گەندەرلىك تەڭدىك جىل سايىن ىلگەرىلەپ العا باسىپ كەلەدى جانە قازاقستاننىڭ ىشكى ساياساتى مەن ونىڭ دەموكراتيالىق وزگەرىستەرىنىڭ ماڭىزدى قۇرامداس بولىگىنىڭ ءبىرى ءام بىرەگەيى بولىپ تابىلادى. قازاقستاندا تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا قابىلدانعان شارالار مەن گەندەرلىك ساياسات سالاسىنداعى حالىقارالىق تاجىريبە تۋرالى وسى ماقالادا ءوز ويىمىزدا قوردالانعان پىكىرىمىزدى ايتاتىن بولامىز.

تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا قازاقستان گەندەرلىك ساياساتتى ىسكە اسىرۋدا بەلگىلى ءبىر پروگرەسكە قول جەتكىزە ءبىلدى. ەڭ الدىمەن، بۇل ايەلدەردىڭ الەۋەتىن ماقساتتى تۇردە دامىتۋدا، ەرلەردىڭ دە، ايەلدەردىڭ دە ەڭبەك قىزمەتىندە، بيزنەستە، ساياساتتا جانە مەملەكەتتىك باسقارۋدا تەڭ كورىنىس تابۋى ءۇشىن جاعداي جاساۋدا، ايەلدەردىڭ ساپالى ءبىلىم مەن دەنساۋلىق ساقتاۋعا تەڭدەستىكپەن قول جەتكىزۋىن قالىپتاستىرۋدا، سونداي-اق انانىڭ مارتەبەلى اتىن جان-جاقتى قورعاۋدا ءوز كورىنىسىن تاپتى. بۇگىنگى كۇنى قازاقستاندا گەندەرلىك جانە وتباسىلىق-دەموگرافيالىق ساياساتتىڭ تۇتاس ينستيتۋتسيونالدىق جۇيەسى قالىپتاسىپ، ماڭىزدى قۇقىقتىق بازا قۇرىلدى.

قازاقستاننىڭ گەندەرلىك ساياساتىنىڭ وزگەلەردەن ايىرىقشا باستى ەرەكشەلىگى گەندەرلىك جوبالاردىڭ باستاماشىسى، ءبىرىنشى كەزەكتە، گەندەرلىك دامۋ سالالارىندا الدىن الۋ جانە وزىڭقى شارالار قابىلدايتىن مەملەكەت بولىپ تابىلادى. قازىرگى ۋاقىتتا قازاقستان ادام قۇقىقتارى جونىندەگى، ونىڭ ىشىندە جىنىستار اراسىنداعى تەڭدىكتى قامتاماسىز ەتۋگە، سونداي-اق ايەلدەر مەن بالالاردى قورعاۋعا باعىتتالعان 20-دان استام ءارتۇرلى شارتتار مەن كونۆەنتسيالارعا قاتىسۋشى مەملەكەت بولىپ تابىلادى. قازاقستاندا رەسپۋبليكاداعى ايەلدەردىڭ جاعدايىن جاقسارتۋ جونىندەگى ۇلتتىق ءىس-قيمىل جوسپارى ازىرلەنىپ، ۇكىمەت قاۋلىسىمەن بەكىتىلدى. قر كونستيتۋتسياسىنا سايكەس 33-باپ، ازاماتتاردىڭ مەملەكەت ىستەرىن باسقارۋعا قاتىسۋعا تەڭ قۇقىقتارى مەن مۇمكىندىكتەرى بارلىعىن نازىك جاندارعا قاتىستى دا ءوز شاراپاتىن تيگىزە باستادى.

قازاقستانداعى گەندەرلىك تەڭدىك تاۋەلسىز مەملەكەتتىڭ قالىپتاسۋ كەزەڭىنەن باستالادى. ەلدە ايەلدەردىڭ ءتۇرلى ازاماتتىق باستامالارىنا زاڭنامالىق قولداۋ جاسالىپ وتىر. بۇدان باسقا، ەلدە گەندەرلىك ستاتيستيكا مەن ساراپتاما تەتىكتەرى كەڭىنەن ەنگىزىلىپ، ايەلدەردىڭ قوعامدىق قاتىسۋ ينفراقۇرىلىمى ومىرگە كەلىپ، ايەلدەردىڭ ۇەۇ قالىپتاسىپ، ولارعا ارنالعان كوشباسشىلىق جەلىسى مەن انالارعا ارنالعان داعدارىس ورتالىقتارى قۇرىلدى. ايەلدەر كاسىپكەرلىگىن قولداۋ بويىنشا ارنايى شارالار جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر.

وسىدان ءبىراز جىل بۇرىن «ايەلدەردىڭ ەكونوميكالىق مۇمكىندىكتەرىن كەڭەيتۋ جونىندەگى شارالار مەن قۇرالدار» كونفەرەنتسياسىنا قاتىسۋشىلارعا ارناعان ۇندەۋىندە، مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ بۇۇ گەندەرلىك دامۋ يندەكسىندە 2019 جىلى قازاقستان 51-ورىندى يەلەنگەنىن ەسكە سالدى ال 2019 جىلعى دۇنيەجۇزىلىك ەكونوميكالىق فورۋمنىڭ گەندەرلىك الشاقتىق يندەكسىندە ايەلدەردىڭ ەكونوميكاعا قاتىسۋ دەڭگەيى بويىنشا ەلىمىز 153 مەملەكەت اراسىندا 37-ورىندا تۇرعانىن ماقاتان ءسوز ەتتى. بۇل ناتيجەلەر قازاقستانداعى گەندەرلىك ساياساتتىڭ جوسپارلى دامۋىن جان-جاقتى اشىپ كورسەتەدى.

گەندەرلىك ساياسات - ەكونوميكاداعى ماڭىزدى باعىتتاردىڭ ءبىرى جانە گەندەرلىك تەڭدىكتى نىعايتۋ حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىن ارتتىرۋعا، كوپتەگەن كاسىبي سالالاردى كۇشەيتۋگە جانە جان-جاقتى دامىتۋعا ىقپال ەتەدى.

گەندەرلىك ساياسات سالاسىنداعى العاشقى قادامدار

1995 جىلى قازاقستاندا قر پرەزيدەنتى جانىنداعى وتباسى، ايەلدەر جانە دەموگرافيالىق ساياسات ماسەلەلەرى جونىندەگى كەڭەس قۇرىلدى، ال ەكى جىلدان كەيىن قر-داعى ايەلدەردىڭ جاعدايىن جاقسارتۋدىڭ مەملەكەتتىك ساياساتىنىڭ تۇجىرىمداماسى ماقۇلداندى.

ال، اراعا ءۇش جىل سالىپ، ياعني، 1998 جىلى قازاقستان بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ ايەلدەرگە قاتىستى كەمسىتۋشىلىكتىڭ بارلىق نىساندارىن جويۋ تۋرالى كونۆەنتسياسىنا قوسىلدى. ال كەڭەس قر پرەزيدەنتى جانىنداعى وتباسى جانە ايەلدەر ىستەرى جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسيا بولىپ قايتا قۇرىلدى، ونىڭ اياسىندا 1999 جىلى قر-داعى ايەلدەردىڭ جاعدايىن جاقسارتۋ جونىندەگى ۇلتتىق ءىس-قيمىل جوسپارى ازىرلەندى.

گەندەرلىك ساياساتتىڭ جالعاسى رەتىندە 2017 جىلى قازاقستاندا «2030 جىلعا دەيىنگى وتباسىلىق جانە گەندەرلىك ساياسات تۇجىرىمداماسى» قابىلداندى، وندا ايەلدەردىڭ ەكونوميكالىق مۇمكىندىكتەرىن كەڭەيتۋ جونىندەگى ۇستانىم كۇشەيتىلدى. بۇگىندە گەندەرلىك ينديكاتورلار مەملەكەتتىك بيۋدجەتتى قالىپتاستىرۋ، مەملەكەتتىك جوسپارلار مەن باعدارلامالاردى ازىرلەۋ كەزىندە پايدالانىلادى.

سونداي-اق، وتباسىلىق جانە گەندەرلىك ساياسات تۇجىرىمداماسى بويىنشا نىسانالى كورسەتكىش 2020 جىلعا قاراي - 22%، 2023 جىلعا قاراي - 25%، 2030 جىلعا قاراي - 30% دەڭگەيىندە اتقارۋشى، وكىلدى جانە سوت بيلىك ورگاندارىنداعى، مەملەكەتتىك، كۆازيمەملەكەتتىك جانە كورپوراتيۆتىك سەكتورلارداعى ايەلدەردىڭ ۇلەسىنە قول جەتكىزۋ بولىپ تابىلادى.

تاريحتا ءبىزدىڭ حالقىمىزدا ايەلگە دەگەن ايىرىقشا قۇرمەت قالىپتاسقان. ەل پرەزيدەنتiنiڭ ايەلدەردi مەملەكەتتiك جانە قوعامدىق باسقارۋعا، اسiرەسە جەرگiلiكتi دەڭگەيدە ايماقتاردا بەلسەندi تارتۋ تۋرالى نۇسقاۋلارىن ۇستانا وتىرىپ، قازاقستاندا ۇلتتىق ەرەكشەلiكتەر مەن حالىقارالىق تاجiريبەنi ەسكەرۋگە نەگiزدەلگەن گەندەرلiك ساياساتتىڭ جەكە ۇلگiسi قالىپتاستى. ءوز كاسiپورىندارىن قۇرۋعا ۇمتىلاتىن ايەلدەرگە كومەك كورسەتەتiن قازاقستاننىڭ iسكەر ايەلدەر قاۋىمداستىعى، قازاقستاننىڭ كاسiپكەر ايەلدەر وداعى، رەسپۋبليكالىق ايەلدەر كەڭەسi, دامۋ جانە بەيiمدەۋ ايەلدەر قاۋىمداستىعى جانە باسقالارى سياقتى ۇكiمەتتiك ەمەس ۇيىمداردىڭ سانى دا وسۋدە. ولار كونسۋلتاتسيالار، وقىتۋ جۇرگىزەدى، نەسيەلەۋ ماسەلەلەرىنە كومەكتەسەدى. وسىلايشا، بيزنەس-مادەنيەتتىڭ جالپى دەڭگەيىن كوتەرۋ جانە كاسىپكەرلىك باستامانى ىنتالاندىرۋ بويىنشا اۋقىمدى جۇمىس جۇرگىزىلىپ جاتىر.

بۇل بولاشاقتا وسى باعىتتا ەرلەر مەن ايەلدەردiڭ تەڭ مۇمكiندiكتەرiنە قول جەتكiزۋ جونiندەگi پارمەندi تەتiكتەردi ەنگiزۋ ماقساتىندا مەملەكەت تاراپىنان دا، قوعام تاراپىنان دا ناقتى ءارi ۇيلەسiمدi جۇمىس ءۇشiن زور كۇش-جiگەر جۇمساۋ كەرەكتiگiن بiلدiرەدi.

ءشارىپحان قايسار

Abai.kz