باۋىرجان سەرىكۇلى – ءبىلىم سالاسىنىڭ حالىقارالىق ساراپشىسى، Tamos Education مەكتەبىنىڭ باس ديرەكتورى. بۇل – قازاقستاندا عانا ەمەس، جالپى تمد بويىنشا ەڭ ۇلكەن جەكەمەنشىك مەكتەپ. مەكتەپ كوبەيگەن ۋاقىتتا وقۋ اقىسى بىرنەشە ميلليون قۇرايتىن بۇل ءبىلىم وردالارىنىڭ ەرەكشەلىگى نەدە دەگەن سۇراققا جاۋاپ ىزدەپ كورەيىك.

– باۋىرجان مىرزا، جەكەمەنشىك مەكتەپتىڭ كادىمگى مەكتەپتەن باستى ايىرماشىلىعى نەدە؟ نە ءۇشىن اتا-انا ءبىلىم الۋ ءۇشىن سونشا اقشا قۇيۋى كەرەك؟

– قازاقستاندا 800-دەن استام جەكەمەنشىك مەكتەپ بار. مىنا مەكتەپ مىقتى، مىناۋى ءالسىز دەپ اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەپ ايتا المايمىن. جەكەمەنشىك، مەملەكەتتىك مەكتەپ بولسىن، ەكى جاقتا دا سىن كوتەرمەيتىن جانە ماقتاۋعا تۇرارلىق مەكتەپتەر بار. جالپى ءبىلىم وردالارى كوبەيىپ، باسەكەلەستىك كوبەيگەننىڭ ارقاسىندا مىقتى مەكتەپتەر ودان سايىن شىڭدالىپ، مىقتى بولىپ جاتىر. جالپىلاما سويلەسەك، قازاقستاننىڭ مەكتەپتەرى حالىقارالىق ستاندارتقا جاقىنداپ كەلدى. جەكەمەنشىك سەكتوردا جۇرگەن اتا-انالار 10-15 جىل بۇرىن IB, Cambridge A Levels دەگەن نە، ونىڭ مەملەكەتتىك ستاندارتتان ايىرماشىلىعىن تۇسىنبەيتىن. ال قازىر وسى باسەكەلەستىكتىڭ ارقاسىندا اكە-شەشەنىڭ ءبىلىم سالاسى بويىنشا ساۋاتى ارتقان.

– Tamos-تا ءتورت بالاعا وقۋ گرانتى بەرىلمەكشى ياعني سونشا بالا تەگىن وقۋ مۇمكىندىگىنە يە بولادى. بۇل راس قوي، ءيا؟

– ءبىز جاڭا باعىت – Tamos High School اشىپ جاتىرمىز. بەس ساباقتى ياكيماتەماتيكا، فيزيكا، حيميا، بيولوگيا، ينفورماتيكانى ەكى تىلدە قازاقشا جانە اعىلشىنشا وقىتپاقشىمىز. ول جاقتا وقۋ قولجەتىمدى بولماق. ونىمەن قويماي ول باعىت بويىنشا گرانت ۇسىنباقشىمىز. الايدا ناقتى گرانت سانىن ايتا المايمىن. سەبەبى ول كەلەتىن بالا سانىنا، ساپاسىنا، تاپسىراتىن تەست ناتيجەسىنە تىكەلەي بايلانىستى.

– گرانت ۇتىپ الىپ تەگىن وقيتىن بالالار Tamos-تا وقيتىن باسقا بالالار الدىندا وزدەرىن كەم سەزىنبەي مە؟ نەمەسە وقۋ ءۇشىن اقشا تولەيتىن بالالار تاراپىنان قىسىمعا ۇشىراماي ما؟ بولۋى مۇمكىن بۋللينگتىڭ الدىن قالاي الاسىزدار؟

– كەز كەلگەن وقۋشى جاڭا سىنىپقا كەلگەندە الەۋمەتتىك تۇرعىدا ءوز ورنىن تابۋى قاجەت. ول ءاردايىم ليدەر بولادى دەپ ايتا المايمىن. تابيعي تۇرعىدا قارايتىن بولساق، ليدەر ءاردايىم بىرەۋ. ارى كەتسە ەكەۋ بولۋى مۇمكىن. جالپى، بەلگىلى ءبىر ۋاقىتتا وقۋشى ۇجىمعا ياعني سىنىبىنا ءسىڭىسىپ كەتۋى كەرەك. ال 2-3 جىلدا ءوزى-اق ونىڭ مۇشەسى اينالىپ كەتەدى. سوندىقتان بۋللينگ بولادى دەپ ايتا المايمىن.

– كادىمگى مەكتەپتە بۋللينگ ازىراق، جەكەمەنشىك سەكتورىندا بۋللينگ كوبىرەك دەگەندەي ستاتيستيكا بار ما؟ ءالدە بۋللينگ دەگەن ماسەلە مەكتەپ تۇرىنە، تيپىنە بايلانىستى ەمەس پە؟

– بۋللينگ دەگەن اعىلشىن تىلىنەن كەلگەن ءسوز عوي. ول كەز كەلگەن مەكتەپتە بار جانە ول قازىرگى زاماننىڭ ماسەلەسى ەمەس. ءسىز بەن ءبىز مەكتەپتە وقىعاندا دا بۋللينگ بولعان. تەك ونى بۋللينگ دەپ ەشكىم اتامادى. مەكتەپ اكىمشىلىگى، اتا-انا بولسىن ىشتە بولىپ جاتقان وقيعالاردان بەيحابارتىن. ول ۋاقىتتا تاراتىپ جىبەرەتىن الەۋمەتتىك جەلىلەر دە، ءتۇسىرىپ الاتىن ۆيدەوكامەرالار دا جوق ەدى. سوندىقتان بۇل ماسەلە ءاردايىم بولدى دەپ ايتا الامىز.

– تۋرا Tamos-تىڭ جانىنان ءوتىپ بارا جاتقان كەزدە تاكسيست «مىنا مەكتەپتە كىلەڭ بايلاردىڭ ەرىككەن بالالارى وقيدى» دەپ ايتىپ قالدى. بايقاعانىمداي وسى جەكەمەنشىك مەكتەپتە وقيتىن بالالارعا دەگەن قوعامنىڭ تاپتاۋرىندى كوزقاراسى بار. ايتىڭىزشى، وسىنداي مەكتەپكە بالاسىن وقىتا الاتىن اتا-انالار كىمدەر؟ ءبارى كىلەڭ كاسىپكەر, ساۋداگەرمە؟ ءانشى، بلوگەر مە؟

– Tamos-تىڭ جىلىنا تولەيتىن باعاسىنا قارايتىن بولساق، الماتى بويىنشا ءبىز 11 ورىندامىز. ياعني بىزدەن قىمبات ءبىلىم وشاقتارى وتە كوپ. سوندىقتان الماتىنىڭ ەڭ باي ادامدارى بالالارىن بىزدە وقىتادى دەپ ايتا المايمىن. ەكىنشىدەن، اتا-انالاردىڭ كوبى بيزنەس، ساۋدا سالاسىنان ەكەنىن ايتىپ ءوتۋ كەرەك. مەن 12 جىل نازارباەۆ مەكتەپتەرىندە جۇمىس ىستەدىم. ءبىر كۇنى مەكتەپتەن كەشتەۋ شىققانمىن. جانىما ءبىر كولىك كەلىپ، جول سۇراستى. مەن كورسەتىپ كومەكتەسىپ جىبەرۋ ءۇشىن ماشيناعا مىنگەستىم. جولاي مەكتەپتىڭ جانىنان وتتىك. «وي، مىنا مەكتەپتە اعا-كوكەلەردىڭ بالالارى وقيدى» دەپ ايتپاسى بار ما؟! كادىمگىدەي ىزاما ءتيىپ كەتتى. 12 جىل ىستەپ كەلە جاتقان مەكتەبىم عوي. بىردەن بالالار كونكۋرسپەن تۇسەتىنىن، مۇندا سانتەحنيك، ەلەكتريكتىڭ دە، دارىگەر، مۇعالىمنىڭ دە بالاسى دا وقىپ جاتقانىن ايتىپ ءتۇسىندىردىم.

Tamos-تا, ارينە، جاعدايى بار اتا-انا وقىتاتىنى راس. بىراق ءبىز سوڭعى ءۇش جىلدا قۇندىلىقتاردى اۋىستىرىپ جاتىرمىز. مىسالى، مەكتەپ فورماسىنا كەلگەندە تالاپشىلمىز. «برەند كيمەڭدەر» دەپ اپتالاپ ايتىپ جۇرگەندە Prada اياق-كيىمىن كيگەن بالانى بايقاپ قالدىم. جانىما شاقىرىپ الىپ سويلەستىم. ول «نەگە برەند كيۋگە بولمايدى؟ بۇل – مەنىڭ تاڭداۋىم» دەپ تاڭدانىسىن جاسىرمادى. وعان مۇنداي قىمبات برەندتەن كيىنۋ باسقا بالالارعا كەرى اسەرىن تيگىزەتىنىن، ءوزىن كەم سەزىنۋ، سالىستىرۋ، قىزعانۋ باستالاتىنىن ءتۇسىندىردىم. 2-3 كۇننەن كەيىن الگى بالا كابينەتىمە جۇگىرىپ كەلدى. اياق-كيىمىن كورسەتىپ ءماز. Prada-نىڭ ورنىنا باسقا قاراپايىم اياق-كيىم كيىپ الىپتى.

– بالا سانالى بولىپ تۇرعانى عوي. ال ەگەر ول بالا ايتقانىڭىزعا يلانباي، بارىپ اكە-شەشەسىنە شاعىندانسا شە؟ ول كەزدە ماسەلە قالاي شەشىلەر ەدى؟

– بۇل – مەكتەپتىڭ تالابى. مۇنىڭ ءبارى مەكتەپتىڭ بۇيرىعىندا جازۋلى. ديرەكتور ءوز جۇمىسىنا كىرىسكەندە تالاپ-تىلەكتەرى بار بۇيرىق جازىپ شىعارادى. بۇرىن بالالار «پالەنشە تۇگەنشە برەند كيىپ الىپتى» دەپ جارىسسا، قازىر ءبارى باسقاشا. جالپى مىقتى بالا دەگەن تۇسىنىك وزگەردى. قازىر وقۋى جاقسى، IELTS-ى جوعارى، وليمپيادادان ورىن العان، سپورتتا ناتيجەلەرى بار, مىقتى ۋنيۆەرسيتەتتەردەن شاقىرۋ العان بالا – ول مىقتى بالا. بىزدە قانداي بالانىڭ قاي وقۋ ورنىنا تۇسكەنى جازىلعان ستەند تۇر. سوعان قاراعان ءار بالا «ەرتەڭ مەن جايلى قانداي اقپارات جازۋلى تۇرادى» دەپ ويلانادى.

قازىرگى اتا-انالار مۇعالىمدى مازالاعىش. كەشكە ۋاتساپتا دا، تەلەگرامدا دا مۇعالىمگە تىنىشتىق جوق. جەكەمەنشىك مەكتەپتىڭ اتا-انالارى «اقشا تولەپ جاتىرمىز عوي» دەپ مۇعالىمدەردى «جەپ تاستاماي ما؟»

ءبارى سىنىپقا بايلانىستى. مىسالى، باستاۋىش – ول بولەك الەم. ورتا جانە جوعارى سىنىپ دەگەن تاعى بار. مۇعالىمنىڭ اتا-انامەن قارىم-قاتىناسى سىنىپ تۇرىنە بايلانىستى ءارتۇرلى. ءسىز ايتىپ وتىرعان مازالاعىش اتا-انالاردىڭ بالالارى باستاۋىش سىنىپتا وقيدى. باستاۋىشتا بالاعا كوپ ەنەرگيا كەتەدى. سوڭعى 30-40 جىلدا كوپ ادام مۇعالىمدىكتى سانالى تۇردە تاڭدامادى. مۇعالىمدىك، اسىرەسە، باستاۋىشتا جۇمىس ىستەۋ وتە قيىن. كىشكەنتاي بالالارمەن جۇمىس ىستەگەننەن ءلاززات الۋ، ەنەرگيا الماسۋ بولماسا، البەتتە، كۇيزەلىسكە تاپ بولاسىز. جيىرمادان استام وقۋشىنىڭ اتا-اناسى، اتا-اجەسى بار. سوندىقتان سىنىپ جەتەكشى ءوزىنىڭ تالاپتارىن قويۋ ءبىلۋى ءتيىس. سەبەبى ءبارىنىڭ ويىنان شىعۋ، بارىنە جاۋاپ بەرىپ ۇلگەرۋ مۇمكىن ەمەس. «پالەنشە ۋاقىتقا دەيىن مەن جاۋاپ بەرەمىن، قۇرمەتتى اتا-انالار! ودان كەيىن رەنجىمەڭىزدەر مەن جاۋاپ بەرە المايمىن. مىنە، ءۇي تاپسىرماسى. دەدلاين مىناداي» دەپ ءوز تالاپتارىن جەتكىزە الۋى كەرەك.  

جەكەمەنشىك مەكتەپتە مۇعالىمدەرگە كوبىرەك ەركىندىك بەرىلە مە؟ سەبەبى مەملەكەتتىكتەن سىزدەرگە اۋىسىپ كەتەتىندەر سانى كوپ. ول تاڭداۋ ايلىققا بايلانىستى ما؟ ەركىندىككە بايلانىستى ما؟ الدە بىرنەشە فاكتوردىڭ قوسىندىسى ما؟ ەركىندىك دەپ شىعارماشىلىق ەركىندىكتى مەڭزەپ وتىرمىن.

جەكەمەنشىك مەكتەپتەردە شىعارماشىلىق ەركىندىك كوبىرەك بولاتىنى راس. مەملەكەتتىك مەكتەپتە قاعازباستىلىق ءالى دە كوپ. اناعان، مىناعان ەسەپ بەرىپ جۇرگەندە شىعارشىلىقپەن اينالىسۋ، ارينە، وتە قيىن. جەكەمەنشىك مەكتەپتە ءوز مەتوديكاڭمەن، ءادىس-تاسىلىڭمەن ساباق بەرۋ جەڭىلىرەك. ءتىپتى ءوز كۋرسىڭدى ويلاپ تاۋىپ، جاساندى ينتەللەكتىڭ كومەگىنە جۇگىنىپ باسقا مەتوديكا جاساپ شىعاراسىڭ با، ەشكىم تەجەمەيدى. كەرىسىنشە ونداي مۇعالىمدەر جوعارى دارەجەدە باعالانادى. جالاقى جاعىنا كەلەر بولساق ءبىزدىڭ مەكتەپتە ايلىق مولشەرى مەملەكەتتىك مەكتەپكە قاراعاندا كوبىرەك. كەي جاعدايدا وتە كوپ تولەيمىز. بۇل مۇعالىمنىڭ كاسىبيلىگىنە، وقۋشىلارىنىڭ جەتىستىگىنە بايلانىستى.

سۇحباتتاسقان جازيرا بايدالى

Abai.kz