قازاقتىڭ كونە تاريحىمەن بىرگە جاساسىپ كەلە جاتقان قاسيەتتى قوبىز اسپابىنىڭ ەل اراسىندا كەڭىنەن تارالۋىنا ولشەۋسىز ۇلەس قوسقان، قورقىت پەن ىقىلاستىڭ ونەرىن ىلگەرى جال­عاستىرۋعا بۇكىل سانالى عۇمىرىن ارناعان جاپپاس قالامباەۆ 1909 جىلى ناۋرىز ايىندا قازىرگى وڭتۇستىك قازاقستان وبلى­سى، سوزاق اۋدانىندا ومىرگە كەلەدى. تا­ريح­تا بۇل ءوڭىر قوقان حاندىعىنا قاراعان جەرلەردى ورىس پاتشالىعى وزىنە باعىن­دى­رىپ العان كەزدە سىرداريا گۋبەرنيا­سى­نىڭ تۇركىستان ۋەزىنە ەنگەن بولاتىن. ارقا­داعى شىمكەنت ۋەزىنە بىرىك­تىرىلگەن ستارشىنى باسپاق تيەسوۆتىڭ بولىس­تىعىنا تىركەلگەن تۇرعىنداردىڭ ءتىزى­مىن­دە اتاقتى قوبىزشى ىقىلاس دۇكەنوۆتىڭ دە بارلى­عىن تاريحي قۇجاتتار دالەل­دەي­دى. شۋ جانە تالاس وزەندەرىنىڭ تومەنگى ساعاسىن مەكەندەگەن كوشپەلى ەلدىڭ ءىشىن­دە ىقىلاس پەن سۇگىر كۇيشى­لەردىڭ اۋىلى ارالاس، قويى قورالاس بولىپ جۇرگەنىن كونەكوز قارتتار دا اڭگىمەلەيدى. سول ۇلى كۇيشى­لەر­دىڭ وكشەسىن الىپ، دۇنيە ەسىگىن اشقان جاپپاس قالامباەۆتىڭ دا ءتورت تۇلىك مالدى تىرشىلىك كوزىنە اينالدىرعان دالا قازاقتارىنىڭ تۇرمىس اۋانىمەن بەتباق­دالا، سارىارقانى ەن جايلاپ، مويىن­قۇم، كوكشەقۇمدى قىستاپ شىعا­تىن قالىڭ ەلدىڭ اراسىندا بالالىق شاعى وتەدى. جيىرماسىنشى عاسىردىڭ باسىندا سوزاق اۋدانىندا قۇرىلعان تۇركىستان ۋەزىنىڭ ون ەكى بولىستان تۇرا­تىن ەلىنىڭ ۇلكەن شۋ بولىسىنا تاما­نىڭ داۋلەتكەلدى، قىزىل­قۇرت اتالارى­نىڭ ۇرپاقتارى ەنگەن.

قازاقتىڭ كونە تاريحىمەن بىرگە جاساسىپ كەلە جاتقان قاسيەتتى قوبىز اسپابىنىڭ ەل اراسىندا كەڭىنەن تارالۋىنا ولشەۋسىز ۇلەس قوسقان، قورقىت پەن ىقىلاستىڭ ونەرىن ىلگەرى جال­عاستىرۋعا بۇكىل سانالى عۇمىرىن ارناعان جاپپاس قالامباەۆ 1909 جىلى ناۋرىز ايىندا قازىرگى وڭتۇستىك قازاقستان وبلى­سى، سوزاق اۋدانىندا ومىرگە كەلەدى. تا­ريح­تا بۇل ءوڭىر قوقان حاندىعىنا قاراعان جەرلەردى ورىس پاتشالىعى وزىنە باعىن­دى­رىپ العان كەزدە سىرداريا گۋبەرنيا­سى­نىڭ تۇركىستان ۋەزىنە ەنگەن بولاتىن. ارقا­داعى شىمكەنت ۋەزىنە بىرىك­تىرىلگەن ستارشىنى باسپاق تيەسوۆتىڭ بولىس­تىعىنا تىركەلگەن تۇرعىنداردىڭ ءتىزى­مىن­دە اتاقتى قوبىزشى ىقىلاس دۇكەنوۆتىڭ دە بارلى­عىن تاريحي قۇجاتتار دالەل­دەي­دى. شۋ جانە تالاس وزەندەرىنىڭ تومەنگى ساعاسىن مەكەندەگەن كوشپەلى ەلدىڭ ءىشىن­دە ىقىلاس پەن سۇگىر كۇيشى­لەردىڭ اۋىلى ارالاس، قويى قورالاس بولىپ جۇرگەنىن كونەكوز قارتتار دا اڭگىمەلەيدى. سول ۇلى كۇيشى­لەر­دىڭ وكشەسىن الىپ، دۇنيە ەسىگىن اشقان جاپپاس قالامباەۆتىڭ دا ءتورت تۇلىك مالدى تىرشىلىك كوزىنە اينالدىرعان دالا قازاقتارىنىڭ تۇرمىس اۋانىمەن بەتباق­دالا، سارىارقانى ەن جايلاپ، مويىن­قۇم، كوكشەقۇمدى قىستاپ شىعا­تىن قالىڭ ەلدىڭ اراسىندا بالالىق شاعى وتەدى. جيىرماسىنشى عاسىردىڭ باسىندا سوزاق اۋدانىندا قۇرىلعان تۇركىستان ۋەزىنىڭ ون ەكى بولىستان تۇرا­تىن ەلىنىڭ ۇلكەن شۋ بولىسىنا تاما­نىڭ داۋلەتكەلدى، قىزىل­قۇرت اتالارى­نىڭ ۇرپاقتارى ەنگەن. ولار - بۇزاۋ، جالپاق، ەسەنقارا، باراق، جولدىباي، وتەمىس، قويلىباي، ەرنازار، قوشقارباي، ايدار-بالتا، سارتاما بولىپ كەلەدى. كەشەگى شەرتپە كۇيدىڭ شەبەرى سۇگىر دە، ونىڭ شاكىرتتەرى جاپپاس تا، ەرگەنتاي بورساباەۆ تا بۇزاۋ اتا ۇرپاق­تارى بولىپ كەلۋىنىڭ ءوزى بۇل اۋلەتكە قى­دىر اتانىڭ قوڭىر قوبىز بەن دومبىرا اسپابىن تەلىپ كەتكەندىگى تۋرالى اڭىز اڭگىمەنىڭ شىندىققا جاناساتىنىن بايقاتادى. سۇگىردىڭ تۇسىنە قىدىر اتا ەنىپ: "كوگەن الاسىڭ با، دومبىرا الاسىڭ با؟" دەپ سۇراعاندا قالاقتاي قارا دومبى­رانى قالاپ العانى، بالا كەزىندە قىدىر اتا قوبىز سىيلاپ كەتكەن ىقىلاس كۇيشى دە سۇيەك جاعىنان بۇل اۋلەتكە ۇزاق ەمەس.

جاز جايلاۋعا، قىس قىستاۋعا كوشىپ-قونىپ جۇرگەن ەلدىڭ ىشىندە قوڭىرتوبەل تىرشىلىگىن كۇيتتەپ جۇرگەن ۇلكەن اتالارى قاڭتاربايدان - ىسقاق، يسا، قالامباي، جاقىپ اتتى ءتورت ۇل دۇنيەگە كەلسە، قالام­­بايدان دا ءتورت ۇل - قاسىمبەك، اپپاز، اۋباكىر، امزە تۋادى. ەل ءىشىن قىزىل شەشەك جايلاعان قيىن كەزدە قالامبايدىڭ وزگە ۇل-قىزدارى بولعان دا شىعار، سو­لار­دىڭ ىشىندە قاتارعا ىلىك­كەندەرى وسى بالالار ەدى. ءتۋابىتتى باۋى­رىن جەردەن كوتەرگەننەن جوقشىلىق تاۋقىمەتىن كورىپ، تالپىنعان جاس بالا­لاردىڭ ەتى ءتىرى بولىپ وسەدى. تۇڭعىش ۇلى قاشاندا اتا-اناسىنا بولەكشە ىستىق كورىنەتىنى بەلگىلى. جاپ­پاستىڭ ءتورت-بەستەگى كەزىندە اكەسى قا­سىمبەك ءۇي ىرگەسىندە بال­تا­مەن اعاش شاۋىپ جاتقانىن بايقاپ: "اكە، نە ىستەپ جاتىرسىز؟" دەپ سۇرايدى. سوندا قاسىمبەك: "بالام ساعان لايىقتاپ دومبىرا شاۋىپ جاتىرمىن!" دەپ جاۋاپ بەرەدى. قاسىمبەك بالاسىنىڭ ءان-كۇيگە اۋەستىگىن ەرتە باستان سەزسە كەرەك. شاعىن دەنەلى جاپپاس تا وتە اڭعارىمپاز، سەرگەك بولىپ وسەدى. جاپپاس اۋەلى قولىنا دوم­بى­را الىپ، بۇل اسپاپتى تەز مەڭگەرىپ كەتەدى. اكەسى ءوزىنىڭ قارا قوبىزىن قولىنا سيرەك الاتىن. بۇل قوبىز بالكىم ەرتەدەگى اتا-بابالارىنان قالعان كونە مۇرا دا بولار. كەشكىلىك اس ءىشىپ، باستارى قوسىلىپ وتىرعان ساتتەرىندە قارا قوبىزدىڭ قىلىن شايىرلاپ، ەسپەسىن نىقتاپ، ىڭىرانتىپ شالعان كەزدەرى ەسىنەن كەتپەيدى. قورا­سىنداعى ازىن-اۋلاق ۇساق مالىنىڭ جايىن ويلاپ، ەل قاتارلى تىرشىلىك كەشىپ جۇرگەن قاسىمبەكتىڭ كۇش-قايراتى قايتپاعان كەزىندە توتەننەن كەسەل جابىسىپ، توسەك تارتىپ جاتىپ قالادى. اۋەلگىدە اۋرۋعا دەس بەرمەي ەرتەڭ، ارعى كۇنى تۇرىپ كەتەتىندەي كورىنگەنمەن كەسەلى قۇرعىر قىل بۇراۋدى مىقتاپ سالسا كەرەك، كۇننەن-كۇنگە بۋىن-بۋىندى الىپ، ەڭ­سەسىن كوتەرتپەۋگە اينا­لا­دى. قامشىنىڭ سابىنداي قىسقا ءومى­رى­نىڭ تىم ەرتە تۇيىقتالىپ، تاتار ءدام-تۇزى­نىڭ تاۋ­سى­لىپ كەلە جاتقانىنا كوزى جەتكەن قا­سىم­بەك بۋىنى قاتپاعان بالا بولسا دا كەلە­شەگىنەن كوپ ءۇمىت كۇتەتىن ۇلى جاپ­پاس­تى شاقىرىپ الىپ، سوڭعى ءسوزىن اي­تادى:

- مىنا قارا قوبىز اتامنان قالعان، كوزىمنىڭ تىرىسىندە شاڭ جۋىتپاي ساقتاپ كە­لە جاتقان اسىل مۇرانى وزىڭە امانات ەتىپ قالدىرعالى وتىرمىن. قۇلىنىم، اتا-بابامىزدان قالعان قىلقوبىزدى كوزىڭنىڭ قاراشىعىنداي ساقتاپ جۇرگەيسىڭ! بۇل قارا قوبىز سەنىڭ الداعى ومىرىڭە تاۋسىل­ماس ازىق بولار دەپ ويلايمىن! - دەيدى قامىعىپ.

قارا قوبىزدىڭ ماتادان تىگىلگەن سىرت­قى قابىن شەشىپ، شاناعىن ماڭ­دايىنا تيگىزەدى دە قايتا سالىپ، ءبىر جاپىراق بو­لىپ مۇڭايىپ وتىرعان ۇلىنا اقىرىن ۇس­تاتا بەرگەن. اقىرەتتىك ءسوزىن ايتىپ، اعا­يىن-تۋىسپەن ءۇنسىز جاتىپ قوشتاسىپ، تىك­تەپ كەلگەن اجالدى قاسقايىپ قارسى العان ەدى.

قارشادايىنان جەتىمدىك تاۋقىمەتىن تارتقان جاپپاس ءىنىسى جارىلقاسىن ەكەۋى اۋىل ادامدارىنا ىلەسىپ، 1919 جىلى تۇركى­ستانداعى جەتىم بالالار ۇيىنە كەلەدى. اكە­دەن ايىرىلىپ، ىشەر اسقا، كيەر كيىمگە جارىماي جۇرگەن تەك بۇلار عانا ەمەس ەكەن، جەتىم بالالار ءۇيىنىڭ ءىشى-سىرتى تول­ىپ جۇرگەن كوگەنكوز جەتىمدەر. سوناۋ قى­زىل­وردادان بەرگى جەردەگى، تۇركىس­تان­نىڭ توڭىرەگىندەگى اۋىل-ايماقتان اكە-شەشە­لەرى­نەن اشتىقتا ايىرىلىپ قالىپ، جاما­عا­يىندارى تاپسىرىپ كەتكەن جۇدەپ-جادا­عان، قۇرساقتارى قابىسىپ، كوزدەرىن كىرەۋكە شالعان بالالار جەتەرلىك. اشىل­عانىنا كوپ بولا قويماعان جەتىم بالالار ۇيىندە توسەك-ورىن، اس-اۋقات دا جەتىسە بەرمەيدى ەكەن. جاپپاس سياقتى ەرەسەكتەرى كىشكەن­تاي بالالارعا ورىندارىن بەرىپ، جاز ماۋسىمىندا ءۇيدىڭ ىرگەسىنە، اۋلاعا توسەگىن كوتەرىپ كەلىپ، جانتايىپ جاتا كەتەتىن كەزدەرى دە ءجيى كەزدەستى.

ساباقتان بوساعاندا ەرمەگى اۋىلدان سەرىك ەتىپ الىپ شىققان اكەسىنىڭ قارا قوبى­زىن قولىنا الادى. سوڭىنان ءوزى قا­تار­لاس جەتىم بالالار شۇبىرىپ ەرىپ، قالا­نىڭ ورتالىق كوشەلەرىنە قاراي بەتتەيدى. ادام اياعى ۇزىلمەيتىن ورتا­لىقتاعى بازاردىڭ كىرەبەرىس قاقپا اۋزىنا جايعاسىپ وتىرىپ الىپ، قارا قوبىزدى اڭىراتىپ شالا باستايدى. قارسى الدىنا تۇگى الاداق بولىپ تۇسكەن كونەتوز تى-ماعىن توڭكەرىپ قويادى. قور­قىت پەن ىقىلاستىڭ كۇيلەرىن بىرىنەن سوڭ ءبىرىن تولعاپ تارتىپ، اڭى­راتا جونەلەدى. ۇلكەن قاقپانىڭ اۋزىن­دا ىرعاي-ىرعاي كۇي تولعاپ وتىر­عان قار­شا­­داي بالا ءارى-بەرى وتكەن جان­داردىڭ ىقىلا­سىن ەرىكسىز وزىنە اۋدارادى. قوبىز ءۇنى بويلارىن الىپ، قارشاداي بالانىڭ قارا قوبىزدى ەسىلتىپ تارتۋى قىزىق كورىنەدى. قالتا­لارىنا قول سالىپ، قويىن-قونىشىنان تۇيىلگەن اقشالارىن الىپ، شەتىنەن شىعا­رىپ، تيىن-تەبەن، جاپىراق-جاپىراق تەڭگەلەردى بالانىڭ الدىنداعى باس كيىمگە تاستايدى. اراداعى ىلكى ءسات ۇزىلىستە سىرت­تاي باقىلاپ تۇرعان بالالار جاپپاستىڭ قاسىنا جەتىپ كەلىپ، تىماقتاعى اقشانى توڭكەرىپ الىپ كەتەدى. كونە باس كيىمنىڭ ءىشى­نە قانشا اقشانىڭ تۇسكەنىمەن جاپ­پاستىڭ شارۋاسى بول­ماي­دى. قولىن سۋى­تىپ الىپ، تاعى دا قارا قوبىزدى شالۋعا كىرىسەدى. تۇسكەن تابىستى الىپ كەتكەن بالالار قالىڭ ەلدىڭ اراسىنا ءسىڭىپ جوق بولىپ كەتىپ، ءبىرازدان سوڭ وسى توڭىرەككە قايتىپ جي­­نا­لا­دى. قول­دارىن­دا جاپىراق-جاپىراق تاندىر نان، قا­ۋىن-قار­بىزدىڭ ءتى­لىكتەرىن ەزۋ­لەرى­نەن سۋىن سور­عا­لاتا اعىز­­­عان، تاۋىق­­تىڭ ەتىن سي­را­عىنان ۇس­تاپ، اش­قا­راق­تانا جۇل­ما­لاعانىن سىرتتاي باي­قاپ قالاتىن. قۇرساعى تو­يىپ اس ءىشىپ، ءارىپ تانىپ كوزى اشىلىپ قالعاندا ءتۇر­كىس­تانداعى جە­تىم بالالار ءۇيى جابىلىپ قالدى. "ەندى قايتتىك؟ ەر­تەڭگى كۇنىمىز نە بولماق؟" دەپ اڭ­تا­رىل­عان جەتىم با­لا­لار كوشەگە شۇ­بىرىپ كە­تە­دى. كۇزگە سا­لىم بازار، شايحانا، تە­مىر جول بە­كە­تىنىڭ ءتو­ڭى­رەگىن جا­عا­لاپ، قارا قو­بىزىن ۇزاق شالىپ وتىر­عانمەن مار­دىمسىز تيىن-تە­بەن ءتۇ­سەتىن بول­دى. وزگە اشوزەك جەتىم با­لا­لارعا تالعاجاۋ تاۋىپ بەرمەك تۇگى­لى ءوزى دە ءبۇيىرى توم­پايىپ اس ىشپەيتىن جاع­­دايعا جەتەدى. كۇنكورىس قيىن­داپ كەتكەن سوڭ ءبىلىم­نىڭ سوڭىنا تۇسسەم دەگەن ءۇمىتى كومەسكىلەنگەن جاپپاس قايتادان ەلگە ورا­لا­دى. بۇل كەزدە جاپپاس قارا قوبىزىن جانىنان ءبىر ەلى تاستاماي ءجۇرىپ، دوم­بى­راعا قولى ءبى­راز سۋىپ تا قال­عان ەدى. اۋىل اي­ماققا سىيلى سۇگىر كۇي­شىنىڭ ءۇي­گە سو­عىپ، ىقى­لاس ءبىل­دىر­گەنى جاپ­­پاس­تىڭ كو­ڭىلىن ءوسىرىپ ءجى­بەردى. كۇيشى جاس با­لانىڭ بو­يىن­­دا­عى ۇش­قىندى كوپتەن سەزىپ ءجۇر­گەن ەدى. اۋىلداعى جيىن-توي­­دا ەستيار جاندارمەن بىرگە جۇرەتىن سۇگىر كۇيشىنىڭ ماڭايىن ءجيى ءتوڭى­رەك­تەيتىن بولدى.

- مىنا تۇركىستاننان كەلگەن، قالا كورگەن بالاعا دومبىرا تارتقىزساق قالاي بولار ەكەن؟ - دەپ كوپشىلىككە كوز قيى­عىن تاستاپ قوياتىنى بار.

- جاپپاس دومبىرا تارتۋشى ما ەدى؟

- ونىڭ قولىنان قوبىزى تۇسپەۋشى ەدى عوي! - دەگەن سوزدەر ەستىلىپ قالادى.

- دومبىرانى تارتسا قوبىز شالا­تىندار تارتسىڭ! - دەپ سۇگىر جاپپاستى قايراي تۇسەدى.

جيىلعىن ەل تاڭىرقاسىپ، تىم-تىرىس بولىپ قالعاندا جاپپاس تا قولىنا دومبىرا الىپ، سۇگىر كۇيشىنىڭ سازى كوڭىلىندە جاتتالعان كۇيىن شەرتەدى.

ەلدىڭ بەدەلدى ازاماتتارىنىڭ مال-مۇلكىن تاركىلىپ، يت ارقاسى قياڭعا جەر اۋ­دارۋ، سالىق تۇرلەرىن كوپتەپ سالىپ، نارا­زى­لىق بىلدىرگەندەردى سوزاقتاعى اباقتىعا جاۋىپ تاستاۋ سياقتى شولاق بەلسەن­دى­لەردىڭ زالىمدىق ءىس-ارەكەتتەرى شەگىنە جە­تىپ، حالىق ەرىكسىز قولىنا قارۋ الىپ، ادىلەتسىزدىك پەن زورلىق-زومبىلىققا قار­سى شىعادى. 1930 جىلعى اقپان ايىنىڭ باسىندا بۇرق ەتە قالعان تاريحتا "سوزاق كوتەرىلىسى" دەگەن ات­پەن بەلگىلى بولعان ءبۇلىن­شىلىكتىڭ باسشى­لارىنىڭ كوپشىلىگى دە سۇگىر كۇيشى مەن جاپپاستىڭ اۋىلداس تۋىسقاندارى، تاما رۋ­لارىنىڭ بەلدى ازا­مات­تارى - از كۇندەر حان بولىپ سايلانعان شالاقۇلى سۇلتانبەك پەن باس ساردارى بول­عان، اتاقتى مەرگەن ارال­بايۇلى سالىقباي بولاتىن. حالىقتىڭ بۇل باس كوتەرۋى بوداندىققا، جاڭا جۇيەنىڭ قاندى شەڭگەلىنە قارسى شىعىپ، بوس­تان­دىققا ۇمتىلعان جانايقايى ەدى. كەۋدەلەرىن كەك كەرنەپ، اشۋ-ىزادان بۋلىققان ەلدىڭ ازاماتتارى الدىن-الا كەلىسىلگەن ۋاقىتتا - اقپاننىڭ 7 جۇلدىزىندا تاڭ اتا باس قوسىپ، اۋدان ورتالىعى سوزاق قىستاعىنا باسىپ كىرىپ، "شاش ال دەسە، باس الاتىن" شولاق بەلسەندى­لەردى قولعا ءتۇسىرىپ، جاپپاي ساباۋ، كەك قايتارۋعا قىزۋ كىرىسىپ كەتەدى. باس كوتەرۋ­شىلەر قولىنا نە تۇسسە سونىمەن - ءشيتى مىلتىق، تاياق، وراق، بالتا، ايىرمەن قارۋ­لانىپ، كەڭسەلەردى، كووپەراتيۆتەردى، قامبا مەن دۇكەندەردى تونايدى. اباقتىنىڭ ەسىگىن بۇزىپ، قاماۋدا جاتقان ادامداردى بوساتىپ الادى. كوشەگە شىققان كوتەرى­لىسشىلەر ماڭدايلارىن اق سۇرىپپەن بايلاپ، اق تۋ كوتەرىپ، كەڭەس ورىندارىنا باسىپ كىرىپ، شاش قويعان قىزمەتكەرلەردى ۇرىپ-سوعىپ، كوشەگە الىپ شىعىپ، اياۋسىز جازا­لايدى. ارتىنشا سوزاققا قاراي قاپتاعان باقاي­شى­عىنا دەيىن قارۋلانعان قىزىل اسكەر كوتەرىلىسشىلەردى اياۋسىز قىرعىنعا ۇشىرا­تادى. بۇدان كەيىنگى ساحارا ەلىنىڭ ءومىرى ايانىشتى ەدى. بۇرىن-سوڭدى مۇنداي قيا­مەت-قايىمدى كورمەگەن حالىق توبەسىنەن جاي تۇسكەندەي اتا جۇرتىن تاستاپ توپ-توپ بولىپ، جاياۋ-جالپىلى كۇنگەيدى بەتكە الىپ، "كىشى وكتيابردىڭ" زاردابىنان توز-توزى شىققان ەل وزبەكستان مەن تاجىكستانعا، تۇركىمەن­ستانعا قاراي ۇدەرە قاشادى.

سوزاق كوتەرىلىسى باستالعاندا ونىڭ باسشىلارى شىققان جانە كىندىگى بولعان №12 اۋىلدا سۇگىر كۇيشى مەن جاپپاس قالامباەۆتار تۇرىپ، ءومىر سۇرگەنىمەن ولار كوتەرىلىسكە قاتىسپاي تىسقارى قالادى. سول جىلى سۇگىر كۇيشىنىڭ جاسى 52-لەردە، ال جاپپاس بولسا 21-دەگى تەپسە تەمىر ۇزەتىن، بويىندا كۇش-قايراتى تاسقىنداعان قىلشىلداعان جىگىت كەزى بولاتىن. كوتەرىلىس تۋرالى قاعاز بەتىنە تۇسكەن تاريحي دەرەك­تەردەن، سول قاندى وقيعانىڭ باسى-قاسىن­دا بولعان كوپتەگەن كونەكوز قارتتارىڭ ايتقان اڭگىمەلەرىنەن قوس ونەر يەسىنىڭ كوتەرىلىسكە قاتىسقانى تۋرالى ەشبىر دەرەكتى كەزىكتىرە المادىق. جاپپاس قالام­باەۆ ءوزىنىڭ اۋىل­داسى ءارى تۋىسقانى، ءبارى­نەن دە رۋحاني جاقىن ۇستازى سۇگىردىڭ قاس-قاباعىنا كوبىرەك قاراعان بولسا كەرەك.

1934 جىلى ال­ما­تىدا وتەتىن حا­لىق تا­لانت­­تارىنىڭ بۇكىل­قازاق­ستاندىق سلە­تىنە قاتىسۋعا وڭتۇستىكتىڭ شال­عايىن­داعى سوزاق اۋدانىنان دا ونەرلى جان­دار ىزدەستىرىلە باس­تايدى. اۋىل-اۋىل­داعى ونەرلى جاندار­دىڭ بۇل تىزىمىنە العاش­قى­لار­دىڭ قا­تا­رىن­دا سۇگىر مەن جاپپاستىڭ دا ەسىمدەرى ءىلى­ن­­گەن بو­لا­تىن. سۇگىر كۇي­­شى ال­ما­تىعا بارىپ، ونەر كور­سەتۋگە قۇمبىل بول­مادى. ء"بىر اۋىلدان ەكەۋ­مىزدىڭ بىردەي بار­عانى­مىز جاراسپاس، سەنىڭ جاسىڭ كىشى عوي، ءوزىڭ با­رىپ باعىڭدى سىناپ قايت!" دەيدى جاپ­پاس­قا. بۇل ونىڭ ءوزىنىڭ وكشەسىن الىپ، بويىن­داعى ونەرىن ۇشتاپ كەلە جاتقان جاسقا جولىن بەرگەنى، تىلەكتەستىك بىلدىرگەنى بولسا، ەكىنشى جاعى­نان كەشەگى سوزاق كوتەرىلىسىندە توڭىرە­گىن­دەگى جا­قىن جانداردى قىناداي قىرىپ سال­عان كەڭەستىڭ سولاقاي ساياساتىنا ابدەن ءزارا­زاپ بولىپ قارايعان كوڭىلىنىڭ قارا بۇل­تى ءالى ىدىراي قويماعان ەدى.

بۇكىلقازاقستاندىق حالىق تالانت­تارى­نىڭ تۇڭعىش وتەتىن سلەتىنە جەر-جەردەن وڭشەڭ ونەرپازدار باس قوسادى. اۋەلى قۇداي، اتا-بابالارىنىڭ رۋحى قولداپ، بويىن­داعى ونەرىن ىرىكپەستەن ۇلكەن ساح­نادا كوپشىلىكتىڭ تالقىسىنا سالۋعا جول اشىلادى. سول جىلدارى جارىق كورگەن گازەت-جورنالدار استاناداعى بۇكىلقازاق­ستاندىق حالىق تالانتتارىنىڭ تۇڭعىش سلەتى كۇندەرىنەن جاڭالىق حابارلاردى جامىراي جازادى.

"اسىرەسە، وڭتۇستىك وبلىسى سوزاق اۋ­دا­­نى­نان كەلگەن ءبىر جاس جىگىتتىڭ قوبىز تارت­­قانى جۇرتتى وتە ىنتىقتىردى. بۇل قا­لام­بايۇلى دەگەن جولداس. قوبىزبەن "جەز كيىك", "اققۋدىڭ اتىلۋى", اسىرەسە "قاس­­­قىردىڭ ۇلىعانى" دەگەن كۇيلەردى تارت­قاندا تاڭ قالماعان ادام بولمادى. جاپ­پاس كوركە­مونەرشى قوبىزىمەن ء"وز كۇيىم" دەگەن كۇيدى تارتتى. بۇل ء"وز كۇيى" ءوزىنىڭ قو­بىز­شىلىق تاجىريبەسىنە قاراپ تاپقان تابىسى بولسا كەرەك، سوندىقتان ءوزى دە اتىن ء"وز كۇيىم" دەپ تارتىپ وتىرعانى سول كورىنەدى" دەپ جا­زادى "سوتسياليستىك قا­­زاق­­ستان" گازەتى 1934 جىلى 16 ماۋسىم كۇنى.

جيىرما بەستەگى جالىنداعان جاس جىگىت جاپ­پاس قالامباەۆ ءۇل­كەن ساحناعا تەك قو­بىز­دا كۇي تولعايمىن دەگەن ويمەن شى­عىپ، ەلدىڭ قوشامەت-ءىلتيپاتىنا كوڭىلى شال­قىعان سوڭ ءوزى جاقسى كورەتىن "جال­عان-اي" ءانىن دە شىرقاپ جىبەرسە كەرەك. قوبىز ءۇنىن باياۋلاتىپ، داۋسىن قاتتىراق شى­عارىپ شىرقاعان ءان اۋەزى جۇرەكتەن تەربەپ، قۇيقىلجي ەستىلەدى. ءارى قوبىزعا قوسىلىپ، ءان شىرقاعانى توسىن كورىنىپ، كوپشىلىك ەل ريزا بولىپ، دۋىلداتا قول سوعادى. كون­تسەرت­تەن سوڭ اۋىلدان كەلگەن تالانتتى جاستى قاۋما­لاپ، ءجون-جوسىق سۇراس­قان جاندار دا كوپ بولدى. ۇلتتىق ونەردىڭ بىلگىرى، وقىمىستى-عالىم احمەت جۇبانوۆ­پەن دە وسى ساپارىندا جۇزدەسىپ، تىلدەسۋىنىڭ ءساتى تۇسكەن. وسى ال­ماتىعا جولى تۇسكەن ونەر ساپارىندا قازاق­ستان­نىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن ونەر جولىن قۋىپ كەلگەن سيرەك دارىن يەلەرى دينا نۇر­پەيىسوۆانى، وقاپ قابيعوجيندى، لۇق­پان مۇحيتوۆتى، قالي جانتىلەۋوۆتى، داۋلەت مىقتىباەۆتى، ءابى­كەن قاسەنوۆتى، عاري­فوللا قۇرمانعاليەۆتى العاش كورىپ، ءتىل­دەسۋ­­د­ىڭ ءساتى تۇسەدى. ەل اراسىنداعى تالانت يەلەرىن تاۋىپ، ولاردىڭ ونەرىن ۇشتاي ءتۇسۋ، قولداۋ كورسەتۋ ماق­ساتىندا ۇيىمداس­تى­رىلعان سلەتتە ەرەكشە كوزگە تۇسكەن جاس ونەر يەلەرىن الماتىعا الىپ قالىپ، جا­ڭا­دان شاڭىراق كوتەرىپ جاتقان ونەر ۇجىم­دارىنا ورنا­لاستىرۋ دا قولعا الىن­عان بولاتىن. احمەت جۇبانوۆ­تىڭ تىكەلەي جەتەكشىلىگىمەن ۇيىم­داس­تى­رىلعان قۇر­مانعازى اتىنداعى ۇلت اسپاپتار ور­كەسترى­نە قوبىزشى بولىپ جۇمىسقا قابىل­­دا­نادى. "ادامدى ورتا بيلەيدى" دەگەن تاپ راس ەكەن. العاشقى ونەر­پاز­داردان بىرىك­تىرىلگەن ۇلت اسپاپتار وركەس­ترىندە قىز­مەتكە كىرىسكەندە حالىق تالانت­تارىنىڭ قايتا دايىنداۋدان وتۋىنە تۋرا كەلدى. كوپ اس­پاپ­تىڭ باسىن قوسىپ، ءبىر ءۇن­مەن تولعاۋ ءۇشىن مۋزىكالىق ساۋاتتىلىعى الا-قۇلا جانداردى وقىتىپ، باعىت-باعدار بەرۋدە اكادەميك احمەت جۇبانوۆ باستاعان بىلىكتى مامان­داردىڭ كوپ تەر توگۋىنە تۋرا كەلدى. احاڭنىڭ باسشىلىعىمەن وركەستردە قىل­قوبىز توبى اشىلىپ، وعان جاپپاستىڭ ءوزى جەتەكشىلىك ەتەدى. قوبىزدىڭ وركەسترگە لايىق­تالعان ۇلگىلەرىن جاساۋ شەبەرلەر رومانەنكو مەن قامبار قاسىموۆقا جۇك­تەلەدى. ونەرپاز­داردىڭ كوپشىلىگى ور­كەستر­دە جۇمىس ىستەي ءجۇرىپ، ارا-اراسىندا كون­سەر­­ۆا­توريادا مۋزى­كالىق ساۋات اشۋعا دەن قويادى.

1936 جىلى مامىر ايىندا ماسكەۋ قا­لاسىندا وتكەن قازاق ونەرى مەن ادەبيە­تىنىڭ كۇندەرىنە قۇرمانعازى اتىنداعى ۇلت اسپاپتار وركەسترىنىڭ قۇرامىندا وركەستر­دىڭ جەكە ورىنداۋشىسى جانە ءارتىسى رە­تىن­دە قاتىسقان قوبىزشى جاپپاس قالام­باەۆتىڭ ومىرىندەگى ەلەۋلى كەزەڭدەردىڭ ءبىرى بولدى. اكادەميك احمەت جۇبانوۆتىڭ باسقارۋى­مەن ۇلت اسپاپتار وركەسترى قۇر­مان­عازىنىڭ "سارىارقا", "اداي", "سەرپەر", "كوبىك شاشقان", "قوسالقا" كۇي­لەرىن اسقان شەبەر­­لىكپەن ورىندايدى. سول كەزدەگى وداقتان شىعاتىن گازەتتەر: "كونتسەرتتە وركەستر مەن ءان­شىلەر عانا ەمەس، ەكى تىزە­سىنىڭ اراسىنا قويىپ ىسقى­مەن وينايتىن قوبىزدار دا ءان سالدى" دەپ جازعان ەدى.

1941 جىلى تىنىش جات­قان ەلگە فاشيس­تىك گەر­مانيا تۇتقيىلدان شابۋىل جاسا­عاندا وتان قورعاۋعا ۇلت اسپاپتار ور­كەسترىنىڭ قۇرامىنداعى ءبىراز ونەرپاز - ەر ازاماتتار دا مايدانعا اتتانادى. ونەر ۇجىمىنىڭ قاتارىن تولىقتىرۋ ماق­ساتىندا قالي جانتىلەۋوۆ پەن لۇق­پان مۇحيتوۆتارمەن بىرگە جاپپاس قالامباەۆ تا ەل ارا­لاۋعا شىعىپ، تا­لانتتى جاس­تاردى ىزدەستىرە­دى. ولار رەس­پۋب­ليكا وبلىس­تارى مەن اۋ­داندارىنان ءبىراز جاس­تاردى الىپ كەلىپ، ونەرگە باۋلي­دى. جاپپاس قالامباەۆ الماتى قالاسىن­داعى مەكتەپ وقۋشى­لارىن ارالاپ، №38 ورتا مەكتەپتىڭ كور­كەم­ونەر­پاز­دار ۇيىرمەسى مۇشەلەرىنىڭ ونەرىن باي­قاپ ءجۇرىپ، تالانت­تى وقۋشى جاس فاتيما بالعاەۆانى كەزىك­تىرە­دى. جاپپاس قالام­باەۆ­تىڭ اقىل قو­سىپ، باعىت-باعدار بەرۋى­مەن فاتيما مەك­تەپ بىتىرگەن سوڭ قۇر­مان­عازى اتىنداعى ۇلت اسپاپتار وركەسترى­نە كەلىپ، ەڭبەك ەتەدى. كيەلى قوبىز ونەرىنە دەن قوي­عان تالانتتى جاس وركەستردە ۇزاق جىلدار جە­مىستى ەڭبەك ەتىپ، كەيىن قازاق­ستان­نىڭ حا­لىق ءارتىسى، پروفەسسور اتاعىن الادى. ءوزى دە كوپتەگەن تا­لانتتى جاستاردى تاربيە­لەۋگە ۇلەس قوسادى.

1944 جىلى تاشكەنت قالاسىندا وتكەن ورتا ازيا جانە قازاقستان ونەر شەبەر­لەرىنىڭ ونكۇندىگىندە جاپپاس قالامباەۆ باستاپ بارعان شاكىرتتەرى دە قۇرمانعازى اتىنداعى ۇلت اسپاپتار وركەسترىنىڭ قۇرا­مىندا ونەر كورسەتىپ، كورەرمەنىن ريزا ەتەدى. سول جولى وركەستر وزگە رەسپۋ­بلي­كا­دان كەلگەن ونەر ۇجىمدارى اراسىندا جۇلدەلى ءبىرىنشى ورىنعا يە بولادى. ۇلى وتان سوعىسى جىلدارىندا تىلداعى قا­جىر­لى ەڭبەگى جانە قۇرمان­عازى اتىن­داعى ۇلت اسپاپتار وركەسترىنىڭ قۇرىلعانىنا ون جىل تولۋ قۇر­مەتىنە ءبىر توپ ونەر شەبەر­لەرى­مەن بىرگە جاپپاس قالام­باەۆ­ تا قازاق كسر-ءىنىڭ ەڭبەك ءسى­ڭىر­­گەن ونەر قايراتكەرى قۇر­مەتتى اتا­عىنا يە بولادى.

اكەدەميك احمەت جۇبانوۆ ءوزىنىڭ "عا­سىر­لار پەرنەسى" ات­تى كى­تا­بىن­دا قىل­قو­بىزدىڭ شە­بەرى جاپپاس قالام­باەۆ تۋرالى جىلى پىكىر بىلدىرەدى. اتاق­تى ىقىلاس قوبىزشىنىڭ ءومىرى مەن شى­عار­ماشىلىق قىزمەتى تۋرالى مول ماعلۇماتتى وسى جاپپاس قالامباەۆتان العانىن دا جازادى.

بەلگىلى قىلقوبىز شەبەرى قازاق كسر-ءىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ونەر قايراتكەرى جاپپاس قالامباەۆتىڭ 60 جاسقا جانە شىعارما­شىلىق قىزمەتىنە 40 جىل تولعان مەرەيتويى الماتىداعى جامبىل اتىنداعى مەملەكەتتىك فيلارمونيانىڭ كەڭ زالىندا اتالىپ وتىلەدى. جاپپاس قالامباەۆتىڭ قىل­قوبىزدا ورىنداعان "جەزكيىك", "قاسقىر", "مۇڭلىق-زارلىق", دومبىرادا ورىنداعان "توعىز تاراۋ", "جۇمان", "اققۋ" كۇيلەرى مەن ءوزىنىڭ "مارش" كۇيى، "كەڭ ولكە" ءانى، "كۇي تولعاۋ" رومانسى قازاق مۋزىكاسىنىڭ التىن قورىنا قو­سىل­عان ايتۋلى شىعارمالار بولىپ ەسەپتەلەدى. جاپپاس قالامباەۆتىڭ قازاقتىڭ مۋزىكا ونەرىنە سىڭىرگەن ەڭبەگىنىڭ نەگىزى قورقىت پەن ىقىلاس، سۇگىر كۇيلەرىن قوبىز شا­ناعى­نا ءتۇسىرىپ، قايتا جاڭعىرتىپ جەتكىزە بىلۋىندە جاتىر. قىلقوبىزدىڭ سيقىرلى ءۇنىن عاسىرلار سارىنىمەن ۇشتاستىرىپ، كەيىنگى ۇرپاقتىڭ قۇلاعىنا قۇيا بىلۋدە جاپپاس قالامباەۆتىڭ ەڭبەگى ەرەكشە بول­عا­نىن ونىڭ سوڭىنان قالعان ونەر مۇراسى دالەلدەسە كەرەك. جاپپاس قالام­باەۆ­تىڭ 60 جاسقا تولعان مەرەيتويى شىن مانىندە قازاقتىڭ ۇلتتىق ونەرىنىڭ مەرە­كەسى رەتىندە اتالىپ وتىلەدى.

قازاق حالقىنىڭ قايتالانباس قىل­قو­بىز شەبەرى جاپپاس قالامباەۆ 1969 جىلى 2 جەلتوقساندا ومىردەن وتەدى. ءوزى 35 جىل بويى ۇزدىكسىز حالقىنا بويىنداعى تالان­تى­مەن قىزمەت ەتكەن الماتى قالاسىنىڭ حالقى ارۋلاپ، سوڭعى ساپارعا شىعارىپ سالادى. قازاقتىڭ قاسيەتتى قوبىز ونەرىن حالقىنا قايتارۋدا ولشەۋسىز ەڭبەك ءسىڭىر­گەن سيرەك دارىن يەسىنىڭ ونەر دەپ سوققان جۇرەگى وسىلايشا توقتايدى.

جاپپاس قالامباەۆ ومىرىندە ەكى رەت ۇيلەنىپ، ولاردان توعىز پەرزەنت سۇيەدى. العاشقى ايەلى كۇلاشتان جۇمان اتتى ۇل، دينا، جاڭىل، تاجىكۇل اتتى قىزدار كورەدى. تۇڭعىش بالاسى جۇماندى جاقسى كور­گەندىكتەن ول جاستاي قايتىس بولعاندا ۇلىمەن اتتاس كۇي دە شىعارادى. ەكىنشى ايەلى گۇلجاميلادان ءشامشىنۇر، قۋانىش، ساۋلە، قۇندىز، مالىك، باقىت اتتى ۇل-قىز سۇيەدى. ۇل-قىزدارىنىڭ كوپشىلىگى ونەرگە بەيىم بولىپ وسەدى. وسى ۇل-قىزدارىنىڭ ىشىنەن ورتانشى قىزى قۇندىز قالامباەۆا اكە جولىن قۋىپ، ونەر جولىنا تۇسەدى.

جاپپاس قالامباەۆ سول 1969 جىلى قىزى قۇندىزدى ا.جۇبانوۆ اتىنداعى مۋزىكا مەكتەبىنىڭ ءبىرىنشى سىنىبىنا اكەلەدى. "قىزىم سەنى ارنايى مۋزىكا مەكتەبىنە بەرىپ وتىرمىن. بۇل مەكتەپتى بىتىرگەن سوڭ كون­سەرۆاتورياعا تۇسەسىڭ. ونىڭ اسپيران­تۋراسىن بىتىرگەن سوڭ ۇزاق جىلدار ونەر سالاسىندا ەڭبەك ەتەتىن بولاسىڭ! كەلەشەكتە مەن سياقتى ونەرگە ەڭبەگى سىڭگەن ءارتىس اتانا­سىڭ!" دەگەن ءسوزدى قۇلاعىنا قۇيىپ كەتەدى. جەتى جاسار قۇندىز اكەسىنىڭ وسى ءسوزىن قۇلاعىنا مىقتاپ توقىپ الادى. اكە ءسوزى ونىڭ بۇكىل ومىرىنە تەمىرقازىق بولىپ قالادى. جاپپاس قالامباەۆ 37 جاسىندا قازاق كسر-ءنىڭ ونەرىنە ەڭبەگى سىڭگەن ءارتىس اتاعىنا يە بولسا قۇندىز دا 37 جاسىندا وسىنداي لاۋازىمعا يە بولادى.

جاپپاس قالامباەۆتىڭ قىزى جاڭىل­دىڭ ومىرلىك قوساعى بولعان سوزاقتىڭ تۋماسى گەنەرال اسقاروۆ تا رەسپۋبليكاعا كەڭىنەن تانىلعان كۇيشى ءارى سازگەر ەدى.  مەكتەپ ءبىتىرىپ، الماتىعا وقۋ­عا تۇسۋگە كەلىپ، قازاقستانعا بەل­گىلى ونەر يەسى، جەرلەس اعاسى جاپ­پاس قالامباەۆپەن تانىسىپ ءجۇرىپ، قوبىزشىنىڭ قىزى جاڭىلمەن كوڭىلدەرى جاراسادى. گەنەرال اسقاروۆتى جاپپاس قالام­­باەۆ­پەن دە، ونىڭ قىزى جاڭىل­مەن دە تابىس­تىر­عان اۋەلى قۇداي، ودان سوڭ ونەردىڭ كيەلى جولى ەدى.

كسرو جانە قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى، پروفەسسور شامعون قاجىعاليەۆ: "جاپپەكەڭ بولمى­سىنان كىشىپەيىل، از سويلەيتىن، ادام­دار­مەن تەز ءتىل تابىسا­تىن اقجارقىن جان بول­دى. جاپپەكەڭ­مەن وركەستردە 30 جىل بىرگە قىزمەتتەس بول­عان­دا بار­ماعان، كور­مەگەن جەرىمىز جوق. الدى­مەن ءوزىمىزدىڭ قازاق­ستاننىڭ 19 وب­لىس، 280 اۋدان ورتا­لىعىن، 300 كولحوز-سوۆحوزدى ارالاپ، ونەر كورسەتتىك. بارلىق 15 وداق­تاس رەس­پۋ­بليكا ورتا­لى­عى، ماسكەۋ، لەنين­گراد، كيەۆ، مينسك، سۆەرد­لوۆ، ءنوۆوسىبىر، وزگە دە قالالارعا، كوپتەگەن شەتەلدەرگە گاسترولدىك ساپار­مەن بار­دىق. 1949 جىلى كرەملدە ستا­لين، 1958 جىلى حرۋ­ششەۆ،1967 جىلى برەج­نەۆ باستاعان ساياسي بيۋرو مۇشە­لەرى­نىڭ، 1957 جىلى قىتاي­دىڭ استاناسى پە­كين­دە ماو تسزە دۋن باستاعان ەل باسشىلارىنىڭ الدىندا كون­تسەرت بەر­دىك. وسىلاردىڭ بارىندە جاپپەكەڭ دوم­بىرا مەن قوبىزدا كوپ­تەگەن كۇيلەر تارتتى، ءان دە ايتتى.

جاپپاس قالامباەۆ حالىق اراسىنان شىققان وتە سيرەك تالانت يەسى، حح عاسىر­­دىڭ ۇزدىك مۋزىكانتى. شەبەر ورىن­داۋشى ءارى ديريجەر، كوپ قىرلى، ءبىر سىرلى تالانت يەسى بولا ءبىلدى" دەسە، كسرو جانە قازاق­ستاننىڭ حالىق ءارتىسى ەركەعالي راحماديەۆ: "1967 جىلى جام­بىل اتىن­داعى مەملە­كەت­تىك كونسەرۆا­توريا­عا رەكتور بولىپ كەلگەندە بيلىك­تەگى­لەر قىلقوبىزدى وركەستردەن شى­عارىپ تاستاعاندا جاپ­پە­كەڭ­دى وسى وقۋ ورنىنان قىلقوبىز كلاسىن اشىپ، جە­تەك­­شىلىك ەتۋگە شاقىردىم. قازىرگى قوبىزشى بولىپ جۇرگەن بازارحان قوس­باساروۆتار ول كىسىنىڭ العاشقى ءشا­كىرت­­تەرىنىڭ ءبىرى ەدى. جاپپاس اعانىڭ جاسى ەگدە تارتىپ قالعان كەزى بولاتىن. ول ۋاقىتتا بارلىعى ءماس­كەۋگە باعىناتىن زامان، جاپ­پەكەڭدى اعا وقىتۋشى قىز­مەتىنە قابىل­دادىم. كون­سەر­­ۆا­تورياداعى بۇرىن­نان 15-20 جىل وقىتۋشى بولىپ ىستەپ جۇرگەن كەيبىر جان­دار "رەكتور راحماديەۆ مۋزىكا­لىق ساۋاتى جوق شالدى الىپ كەلىپ، اعا وقىتۋشى­نىڭ جالاقىسىن تولەپ وتىر" دەپ ۇستىمنەن دومالاق ارىز دا جازدى. ول كەزدە دومالاق ارىزدى ورتالىق كومي­تەت­تەن دە كەلىپ تەكسەرەتىن. ال، شىن­دى­عىندا كۇيدى قۇلا­عى­مەن ەستىپ، نوتاعا تۇسىرەتىن جاپپە­كەڭدەي تۋما تالانت قوس بىردەي مۋزى­كالىق جوعارى وقۋ ورنىن ءبى­­تىر­گەن­دەر­دىڭ اراسى­نان دا كەزىكپەيتىن. جاپپە­كەڭ­نىڭ جارا­تىلىسى وتە تالانتتى ادام بولاتىن. قىلقوبىزدى دا، دوم­بىرانى دا شەبەر تارتادى. دومبىراعا ارناپ شىعارعان ۇزدىك كۇيلەرى دە بولاتىن. وسىن­داي قيىن-قىس­تاۋ كەزدىڭ وزىندە بار كۇشىمدى سالىپ ءجۇ­رىپ، جاپ­پەكەڭدى ساقتاپ قال­دىم. بىراق ءبىر جىلدان كەيىن جاپپەكەڭ قايتىس بولىپ كەتتى", ال قازاق­ستاننىڭ حا­لىق ءارتىسى، پروفەسسور الدا­بەرگەن مىر­زا­­بەكوۆ: "جاپ­پاس قالام­باەۆتىڭ بويىن­داعى تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى تەك قىلقوبىز تارتۋمەن بىرگە ۇلت اسپاپتار وركەسترىندە ديري­جەر­لىك جاسا­عان كەزى دە بولدى. ارنايى مامان­­دىق ءتۇرىن يگەر­مەس­تەن ۇلكەن ور­كەسترگە ديري­جەرلىك جاساۋ ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيتىن شارۋا. وسى­لايشا قازاق­تىڭ قىلقوبىز ونەرىنىڭ جا­رىق جۇلدىزى جاپپاس قالام­باەۆ تۋرالى قوبىزشىمەن كەزىندە ونەر سوقپاعىندا قىزمەتتەس، دامدەس-تۇزداس، جاقىن قا­رىم-قاتىناستا بولعان، بۇل كۇندە جاس شا­ما­­لارى 75-85-دەردەگى جان­دار­دىڭ اسقان دارىندى جان تۋرالى پىكىرى مەن كوز­قاراسى، وي توپشى­­لاۋى ءبىر ارنا­دان توعى­­سىپ جاتادى. كسرو جانە قازاق­ستاننىڭ حالىق ءارتىسى بيبىگۇل تولە­گە­نوۆانىڭ ول كىسىنى "جىبەك اتا" دەپ تەكتەن-تەككە اتاماعانىنا كوزىمىز جەت­كەن­­دەي بولدى. كوزى تىرىسىندە ول كىسىنى كورمە­گەن، بىراق اتى-ءجونىن قىل­قوبى­­زى­نىڭ ءۇنى­مەن بىرگە ەستىپ، جادىندا قاتتالىپ قالعان 50-60-تارداعى ازامات­تاردىڭ دا جاپپاس قالام­باەۆ تۋرالى جاقسى پىكىردە ەكەنىن اڭعارامىز. "جاپپاس قالامباەۆ قازاق ونەرىنىڭ كو­گىن­دە جانعان جارىق جۇلدىز­داردىڭ ءبىرى عوي!" دەگەن جىلى سوزدەرىن دە ەستىدىك. ال ودان جاس مولشەرى تومەندەگەن سايىن 20-30-دارداعى جاستار­دىڭ قوبىز­شى جاپپاس قالامباەۆ تۋرالى تۇسىنىك-ۇعىم­دارى الا-قۇلا بولىپ كەلەدى. ۇلتتىق ناسي­حات­تىڭ كەمشىلىگىنەن بولار جالعىز جاپ­پاس قالام­باەۆ ەمەس قازاق مادەنيەتى تاري­­حىن­داعى نەبىر جاقسىلارىمىز بەن جاي­ساڭدارىمىزدىڭ ەسىمدەرىن كەيىنگى جاس ۇرپاق جەتىك بىلە بەرمەيدى. قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى قارشىعا احمەدياروۆ اعا­مىز ايتقانداي، دۇنيە سالعانىنا 40 جىل وتكەن قىلقوبىز شەبەرى جاپپاس قالام­باەۆتىڭ زيراتىنىڭ ءالى كۇنگە ەسكەرۋسىز، ەلەۋسىز جاتقانى كوپ جايتتان حابار بەرسە كەرەك. ءتىپتى، قىلقوبىز شەبەرى جاپپاس قالام­باەۆتىڭ تۋعانىنا ءبىر عاسىر تولعان مەرەيتويى حالقىنىڭ اراسىندا كوڭىل تولارلىق دارەجەدە اتالىپ وتىلمەۋى، بيلىك ورىندارى تاراپىنان ەشبىر ىنتا-ىقى­لاستىڭ بايقالماۋى كوڭىلگە قاياۋ تۇسىرەدى. جاپپاس قالامباەۆتىڭ تۋىپ-وسكەن وڭ­تۇس­­تىك قازاقستان وبلىسى، سوزاق اۋدانى­نىڭ شالعايىنداعى شۋ اۋىلىندا كەشەگى كەڭەستىك كەزەڭدە ەسىمى بەرىلگەن كونە ورتا مەكتەپ بار. جىل سايىن ەسكى جايدى جا­ماپ-جاسقاۋمەن اۋىل بالالارى ءبىلىم الىپ كەلەدى. كونە مەكتەپتى جاز ايىندا كۇردەلى جوندەۋدەن وتكىزۋگە، قاجەتتى قۇرال-جاب­دىق­تارمەن قامتۋدا اۋىلدان تۇلەپ ۇشقان جاپ­پەكەڭنىڭ تۋىسى، كاسىپ­كەرلىكپەن اينا­­­­لىسىپ جۇرگەن الما­تىداعى "گەوستروي­سەرۆيس" بىرلەستىگىنىڭ باس ديرەكتورى سىزدىق بورساباەۆ كوپ ەڭبەك ءسىڭىردى. سىزدىقتىڭ ۇلى كۇيشى سۇگىر ءالىۇلىنىڭ تۋعانىنا 125 جىل جانە ونىڭ شاكىرتى ەرگەنتاي بورساباەۆتىڭ تۋعانىنا 80 جىل تولعان 2007 جىلى سوزاق اۋدانى­نىڭ ورتا­لىعىندا ۇلان-اسىر اس بەرىپ، كۇي ونەرىن ناسيحاتتاۋدان رەسپۋبليكالىق بايقاۋ وتكىزگەنىن جۇرت جاقسى بىلەدى.

ادام بالاسى ەرتەڭگى كۇنگە ءۇمىت ار­تۋىن توقتاتپايدى. مۇندايدا: "ۋاقىت بارىنە تورەشى. ەشكىمنىڭ ەڭبەگى ۇمى­تىل­مايدى، ۋاقىت ءبارىن ورىن-ورنىنا قويادى" دەگەن قاعيدانى كوڭى­لىمىزگە قان­شا توق سانايىق دەسەك تە سول سيرەك تا­لانت يە­لەرى­نىڭ قادىر-قاسيەتىن شىن سەزى­نىپ وسكەن، حالقىنا سىڭىرگەن ەڭبەگىنىڭ باعاسىن جەتىك بىلەتىن كوزكورگەن، جاقىن ارالاسقان جاندار بىرتىندەپ ومىردەن ءوتىپ بارا جات­قا­­نىن كورىپ-ءبىلىپ وتى­رىپ، ولاردىڭ كەلە­­شەكتە شىنىندا دا لايىقتى ورنىن الاتىنىنا كۇدىكپەن قارايتىن كەزىڭ بولادى ەكەن. تالانت يەسىنىڭ ناعىز باعا­سىن بەرىپ، ونەردەگى ورنىن ايقىن­داپ كەتەتىن ونىڭ قاتار ءومىر سۇرگەن زامانداس­تارى، حالىقتىق ءداستۇرلى ونەردىڭ قادىر-قاسيەتىن شىن سەزىنىپ وسكەن جاندار ەمەس پە دەگەن ويعا توقتايمىز. اۋەن مەن سارىننىڭ ءتۇسىن اجىراتىپ، ءدامىن تاتقان جاپپاستانۋ ونەرى مەن ءىلىمى تەلەگەي تەڭىز تۇڭعيىق الەم ىسپەتتەس.

اۆتورى: وتەش قىرعىزباەۆ، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى، قر مادەنيەت قايراتكەرى.

«ەگەمەن قازاقستان»№368 (25765) 07 قاراشا سەنبى 2009 جىل