«مەن ءبىر كۇنى ولاردى ۇمىتسام، قۇداي، سەن مەنى ۇمىت!»

بۇل ءسوزدى پولياكتىڭ ازاتتىق سۇيگىش اقىنى ادام ميتسكەۆيچ ارعى عاسىردىڭ باسىندا ايتقان. ءوز ۇلتىن ورىس وتارىنان بوساتۋ جولىندا جانىن قيعان دوستارى تۋرالى ايتىپ ەدى. ونىڭ ويىنشا وتاننىڭ ازاتتىعى ءۇشىن كۇرەسىپ، جان قيعان باتىرلارىن ءار پولياك ءبىلۋى، ونى قاي زامان، قانداي كەز بولسا دا، پولياكتىڭ ءار ۇرپاعى ەستە ۇستاۋى كەرەك ەكەن. ماڭگىلىك مەملەكەت قۇراتىن ماڭگىلىك ۇلتتىڭ بالاسى سويتەتىن كورىنەدى

ءبىز شە؟

بەرىك ابدىعالي ەسىمىن تىزگەن الاشتىڭ مىڭ اسكەرىنەن ءسىز نەشەۋىن بىلەسىز؟

«ءوزىڭ ايتشى» دەسەڭ، اتامەكەنىم تارباعاتايدان شىققان 6-7 كىسىنى ويلانباستان اتايمىن. جاكۋلا كۇشىكۇلى، يتباەۆ ەرەجەپ، وتىنشى ءالجان، ءابىلماجىن ءتۇسىپۇلى، عازەز قالبان، مىرزاسادىق قۇربانعاجى… دەپ.

«ولار كىم؟»، دەسەڭ:

جاكۋلا 1880-1885 جج. ومبى فەلدچەرلىك تەحنيكۋمىن تاۋسىپ، اسكەري دارىگەر بولدى. پرجەۆالسك گۋبەرنياسىنىڭ حاتشىسى دەڭگەيىنە جەتتى. 1909 جىلى ءبارىن تاستاپ، تارباعاتايعا ورالىپ، بولىس بولىپ، ەل-جەرىنىڭ ەسەسىن قورعادى. 1913 جىلى «قازاقتى جەكە مەملەكەت جاساۋعا تالپىندى» دەپ ءىستى بولدى. ول - اق وتارشىدان امان قالعانمەن، قىزىل وتارشىنىڭ قىرىنا ءىلىندى. شاۋەشەككە ءوتىپ، ساياسي ارەكەتىن سوندا جالعاستىردى. الاش قايراتكەرلەرىن سوندا شاقىردى. 1933 ج. جاسىرىن بارعان نكۆد جانسىزدارى شاۋەشەكتە اتىپ كەتتى.

يتباەۆ ەرەجەپ 1920 جىلدىڭ العاشقى جارتىسىندا قازاقتىڭ رەسەيمەن شەكتەسەتىن سەگىز مىڭ شاقىرىمدىق شەكاراسىن ولشەپ، سىزىپ شىققان ءۇش كىسىنىڭ ءبىرى. ول ۇشەۋ - ءالىمحان ەرمەكوۆ، ءۋاليحان تاناشەۆ، ەرەجەپ يتباەۆ. ولار احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ باسشىلىعىندا بولدى. ءاليحان بوكەيحانوۆتىڭ سوزىنە قۇلاق استى.

وتىنشى ءالجان الاش اسكەرىنىڭ قولباسشىسى. قاسىق قانى قالعانشا بەرىلمەدى. قىزىلدارمەن سوڭىنا دەيىن سوعىسىپ، ازاتتىق ءۇشىن جانىن پيدا ەتتى. ءازيز ءتانى تارباعاتايدىڭ كۇنگەي بوكتەرىندەگى زەڭبىرەك وعىنان قۇلاعان تامنىڭ استىندا قالدى.

ءابىلماجىن ءتۇسىپۇلى كوكەسى جاكۋلانىڭ قامقورلىعىمەن ۆەرنىيدا مەكتەپ وقىدى. 1912-1917 جج. ۆارشاۆا ۆەتەرينار ۋنيۆەرسيتەتىن تاۋىستى. قايتا ورالىپ، الاش قوزعالىسىنا ارالاستى. كەڭەس وداعى ورناعان سوڭ، قازىرگى قاپىلانبەكتەگى ۆەتەرينار تەحنيكۋمىن قۇردى. ءوزى دوسسەت ەدى. 1936 ج. «كىشى الاش ورداشى» دەگەن قىلمىسپەن ەرتاي ەرمەكوۆ ەكەۋى بىرگە اتىلدى. ەرتاي ول — ءالىمحان ەرمەكوۆتىڭ ءىنىسى ەدى.

عازيز بەن مىرزاسادىق — ەكى دوستىڭ ەكەۋى دە الاش اسكەرىنىڭ وفيتسەرى. ونى ءبىز ب.ابدىعاليدىڭ كىتابىنەن كوردىك. مىرزاسادىقتىڭ قىزى ءنازيپانىڭ جيعان-تەرگەن جازبالارىنان بىلدىك. ولار قىزىلدار كەلگەندە ءبىرى - سەمەيدىڭ اتقارۋ كوميتەتىن، ەندى ءبىرى - سوتىن باسقارىپتى. 1928-30 جج. ەكەۋى دە شاۋەشەككە ءوتىپ، ونداعى قازاقتارعا مەكتەپ اشۋمەن مىقتاپ اينالىسىپتى. سول جاقتىڭ جەرلىك بيلىگىمەن كەلىسىپ، حالقىن ساۋاتتاندىرۋعا قۇلشىنىپتى. ون جىلدا جۇزدەگەن مەكتەپتىڭ اشىلۋىنا، الاشتىڭ وقۋلىعىن، ءتول جازۋىن ول ەلدە ورنىقتىرۋعا كۇشىن، ءىسىن بەرىپتى. ونداعى ەكى ميلليون قازاقتىڭ كۇنى بۇگىنگە دەيىن بايتۇرسىنۇلى جازۋىن قولداناتىنى سونان.

ءبىز بۇنىڭ ءبارىن قايدان بىلدىك. ىزدەۋشىسى بولعاننان بىلدىك. ەستە ساقتاۋشىسى بولعاننان، ەسكە سالۋشىسى بولعاننان بىلدىك.

سونداي اتا-بابا رۋحىن قۇلشىنا ىزدەۋشىنىڭ ءبىر – اسقار ەدى. وسى تولعانىس تا اسقاردى ەسكە الۋدان تۋدى.

2012-13 جج. اسقار جاكۋلين تارباعاتاي اسىپ، اقسۋاتقا ساپارلاپ، اتاسى جاكۋلانىڭ ءىزىن شالعان. ومبىعا كىسى جىبەرىپ، مۇراعات اقتارعان. كىتاپتار شىعارىپ، دەرەكتى فيلمدەر ءتۇسىرتىپ، وبلىس اۋقىمىنداعى الامان شارالار ۇيىمداستىرىپ، جاكۋلا رۋحىن جارىققا شىعارعان.

ءبىز سول ءبىر تاريحي شارالاردىڭ ارقاسىندا جاكۋلانى عانا ەمەس، ونىڭ دوسى يتباەۆ ەرەجەپتى، ءابىلماجىندى، شالىمبەتوۆتەردى بىلدىك. جاكۋلانىڭ قىزى عازيزا مۇحاممەتجان تىنىشباەۆقا تۇرمىسقا شىققانىن، ولاردان ۇرپاق قالعانىن بىلدىك.

اسقار ارامىزدا جوق. ول قايتقالى دا ون جىلعا تايادى. ال وسى جىلداردا جاكۋلانى ەسكە الۋ شاراسى تولاستاعان جوق. ونىڭ جارى ءجاينا مەن ۇرپاقتارى الاششىل اتاسىنا ارناپ جىل سايىن نەشەمە شارا وتكىزەدى. سونىڭ ءبىرى - ءبىلىم مينيسترلىگىمەن بىرلەسىپ، ورتا مەكتەپ وقۋشىلارى اراسىندا شىعىس قازاقستان وبلىسى بويىنشا جىل سايىن وتەتىن حيميا، بيولوگيا وليمپياداسى. باي-باعلان بولۋ ءبىر باسقا، بابا مۇراتىن ۇستانۋ - ول ءبىر باسقا ەكەن عوي.

كەشەلى-بەرى اياۋلى باۋرىم اسقار جاكۋلين تۋرالى ويلاپ ءجۇردىم. قاراشانىڭ 7 ءسى ونىڭ تۋعان كۇنى بولاتىن. ول — اتاسى جاكۋلانى ۇرپاق ساناسىنا ورنىقتىرا وتىرىپ، ەڭ ماڭىزدىسى - ۇرپاق جادىنا ۇلى بابالارىنىڭ ارمان-مۇراتىن دا بىرتىندەپ ءسىڭىرىپ كەلەدى ەكەن.

ءسىز دە قولىڭىزدان كەلگەنىنشە ءسويتىڭىز. ءبىز الاش ازاماتتارىن ۇمىتقان كۇنى ولاردىڭ ۇلى ماقسۇتتارىن دا ۇمىتامىز. ەل بولۋ ءۇشىن دە ەركىندىك اڭساعان ەرلەرىمىز ەسىمىزدە تۇرسىن.

ءسىز، ءسىزدى ايتام... الاش ارىستارىنان كىمدى بىلەسىز؟ بالاڭىز شە؟

الماس احمەتبەكۇلى

Abai.kz