن ارانداتىپ كەتىرگەن اپ-داعى باعلان مايلىباەۆ دەگەن ەل ىشىندە ءسوز بار. ءسىزدى عانا ەمەس، ەرلان قاريندى، ارمان قىرىقباەۆتى دا سول ارانداتقان دەيدى. قانشالىقتى راس؟
- مۇنداي سىبىستى مەن دە ەستىدىم. انىعىن بىلمەدىم. بىراق بۇل ءبىر ادامنىڭ قولى دەگەنگە سەنبەيمىن. بۇل ماعان سوڭعى كەزدەگى ءبىر ءۇردىس سەكىلدى...
تەمىرتاۋ قالاسىندا جۇمىس جاسادىڭىز. سول تەمىرتاۋدىڭ اتى سامارقان بولاتىن. سامارقاندى تەمىرتاۋعا اۋىستىرعان ن.وڭداسىنوۆ ەدى. سول كىسىنىڭ اتىنا نەگە سول قالادا كوشە بەرگىزبەسكە. جوعارىدا بەرىلگەن ەكى سۇراققا جاۋاپ بەرەدى دەگەن ويدامىن. ىسىڭىزگە بەرەكە تىلەيمىن.
- كەلىسەم. قاتەلەسپەسەم، استانا قالاسىندا ول كىسىنىڭ ەسىمى كوشەگە بەرىلگەن.
- قايدا ءجۇرسىز، بەرىك باۋىرىم؟ بيلىكتەگى ات توبەلىندەي تەكتى قازاقتىڭ ءبىرى سەن ەدىڭ. بىراق سوندا شوعىرلانعان نەگىزىنەن ورىسقۇلدار كورە الۋشى ما ەدى سىزدەرلەيدەردى... ايتەۋىر قايدا جۇرسەڭ دە امان بول. ۇلتتىق مەملەكەتتىلىك ۇستانىمدارىڭا ارقاشان بەرىك بول!
قۇرمەتپەن، رۋزا. كەرەكۋدەن
- راقمەت، اپاي! اللا رازى بولسىن!
- الاش وردانىڭ 100 جىلدىعى كەلە جاتىر. مەملەكەت قانداي دايارلىق ىستەۋ كەرەك دەپ ويلايسىز؟
- مەملەكەتتىك باعدارلاما قابىلدانۋى قاجەت. استانا، الماتى قالالارىنىڭ تورىنە الاش ەسكەرتكىشىن دۇرىس قويا الماي ءجۇرمىز. سەمەي قالاسى مەن قاراعاندى وبلىسىن ەسەپكە الماعاندا، ۇلت كوسەمى اليحانعا ەش جەردە لايىقتى ەسكەرتكىش ورناتىلمادى. مىنە، وسى ولقىلىق الاشوردانىڭ مەرەيتويىندا جويىلاتىن شىعار.
الاش تۇلعالارىنىڭ ەسىمى كوشە اتتارىنا، ەلدى مەكەندەرگە تولىققاندى بەرىلمەي كەلە جاتىر. تىڭ زەرتتەۋلەر كەرەك، ارنايى فيلمدەر جاسالۋى قاجەت. الداعى مەرەيتويدا بۇل ماسەلەلەر دە شەشىمىن تابادى دەپ ۇمىتتەنەم.
- داۋى بىتپەگەن ميرزويان كوشەلەرى (قازاقستاننىڭ ءار قالاسىندا بار) تاۋەلسىزدىكپەن بىرگە جاساي بەرە مە؟ مۇنى اۋىستىرۋدى استانا ونومكومى شەشكەنىمەن، بەكىتەتىن ءماسليحات ءۇنسىز...
- ۇلتتىق رۋح، نامىس جەتپەيدى. ال ءبىز كوشەگە شىعىپ تالاپ ەتپەيمىز...
بەرىك مىرزا، مىنا ماسەلەلەرگە بايلانىستى ءوز پىكىرىڭىزدى ءبىلدىرۋىڭىزدى جانە ءوز ۇزەڭگىلەستەرىڭىزدى كۇش بىرىكتىرىپ، ىسكە اسىرىلۋىنا ات سالىسۋلارىڭىزدى سۇرايمىن:
1. ءبىلىم جۇيەسىندە "ورىس ادەبيەتى" ءپانىنىڭ ورنىنا "شەتەل ادەبيەتى" ءپانىن ەنگىزۋ، ورىس ادەبيەتىن ونىڭ ءبىر بلوگى رەتىندە عانا قامتۋ. ەشبىر ەل وزگەنىڭ ادەبيەتىن جاپاتارماعاي وقىپ جۇرگەن جوق. "ورىس ادەبيەتى" - بۇل كەڭەستىك كەزەڭ ءپانى.
2. قازاق فاميليالارىنا "-تەگى" جۇرناعىن قوسۋعا ادىلەت ورگاندارىنىڭ رۇقسات بپەرۋىنە قول جەتكىزۋ. ەڭ دۇرىسى وسىنداي نۇسقا ەكەنى ايدان انىق ەمەس پە!
3. استانا اتاۋىن الاشوردا دەپ وزگەرتۋ. ماعىنالىق جاعىنان دا قازاقتىڭ استاناسى دەگەن جاقىن عوي. ايتپەسە، استانا (ستوليتسا) دەگەن جالقى ەسىم ەمەس، جالپى ەسىم عوي.
- ۇسىنىستارىڭىزدى قولدايمىن. تەك استانا اتاۋىن «اق وردا» نەمە «ەل وردا» دەپ اۋىستىرعان دۇرىس شىعار. ال «الاش» ەسىمىن الاشوردا استاناسى بولعان سەمەيگە ۇسىنۋ كەرەك دەپ ويلايمىن.
سوڭى
Abai.kz
