3 تامىز كۇنى الماتىدا قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ بۇۇ باس حاتشىسى انتونيۋ گۋتەرريشپەن كەزدەسىپ، كەلىسسوز جۇرگىزدى. بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى باس حاتشىسىنىڭ الماتىعا ارنايى كەلۋى – قازاقستاننىڭ وڭىرلىك جانە جاھاندىق دەڭگەيدەگى بەدەلىنىڭ ايقىن دالەلى. بۇل ساپار بۇۇ باس اسسامبلەياسىنىڭ 80-سەسسياسى الدىندا ءوتىپ وتىرعانىن ەسكەرسەك، ونىڭ سيمۆولدىق ءمانى عانا ەمەس، مازمۇندىق جۇگى دە زور ەكەنىن كورسەتەدى.

بارشاعا ايان، قازاقستان تاۋەلسىزدىك العاننەن كەيىن 1992 جىلدان بەرى بۇۇ مۇشەسى. سودان بەرگى ءۇش ونجىلدىقتا ەلىمىز جاھاندىق بەيبىتشىلىك، يادرولىق قارۋسىزدانۋ، كليماتتىڭ وزگەرۋىنە قارسى كۇرەس، ورنىقتى دامۋ سياقتى باعىتتاردا ناقتى باستامالار كوتەرىپ كەلەدى. قازاقستان بۇۇ اياسىندا بىرقاتار حالىقارالىق شارت پەن كونۆەنتسياعا قوسىلىپ، ءتۇرلى قۇرىلىمداردىڭ بەلسەندى مۇشەسىنە اينالدى. 2017-2018 جىلدارى ەلىمىز بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنە تۇڭعىش رەت تۇراقتى ەمەس مۇشە بولىپ سايلاندى. سول كەزدە بۇۇ باس حاتشىسى ءوز سوزىندە قازاقستاننىڭ الەمدى جاپپاي قىرىپ جوياتىن قارۋدان ارىلتۋ جونىندەگى جۇمىسىن جانە تاراتپاۋ جونىندەگى جاھاندىق كۇش-جىگەرىن مويىنداپ، جوعارى باعا بەردى.

قازاقستان بۇۇ-مەن اراداعى ىنتىماقتاستىقتى جاڭا دەڭگەيگە كوتەرىپ، جاھاندىق باستامالاردىڭ بەلسەندى قاتىسۋشىسىنا اينالدى. مۇنى پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ ءوزى بۇۇ جۇيەسىندە جوعارى لاۋازىمدى قىزمەت اتقارعان تاجىريبەسىمەن دە بايلانىستىرۋعا بولادى.

باس حاتشى گۋتەرريش بۇگىنگى كەزدەسۋدە اتاپ وتكەندەي، قازاقستان – بۇگىندە ديالوگ پەن تاتۋلىقتىڭ، بەيبىت مامىلەنىڭ سيمۆولىنا اينالعان ەل. يادرولىق قارۋدان ءوز ەركىمەن باس تارتۋ، حالىقارالىق فورۋمدار وتكىزۋ، ءتۇرلى تاتۋلىق الاڭىن ۇسىنۋ – وسى باعالاۋدىڭ نەگىزى. وسى تۇرعىدان العاندا، گۋتەرريش ساپارى قازاقستاننىڭ حالىقارالىق قاتىناستار جۇيەسىندەگى مارتەبەسىن تاعى ءبىر مارتە ايقىنداي تۇسكەن ماڭىزدى وقيعا ەكەنى ءسوزسىز.

ورنىقتى دامۋ ورتالىعى: ايماقتىق حابتىڭ الەۋەتى قانداي؟

 ساپار اياسىنداعى باستى جاڭالىق – بۇۇ-نىڭ ورتالىق ازيا مەن اۋعانستانعا ارنالعان ورنىقتى دامۋ ماقساتتارى جونىندەگى وڭىرلىك ورتالىعىنىڭ اشىلۋى.

بۇل باستامانى العاش رەت 2019 جىلى مەملەكەت باسشىسى ق. توقاەۆ بۇۇ باس اسسامبلەياسىنىڭ 74-ءشى سەسسياسىندا ۇسىنعان ەدى. ال ونىڭ قازاقستاندا ورنالاستىرۋ تۋرالى شەشىم – ەلگە دەگەن سەنىمنىڭ، گەوگرافيالىق جانە ساياسي ۇتىمدىلىقتىڭ ناتيجەسى.

«الماتىدا بۇۇ وڭىرلىك حابىنىڭ قۇرىلۋى – ەلىمىزدىڭ ماڭىزدى سىرتقى ساياسي جەتىستىگى. بۇل قازاقستاننىڭ حالىقارالىق ارەناداعى مارتەبەسى مەن بەدەلىن نىعايتىپ قانا قويماي، سونىمەن قاتار كوپجاقتى ديپلوماتيامىزدىڭ اۋقىمى مەن مۇمكىندىكتەرىن كەڭەيتۋگە ىقپال ەتەدى»، - قر پرەزيدەنتى جانىنداعى قسزي حالىقارالىق قاۋىپسىزدىك ءبولىمىنىڭ ساراپشىسى تەمىرلان ابۋعالي.

ساراپشىنىڭ ايتۋىنشا، جاڭا الاڭ ورتالىق ازيا مەن اۋعانستاندا بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ 17 تۇراقتى دامۋ ماقساتىنا قول جەتكىزۋ جولىنداعى كوپجاقتى كۇش-جىگەردى ۇيلەستىرۋ ورتالىعى رەتىندە قىزمەت ەتەدى. ونىڭ اياسىندا حالىقارالىق جانە وڭىرلىك مۇددەلى تاراپتار – ءوڭىر ەلدەرىنىڭ مەملەكەتتىك ورگاندارى، حالىقارالىق ۇيىمدار مەن قارجى ينستيتۋتتارى، جەكە سەكتور جانە ازاماتتىق قوعام وكىلدەرى – ءوزارا تاجىريبە الماسۋعا، تەحنيكالىق كومەك كورسەتۋگە جانە بىرلەسكەن جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋعا مۇمكىندىك الادى.

قازىرگى كەزدە قازاقستاندا تۇراقتى دامۋ ماقساتتارىن جۇزەگە اسىرۋ باعىتىندا ايتارلىقتاي ىلگەرىلەۋشىلىك بار. SDG Index ورنىقتى دامۋ جاھاندىق رەيتينگىنىڭ دەرەكتەرى بويىنشا سوڭعى بەس جىلدا قازاقستان يندەكسى شامامەن 71 باللدى قۇرايدى. 2024 جىلعى قورىتىندى بويىنشا قازاقستان 167 ەلدىڭ ىشىندە 66-ورىنعا يە بولدى.

بۇۇ باسشىسى اتاپ وتكەندەي، بۇگىنگىدەي كۇردەلى گەوساياسي جاعدايدا بۇل ورتالىق – ايماق كوشباسشىلارى اراسىنداعى بەرىك بايلانىستاردىڭ جان-جاقتى ەكونوميكالىق ينتەگراتسياعا قالاي ۇلاساتىنىن كورسەتەتىندەي الەۋەتكە يە.

قازاقستاننىڭ مۇنداي باستامالاردى العا تارتۋى – حالىقارالىق ارەناداعى بەدەلىنىڭ ارتۋىمەن تىكەلەي بايلانىستى. الماتى حابى – بۇۇ-نىڭ ورتالىق ازيا مەن اۋعانستانداعى ورنىقتى دامۋ ماقساتتارىن ۇيلەستىرۋگە ارنالعان العاشقى قۇرىلىم.

انتونيۋ گۋتەرريشتىڭ ايتۋىنشا، «بۇل ورتاق باسىمدىقتار مەن بىرلەسكەن شەشىمدەرگە نەگىزدەلگەن ورتالىق ازياداعى ىنتىماقتاستىقتىڭ جاڭا ءداۋىرىن بىلدىرەدى». قازاقستان قازىرگى كەزدە كولىك، لوگيستيكا جانە تسيفرلىق ينفراقۇرىلىمىنىڭ دامۋى ارقاسىندا كوپتەگەن ەلدەرگە ناقتى تاجىريبە ۇسىنا الادى. بۇۇ باس حاتشىسى قازاقستاندى «شىعىس پەن باتىس، سولتۇستىك پەن وڭتۇستىك اراسىنداعى كوپىر» دەپ سيپاتتاۋى – سونىڭ دالەلى.

پرەزيدەنت توقاەۆ ورتالىقتىڭ ميسسياسىن ناقتى سيپاتتاي كەلە، ونىڭ باسقا ۇيىمدارمەن قاباتتاسىپ كەتپەيتىنىن، كەرىسىنشە، وڭىرلىك سۇرانىستارعا يكەمدەلگەن جۇيەلى مەحانيزمگە اينالاتىنىن اتاپ ءوتتى.

سونىمەن قاتار، پرەزيدەنت 2025 جىلى استانادا بۇۇ اگەنتتىكتەرىمەن بىرلەسىپ وڭىرلىك ەكولوگيالىق سامميت وتكىزەتىنىن دە تىلگە تيەك ەتتى. بۇل – اسىرەسە ارال تەڭىزى مەن كاسپي تەڭىزىنىڭ تارتىلۋى سياقتى ترانسشەكارالىق ەكولوگيالىق پروبلەمالاردى شەشۋدە وتە ماڭىزدى.

اۋعانستان ماسەلەسى دە توقاەۆ پەن گۋتەرريش كەلىسسوزدەرىنىڭ كۇن تارتىبىندە بولدى. پرەزيدەنتتىڭ ايتۋىنشا، بۇل ەلدەگى بەيبىت ءومىر مەن ورنىقتى دامۋ – تۇتاس ءوڭىر قاۋىپسىزدىگىنە تىكەلەي اسەر ەتەتىن ماڭىزدى فاكتور. قازاقستان اۋعان حالقىنا گۋمانيتارلىق كومەك كورسەتۋ، ءبىلىم بەرۋ، ساۋدا جانە ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگى باعىتىندا قولداۋدى جالعاستىرا بەرمەك. 2024 جىلعى مالىمەت بويىنشا، اۋعانستاندا 23,7 ميلليون ادام گۋمانيتارلىق كومەككە مۇقتاج. وسى كۇردەلى احۋال اياسىندا ادامنىڭ قادىر-قاسيەتى مەن حالىقارالىق قۇقىقتىڭ ساقتالۋى – تۇراقتىلىقتىڭ باستى العىشارتى رەتىندە ايقىندالدى.

UN80 رەفورماسى جانە قازاقستاننىڭ جاھاندىق ءرولى

 پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ پەن بۇۇ باس حاتشىسى انتونيۋ گۋتەرريش اراسىنداعى كەلىسسوزدەر بارىسىندا بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىن رەفورمالاۋ ماسەلەسى – كۇن تارتىبىندەگى نەگىزگى تاقىرىپتاردىڭ ءبىرى بولدى. اتاپ ايتقاندا، بۇۇ-نىڭ 80 جىلدىق مەرەيتويى قارساڭىندا ۇسىنىلعان UN80 باستاماسى – حالىقارالىق جۇيەنىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋعا، جاھاندىق سىن-قاتەرلەرگە دەر كەزىندە جاۋاپ بەرۋگە جانە كوپجاقتى ىنتىماقتاستىقتىڭ ماڭىزىن قايتا جاڭعىرتۋعا باعىتتالعان كەشەندى رەفورما رەتىندە باعالاندى.

UN80 – بۇل تەك قۇرىلىمدىق جاڭارتۋ عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ۇيىمنىڭ ادامزات الدىنداعى تاريحي ميسسياسىن قايتا پايىمداۋ دەگەن ويدامىز. اتالعان باستامانىڭ ءۇش نەگىزگى باعىتى بار.

اتاپ ايتقاندا، بۇۇ جۇيەسىنىڭ ىشكى تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ – اكىمشىلىك پروتسەدۋرالاردى وڭتايلاندىرۋ، بيۋروكراتيالىق كەدەرگىلەردى ازايتۋ جانە شىعىنى جوعارى قۇرىلىمداردى ارتىق شىعىنسىز ايماقتارعا كوشىرۋ. بۇل – بۇۇ-نىڭ جۇمىسىن حالىققا جاقىن ءارى يكەمدى ەتۋگە باعىتتالعان ماڭىزدى قادام.

ەكىنشىدەن، بۇۇ مانداتتارىن قايتا قاراۋ – ۇيىمنىڭ ونداعان جىلدار بويى جيناقتالعان 40 مىڭعا جۋىق مانداتىن دەرەكتەر مەن جاساندى ينتەللەكت كومەگىمەن تالداۋ. ماقسات – قايتالاناتىن، وزەكتىلىگىن جوعالتقان باعىتتاردى قىسقارتىپ، ناقتى باسىمدىقتارعا باسىمدىق بەرۋ. بۇل ۇدەرىستىڭ تۇپكىلىكتى شەشىمى مۇشە مەملەكەتتەردىڭ قۇزىرىندا.

ۇشىنشىدەن، قۇرىلىمدىق وزگەرىستەر – بۇۇ-نىڭ قازىرگى كۇردەلى ءارى فراگمەنتتەلگەن ارحيتەكتۋراسىن قايتا قۇرىپ، جۇيەىشىلىك ۇيلەستىرۋدى كۇشەيتۋ. بۇل باعىت بويىنشا ارنايى جۇمىس توپتارى قۇرىلىپ، ءار سالا بويىنشا ۇسىنىستار ازىرلەنۋدە.

قازاقستان بۇل باستاماعا قولداۋ بىلدىرە وتىرىپ، ءوزىنىڭ بۇۇ شەڭبەرىندەگى بەلسەندىلىگىن ساقتايتىنىن جانە حالىقارالىق جۇيەدەگى رەفورمالاردىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن بولىسۋگە دايىن ەكەنىن كورسەتتى.

بۇل رەتتە پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى جەنەۆا بولىمشەسى باس حاتشىسىنىڭ ورىنباسارى رەتىندە تىكەلەي جۇمىس ىستەۋى – قازاقستاننىڭ كوپجاقتى ديپلوماتيا سالاسىنداعى تەرەڭ ينستيتۋتسيونالدىق تاجىريبەسى بار ەكەنىن دالەلدەيدى.

جالپى انتونيۋ گۋتەرريشتىڭ الماتىعا ساپارى قازاقستاننىڭ بۇۇ-مەن بايلانىسىنىڭ جاڭا ساپالىق دەڭگەيگە كوتەرىلگەنىن بىلدىرەدى. بۇل ساپار اياسىندا وڭىرلىك ورنىقتى دامۋ ورتالىعىنىڭ اشىلۋى، اۋعانستانعا قاتىستى گەوساياسي ماسەلەلەر جانە UN80 رەفورماسىنىڭ مازمۇنى تالقىلانىپ، ناقتى ۋاعدالاستىقتارعا جول اشىلدى.

پرەزيدەنت توقاەۆ بۇل رەفورمانىڭ ءمانىن تەرەڭ تۇسىنە وتىرىپ، قازاقستاننىڭ ەندىگى كەزەڭدە تەك باستاماشى عانا ەمەس، جاۋاپتى ورىنداۋشى، ءتيىمدى ۇيلەستىرۋشى جانە سەنىمدى سەرىكتەس رەتىندە ارەكەت ەتۋگە دايىن ەكەنىن مالىمدەدى. بۇل – ەلىمىزدىڭ حالىقارالىق بەدەلىن ارتتىرىپ قانا قويماي، جاھاندىق جۇيەنىڭ ادىلەتتى جانە ءتيىمدى بولۋىنا ناقتى ۇلەس قوسۋعا دەگەن دايىندىعىن بىلدىرەدى.

Abai.kz