سەرگەي لاۆروۆ، جەتپىس بەسكە كەلگەن جاسىنا قاراماستان (1950 ج. 21 ناۋرىز),  رەسەي فەدەراتسياسى سياقتى تەرريتوريالىق الىپ مەملەكەتتىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى قىزمەتىن تابانى تايماي 2004 جىلدىڭ 9‑ناۋرىزىنان اتقارىپ كەلەدى. ول ماسكەۋ قالاسىنىڭ تۋماسى. سول قالادا ء№607‑شى اعىلشىن ءتىلىن تەرەڭدەتە وقىتاتىن مەكتەپتى، 1972 جىلى مگيمو‑نى ءبىتىرىپ، اعىلشىن، سينگال، فرانتسۋز ءتىلىن مەڭگەرگەن ديپلومات ديپلومىن العان. ءارتۇرلى ديپلوماتيالىق قىزمەت اتقارىپ، 1992 جىلى العاش رەت رف ءسىم ورىنباسارى بولدى. كەيىن وسى مەكەمەنى باسقارۋدى ءوز قولىنا الدى.

وتىرىكتى ويدان قۇراستىرۋ دا ‑ ونەر

ءيا، ونىڭ بۇل مينيسترلىككە باسشى بولىپ كەلۋى كەزى رەسەي پرەزيدەنتىنىڭ ەۋروپادا، سونىڭ ىشىندە گەرمانيادا «جاڭا تيپتەگى پروگرەسسشىل پرەزيدەنت» دەگەن اتاعى جەر جارىپ تۇرعان كەز ەدى. سوندىقتان، شەت تىلدەردى جەتىك مەڭگەرگەن س.لاۆروۆتىڭ دا باتىستاعى وبرازى جاعىمدى قالىپتاستى. تەك قانا، 2008 ج. پۋتين ميۋنحەندەگى قاۋىپسىزدىك كونفەرەنتسياسىندا سويلەگەن سوزىندە ءوزىنىڭ سسسر سياقتى الىپ مەملەكەتتىڭ كۇيرەۋىن «تەڭدەسى جوق اپات» دەپ اتاپ، قازىرگى رەسەيدىڭ ەندى كسرو‑نىڭ فۋنكتسيونالدى مىندەتتەرىن اتقارۋى ونىڭ «تاريحي ميسسياسى» دەگەن سارىندا سويلەگەن سوڭ عانا، باتىس بۇدان تىكسىنىپ قالدى. بىراق، ول رف مەن ەۋروپا اراسىنداعى ەكونوميكالىق جانە وزگە قاتىناسقا ەش كەدەرگى بولعان جوق – رەسەي گرۋزياعا شابۋىل جاساسا دا، ونى ەۋروپا ەلەۋسىز قالدىردى... ودان وزگە «پريدنەستروۆە» بار، ونىڭ الدىنداعى «ەكىنشى \شەشەن سوعىسى» بار – ولار دا تاسادا قالا بەردى...  مىنە، س.لاۆروۆتىڭ «وتىرىگى» وسى كەزدەردەن باستالاتىن بولسا كەرەك، ءسىرا... سودان بەرگى ۋاقىتتاردا قانشاما «وتىرىكتەردى» ويدان قۇراستىرۋ، ونى اسپەتتەپ، ادەمى قاعازعا وراپ، سىرتقى الەمگە جەتكىزە ءبىلۋ  ۇلكەن ونەر بولسا  – س.لاۆروۆ وسى «ونەردى» دەر كەزىندە يگەرە ءبىلدى.

2014 جىلى ۋكراينا حالقى قازاقستان پرەزيدەنتى نازارباەۆتىڭ «يدەياسىنان» تۋعان،  كەيىن نازارباەۆ، پۋتين جانە لۋكاشەنكو بىرىگىپ «ايالاپ ومىرگە اكەلگەن» ەۆرازەو‑ىنا «ءوز ەركىمەن» كىرۋدەن باس تارتىپ، «ۇشتىك» ويلاماعان جەردەن ۋكراينانىڭ پرورەسەيشىل پرەزيدەنتى يانۋكوۆيچكە قارسى مايدان جاسادى. اقىرى، حالىق ءوز دەگەنىنەن تانباعان سوڭ، يانۋكوۆيچ رەسەيگە قاشىپ كەتتى. ال، وعان وكپەلى لاۆروۆ الەمگە «تاريحي ادىلەتتىلىك» تۋرالى كەزەكتى شوۋدى ۇسىندى. ناتيجەسىندە قىرىم تۇبەگى اننەكتسيالاندى. كەلەسى كەزەكتە ۋكراينانىڭ ەكى وندىرىستىك وبلىستارى دونەتسك مەن لۋگانسك «حالىقتىق مەملەكەتتەرى» پايدا بولا كەتتى... ول ءۇشىن دە س.لاۆروۆ «رف‑نىڭ بۇعان ەش قاتىسى جوق» دەگەن ءمالىم ەتتى. ونىڭ وسى ءسوزدى بۇۇ مىنبەرىنەن تالاي رەت قايتالاپ ايتۋىنا تۋرا كەلدى. الەم اڭ‑تاڭ: «كوز باسقانى كورىپ تۇر، قۇلاق باسقانى ەستىپ تۇر» دەپ... مىنە، الەمدىك ساياساتتا «وتىرىك» وسىلاي شىڭدالادى ەكەن... وتىرىك ايتساڭ دا – «وتىرىكتى ‑ شىنداي، شىندى – قۇداي ۇرعانداي» ەتىپ ايت دەگەندەي...

س.لاۆروۆتىڭ ءبىر مالىمدەمەسىندەگى ءبىرىنشى وتىرىك

سونىڭ ءبىرى كۇنى كەشە ورىن الدى. رف اشقان سوعىستان «جان الىسىپ، جان بەرىسىپ» جاتقان ۋكراينا وتكەن اپتادا رەسەيدىڭ كروپوتكينسكايا دەپ اتالاتىن مۇناي ايداۋ ستانساسىنا ءوزىنىڭ دروندارىمەن سوققى بەردى. ناتيجەسىندە، كتك مۇناي قۇبىرى جارتىلاي ىستەن شىعىپ، ودان وتەتىن مۇناي كولەمى ازايدى. بۇل، ارينە، وسى قۇبىردا ۇلەسى بار قازاقستانعا دە، ونىڭ ەكونوميكاسىنا دا كەرى اسەرىن تيگىزەتىنى انىق. ەندى قازاقستان مۇنايى ەكسپورتى ءبىر جارىم ايعا 30%‑عا قىسقاراتىن بولدى. بىراق، بۇل قۇبىردان رەسەي دە ءوزىنىڭ ترانزيتتىك ۇلەسىن الىپ وتىر ەمەس پە؟ ەندەشە، قازىرگى سوعىس جاعدايىندا «قۇبىر قىزمەتىنەن» تۇسكەن اقشا سول سوعىستى قامتاماسز ەتىپ جاتقان جوق پا؟ بىراق، س.لاۆروۆ وعان ايىلىن جيماستان كەزەكتى وتىرىگىن قۇراستىرىپ، «وعان رەسەيدىڭ ەش قاتىسى جوق. ۋكراينا بۇل جولى بىزگە ەمەس، قازاقستاننىڭ مۇناي ينفراقۇرىلىمىنا شابۋىل جاسادى» دەەەپ وتىر...

ال، شىن مانىسىندە كتك كونسورتسيۋمى قۇرىلعاننان بەرى، ونىڭ اكتسيالارى بىرنەشە مەملەكەتتەر مەن كورپوراتسيالارعا بولىسكە سالىنعان، ولار: «ترانسنەفت» كومپانياسى ارقىلى رەسەي – 24%، رەسەيلىك لۋكويل – 12,5%، كتك كومپاني – 7%، قازاقستان قازمۇنايگاز كومپانياسى – 19%، شەۆرون (اقش) – 15%. مىنە، وتىرىكتىڭ كوكەسى وسى جەردە بولىپ تۇر. رەسەي پايىزدىق تۇرعىدا كتك اكتسيونەرلەرى كوشىن باستاپ تۇر. ودان وراسان زور پايدا تاۋىپ وتىر. سول سەبەپتى، رەسەي ءوز تەرريتورياسىنداعى كتك اۋماعى قاۋىپسىزدىگىن ءوزى تولىقتاي قورعاپ، وعان كەپىلدىك بەرۋى ءتيىس ەدى. ەگەر، ول اۋماقتا فورس‑ماجورلىق جاعداي ورىن السا، كىنالى تاراپ وتەماقى تولەۋى ءتيىس زاڭ بويىنشا...

س.لاۆروۆ وسى «اقيقاتتان» قاشىپ، وعان ۋكرايندەردى كىنالاماقشى. سەبەبى، ولار اتقىلاۋشى جاق. بىراق، سولاي بولعان كۇننىڭ وزىندە، قازاقستاننىڭ وعان ەش قاتىسى جوق – ول نەگە زيان شەگۋى ءتيىس؟ ەگەر، رف ۋكرايناعا سوعىس جاريالاسا، وندا ول كتك جەلىسىنە نەگە اۋە قورعانىسىن ورناتپاعان؟ كىم ول جەرگە پۆو كۇشتەرىن قويىپ، كتكنى كىم قورعاۋى ءتيىس؟ كتكدا ۇلەسى بار اقش پا، الدە باسقا ما؟

س.لاۆروۆتىڭ وسى مالىمدەمەدەگى ەكىنشى وتىرىگى

س.لاۆروۆ وسىعان دەيىن دە « «رەسەي ۋكرايناعا سوعىس اشتى دەپ كىم ايتىپتى، ءبىز ۋكرايناعا سوعىس اشقان ەمەسپىز» دەپ تالاي مارتە بۇۇ جانە باسقا حالىقارالىق وتىرىستاردا ايتتى. ونداعى وتىرعان جۇرت بۇل «قۇداي ۇرعانداي وتىرىككە» شىداي الماي، تۇتاس ورىندارىنان تۇرىپ، زالدى تاستاپ شىعىپ كەتكەن كەزدەرى دە بولدى... ەندى مىنە، «ءبىز ەشقاشان ۋكراينانىڭ ەنەرگەتيكا سالاسىن اتقىلاعان ەمەسپىز» دەيدى، بەتى بۇلك ەتپەي...

ولاي بولسا، جاقىندا «ءبىز ازەربايجان ۇشاعىن دا اتقىلامادىق» دەگەن سىڭايعا اشۋلانعان ازەربايجان نە سەبەپتەن رف وتىرىگىنە جاۋاپ رەتىندە ۋكرايناعا 1 ملن دوللارعا ەلەكتر ءوندىرۋشى گەنەراتورلارىن جىبەرەدى؟ ەگەر، ۋكراينا ەنەرگەتيكا جۇيەسى امان ساۋ بولسا، وندا ولارعا گەنەراتورلاردىڭ قاجەتى قانشا؟ گەنەراتوردى ازەربايجان عانا ەمەس، بۇكىل ەۋروپا ەلدەرى جىبەرىپ جاتىر عوي – نەگە؟

سونىمەن، وسى وتىرىك از بولسا، كەشە عانا س.لاۆروۆ ساۋد ارابيا بارعان اقش‑پەن كەلىسسوز ساپارىندا «ءبىز ۋكرايناعا سوعىس اشقان جوقپىز» دەپ گۋ دەگىزدى... سوندا ول وندا نەمەنەگە باردى – «سوعىس اتىسىن قالاي توقتاتامىز» دەگەن اقش ۇسىنىسىن تالقىلاۋ ءۇشىن ەمەس پە؟

تۋ، س.لاۆروۆتىڭ وتىرىگى شىڭىراۋ سياقتى ەكەن – ءتۇبى كورىنبەيدى عوي، ءتۇبى جوق!..

Abai.kz