حالىق ۇنىنە قۇلاق اسار كۇن قايدا؟!...
«مەنەن كەيىن ءتىپتى جامان بولادى...» دەگەن ەدى. كەتكەن كىسى. كەتكەن كىسى ءوز بيلىگىنىڭ جەكە اۋلەتىنە قانشالىقتى وڭتايلى، حالىققا قانشالىقتى وپاسىز بولعانىن ءبىلدى، ارينە. بىراق، كەلەر بيلىكتىڭ بۇدان دا ناشار بولاتىنىن اۋليەدەي بولجاپ كەتكەنگە ۇقسايدى...
ادام اتاۋلى كەلەر كۇنگە دەگەن ۇمىتپەن ءومىر سۇرەتىنى – زاڭدىلىق. كەتكەن كىسىنىڭ تاربيەسىن كورگەنىن، ءتالىمىن العانىن، سونىڭ پارمەنىمەن بيلىككە كەلگەنىن بىلسەك تە، كەلگەن كىسىدەن كوپ ءۇمىت كۇتكەنىمىز راس. استانانىڭ اتىن قايتارعاندا، اتا زاڭىمىزعا وزگەرىس ەنگىزگەندە «ا-قۇدايلاپ» قۋانعانىمىزدى نەسىنە جاسىرامىز. الەمدىك دەڭگەيدە قىزمەت جاساپ، حالىقارالىق ديپلوماتيانىڭ جىلىگىن شاققان، بىرنەشە ءتىلدى ەركىن مەڭگەرىپ، اۋزى دۋالى ايتۋلى تۇلعارالمەن دامدەس-پىكىرلەس بولعان قالامگەردىڭ بالاسى عاسىرلار بويى تاعدىر تاۋقىمەتىن تارتىپ، قاسىرەت كورگەن حالقىنا تىرەۋ بولار، ازاتتىق پەن اقيقاتتىڭ اق جولىنا اپارار دەپ جورامالداعان ەدىك. جىل سايىنعى جولداۋلارىنا دەمىمىزدى الماي سۇيسىنە قۇلاق ءتۇرىپ، قۇرىلتايلاردا ۇلتتى ۇيىستىرۋ جايلى ايتقاندارىن قۇران سوزىندەي تامسانا تىڭداپ كەلە جاتقانىمىز دا اقيقات. الايدا...
... الايدا، ءسوز بەن ءىستىڭ قابىسپاي جاتقانىن كورۋ ءۇشىن اۋليە بولۋدىڭ قاجەتى جوق شىعار. حالىق كۇن وتكەن سايىن كەدەيلەنىپ، تۇرمىس تاۋقىمەتى قاراپايىم ادامداردى قاجىتىپ تاستاعانىن كىمنەن، نەسىنە جاسىرامىز؟! بيلىك ءوزى ويدان شىعارىپ العان «قيال الەمىندە» ءومىر ءسۇرىپ، ال قاراشا جۇرت كىمنەن قولداۋ تابارىن بىلمەي، اڭىراپ قالعانى – بۇگىنگى كۇننىڭ اقيقاتى.
وزگەسىن قويا تۇرىپ، «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» دەگەن قۇران سوزىندەي اۋەزدى تىركەسكە كەلەيىكشى. كىم شىعارسا دا – كوڭىلگە قونىمدى، قۇلاققا جاعىمدى، قارا تاستى دا جىبىتەر ءسوز ەمەس پە؟! «جاڭا قازاقستان»، «ادىلەتتى قازاقستان» دەگەن جالپىلاما ۇعىمنان كورى بىزگە جاقىنىراق، كۇنەلىكتى تىرلىگىمىزدە كومەك بولار ۇتىمدى ۇران ەكەن دەپ جۇرتشىلىقپەن بىرگە قۋاندىق. ءۇمىتىمىزدىڭ پىلتەسىنە تىڭ لەپ كەلگەندەي كۇي كەشتىك. «ە، باسە! سولاي بولسا كەرەك-ءتى!» – دەپ جۇرەگىمىز ءلۇپىل قاقتى. الايدا، سودان بەرى حالىقتىق باستامالارعا، جۇرتشىلىقتىڭ جانايقايىنا قۇلاق ءتۇرىپ، ماسەلەنى كوپتىڭ پايداسىنا شەشكەن بيلىكتى كورە المادىق. كورمەدىك.
ماسەلەن، ەل ىشىندە ەڭ كوپ تالقىعا سالىنىپ، قاراپايىم تۇرعىنداردىڭ نارازىلىعىن تۋدىرعان «ۋتيلسبور» دەگەن نەگىزسىز سالىقتىڭ نەمەن اياقتالعانىن بارشالارىڭىز جاقسى بىلەسىزدەر. «جوق! الىنبايدى!» – دەدى «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن» بيلىك. شەندىلەر ءاربىر بەس قازاقتىڭ تورتەۋى قارىزعا بەلشەسىنەن باتىپ، تاپقان-تايانعانى سول كولىكتى الۋ ءۇشىن راسىمدەگەن نەسيەسىن تولەۋدەن اسپاي جاتقانىنا، ميلليونداعان وتباسى ءبىر جالاقىدان ەكىنشى جالاقىعا دەيىن ءىلدالدالاپ كۇن كورىپ جۇرگەنىنە پىسقىرعان دا جوق. كەزىندە ءبىر اۋلەتتىڭ قالتاسىن قامپايتۋعا جۇمىس جاساعان قۇيتىرقى ءتاسىل، الدا دا مونوپوليستەردىڭ مۇددەسىنە قىزمەت ەتە بەرەتىن بولادى! سورلاعان حالىق سول سورلاعان قالپى. «ال، نە ىستەيسىڭ؟! قىلارىڭدى قىلىپ ال!» – دەگەندەي كەيىپتى كوردىك!
«ايدالادا جاتقان قۇيرىق. بۇل نە دەگەن باتپان قۇيرىق» دەۋشى ەدىك بالا كەزىمىزدە ءبىر جايعا تاڭ قالعاندا. بۇل جولى جوعارىدا وتىرعان ءبىر «دانىشپاننىڭ» باسىنا قازاقستاننىڭ بارلىق ايماقتارىندا ساعات ءتىلىن بىردەي ەتۋ تۋرالى «عاجاپ» يدەيا كەلە قالىپتى. ايتىلدى – جاسالىندى! بۇل قالاي بولار ەكەن دەدىك، اۋەلىدە. كوپ ۇزاماي-اق بۇل باستامانىڭ كوپتەگەن «اتتەگەن-ايلارى» بار ەكەنى بايقالدى. بۇرىندارى كەشكىسىن جۇمىستان كەلگەننەن كەيىن ءبىر-ەر ساعات اۋلاداعى شارۋالارىن ءبىتىرىپ، باۋ-باقشالارىن رەتتەپ الاتىن تۇرعىندار ەندى ءىڭىر ەرتە تۇسەتىندىكتەن قيمىلداي الماي قالدى. كوشەلەر مەن كەڭسەلەردە، تۇرعىن ۇيلەردە جارىق ەرتە جاعىلىپ، مەملەكەت قالتاسىنا قاجەتسىز سالماق سالىناتىنى ءوز الدىنا بولەك اڭگىمە. ول-ول ما، تۇنگى تورتتەر شاماسىندا تاڭ اتىپ كەتەتىندىكتەن، جارىقتا جاتىپ ۇيرەنبەگەن اعايىندار ەرتە ويانىپ الىپ، ايكەزبەدەي (لۋناتيك) بولمەلەردى ارالاپ جۇرەتىن ادەت شىعارىپ الىپتى دەيدى بىلەتىندەر. ەلىمىزدىڭ شىعىسىن مەكەندەيتىن ءبىر قاۋىم ەل قىسقى كۇننىڭ قىسقارۋىنا بايلانىستى شاڭقاي تۇستە كەش باتىپ كەتەدى دەپ بايبالامعا سالىپ جاتىر. تاياۋدا ءبىر توپ ءماجىلىس دەپۋتاتىنىڭ وسىعان بايلانىستى مالىمدەمە جاساعانىن كوزىمىز شالدى. ساعات ءتىلىنىڭ بىرەگەيلەنۋىنە قارسىلىق تانىتقان داۋىستار ەلىمىزدىڭ ءار شالعايىنان ەستىلىپ جاتىر. «جوق! بولمايدى!» دەدى تاياۋدا بيلىكتەگى جاۋاپتى لاۋازىم يەلەرى.
قازاقستاندا زەينەت جاسىنىڭ ۇلعايۋىنا بايلانىستى ماسەلە كوتەرىلگەندە ءبىر جاس ءمينيسترىمىز «پاتامۋشتا... پاتامۋشتا...» دەپ ابدەن كۇلكىگە قالعانىن كورىپ ەدىك. ال، مىنالار، ءبىرىنىڭ اۋزىنا ءبىرى تۇكىرىپ قويعانداي: «ءبىر ساعات ارتىق ۇيىقتايسىڭدار...» – دەگەننەن جاڭىلار ەمەس. «وي، اعايىن، قاجەت بولسا ەرتەرەك جاتىپ، ۇيقىمىزدى قاندىرىپ الامىز عوي، ساعات ءتىلىن تىرشىلىگىمىزگە ءتيىمدى ەتىپ، كەرى قايتارىڭدارشى؟!» – دەگەن حالىقتىڭ جانايقايىن قۇلاقتارىنا ءىلىپ جاتقان بيلىكتى بايقامادىق. «ال، نە ىستەيسىڭ؟! قىلارىڭدى قىلىپ ال!» – دەگەندەي تاعى دا...
مادەنيەت – ماجبۇرلەۋدەن قالىپتاسىپ، ۋاقىت وتە كەلە ءومىر ءسۇرۋ داستۇرىنە اينالاتىنىن بارشامىز بىلەمىز. وسى ورايدا، جول ءجۇرۋ ەرەجەسىن بۇزعان جۇرگىزۋشىلەرگە، قوعامدىق ورىندا شىلىم شەككەن، بىرەۋدى بالاعاتتاعان، جەرگە تۇكىرگەن ازاماتتارعا ايىپپۇل سالۋ – ساناعا سياتىن ارەكەت. الايدا، جۇگەنسىزدەردى جاۋاپقا تارتۋدىڭ وسى ءتۇرىن بيۋدجەتكە قاراجات ءتۇسىرۋ قۇرالىنا اينالدىرىپ، اتتاپ باسقانىڭ ءۇشىن ايىپپۇل تولەۋ بەلەڭ الىپ بارا جاتقانداي! الماتىدا اۆتوكولىكپەن كوشەگە شىققان سايىن ايىپپۇل ارقالاپ كەلەتىن بولعانبىز. بۇعان بيلىكتىڭ بەرەر جاۋابى بىرەۋ عانا: «جول ءجۇرۋ ەرەجەسىن بۇزبا، سوندا قالتاڭا دا سالماق تۇسپەيدى!» سولايى سولاي عوي، الايدا، مۇنداعى قايشىلاسقان كولىك پەن كەپتەلىستەردە جازا باسپاي، جاڭىلماي ءجۇرۋدىڭ ءوزى ءبىر قيامەت. اسىرەسە، كورۋ-ەستۋ قابىلەتتەرى باسەڭسىپ، تەز شەشىم قابىلداۋ، شالت قيمىلداۋ ارەكەتتەرى باياۋلاعان جاسى ۇلعايعان جاندار ءۇشىن كۇن سايىن جاڭادان قويىلىپ جاتقان بەينەباقىلاۋ كامەرالارىنا تۇسپەي ءجۇرۋ – سول قيامەتتىڭ قىل كوپىرىنەن وتكەنمەن بىردەي بولىپ بارادى. ال، كەلەر جىلدان باستاپ ايىپپۇلدىڭ قۇنى ەسەلەپ ارتاتىنى تىرشىلىك اتاۋلىدان تۇڭىلدىرە تۇسۋدە. «اينالايىندار-اۋ، ەندىگى ءتىرى جۇرگەنىمىز ءۇشىن دە ايىپپۇل تولەيتىن شىعارمىز؟!» – دەگەن جۇرتشىلىقتىڭ جانايقايى تاعى دا ەسكەرۋسىز قالۋدا.
بۇل جازبامىزدا ءبىز حالىق اراسىندا ءجيى ايتىلىپ جۇرگەن، كۇندەلىكتى تىرلىگىمىزگە قاتىستى كەيبىر ماسەلەلەردى عانا ءسوز ەتتىك. ال، مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مۇشكىل كۇيى، ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ جۇتاڭ جاعدايى، تىرشىلىكتىڭ بارلىق سالالارىنا مەڭدەپ ەنىپ العان جەمقورلىق،تەڭگەنىڭ قۇنسىزدانۋى مەن باعانىڭ شارىقتاپ ءوسۋى، قاراپايىم ادامدى بىلاي قويعاندا، تانىمال تۇلعالاردىڭ وزدەرى اسا مارتەبەلى اكىمدەردىڭ الدىنا كىرە الماي جۇرگەندىگى – جەكە تاقىرىپقا جۇك بولار دۇنيە.
سوڭىنان ايتارىمىز، حالىق جالاڭ ۇراندار مەن جىلتىر سوزدەردى جالاۋ ەتىپ، جالپى جۇرتتى مازاققا اينالدىرۋ اياقتالاتىن، بيلىكتىڭ شىن مانىندە حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن زاماندى سارىلا كۇتىپ ءجۇر. كەۋدەمىزدەگى ءۇمىت وتى تالماۋسىراپ جانۋدا. اينالايىن، بيلىك، سونى ءوشىرىپ الماڭدارشى؟!
قۋات قايرانباەۆ
Abai.kz
