9-جەلتوقسان كۇنى استانادا مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋ پرەزيدەنتتىك قورى قامقورشىلىق كەڭەسىنىڭ ءىى ءماجىلىسى ءوتتى. القالى  جيىننىڭ اڭگىمەسى اتالعان قوردىڭ اتقارعان جۇمىستارى مەن قازاق تىلىنە قاتىستى ماسەلەلەردى ايتۋدان باستالعان. بىراق كەزەگى كەلىپ ءسوز تيگەن جازۋشى سماعۇل ەلۋباي ءساتىن تاۋىپ، «ەل بىرلىگى» دوكتريناسىنىڭ زيالى قاۋىمدى تولعاندىرىپ جۇرگەن تۇستارىن ورتاعا تاستاپ كەپ جىبەردى.

قوردىڭ قامقورشىلار كەڭەسىنىڭ توراعاسى مەملەكەتتىك حاتشى ءھام سىرتقى ىستەر ءمينيسترى سىندى قوس مانسابى بار قانات ساۋداباەۆ مىرزا ەكەنىن ايتا كەتەيىك. جيىنعا پرەزيدەنت اكىمشىلىگى جەتەكشىسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى ماۋلەن اشىمباەۆتى ەرتىپ قانات بەكمىرزاۇلى دا كەلدى.

9-جەلتوقسان كۇنى استانادا مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋ پرەزيدەنتتىك قورى قامقورشىلىق كەڭەسىنىڭ ءىى ءماجىلىسى ءوتتى. القالى  جيىننىڭ اڭگىمەسى اتالعان قوردىڭ اتقارعان جۇمىستارى مەن قازاق تىلىنە قاتىستى ماسەلەلەردى ايتۋدان باستالعان. بىراق كەزەگى كەلىپ ءسوز تيگەن جازۋشى سماعۇل ەلۋباي ءساتىن تاۋىپ، «ەل بىرلىگى» دوكتريناسىنىڭ زيالى قاۋىمدى تولعاندىرىپ جۇرگەن تۇستارىن ورتاعا تاستاپ كەپ جىبەردى.

قوردىڭ قامقورشىلار كەڭەسىنىڭ توراعاسى مەملەكەتتىك حاتشى ءھام سىرتقى ىستەر ءمينيسترى سىندى قوس مانسابى بار قانات ساۋداباەۆ مىرزا ەكەنىن ايتا كەتەيىك. جيىنعا پرەزيدەنت اكىمشىلىگى جەتەكشىسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى ماۋلەن اشىمباەۆتى ەرتىپ قانات بەكمىرزاۇلى دا كەلدى.

«دوكترينانىڭ ىشىندە قازاق تىلىنە، جالپى ءتىل ساياساتىنا قاتىستى تەڭگەرمەلىلىك ۇستانىم دەگەن تەرمين پايدا بولىپتى. بۇنى ەستىگەن كەزدە ءبىزدىڭ توبە شاشىمىز تىك تۇردى. ويتكەنى، قازاق ءتىلى ەلدەگى 130 ۇلتپەن تەڭگەرىلەتىن بولسا، وندا ءتىلىمىزدىڭ مەملەكەتتىك مارتەبەسى قايدا قالادى؟ بۇل مەنىڭ عانا ەمەس، جالپى جۇرتتىڭ ىزاسىن تۋدىرعان جايت بولدى. نەگىزى، دوكتريناننىڭ شالا تۇستارى وتە كوپ. جانە قازاقستاندا قازاقستان دەگەن مەملەكەتتىڭ يەسى جوق سياقتى. مەملەكەت قۇراۋشى ۇلت دەگەن تەرمين تىپتەن جوق. وسىعان كوڭىل ءبولۋ كەرەك». بۇل سماعۇل ەلۋبايدىڭ دوكترينا تۋرالى ايتقانى. ال، «مەملەكەتتىك ءتىلدى ءاربىر ازامات ءبىلۋى كەرەك» دەگەن مەملەكەتتىك حاتشىنىڭ جالاڭ ءسوزىن سىمەكەڭ سىپايى عانا بىلايشا سىنادى:

-         قانات بەكمىرزاۇلى، وسىدان 3-4 جىل بۇرىن وسى سوزگە بايلانىستى ءبىر كارىس قىز: «وۋ، اعايىندار،  مەملەكەتتىك ءتىلدى ءبىلۋ كەرەك دەي بەرگەنشە، كونستيتۋتسياعا ءبىر عانا پۋنكتتى ەنگىزۋ كەرەك قوي «قازاقستان ازاماتى قازاق ءتىلىن بىلۋگە مىندەتتى» دەگەن ءبىر-اق پۋنكت»، - دەپ ەدى. مەنىڭشە بۇل ويلاناتىن جانە  جاسالۋعا ءتيىستى نارسە.

دوكترينا اڭگىمەسى باستالعاندا-اق مەم. حاتشى ەلەڭ ەتكەن-ءدى. ايتكەنمەن، سماعۇل ەلۋباي ءسوزىن قىسقا قايىردى.  سماعۇل ەلۋبايدان كەيىن ءسوز العان جازۋشىلار وداعىنىڭ توراعاسى نۇرلان ورازالين: «... قازاق ءتىلىنىڭ تاعدىرىن ءبىز وسىلاي تارتىسقا سالىپ قويار بولساق، قازاق مەملەكەتىنىڭ باسىنا قارا بۇلتتى ءوزىمىز ءۇيىپ بەرەتىن بولامىز»، - دەپ اشىعىنا كەتتى. ورازالين ءتىل تاعدىرىنا  قاتىستى وسىلاي دەي كەلە، دوكتريناعا كوڭىل تولماي الاڭعا شىعۋدىڭ، اشتىق جاريالاۋدىڭ قاجەتى شامالى دەگەن بەيتاراپ پايىمىن ايتتى. بىراق، شاحانوۆ باستاعان توپقا باسقا الەمنەن كەلگەندەر سياقتى قاراماي، ءبىر پىكىرگە، ءبىر مامىلەگە كەلىپ، ولاردىڭ كوزقاراستارىن تىڭداۋ كەرەك دەگەن ارا اعايىندىق تىلەگىن ءبىلدىردى. ءسوز وسى تۇسقا كەلگەندە مەم. حاتشى ميكروفوندى شيقىلداتىپ، توقتاتپاق بولدى. الدىندا رەگلامەنتتى ساقتاۋدى ايتقانى بار-تىن. ايتسە دە، نۇرەكەڭ ەندى ءۇش تۇعىرلى ءتىل دەگەن ماسەلەگە ويىسىپ: «تۇعىر بىرەۋ-اق بولادى. ول مەملەكەتتىلىكتىڭ تۇعىرى، ەلدىكتىڭ تۇعىرى. قۇداي ءۇشىن وسى ءۇش تۇعىر دەگەن سوزدەن قۇتىلايىق، قازاقتىڭ جۇيكەسىن جەپ ءبىتتى»، - دەپ تاعى دا ويىن اشىققا سالدى.  جۇيكە دەمەكشى، سول كەزدە مەم.حاتشىنىڭ الدىنداعى ميكروفون ۇزاق شيقىلداپ، وتىرعانداردىڭ دا جۇيكەسىنە تيە باستادى. «ارتىق بوپ كەتتى مە، قانەكە؟» دەگەن ءسوز يەسىنە «ارتىق بوپ كەتتى» دەپ كەڭەس توراعاسى ىلە جاۋاپ قايىردى. ايتسە دە، نۇرلان ورازالين ءتىل جايىنداعى بەيبىت اڭگىمەلەردەن  بۇرىلا بەرە تاعى دا دوكتريناعا اۋىستى. «ەرتەڭ اشتىق جاريالاپ، ايداي الەمگە ءوزىمىزدى ىڭعايسىز جاعدايعا قالدىرعانشا، ولارمەن ديالوگقا كەلۋىمىز كەرەك». وسى كەزدە قانات ساۋداباەۆتىڭ شىدامى تاۋسىلدى بىلەم: «سىزگە كىم رۇقسات بەرمەي جاتىر، سونى ايتىڭىزشى؟»، - دەپ ورازالينگە شۇقشيا قارادى. ورازالين بولسا، «ءبىز ايتىپ جاتىرمىز» دەپ جاۋاپ بەرە باستاپ ەدى، ءتىل جايىن ايتىپ، پاتريوت بولىپ وتىرعان ساۋداباەۆ ءبارىن ۇمىتىپ «وستانوۆيتە!!!» دەپ ايقاي سالعانى. «ءسىز كوپ جىلداردان بەرى جازۋشىلار وداعىنىڭ توراعاسىسىز، ءسىزدىڭ گازەتتەرىڭىز قايدا؟ ءۇنىڭىز نەگە شىقپايدى؟ نەگە ارىپتەستەرىڭىزبەن سويلەسپەيسىز؟»، - دەپ مەم.حاتشى ورازالينعا اشىق تونۋگە كىرىستى. «مەن شاحانوۆپەن كۇندە سويلەسىپ ءجۇرمىن، مەن ودان، ول مەنەن جالىققانبىز»، - دەگەن ءورازاليننىڭ ءۋاجىن مەم.حاتشى تىڭداعىسى دا كەلمەدى. «ميكروفوندى ءوشىر، داۆاي!» دەپ، ساۋساعىن شوشاڭداتىپ، بۇيىرا سويلەدى. بىراق ورازالين دە وعان قىڭعان جوق. «مەن سىزگە «داۆاي» كەرەك بولسا ايتايىن، «داۆاي» دەگەن ءسوزدى توقتاتىڭىز. ءبىر كەزدەرى وسى سوزدەردەن ابدەن شارشاعانبىز، مەن حالىققا جانىم اشىعاندىقتان، سىزگە جانىم اشىعاندىقتان، بيلىكتەگى جىگىتتەردىڭ ابىرويىن ويلاعاندىقتان ايتىپ وتىرمىن وسىنىڭ ءبارىن»،-دەپ ءسوزىن شورت كەستى. ساۋداباەۆ ساۋساعىن بەزەگەن كۇيى بەزەرىپ ءۇنسىز قالدى...

سونىمەن نە كەرەك، وتىرىس ارى قاراي دا ۇزاققا سوزىلدى. دوكترينا جايلى ءسوز العان اسىلى وسمان حانىم قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ توراعاسى ەرالى توقجانوۆتى سىنادى. حالىق اراسىنداعى زيالى، ءتىل مەن ۇلتتىڭ جاناشىرى عالىمدارمەن نەگە اقىلداسپايدى دەگەن ويلار ايتىلدى. سوڭىنان ءسوز تيگەن ماۋلەن اشىمباەۆ دوكترينانىڭ ءالى دە تالقىلاناتىنىن حابارلادى. نەگىزى اتالعان قۇجات ەقىۇ-عا توراعالىق ەتۋ ءۇشىن ارنايى جاسالىپتى. «ەلىڭنىڭ ساياساتى قانداي؟» دەپ سۇرعاندا باتىستاعىلارعا كورسەتۋىمىز كەرەك ەكەن. بىراق، ونىڭ سيقى مىناۋ. اشىمباەۆ الماتىعا وسى ماسەلە بويىنشا پرەزيدەنت اكىمشىلىگى ىشكى ساياسات ءبولىمىنىڭ باستىعى دارحان مىڭباي، الماتى قالاسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى سەرىك سەيدۋمانداردىڭ الماتىدا كەزدەسۋلەر وتكىزگەنىن ايتتى. ءتىپتى، توقجانوۆ مىرزا ءبىر اپتادان بەرى الماتىدا شاحانوۆپەن كەزدەسە الماي مىسى قۇرىپ جۇرگەن كورىنەدى. «ەگەر دارحان باۋىرلارىڭىز بەن س.سەيدۋماننىڭ دەڭگەيلەرى تومەن بولسا، ءالى دە كەزدەسۋگە، اڭگىمەلەسۋگە بولادى»،-دەدى م.اشىمباەۆ. كەڭەس ماجىلىسىنە ءا.كەكىلباي، ق.سۇلتانوۆ، و.ابدىكارىموۆ، م.جولداسبەكوۆ، ت.ابدىك، ءا.اسقاروۆ، بەرىك ابدىعاليەۆ ت.ب زيالى قاۋىم وكىلدەرى قاتىستى.

وتىرىستان تۇيگەنىمىز، بيلىك جاعى دوكتريناعا كىر جۋىتقىسى جوق. بىراق، كەتكەن قاتەلىكتى مويىندايتىن سەكىلدى. ونى اشىمباەۆتىڭ جۋىپ-شايماق بولىپ، «قۇجات ءالى دە تالقىلانادى» دەگەن ەمەۋرىنىنەن بايقاۋعا بولادى. ال، ۇلكەن كەزدەسۋلەر مەن دوكترينا تۋرالى ەكى تاراپتىڭ ناقتى اڭگىمەسىن الدان كۇتكەن ءجون سەكىلدى...

جەبە نويان، «اباي-اقپارات»