ءبىلال قۋانىش. قازاق «اتا جاۋىن» اتاسىنداي كورىپ ءجۇر
جالپى جۇرتقا توپىراق شاشقىمىز كەلمەيدى، بىراق، «ورمان» اتانعان ورىستىڭ وزگە جۇرتقا ەمەس، تۋرا قازاقتىڭ وزىنە ىستەگەنىن تام-تۇمداپ قانا سانامالاپ كورەيىكشى.
جالپى جۇرتقا توپىراق شاشقىمىز كەلمەيدى، بىراق، «ورمان» اتانعان ورىستىڭ وزگە جۇرتقا ەمەس، تۋرا قازاقتىڭ وزىنە ىستەگەنىن تام-تۇمداپ قانا سانامالاپ كورەيىكشى.
- 1847 جىلى قازاقتىڭ سوڭعى حانى كەنەسارىنىڭ ء«ولىمىن» ساۋدالاپ، باس سۇيەگىن «ىدىس» قىلعان كىم؟
- 1921-1922 جىلدارى 2 ميلليون قازاقتى ولىمگە بايلاعان كىم؟
- 1928 جىلى «تاركىلەۋ» ناۋقانىندا قازاقتىڭ 40 ميلليون باس مالىنىڭ تۋ-تالاقايىن شىعارىپ، «اشارشىلىقتى» اكەلگەن كىم؟
- 1931-1933 جىلدار ارالىعىندا 2 ميلليون قازاقتى جانازاسىز جەر جاستاندىرعان كىم؟
- ويداعىسىن ويدا، قىرداعىسىن قىردا قىرىپ، 600 مىڭ قازاقتى شەتەل اسىرىپ قۋعان كىم؟
- 1937-1938 جىلدارى ءاليحان بوكەيحانوۆ، احمەت بايتۇرسىنوۆ، مىرجاقىپ دۋلاتوۆ باستاعان الاش زيالىلارىن قويشا باۋىزداعان كىم؟
- 1950 جىلى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ اۋداندارىن وزبەكستانعا باسى ءبۇتىن بەرە سالعان كىم؟
- 1954 جىلى تىڭ يگەرۋ دەيتىن جەلەۋمەن 2 ميلليونعا جۋىق توزعان توبىردى قازاق دالاسىنا توككەن كىم؟
- 1986 جىلى قازاقتىڭ ورىمدەي جاستارىن يتكە تالاتىپ، مۇزعا توڭدىرىپ، ۇلىن قورلاعان، قىزىن زورلاعان كىم؟
- يادرولىق پوليگون سالىپ، مىڭ سان «قۇبىجىق» بالانىڭ دۇنيەگە كەلۋىنە سەبەپشى بولعان كىم؟
ءوتىڭىز جارىلىپ كەتسەدە ايتايىق، ول – ورىس. ال باسى باۋداي كەسىلگەن – مەنىڭ، سەنىڭ، ونىڭ اتا-باباسى. تاۋەلسىزدىك ءۇشىن جانىن تارك ەتكەن سول قاسيەتتى بابالاردىڭ ۇرپاعى بۇگىندە «اتا جاۋىنىڭ» تىلىندە سويلەپ، «تابانىن جالاپ»، ادال ء«يتى» بولىپ ءجۇر.
ءسوزىمىز دالەلدى بولسىن. تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ ەل تىزگىنىن ۇستاعان شەنەۋنىكتەرى 90 پايىز ورىس تىلىندە سويلەيدى. ىشكى-سىرتقى ءىس-قاعازدارى شىن مانىندە ورىس تىلىندە جۇرىلەدى. قازاق بالالارى مەكتەپ تابالدىرىعىن اتتاي سالا، ءتىپتى، بالاباقشادان باستاپ، ورىستىڭ ءتىلى مەن ادەبيەتىن ۇيرەنەدى.
«اۋەمىزدى قورعاۋ» ءۇشىن توبەمىزدەن ورىستىڭ ۇشاعى ساڭعىرادى. تەرريتوريامىزدىڭ كەز كەلگەن جەرىندە اسكەري سىناق جاسايتىن دا، پروتون ۇشىراتىن دا – ورىستار. ۇلتىڭدى ۇلت دەمەي، جەرىڭدى مەنىكى دەپ مەملەكەتتىك دۋماسىنان دا ءتىل قاتاتىن سولار.شەكارامىزدان نە كىرىپ، نە شىعاتىنىن دا ورىس بەلگىلەيدى. ەندى 17 ساۋىردەن باستاپ، ەكونوميكامىز دا باسى ءبۇتىن ورىستىڭ «ويىنشىعىنا» اينالماق.
مىنە، ءبىزدىڭ «ماڭگىلىك دوسىمىز»، «ستراتەگيكالىق ارىپتەسىمىز» ورىستىڭ كەيپى. ارينە، ورمان ورىستىڭ ءبارى وسىنداي دەپ بايلام جاساۋعا بولماس. دەگەنمەن تاريحتىڭ اتى – تاريح. ول تاسقا باسىلادى، جەل مۇجىگەنمەن تابى وشپەيدى.
«شۇكىر، 23 جىلدان بەرى تاۋەلسىز ەلمىز» دەرسىز. ەڭ الدىمەن XXI عاسىرداعى بوداندىقتىڭ قالاي بولاتىنىن باعامداپ الىڭىزشى. بۇل قىلىشپەن باسىڭدى شاۋىپ الىپ، قىزىڭدى كۇڭ، ۇلىڭدى قۇل ەتەتىن XIX عاسىردىڭ ار جاعى ەمەس، زەڭبىرەكتەن وق اتىپ، وكوپتا جاتىپ سوعىساتىن XX عاسىر ەمەس.
اۋىزىڭداعى ءتىلىڭ وزىڭدىكى بولماسا، كوگىلدىر جاشىكتەن كورەتىنىڭ «كوك كوز» بولسا، قولىڭداعى اقشاڭنىڭ قۇنىن باسقالار بەلگىلەسە، شەكاراڭنان نەنىڭ كىرىپ، كىمنىڭ شىعاتىنى جات جۇرتتىڭ قولىندا بولسا، جانارى جاۋدىرەپ ءۇش قازاقتىڭ بىرەۋى شەتەلدە جۇرسە، «اتا جاۋىڭ» تۋرا جەرىڭنىڭ ورتاسىندا ويناق سالىپ اسكەري سىناق جاساپ جاتسا، زىمىران ۇشىرىپ، حالقىڭدى ۋعا تويدىرىپ جاتسا قاي جەرىڭ تاۋەلسىز؟ قاي ميىڭمەن بودان ەمەسپىن دەپ ايتاسىڭ؟
بۇل ورىستىڭ تەك قازاققا جاساعان ۇشان تەڭىز «جاقسىلىقتارىنىڭ» بىرنەشەۋى عانا. ال وزگە جۇرتقا كورسەتكەن وكتەمدىگىن الەم كورىپ وتىر. گيتلەردىڭ ءىزباسارى «پۋتلەردىڭ» قياناتىن ساناۋ – اناۋ-مىناۋ ماتەماتيكتىڭ قولىنان كەلمەيدى.
سول باياعى قازاقى داستۇرمەن ايتار اقىلىمىزدا جوق ەمەس. نە، وسى بەتىڭمەن ورىستىڭ قۇشاعىنا قۇلاپ، قۇلاق كەستى قۇلى بول. نە ەسىڭدى جيىپ، ەتەگىڭدى قىمتا. «بالەلى جەرگە بارماعىڭدى تىقپا، تىرناعىڭ قالادى». كىرگەن تەسىگىڭنەن شىق. قاعار ەسىگىڭدى انىقتا.
الاشتىڭ قىبىلاسى اراق ساسىعان، كوزى شەگىر، ءوزى جەمىر، قىزىندا قىلىق، ۇلىندا ۇرىق جوق تەكسىز جۇرت ەمەس.
بايقاعان بولارسىز، ماقالانىڭ اۋانىنداعى «ورىس» - بۇگىنگى رەسەي. ال ءوزىمىزدىڭ «قازاق-ورىستارعا» ايتارىمىز، كەشە اش-جالاڭاش بولىپ كەلىپ، بۇگىن تويعان ەكەنسىڭ. ەندەشە، شاڭىراققا قاراپ، باقىتىڭدى قازاقتىڭ تىنىشتىعىنان ىزدە. نانىڭدى تاپ، ۇرپاعىڭدى ءوسىر. بىراق «ساتقىندىقتان» اۋلاق بول. 300 جىل رەسەيدىڭ وعىنان ولمەگەن قازاقتى ەندى ەشكىم قىرىپ تاۋىسا المايدى. الاش ەلى ۇناماسا اتاجۇرتتارىڭىزعا قايتۋعا ەشكىم كەدەرگى بولمايدى. مۇنداي «پىكىردى» سوڭعى كەزدەردى وزدەرىڭىزدە ءجيى ەستىپ جۇرگەن بولارسىزدار. ويتكەنى ميلليونداعان تاۋەلسىز قازاق ۇرپاعى كەلە جاتىر. ولار كۇنى ەرتەڭ-اق سولتۇستىكتى قازاققا، وڭتۇستىكتى عاجاپقا تولتىرادى.
مەنىڭشە، ءاربىر قازاققا وسى سوزدەردى اشىق ايتىپ، قازاقستاننىڭ باياندى تاۋەلسىزدىگىنە كۇمان كەلتىرەندەردىڭ كۇدىگىن ەرتە سەيىلتكەنىمىز ءجون شىعار.
ۋكراينا – وگىز، قازاقستان – بۇزاۋ دەسەك تە، ولار ورىستىڭ جاقىن تۋىسى، ءبىز جاتپىز. ءبىر انىعى:
الاش تۋى استىندا،
كۇن سونگەنشە سونبەيمىز.
ەندى الاشتى ەشكىمنىڭ
قورلىعىنا بەرمەيمىز!
P.S.
مىنا سۋرەتتەگى ءسابي قىز – مۇمكىن ءسىزدىڭ اناڭىزدىڭ اناسى بولار. مۇمكىن و دۇنيەدە اللا تاعالادان ورىس جۇرتىنا قارعىس تىلەپ جاتقان بولار. سول جاۋىز رەسەيدەن ىرگەڭدى اۋلاققا سالىپ، الىستان «سىيلاسپاساڭ»، قۇشاعىڭداعى بالداي بالاپانىڭ ءدال وسى سۋرەتتەگى كۇيدى كەشپەسىنە ەش كەپىلدىك جوق. 1931 جىلى دا رەسەي ءبىزدىڭ ايىرىلماس دوسىمىز بولاتىن.
Abai.kz
