قازاقستان تاريحىندا بەرىك ورنىققان ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى جوعارى بىلىكتى مامانداردى دايارلاۋدىڭ عاسىرلار بويعى وزەنى اعاتىن ەڭ كونە وقۋ ورىندارىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. وسى تاريحي ىزدەن كەيىن قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگى كەزەڭىندە قازۇۋ دامۋدىڭ جاڭا سەرپىنىنە جانە جوعارى ءبىلىم بەرۋدىڭ الەمدىك كوشباسشىلارىندا لايىقتى ورىن الۋ – ءورشىل ميسسياعا يە بولدى.

ۇلى عالىم ءابۋ ناسىر ءال-ءفارابيدىڭ ەسىمىن ۋنيۆەرسيتەتكە بەرۋ، تەرەڭ تامىرلار مەن مادەني مۇرالارعا باسا نازار اۋدارۋ وسى جولداعى ماڭىزدى ءسات بولدى. 1993 جىلى پرەزيدەنتتىڭ جارلىعىمەن قازۇۋ تاۋەلسىز، ءوزىن-ءوزى باسقاراتىن مەملەكەتتىك جوعارى وقۋ ورنىنا اينالدى، بۇل وعان ۇلتتىق مارتەبە مەن اۆتونوميا بەردى.

2003 جىلى بولونياداعى ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ ۇلى حارتياسىنا قول قويىپ، قازۇۋ ءوز تاريحىندا جاڭا تاراۋ اشىپ، ەۋروپالىق ءبىلىم بەرۋ كەڭىستىگىنە – ورتالىق ازيا مەن قازاقستاننىڭ جوعارى وقۋ ورىندارى اراسىندا ءبىرىنشى بولىپ كىردى. ءبىلىم بەرۋ پروتسەسىنە حالىقارالىق ستاندارتتاردىڭ ەنگىزىلۋىمەن ۋنيۆەرسيتەت "باكالاۆريات – ماگيستراتۋرا – دوكتورانتۋرا – پوستدوكتورانتۋرا" كوپ ساتىلى وقىتۋ جۇيەسىن ەنگىزە وتىرىپ، بەلسەندى بەيىمدەلدى.

بۇل ەۆوليۋتسيا ۋنيۆەرسيتەتتىڭ الەمدىك ستاندارتتار شەڭبەرىندە كادرلاردى ساپالى دايارلاۋعا كەپىلدىك بەرە وتىرىپ، قازىرگى زامانعى سىن-تەگەۋرىندەرگە سايكەس كەلۋگە دەگەن ۇمتىلىسىن كورسەتەدى. وسىلايشا، قازۇۋ جوعارى ءبىلىم الەمىندەگى ىقپالىن ارتتىرا وتىرىپ، ءوزىنىڭ شابىتتاندىراتىن ساياحاتىن جالعاستىرۋدا.

كەيىنگى جىلدارى قازۇۋ وڭىردەگى جەتەكشى ءبىلىم بەرۋ ينستيتۋتى رەتىندەگى ءوز ۇستانىمىن بەكىتىپ قانا قويماي، وقىتۋدىڭ يننوۆاتسيالىق ادىستەرىن بەلسەندى ەنگىزدى. كادرلاردى دايارلاۋعا قويىلاتىن حالىقارالىق تالاپتار ستۋدەنتتەرگە يكەمدى جانە دارالانعان ءبىلىم بەرۋ جولىن قامتاماسىز ەتەتىن جاڭا كوپ ساتىلى جۇيەنى ەنگىزۋدىڭ قوزعاۋشى كۇشىنە اينالدى.

بۇگىنگى تاڭدا قازۇۋ ءبىلىم بەرۋ ورتالىعى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار بۇكىل الەمنىڭ عالىمدارى مەن ستۋدەنتتەرىنىڭ نازارىن اۋداراتىن زەرتتەۋ قىزمەتى بولىپ تابىلادى. بىرلەسكەن زەرتتەۋ جوبالارى، اكادەميالىق الماسۋلار جانە حالىقارالىق كونفەرەنتسيالارعا قاتىسۋ ۋنيۆەرسيتەتتىڭ الەمدىك ءبىلىم بەرۋ كوشباسشىسى رەتىندەگى بەدەلىن نىعايتۋعا ىقپال ەتەدى.

كەمەلدىككە ۇمتىلا وتىرىپ، ۋنيۆەرسيتەت الەمدەگى جەتەكشى وقۋ ورىندارىمەن ىنتىماقتاستىق باعدارلامالارىن دامىتۋدى جالعاستىرۋدا. وسىلايشا، قازۇۋ ەۆوليۋتسياسى قازاقستاندا جانە ودان تىس جەرلەردە جوعارى ءبىلىم بەرۋدىڭ بولاشاعىن قالىپتاستىرۋداعى ءرولىن راستاي وتىرىپ، داستۇرلەر مەن زاماناۋي ءبىلىم بەرۋ تاجىريبەلەرىنىڭ ءساتتى بىرىگۋىنىڭ ماڭىزدى ۇلگىسى بولىپ تابىلادى.

قازۇۋ دامۋىنىڭ كەزەكتى كەزەڭى "قازاقستان-2050" مەملەكەتتىك ستراتەگياسىمەن تىعىز بايلانىستى. ۋنيۆەرسيتەت الەمدىك دەڭگەيدەگى زەرتتەۋ ۋنيۆەرسيتەتىنە اينالۋعا ۇمتىلىپ، قويىلعان مىندەتتەرگە بەلسەندى جاۋاپ بەرەدى. ازىرلەنگەن ترانسفورماتسيا باعدارلاماسى ۇلتتىق رەيتينگتەردەگى جەتەكشى پوزيتسيالار ارقىلى ءوزىنىڭ تيىمدىلىگىن راستاي وتىرىپ، دايەكتى تۇردە ىسكە اسىرىلۋدا.

بۇل جەتىستىك ۋنيۆەرسيتەتتىڭ باي تاريحىنىڭ جانە وقىتۋشىلاردىڭ، عالىمدار مەن ستۋدەنتتەردىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىنىڭ جوعارى دەڭگەيىنىڭ ارقاسىندا مۇمكىن بولدى. كورپوراتيۆتىك باسقارۋدىڭ وزىق تەحنولوگيالارىن ەنگىزۋ، باسقارۋدىڭ پەرسپەكتيۆالى مودەلىن قۇرۋ جانە بيزنەس-پروتسەستەردى وڭتايلاندىرۋ ۋنيۆەرسيتەتكە زاماناۋي سىن-قاتەرلەرگە بەيىمدەلۋگە جانە ستۋدەنتتەردى تەحنولوگيالىق يننوۆاتسيالارعا دايىنداۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

بۇگىنگى تاڭدا قازۇۋ ۇلتتىق جانە حالىقارالىق دەڭگەيدەگى ستراتەگيالىق مىندەتتەردى شەشۋ ءۇشىن ايتارلىقتاي الەۋەتكە يە. الەمنىڭ جەتەكشى ۋنيۆەرسيتەتتەرىمەن بىرلەسكەن 500-دەن استام ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارى بار ۋنيۆەرسيتەت بولاشاق ءبىلىم بەرۋدى قالىپتاستىرۋعا بەلسەندى قاتىسادى.

جاھاندىق ترەندتەردى ەسكەرە وتىرىپ، قازۇۋ قازىرگى زامانعى قاجەتتىلىكتەردى كورسەتەتىن جاڭا باعدارلامالاردى ەنگىزۋگە باعدارلانعان. "نەيروعىلىم", "كرەاتيۆتى يندۋستريالار", "تسيفرلىق ەكونوميكا" جانە باسقالارى سياقتى باعدارلامالار ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ءبىلىم مەن يننوۆاتسيانىڭ نەگىزگى سالالارىندا كوشباسشىلىققا دەگەن ۇمتىلىسىن كورسەتەدى.

قازۇۋ قازاقستانداعى ەڭ ءىرى ۋنيۆەرسيتەت بولا وتىرىپ، ءبىلىم بەرۋ مەن عىلىمي زەرتتەۋلەردە شەشۋشى ءرول اتقارادى. ەلىمىزدىڭ بارلىق ايماقتارىنان، سونداي-اق جاقىن جانە الىس شەتەلدەردەن 25000 ستۋدەنتى بار ۋنيۆەرسيتەت بىرەگەي زياتكەرلىك ورتالىق بولىپ تابىلادى. 2000 - نان استام جوعارى بىلىكتى وقىتۋشىلار، ونىڭ ىشىندە 1000-نان استام عىلىم دوكتورلارى مەن كانديداتتارى ءبىلىم بەرۋدىڭ جوعارى ستاندارتىن ۇسىنادى.

ۇلى عالىم ءابۋ ناسىر ءال-ءفارابيدىڭ اتىمەن اتالعان قازۇۋ ءبىلىم بەرىپ قانا قويماي، عىلىمي جانە يننوۆاتسيالىق جوبالارعا بەلسەندى قاتىسادى. جىل سايىن 500-دەن استام عىلىمي جوبا ءبىلىم مەن وزىق تەحنولوگيالاردى قالىپتاستىرۋداعى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ءرولىن اتاپ ءوتىپ، ەلدىڭ عىلىمي-تەحنيكالىق دامۋىنىڭ باسىمدىقتارى بويىنشا ىسكە اسىرىلۋدا.

سوڭعى ءۇش جىلدا 7,7 ملرد تەڭگەدەن اساتىن جوبالاردىڭ قارجىلىق بيۋدجەتىمەن قازۇۋ عالىمدارى ۇلتتىق جانە حالىقارالىق زەرتتەۋ جانە يننوۆاتسيالىق باستامالارعا بەلسەندى قاتىسادى. 400-دەن استام پاتەنتتەر مەن اۆتورلىق كۋالىكتەر ۋنيۆەرسيتەتتىڭ اكادەميالىق الەمدەگى كوشباسشىلىق مارتەبەسىن راستايتىن عىلىم مەن تەحنولوگيانىڭ ءارتۇرلى سالالارىنا قوسقان ەلەۋلى ۇلەسىن كورسەتەدى.

قورىتىندىلاي كەلە، ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى قازاقستانداعى ەڭ كونە ءبىلىم بەرۋ ينستيتۋتى رەتىندە عانا ەمەس، سونىمەن قاتار زياتكەرلىك جانە عىلىمي دامۋدىڭ ماڭىزدى ورتالىعى رەتىندە دە ارەكەت ەتەدى. ۇلى عالىم ءابۋ ناسىر ءال-ءفارابيدىڭ ەسىمىن بەرۋدەن باستاپ جاھاندىق عىلىمي جوبالارعا بەلسەندى قاتىسۋعا دەيىنگى جول ونىڭ ءبىلىم بەرۋ مەن يننوۆاتسياداعى كوشباسشىلىققا دەگەن ۇمتىلىسىن كورسەتەدى.

ۋنيۆەرسيتەت الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن تالانتتى ستۋدەنتتەر مەن كورنەكتى عالىمداردى تارتا وتىرىپ، الەمدىك دەڭگەيدەگى زەرتتەۋ ۋنيۆەرسيتەتىنە اينالۋ باعدارلامالارىن ءساتتى جۇزەگە اسىرۋدا. باسەكەگە قابىلەتتىلىكتىڭ جوعارى دەڭگەيىمەن، يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيالارمەن جانە ۇلتتىق جانە حالىقارالىق جوبالارعا بەلسەندى قاتىسۋمەن ۋنيۆەرسيتەت ءبىلىم بەرۋ جانە عىلىمي جەتىستىكتەردىڭ كاتاليزاتورى رەتىندەگى بەدەلىن بەكىتۋدى جالعاستىرۋدا.

اينالاسىنا اقىل-ويدىڭ بىرەگەي بىرلەستىگىن جيناپ، كەڭ ءبىلىم بەرۋ مۇمكىندىكتەرىن ۇسىنا وتىرىپ، قازۇۋ تەك قازاقستاندا عانا ەمەس، الەمدىك كونتەكستە دە ءبىلىم، عىلىم مەن يننوۆاتسيانىڭ بولاشاعىن قالىپتاستىرۋدى جالعاستىرۋدا.

پايدالانعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى:

1. https://www.kaznu.kz/ru/11657
2. https://www.kaznu.kz/ru/3/news/one/26197/
3. https://glavportal.com/materials/npf-termit-25-let-na-rynke-oborudovaniya-dlya-probirnogo-analiz

مۋحاماديەۆا گ.ن.   ەرگالي ا.م.

جاقىش ا.ج.   تلەپبەرگەنوۆ و.ن.

دوسۋمبەكوۆا م.ت.

ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ زاڭ فاكۋلتەتىنىڭ

 قىلمىستىق قۇقىق، قىلمىستىق ءىس جۇرگىزۋ جانە

كريميناليستيكا كافەدراسى

Abai.kz