گارۆارد ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ءارتۇرلى ءپان باعىتىنداعى عالىمدارىن بىرىكتىرەتىن جوباسى – Harvard Growth Lab اناليتيكتەرى "ەكونوميكاسىنىڭ كۇردەلىلىگى رەيتينگىن" (ECI) ءتۇزدى.

سونداي-اق، ساۋىردە وسى رەيتينگ نەگىزىندە 5 جىل قولدانىستا بولعان دۇنيەجۇزى ەلدەرىنىڭ "ەكونوميكالىق كۇردەلىلىك اتلاسى" جاڭارتىلدى.

سونىمەن، جەتەكشى عالىمداردىڭ پىكىرىنشە، بۇل اتلاستا ورتالىق ازيا ايماعىنىڭ شىن مانىندەگى ليدەرى رەتىندە وزبەكستان تانىلدى. ول ەكونوميكاسىنىڭ كۇردەلىلىگى، ديۆەرسيفيكاتسيالانۋى جونىنەن جاھاندىق رەيتينگتە 25-ورىنعا شىعانداي كوتەرىلدى.

"وزبەكستان سوڭعى جىلدارى حالىقارالىق دەڭگەيدە ۇزدىك سانالاتىن وزىق ءوسىمدى پاش ەتۋدە. ساراپشىلاردىڭ بايلامىنشا، وزبەكستان ەكسپورتى الەمدىك نارىقتا باسەكەگە قابىلەتتى بىردەن 162 ءونىم اتالىمىنا يە. بۇل ونىڭ الەمدىك نارىقتاعى زور الەۋەتىن راستايدى", – دەپ حابارلادى Harvard Growth Lab اناليتيكتەرى.

ەكونوميكالىق كۇردەلىلىك جونىندەگى الەمدىك رەيتينگتە وزبەكستان قايران قالدىرارلىق ءوسىم تانىتىپ وتىر.

ناتيجەسىندە، بيىل وزبەك ەلى جەر-جاھانداعى ەكونوميكالىق الەۋەتتى 145 مەملەكەتتىڭ ىشىندە 80-ورىنعا شىقتى.

ورتالىق ازيانىڭ وزگە ەلدەرىنىڭ كورسەتكىشتەرى كەلەسىدەي:

• قىرعىزستان – 59-ورىن،
• قازاقستان – 84-ورىن (بىردەن 6 پوزيتسياسىن جوعالتىپ، تومەن قۇلدىرادى),
• تاجىكستان – 124-ورىن (5 پوزيتسياعا جاقسارتتى),
• تۇرىكمەنستان – 126-ورىن (12 پوزيتسيا جوعالتتى).

الەم بويىنشا كوش باسىندا شۆەيتساريا، جاپونيا، سينگاپۋر، تايۆان مەن وڭتۇستىك كورەيا تۇر.

مۇندا ورتالىق ازيادا وسى كورسەتكىش بويىنشا قىرعىزستان وزىق تۇرعانداي كورىنەدى. سان بويىنشا سولاي. الايدا گارۆارد ساراپشىلارى ساپا بويىنشا مۇنى ۋاقىتشا قۇبىلىس سانايدى، ول رەسەيدىڭ سانكتسيادان قۇتىلۋىنا دەيىن عانا سوزىلۋى مۇمكىن.

ويتكەنى قىرعىز رەسپۋبليكاسىنىڭ ءبىر جىلدىق ەكسپورتى 3 ميلليارد دوللاردى قۇراعان. ونىڭ ىشىندە 45%-ىن قىرعىز جەرىنەن وندىرىلگەن التىن مەن باعالى مەتالداردىڭ كونتسەنتراتى ەنشىلەدى.

ودان كەيىنگى "تور-10" تاۋارلار تىزىمىندە ۇيالى تەلەفوندار، شەتەلدىك اۆتوموبيلدەر، مىس سىنىعى، تۇرمىستىق تەحنيكا سياقتى ونىمدەر جانە كومىر تۇر. 2023 جىلدان بەرى ولاردىڭ يمپورتى دا، ەكسپورتى دا كۇرت وسكەن.

بۇل جەردە رەسپۋبليكا وسى تىزىمنەن تەك مەتاللۋرگيا مەن كومىردى ءوزى وندىرەتىنى تۇسىنىكتى. ساراپشىلار قالعان ءونىمدى سانكتسياداعى رەسەي سۇر يمپورتپەن ەۋرازيالىق وداق مۇشەسى قىرعىزستان ارقىلى تاسيتىنىن ايتىپ ءجۇر.

سوندىقتان ناعىز كوشباسشىعا ءمان بەرگەن گارۆارد ماماندارى وزبەكستاننىڭ ەكسپورتى جىل سايىن ورتا ەسەپپەن 20,5% ءوسىپ وتىرعانىنا ەكپىن ءتۇسىردى.

بۇل دۇنيەجۇزىندەگى ۇزدىك كورسەتكىشتەردىڭ ءبىرى جانە قارقىنى وا ايماعىنداعى بارلىق ەلدەردەن الدەقايدا كوپ. سونىڭ ارقاسىندا ەل ەكونوميكاسى ورنىقتى ءوسىمدى پاش ەتىپ كەلەدى.

بۇل رەتتە وزبەكتىڭ شيكىزاتتىق ەمەس ەكسپورتى جىل سايىن ورتاشا 21,9%-عا ارتۋدا. بۇل الەمدىك ورتاشا دەڭگەيدەن كوپ جوعارى.

سوڭعى 5 جىلداعى ەكسپورتىنىڭ وسۋىنە ەڭ قوماقتى ۇلەس "ورتاشا وڭدەۋدەگى" ونەركاسىپتىك تاۋارلارعا تيەسىلى.

بارىنشا كۇردەلى ونىمدەرگە يە وندىرىستەر اراسىندا ءوسىم قارقىنى بويىنشا الدىڭعى ورىنعا ماشيناجاساۋ (89%), ونەركاسىپتىك جابدىق (77%), ەلەكتروتەحنيكا (59%) شىقتى.

وزبەك ەكسپورتى ءارتاراپتانا ءتۇستى جانە 5 جىلدا ەكسپورتتىق تاۋارلارى قاتارىنا جاڭا 67 ءونىم قوسىلعان.

"وزبەكستان ءتول ەكسپورتتىق پورتفەلىنە 67 جاڭا ءونىمدى قوستى جانە ولاردى جاھاندىق نارىققا جەتكىزۋدەن قوسىمشا 2,1 ميلليارد دوللار پايدا تاپتى. بۇل مەملەكەتتىڭ ديۆەرسيفيكاتسيالاۋ ستراتەگياسىنىڭ تابىستىلىعىن جانە ەلدىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىنىڭ ارتقانىن ايعاقتايدى. وسى جاڭا ونىمدەردىڭ ءوزى وزبەكستان حالقىنىڭ جان باسىنا شاققانداعى تابىسىن تاعى 59 دوللارعا ارتتىردى", – دەپ اتاپ ءوتتى Harvard Growth Lab ەكسپەرتتەرى.

امەريكالىق عالىمداردىڭ بايلامىنشا، وزبەكستاننىڭ ەكونوميكاسى 2033 جىلعا دەيىن كەم دەگەندە 5,6%-داپ ارتىپ وتىرادى. وسى ارقىلى ءوسىم قارقىنى بويىنشا الەمدەگى (!) №2-ءشى ەلگە اينالادى.

ايتسە دە، ودان كوپ بولۋى مۇمكىن: وزبەكستان جالپى ىشكى ءونىمى 2021 جىلى – 7,4%-عا، 2022 جىلى – 5,7%-عا، 2023 جىلى – 6%-عا، 2024 جىل قورىتىندىسىندا – 6,5%-عا ۇلعايدى. ياعني، امەريكالىق اناليتيك-زەرتتەۋشىلەر ساقتىق تانىتىپ بەلگىلەگەن 5,6%-دان الدەقايدا كوپ.

ورتالىق ازيانىڭ وزگە ەلدەرى ەكونوميكالارىنىڭ 2033 جىلعا دەيىنگى ءوسىمى بويىنشا بولجام كەلەسىدەي:

• تاجىكستان ءجىو-ءسىنىڭ ورتا ەسەپپەن جىل سايىنعى ءوسىمى – 4%،
• قىرعىزستاندا – 3,9%،
• قازاقستاندا – 3,6%،
• تۇرىكمەنستاندا – 2,7%.

گارۆارد عالىمدارى وزبەكستاننىڭ ءوز ەكونوميكاسىن قۇرىلىمدىق ترانسفورماتسيالاۋ باعىتىندا ۇزدىكسىز ىلگەرىلەپ كەلە جاتقانىن اتاپ ءوتتى. وسى ماقساتتا وزبەك ۇكىمەتى رەسۋرستاردى، قاراجاتتى اۋىل شارۋاشىلىعى سياقتى ونىمدىلىگى تومەندەۋ سەكتورلاردان ەلەكترونيكا، ماشيناجاساۋ سياقتى جوعارى ونىمدىلىكتى سالالارعا قايتا باعدارلاپ جاتىر.

مىسالى، قازىرگى كەزدە وزبەكستان كارتوپتى، بيدايدى، باسقا دا داقىلداردى وزىندە ءوسىرۋدى ازايتىپ، ولاردى قازاقستاننان، قىرعىزستاننان جانە تاجىكستاننان تاسيدى. ياعني، شيكىزاتتىق ەكونوميكادان كەتىپ، قوسىلعان قۇنى جوعارى ونىمدەرگە دەن قويدى.

گارۆارد ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ زەرتتەۋشىلەرى وزبەكستانعا "قازىرگىدەن دە كۇردەلى ونىمدەرگە كوشۋ بويىنشا رەكومەنداتسيالار" بەردى.

وندا الەمدىك نارىقتا كەڭ سۇرانىسقا يە 50 ۇزدىك جاڭا ءونىمنىڭ ءوندىرىسىن جولعا قويۋ ۇسىنىلدى. ولاردىڭ الەمدىك نارىعى 580 ميلليارد دوللاردى قۇرايدى.

بۇدان بولەك، جەڭىل ونەركاسىپتە جاھاندىق نارىعى 370 ميلليارد دوللار بولاتىن 29 تاۋار ءتۇرىن وزبەكستاننىڭ شىعارا الاتىن الەۋەتى بارى ايتىلدى.

بۇعان قوسا، وزبەك ەلىنە اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ 14 جاڭا تاۋار ءتۇرىن وندىرۋگە كوشۋگە كەڭەس بەرىلدى. سوندا قوسىمشا 117 ميلليارد دوللار تابىس تابا الادى.

Abai.kz