Toqaev pen Guterrish kezdesui: kópjaqty diplomatiyanyng jana baghyty

3 tamyz kýni Almatyda Qazaqstan Preziydenti Qasym-Jomart Toqaev BÚÚ Bas hatshysy Antoniu Guterrishpen kezdesip, kelissóz jýrgizdi. Birikken Últtar Úiymy Bas hatshysynyng Almatygha arnayy kelui – Qazaqstannyng ónirlik jәne jahandyq dengeydegi bedelining aiqyn dәleli. Búl sapar BÚÚ Bas Assambleyasynyng 80-sessiyasy aldynda ótip otyrghanyn eskersek, onyng simvoldyq mәni ghana emes, mazmúndyq jýgi de zor ekenin kórsetedi.
Barshagha ayan, Qazaqstan tәuelsizdik alghannen keyin 1992 jyldan beri BÚÚ mýshesi. Sodan bergi ýsh onjyldyqta elimiz jahandyq beybitshilik, yadrolyq qarusyzdanu, klimattyng ózgeruine qarsy kýres, ornyqty damu siyaqty baghyttarda naqty bastamalar kóterip keledi. Qazaqstan BÚÚ ayasynda birqatar halyqaralyq shart pen konvensiyagha qosylyp, týrli qúrylymdardyng belsendi mýshesine ainaldy. 2017-2018 jyldary elimiz BÚÚ Qauipsizdik Kenesine túnghysh ret túraqty emes mýshe bolyp saylandy. Sol kezde BÚÚ Bas hatshysy óz sózinde Qazaqstannyng әlemdi jappay qyryp joyatyn qarudan aryltu jónindegi júmysyn jәne taratpau jónindegi jahandyq kýsh-jigerin moyyndap, joghary bagha berdi.
Qazaqstan BÚÚ-men aradaghy yntymaqtastyqty jana dengeyge kóterip, jahandyq bastamalardyng belsendi qatysushysyna ainaldy. Múny Preziydent Toqaevtyng ózi BÚÚ jýiesinde joghary lauazymdy qyzmet atqarghan tәjiriybesimen de baylanystyrugha bolady.
Bas hatshy Guterrish býgingi kezdesude atap ótkendey, Qazaqstan – býginde dialog pen tatulyqtyn, beybit mәmilening simvolyna ainalghan el. Yadrolyq qarudan óz erkimen bas tartu, halyqaralyq forumdar ótkizu, týrli tatulyq alanyn úsynu – osy baghalaudyng negizi. Osy túrghydan alghanda, Guterrish sapary Qazaqstannyng halyqaralyq qatynastar jýiesindegi mәrtebesin taghy bir mәrte aiqynday týsken manyzdy oqigha ekeni sózsiz.
Ornyqty damu ortalyghy: aimaqtyq habtyng әleueti qanday?
Sapar ayasyndaghy basty janalyq – BÚÚ-nyng Ortalyq Aziya men Aughanstangha arnalghan ornyqty damu maqsattary jónindegi ónirlik ortalyghynyng ashyluy.
Búl bastamany alghash ret 2019 jyly Memleket basshysy Q. Toqaev BÚÚ Bas Assambleyasynyng 74-shi sessiyasynda úsynghan edi. Al onyng Qazaqstanda ornalastyru turaly sheshim – elge degen senimnin, geografiyalyq jәne sayasy útymdylyqtyng nәtiyjesi.
«Almatyda BÚÚ ónirlik habynyng qúryluy – elimizding manyzdy syrtqy sayasy jetistigi. Búl Qazaqstannyng halyqaralyq arenadaghy mәrtebesi men bedelin nyghaytyp qana qoymay, sonymen qatar kópjaqty diplomatiyamyzdyng auqymy men mýmkindikterin keneytuge yqpal etedi», - QR Preziydenti janyndaghy QSZY Halyqaralyq qauipsizdik bólimining sarapshysy Temirlan Ábughaliy.
Sarapshynyng aituynsha, jana alang Ortalyq Aziya men Aughanstanda Birikken Últtar Úiymynyng 17 Túraqty damu maqsatyna qol jetkizu jolyndaghy kópjaqty kýsh-jigerdi ýilestiru ortalyghy retinde qyzmet etedi. Onyng ayasynda halyqaralyq jәne ónirlik mýddeli taraptar – ónir elderining memlekettik organdary, halyqaralyq úiymdar men qarjy instituttary, jeke sektor jәne azamattyq qogham ókilderi – ózara tәjiriybe almasugha, tehnikalyq kómek kórsetuge jәne birlesken jobalardy jýzege asyrugha mýmkindik alady.
Qazirgi kezde Qazaqstanda túraqty damu maqsattaryn jýzege asyru baghytynda aitarlyqtay ilgerileushilik bar. SDG Index Ornyqty damu jahandyq reytingining derekteri boyynsha songhy bes jylda Qazaqstan indeksi shamamen 71 balldy qúraydy. 2024 jylghy qorytyndy boyynsha Qazaqstan 167 elding ishinde 66-oryngha ie boldy.
BÚÚ basshysy atap ótkendey, býgingidey kýrdeli geosayasy jaghdayda búl ortalyq – aimaq kóshbasshylary arasyndaghy berik baylanystardyng jan-jaqty ekonomikalyq integrasiyagha qalay úlasatynyn kórsetetindey әleuetke iye.
Qazaqstannyng múnday bastamalardy algha tartuy – halyqaralyq arenadaghy bedelining artuymen tikeley baylanysty. Almaty haby – BÚÚ-nyng Ortalyq Aziya men Aughanstandaghy ornyqty damu maqsattaryn ýilestiruge arnalghan alghashqy qúrylym.
Antoniu Guterrishting aituynsha, «búl ortaq basymdyqtar men birlesken sheshimderge negizdelgen Ortalyq Aziyadaghy yntymaqtastyqtyng jana dәuirin bildiredi». Qazaqstan qazirgi kezde kólik, logistika jәne sifrlyq infraqúrylymynyng damuy arqasynda kóptegen elderge naqty tәjiriybe úsyna alady. BÚÚ Bas hatshysy Qazaqstandy «Shyghys pen Batys, Soltýstik pen Ontýstik arasyndaghy kópir» dep sipattauy – sonyng dәleli.
Preziydent Toqaev Ortalyqtyng missiyasyn naqty sipattay kele, onyng basqa úiymdarmen qabattasyp ketpeytinin, kerisinshe, ónirlik súranystargha iykemdelgen jýieli mehanizmge ainalatynyn atap ótti.
Sonymen qatar, Preziydent 2025 jyly Astanada BÚÚ agenttikterimen birlesip ónirlik ekologiyalyq sammit ótkizetinin de tilge tiyek etti. Búl – әsirese Aral tenizi men Kaspiy tenizining tartyluy siyaqty transshekaralyq ekologiyalyq problemalardy sheshude óte manyzdy.
Aughanstan mәselesi de Toqaev pen Guterrish kelissózderining kýn tәrtibinde boldy. Preziydentting aituynsha, búl eldegi beybit ómir men ornyqty damu – tútas ónir qauipsizdigine tikeley әser etetin manyzdy faktor. Qazaqstan Aughan halqyna gumanitarlyq kómek kórsetu, bilim beru, sauda jәne azyq-týlik qauipsizdigi baghytynda qoldaudy jalghastyra bermek. 2024 jylghy mәlimet boyynsha, Aughanstanda 23,7 million adam gumanitarlyq kómekke múqtaj. Osy kýrdeli ahual ayasynda adamnyng qadir-qasiyeti men halyqaralyq qúqyqtyng saqtaluy – túraqtylyqtyng basty alghysharty retinde aiqyndaldy.
UN80 reformasy jәne Qazaqstannyng jahandyq róli
Preziydent Qasym-Jomart Toqaev pen BÚÚ Bas hatshysy Antoniu Guterrish arasyndaghy kelissózder barysynda Birikken Últtar Úiymyn reformalau mәselesi – kýn tәrtibindegi negizgi taqyryptardyng biri boldy. Atap aitqanda, BÚÚ-nyng 80 jyldyq mereytoyy qarsanynda úsynylghan UN80 bastamasy – halyqaralyq jýiening tiyimdiligin arttyrugha, jahandyq syn-qaterlerge der kezinde jauap beruge jәne kópjaqty yntymaqtastyqtyng manyzyn qayta janghyrtugha baghyttalghan keshendi reforma retinde baghalandy.
UN80 – búl tek qúrylymdyq janartu ghana emes, sonymen qatar úiymnyng adamzat aldyndaghy tarihy missiyasyn qayta payymdau degen oidamyz. Atalghan bastamanyng ýsh negizgi baghyty bar.
Atap aitqanda, BÚÚ jýiesining ishki tiyimdiligin arttyru – әkimshilik proseduralardy ontaylandyru, burokratiyalyq kedergilerdi azaytu jәne shyghyny joghary qúrylymdardy artyq shyghynsyz aimaqtargha kóshiru. Búl – BÚÚ-nyng júmysyn halyqqa jaqyn әri iykemdi etuge baghyttalghan manyzdy qadam.
Ekinshiden, BÚÚ mandattaryn qayta qarau – úiymnyng ondaghan jyldar boyy jinaqtalghan 40 myngha juyq mandatyn derekter men jasandy intellekt kómegimen taldau. Maqsat – qaytalanatyn, ózektiligin joghaltqan baghyttardy qysqartyp, naqty basymdyqtargha basymdyq beru. Búl ýderisting týpkilikti sheshimi mýshe memleketterding qúzyrynda.
Ýshinshiden, qúrylymdyq ózgerister – BÚÚ-nyng qazirgi kýrdeli әri fragmenttelgen arhiytekturasyn qayta qúryp, jýieishilik ýilestirudi kýsheytu. Búl baghyt boyynsha arnayy júmys toptary qúrylyp, әr sala boyynsha úsynystar әzirlenude.
Qazaqstan búl bastamagha qoldau bildire otyryp, ózining BÚÚ shenberindegi belsendiligin saqtaytynyn jәne halyqaralyq jýiedegi reformalardyng jauapkershiligin bólisuge dayyn ekenin kórsetti.
Búl rette Preziydent Qasym-Jomart Toqaevtyng Birikken Últtar Úiymy Jeneva bólimshesi Bas hatshysynyng orynbasary retinde tikeley júmys isteui – Qazaqstannyng kópjaqty diplomatiya salasyndaghy tereng institusionaldyq tәjiriybesi bar ekenin dәleldeydi.
Jalpy Antoniu Guterrishting Almatygha sapary Qazaqstannyng BÚÚ-men baylanysynyng jana sapalyq dengeyge kóterilgenin bildiredi. Búl sapar ayasynda ónirlik ornyqty damu ortalyghynyng ashyluy, Aughanstangha qatysty geosayasy mәseleler jәne UN80 reformasynyng mazmúny talqylanyp, naqty uaghdalastyqtargha jol ashyldy.
Preziydent Toqaev búl reformanyng mәnin tereng týsine otyryp, Qazaqstannyng endigi kezende tek bastamashy ghana emes, jauapty oryndaushy, tiyimdi ýilestirushi jәne senimdi seriktes retinde әreket etuge dayyn ekenin mәlimdedi. Búl – elimizding halyqaralyq bedelin arttyryp qana qoymay, jahandyq jýiening әdiletti jәne tiyimdi boluyna naqty ýles qosugha degen dayyndyghyn bildiredi.
Abai.kz