ۋكراينا-رەسەي سوعىسىنا بايلانىستى كەلىسسوز نە بولىپ جاتىر؟ بۇگىن Bloomberg باسىلىمى اقش-تىڭ ۋكراينا-رەسەي سوعىسىن اياقتاۋعا قاتىستى بەيبىت جوسپارى تۋرالى جازدى. اقش ەۋروپاعا ۋكراينا مەن رەسەي اراسىندا ۇرىس قيمىلدارىن توقتاتۋ جانە بەيبىت كەلىسىم جاساۋ پروتسەسى ىسكە اسسا، ماسكەۋگە سالىنعان سانكتسيالاردى جەڭىلدەتۋدى ۇسىنۋدا. بۇل ماسەلە پاريجدە وتكەن تالقىدا كوتەرىلگەن ەكەن. پاريجدە كەزدەسۋ كەشە وتكەن ەدى.

اقش ۇسىنعان جوسپاردا رەسەيدىڭ باقىلاۋىنداعى ايماقتار ماسكەۋدىڭ باقىلاۋىندا قالاتىنى ايتىلعان. ال كيەۆتى ناتو-عا قوسۋ جاعى قاراستىرىلمايدى. رەسەيدىڭ باقىلاۋىندا قالعان وككۋپاتسيالىق ايماقتاردى الەمدىك قاۋىمداستىق مويىندامايدى جانە ول «وككۋپاتسيالىق ايماق» ستاتۋسىندا قالماق. ۇرىس قيمىلدارىن توقتاتۋ بويىنشا كەلىسىم جاسالسا، ۋكرايناعا باتىس ەلدەرى قاۋىپسىزدىك كەپىلدىگى حاتتاماسىن ۇسىنۋدى ويلاستىرۋدا. الايدا ونىڭ قانداي سيپاتتا بولارى بەلگىسىز. مىنە، Bloomberg جازعان ماقالادا وسىلاي جازىلعان.

بۇل دەگەنىمىز نە؟ بۇل سوعىستى اياقتاۋ ەمەس، بۇل ۇرىس قيمىلدارىن توقتاتۋ. رەسەي وككۋپاتسيالاپ العان ايماقتى ۋكراينا رەسەيدىكى دەپ مويىندامايدى، ال ۋكراينا ءوزىنىڭ زاڭدى ايماعىندا تۇرعان جەردى (دونەتسك، حەرسون، زاپوروج، لۋگانسك بولىكتەرى) رەسەي "بىزدىكى" دەپ سانايدى. رەسەي ونى زاڭسىز پسەۆدورەفەرەندۋمدا ءوزىنىڭ كونستيتۋتسياسىنا قوسىپ قويعان. رەسەي مەدياسىندا ۇلتشىلدارى "حەرسون، زاپوروج قالالارى مەن ايماقتارى ۋكراينا وككۋپاتسياسىندا جاتىر" دەگەندى ءجيى ايتاتىن بولادى. قىسقاسى بۇل ۇرىس قيمىلدارىن ۋاقىتشا توقتاتۋ دەگەنگە كوبىرەك كەلەتىن سياقتى. ال ونىڭ ءتۇبى قايتا سوعىسقا اكەلۋى مۇمكىن. بالكىم ترامپ اكىمشىلىگى كەتكەن سوڭ، بالكىم 10 جىلدان كەيىن، بالكىم 20 جىلدان كەيىن. ترامپ اكىمشىلىگىنىڭ قازىرگى ۇسىنىسى ء"بىز تۇرعاندا سوعىسپايسىڭدار، ءبىز كەتكەن سوڭ بىلگەنىڭدى ىستە" پوزيتسياسىنا كوبىرەك ۇقسايدى. بۇل ءبىر جاعىنان ۋكرايناعا قاجەت ۇسىنىس. اسكەر جاساقتاۋعا، قورعانىس پوزيتسيالارىن قۇرۋعا، قارۋ-جاراقتى كوبەيتۋگە جانە ميليتاريزاتسيا جولىنا تۇسكەن ەۋروپا دا الداعى 4-5 جىلدا كوبىرەك قارۋ بەرە الاتىن الەۋەتكە يە بولادى. سەبەبى ەۋروپا قارۋ-جاراق ءوندىرىسىن ۇلعايتۋدا. ماسەلە مىنادا: رەسەي بۇل ۇسىنىستى قابىلداي ما، الدە، حەرسون، زاپوروج، دونەتسك وبلىستارىن تولىق وككۋپاتسيالاعانعا دەيىن ۇرىستى جالعاستىرا ما؟ مەنىڭ ويىمشا رەسەي تاراپى ءداپ قازىر توقتاۋعا قۇلىقتى ەمەس. ماسكەۋ مايدان دالاسىنداعى ينيتسياتيۆانى تولىق ءوز قولىمىزعا الدىق دەگەن كوزقاراستا. حەرسون، زاپوروج، دونەتسك وبلىستارىن تولىق وككۋپاتسيالاماي، توقتامايمىز دەۋى دە مۇمكىن.

ول ءۇشىن كەلىسسوزدەردى سوزىپ، مايدان دالاسىندا شابۋىلدى جالعاستىرا بەرمەك. الايدا رەسەي ءۇشىن ول وڭايعا سوقپايدى. حەرسون، زاپوروج ىسپەتتى قالالاردى الۋ ءۇشىن كەمى جىل كەتەدى. بۇل ءىرىلى-ۇساقتى وزگە اۋىلدار مەن قالاشىقتاردى قوسپاعاندا.

ترامپ جاڭا عانا ءسوز سويلەدى. بىلاي دەيدى: «ءبىز بۇل سوعىستى توقتاتۋعا تىرىسىپ جاتىرمىز. ەگەر قانداي دا ءبىر سەبەپپەن قوس تاراپ كەلىسىمدى كۇردەلەندىرسە، بۇرا تارتسا، وندا ءبىز «سەندەر ناعىز جاۋىز، اقىماق ادامسىڭدار دەيمىز دە، بۇل ىستەن شىعامىز». بىراق وعان جەتە قويماسپىز دەپ ۇمىتتەنەمىن.

قازىر مەن سوعىستى اياقتاۋعا تالپىنىستى كورگىم كەلەدى. مەنىڭ ويىمشا سول تالپىنىستى كورىپ وتىرمىن. ەكى تاراپتان دا. بۇل بايدەننىڭ سوعىسى ەدى عوي. مەن بۇل ىسكە كىرىسكەنىمدە جۇرت «بۇل ەندى ترامپتىڭ سوعىسى» دەپ جاتتى. جوق، بۇل مەنىڭ سوعىسىم ەمەس. بۇل بايدەننىڭ سوعىسى. بۇل سوعىس باستالماۋى كەرەك ەدى. تۇسىنەسىز بە؟! ەشكىم ەشكىممەن ويناپ وتىرعان جوق. ءبىز بۇل سوعىستى توقتاتۋعا تىرىسىپ جاتىرمىز. بىزدە شىنايى مۇمكىندىك بار دەپ سانايمىن. قازىر بارلىعى دا شەشۋشى ساتكە جاقىنداپ قالدى»، - دەيدى اقش پرەزيدەنتى.

بۇل جەردە مىنا سوزدەرگە اسا ءمان بەرۋ كەرەك دەپ سانايمىن: «بۇل ىستەن شىعامىز» (ياعني كەلىسسوزدەن كەتەمىز), «بۇل بايدەننىڭ سوعىسى».

ياعني، كەلىسسوز ۇزاققا سوزىلىپ، ناتيجە بەرمەسە، ترامپ كىنانى قوس تاراپقا يتەرىپ، كەلىسسوزدەن شىعىپ، ۋكرايناعا اسكەري كومەكتى توقتاتۋى مۇمكىن. شىندىعىندا قازىر اقش-تان ۋكرايناعا كەلىپ جاتقان قارۋ-جاراقتىڭ ءبارى بايدەن اكىمشىلىگى بەرگەن قارۋ-جاراقتار. ترامپ اكىمشىلىگى جاڭا اسكەري كومەك پاكەتىن جاريالاعان ەمەس، جاريالامايتىن دا سياقتى.

سوعىستى توقتاتا الماعانىن ترامپ «بۇل بايدەننىڭ سوعىسى ەدى» دەۋ ارقىلى، ءوزىن وزگەنىڭ سوعىسىن توقتاتۋعا ۇمتىلعان بىتىمگەر رەتىندە كورسەتىپ، ول بىتىمگەرلىك ميسسياسىنىڭ ءساتسىز بولعانىنا رەسەي-ۋكراينانى ايىپتاۋى مۇمكىن. ال ۋكراينانى قولداۋ ماسەلەسىن ەۋروپاعا قاراي ىسىرا سالۋى عاجاپ ەمەس. وندا بۇل ۋكراينا ءۇشىن قيىن بولماق. سەبەبى اقش-تىڭ بروندى تەحنيكالارىن، سپۋتنيكتىك بارلاۋى مەن اۋە قورعانىس جۇيەسىنە قاجەتتى زىمىراندارىن، زىمىران شابۋىلىن ەسكەرتۋ جۇيەسىن ەۋروپا تولىق الماستىرا المايدى.

وسىعان دەيىن ترامپ «كەلىسسوزگە كەدەرگى تاراپقا قىسىم جاسايمىز» دەگەن ەدى. ۋكراينا ۇرىس قيمىلدارىن توقتاتۋعا بىردەن كەلىستى، كەلىسپەي وتىرعان رەسەي. الايدا ترامپتىڭ رەسەيگە قارسى ارەكەتى بايقالمايدى. مەنىڭ ويىمشا ايدىڭ سوڭىندا كوپ دۇنيە بەلگىلى بولادى. ترامپ رەسەيگە قىسىم جاساي ما (ياعني سانكتسيانى كۇشەيتىپ، رەسەيدىڭ مۇنايىنا قىسىمدى ارتتىرۋ), اقش كەلىسسوزدەن شىعا ما، الدە ونى جالعاستىرا ما، ەۋروپا ۋكراينانى قانشالىقتى قولدايدى، مىنە وسىنىڭ ءبارى اي سوڭىندا ايقىندالا باستايتىنداي.

رەسەيلىك اقپارات كوزدەرى «ۋكراينا پاسحاداعى كەلىسىمدى بۇزىپ، دونەتسكتى اتقىلادى» دەگەندى جاپپاي جازۋدا. قالاعا راسىمەن شابۋىل جاسالدى ما؟ جاسالسا، كىم جاسادى؟ ۋكراينا ما؟ ارانداتۋ ما؟ ول جاعى ازىرگە بەلگىسىز.

جالپى بۇل «پاسحا كەلىسىمى» دەگەن پۋتين ايتقانداي گۋمانيتارلىق ماقساتتا ەمەس، مەديالىق ماقساتتا جاسالعان دۇنيە. گۋمانيتارلىق ماقساتتا شەشىم قابىلدانۋى ءتيىس بولسا، ناۋرىز ايىندا «ۇرىستى 30 كۇنگە تولىق توقتاتۋ» تۋرالى اقش-تىڭ ۇسىنىسىن پۋتين قابىلداۋى ءتيىس ەدى. ول ۇسىنىستى ۋكراينا قابىلداعان، الايدا رەسەي ءالى قابىلداعان جوق.

باتىستىق مەديادا نە جازىلۋدا؟ مىسالى ءمۇيىزى قاراعايداي سايتتار بىلاي دەپ جازۋدا. Sky News: «پاسحا كەلىسىمىن ۇسىنۋ ارقىلى پۋتين ءوزىن بىتىمگەر ەتىپ كورسەتۋدە»، WSJ: «پاسحادا ۇرىستى توقتاتۋ ۇسىنىسىن جاساۋ ارقىلى پۋتين ديپلوماتيالىق جەڭىسكە جەتتى»، CNN: «ءپۋتيننىڭ پاسحا كەلىسىمى ۋكراينا ءۇشىن قيىندىقتار تۋىنداتۋى مۇمكىن، سەبەبى ترامپ سوعىستى توقتاتۋعا ماسكەۋ ەمەس، كيەۆ كەدەرگى دەگەن ۇستانىمدى قۋاتتاي باستاۋى عاجاپ ەمەس»، The New York Times: «رەسەي پاسحا كەلىسىمى ارقىلى كەلىسسوزدەرگە اشىق ەكەنىن اڭعارتۋدا» جانە باسقانى جازۋدا.

ياعني، ءپۋتيننىڭ بۇل شەشىمى مايدان دالاسىندا ەشتەڭەنى وزگەرتپەسە دە، مەديالىق ەففەكتىسى بايقالۋدا. كەلىسىمدى جاريالاۋدىڭ دا ماقساتى سول ەدى. رەسەيدىڭ ۇرىستى توقتاتۋعا دايىن ەكەنىن ءسوز جۇزىندە اڭعارتۋ جانە سول ارقىلى ترامپ اكىمشىلىگىندەگى وسى سوعىسقا قاتىستى رەسەيشىل كوزقاراستى ۇلعايتۋ. ويلاعاندارى ىسكە استى ما، جوق پا، ونى جاقىن ارالىقتا كورەمىز. ترامپ ادەتتەگىدەي ءبىر-ەكى تۋيت جازۋى ءتيىس.

وسىعان دەيىن «كۋرسك وبلىسىندا ۋكراينا اسكەرى مىڭداپ قورشاۋدا قالدى»، «ۋكرايناعا ۇشىپ بارا جاتقان 7 دروندى رەسەي ءوزى اتىپ ءتۇسىردى» دەگەن رەسەي اقپاراتى ترامپ اكىمشىلىگى تاراپىنان قولداۋ تاۋىپ، ترامپتىڭ، ۋيتكوففتىڭ اۋزىنان ايتىلعان ەدى. كەيىن بۇل اقپاراتتاردىڭ شىندىققا جاناسپايتىنىن تاۋەلسىز اسكەري ساراپشىلار، فرانتسيا جانە ۇلىبريتانيا بارلاۋ قىزمەتى دالەل-دايەكپەن كورسەتكەن سوڭ، ول جايلى ايتىلمايتىن بولدى.

اسحات قاسەنعالي

Abai.kz