وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن جامبىل وبلىستىق دراما تەاترى بەلگىلى تەاتر قايراتكەرى تۇرار دۇيسەباەۆتىڭ «جەلتوقسان جاڭعىرىعى» اتتى دراماسىن ساحنالادى. رەجيسسەر سول قويىلىمىندا جەلتوقسان وقيعاسىنان تۇسىرىلگەن دەرەكتى بەينەلەنتالاردى پايدالانعان ەدى. ءبىر كادردە قارا پلاشش، قارا شلياپا كيگەن، قولىندا بۇكتەپ ۇستاعان سەگىز ءورىم قامشىسى بار، ءبىر توپ جاستاردى ءۇيىرىپ، سويلەپ تۇرعان ادامنىڭ شونا سماحانۇلى ەكەنىن تانىپ تاڭعالعانىمىز بار. كەيىن بۇل جايدىڭ انىق-قانىعىن تالاس اۋدانى اقكول اۋىلدىق مادەنيەت ءۇيىنىڭ ديرەكتورى، ءانشى جاسان تىلەۋبەكوۆتەن ەستىدىك...

وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن جامبىل وبلىستىق دراما تەاترى بەلگىلى تەاتر قايراتكەرى تۇرار دۇيسەباەۆتىڭ «جەلتوقسان جاڭعىرىعى» اتتى دراماسىن ساحنالادى. رەجيسسەر سول قويىلىمىندا جەلتوقسان وقيعاسىنان تۇسىرىلگەن دەرەكتى بەينەلەنتالاردى پايدالانعان ەدى. ءبىر كادردە قارا پلاشش، قارا شلياپا كيگەن، قولىندا بۇكتەپ ۇستاعان سەگىز ءورىم قامشىسى بار، ءبىر توپ جاستاردى ءۇيىرىپ، سويلەپ تۇرعان ادامنىڭ شونا سماحانۇلى ەكەنىن تانىپ تاڭعالعانىمىز بار. كەيىن بۇل جايدىڭ انىق-قانىعىن تالاس اۋدانى اقكول اۋىلدىق مادەنيەت ءۇيىنىڭ ديرەكتورى، ءانشى جاسان تىلەۋبەكوۆتەن ەستىدىك...

جاسان تىلەۋبەكوۆ:
- 1986 جىلى جەلتوقسان ايىندا شونا سماحانۇلىنىڭ «انا ءتىلىن ارداقتايىق» دەگەن ءانىن «تاماشادا» ورىنداۋ ءۇشىن الماتىعا باردىق. قاسىمدا 5-سىنىپ وقۋشىسى قاراگوز اۋەلبەكوۆا دەگەن ءانشى قىز جانە ونىڭ اناسى بار. ءبىزدىڭ ساپار تۋرا سول 16 جەلتوقسان كۇنىنە تاپ كەلدى. سول كۇنى تاڭەرتەڭ پويىزدان تۇستىك. ۆوكزالدا ابىر-سابىر ادام. كولىكتەر توقتاپ قالعان، نە بولىپ جاتقانىن تۇسىنبەدىك. ءبىر قازاق تاكسيست جىگىتپەن كەلىسىپ، قالا شەتىن اينالا ءجۇرىپ، ورتالىقتاعى شونا اعانىڭ ۇيىنە ارەڭ جەتتىك. «اينالايىندار-اۋ، امان-ەسەن جەتتىڭدەر مە؟ وبالدارىڭا قالدىم با دەپ، قورقىپ وتىر ەدىم» دەپ شونا اعا الەك بولدى. ءبىر بايقاعانىمىز، شوكەڭ تەلەفونمەن اركىممەن سويلەسىپ، كوشەدەگى جاعدايلاردى ءبىلىپ وتىردى. سول ەكى ارادا تەلەفون ىستەمەي قالدى. «ال بالالارىم، مىنالاردىڭ تەلەفوندى ءۇزۋى تەگىن ەمەس، قازىر مەنى دە اكەتۋى مۇمكىن» دەپ شونا اعا ءبارىمىزدىڭ زارەمىزدى الدى. جۇزىندە قوبالجۋ دا بار. كۇندىز ساباققا كەتكەن ۇلى ۇلاننىڭ كەشىگۋى دە مازالاپ وتىرعان سەكىلدى. سىرتتا تورىپ جۇرگەن «ءۇش ءارىپتىڭ» بورىلەرى... نە كەرەك، سول ءتۇنى شالا ۇيقىمەن تاڭدى اتىردىق. تاڭەرتەڭ كوشەگە شىعۋعا بەكىندىك. شوكەڭ تورگى بولمەگە كىرىپ كەتتى. ارتىنشا ناعىز سەگىز ءورىم، بۇزاۋ ءتىس دەيتىندەي قامشى الىپ شىقتى دا ماعان: «ءما، مىناۋ سۋىق قارۋعا جاتپايدى. ارتقى ىشقىرىڭا تىعىپ ال، ءبىر كادەگە جاراپ قالار» دەپ ۇسىندى. مەن سالىپ الدىم. تۇسكە دەيىن شونا اعا ەكەۋمىز جاياۋلاتىپ تەلەستۋدياعا باردىق. جولدا الاڭدا تۇرعان جاستاردىڭ ورتاسىنان وتتىك. شونا اعانىڭ قولىندا بۇكتەپ ۇستاپ العان ءورىم قامشى. تۇنىمەن جازىپ شىققان، جاستاردى جىگەرلەندىرەر ولەڭىن وقىپ تا، تاراتىپ تا ۇلگەردى. جوعارىداعى بەينەكورىنىستى سول كەزدە ءتۇسىرىپ السا كەرەك... ستۋدياعا كەلسەك، شونا اعانىڭ «انا ءتىلىن ارداقتايىق» ءانىنىڭ اتىنان شوشىپ، سىزدىرىپ تاستاپتى. دولدانعان شوكەڭ تالاي كىسىگە كىرىپ ءجۇرىپ، ولەڭىن وتكىزە المادى. بىراق تالاستىڭ ءبىر ءانى «تاماشاعا» قالاي دا كىرسىن دەپ ءجۇرىپ، مارقۇم، اقىن سەرىك تومانوۆتىڭ سوزىنە جازىلعان سازگەر ورىنباسار ءابجاپپاروۆتىڭ «اققۋلار» ءانىن كىرگىزدى...
***
بۇل اڭگىمەنىڭ شىندىققا جاناسار تۇسى كوپ. سول كۇنى قازمۋ-ءدىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنىڭ ءبىرىنشى كۋرسىندا وقىپ جۇرگەن شونا اعانىڭ ۇلى ۇلان الاڭدا بولعان. ۇيگە كەش كەلگەن. ەرتەسىنە دە الاڭعا بارعان. شونا اعانىڭ ايەلى امانكۇل اپامىزدىڭ اڭگىمەسىنە قاراعاندا، 16 جەلتوقسان كۇنى، جامبىلدىقتار كەلەردىڭ الدىندا عانا شونا اعا قولىنا سەگىز ءورىم قامشىسىن الىپ، ۇلاندى ىزدەپ، الاڭداعى جايدى ءبىلىپ تە كەلگەن. بىراق تورۋشىلار كوپ بولىپ قايتا شىعا الماعان. احمەتوۆ دەگەن عالىم كەلىپ ەكەۋىنىڭ اراسىندا «ۇلكەن اڭگىمە» بولعان سەكىلدى. امانكۇل اپايدىڭ ايتۋىنشا، تەلەفون جەلىسى ۇزىلگەننەن كەيىن شونا اعانى سىرتقى دۇنيەمەن بايلانىستىرىپ وتىرعان وسى احمەتوۆ بولسا كەرەك. امانكۇل اپامىز دا الاڭدا بولىپ، جاستاردىڭ ۇلكەن تولقۋىنا كۋا بولعان، ابىر-سابىر باستالعان ۋاقىتتا ءبىراز جاستاردى ۇيىنە دە الىپ كەلىپ، پانالاتىپتى. سول كۇنى كەشكە كەلگەن ۇلان: «پاپا، ءسىزدى جاستار سۇرادى، ەرتەڭ الاڭعا تاعى كەلسە دەيدى، بىرگە بارايىق» دەيدى. جوعارىداعى جاسان تىلەۋبەكوۆتىڭ اڭگىمەسىندەگى 17 جەلتوقسان كۇنى شونا اعانىڭ جاستار ورتاسىندا بولىپ، ولەڭ وقۋىنا سول جاستاردىڭ تىلەگى نەگىز بولۋى ابدەن مۇمكىن.
ۇلان شوناۇلى:
- ول كەزدە قازمۋ-ءدىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنىڭ ءبىرىنشى كۋرسىندا وقيمىن. 17 جەلتوقسان كۇنى ۋنيۆەرسيتەتكە بارعانمىن. ستۋدەنتتەر وتە از جينالىپتى. العاش بۇل قالاي، بىرەۋ-ەكەۋ جوق بولسا ءبىر ءسارى، ءبارى اقىلداسىپ العانداي توپتىڭ تەڭ جارتىسىنان استامى كەلمەي قالعانى نەسى دەپ تاڭعالىپ تۇرعانبىز. ارتىنشا ەستىدىك، جاستار ورتالىق الاڭعا جينالىپ جاتىر ەكەن. ءبىزدىڭ جاتاقحانادا تۇراتىن گرۋپپالاستارىم بىرىنەن سوڭ ءبىرى سوندا كەتىپتى. ساباققا كەلگەندەر - جاتاقحانا ەمەس، ۇيدە تۇراتىندىقتان، ماسەلەنىڭ ءمان-جايىنان بەيحابار ستۋدەنتتەر ەكەن. اڭگىمەنىڭ ءمانىسىن ەستىگەندە، ءبىزدىڭ دە نامىسىمىز كەرنەدى. اشۋ-ىزا باسىما تەپتى. ونىڭ ۇستىنە ونشا ماردىمدى ساباق تا بولمادى. ءبىر-ەكى پارعا زورعا شىداپ، ءبىز دە الاڭعا تارتتىق. ستۋدەنتتەر دە، ميليتسيا دا قاراقۇرىم. ەشتەمەنى قيراتىپ، قىرىپ سالماساق تا ءوز بىلگەنىمىزشە كىجىنىپ، ءجۇرىپ-ءجۇرىپ تۇندەلەتىپ ۇيگە قايتتىق. ارتىنشا-اق دۇربەلەڭ باستالدى. مەنى كگب شاقىرىپ، ارنارسەنى سۇراپ تەرگەۋگە الدى. بىرنەشە سۋرەتتەردى تۇگەل ستولدىڭ ۇستىنە سىرەستىرىپ جايىپ تاستاعان. ارقايسىسىن كورسەتىپ: «مىنانى تانيسىڭ با؟»، «وسىنىڭ ىشىنەن كىمدەردى تانيسىڭ؟» دەپ سۇرايدى. مەن «ەشقايسىسىن تانىمايمىن» دەگەننەن باسقا جاۋاپ ايتپادىم. تەرگەۋ ءبىتتى مە، بىتپەدى مە، ونى دا بىلمەيمىن. ول كەزدە جاس بالامىن عوي. ونداعى كىسىلەر ماعان جاناشىرلىق تانىتىپ: «سەنى مىنا وقيعاعا قاتىستى دەپ وقۋدان شىعارساق وزىڭە قيىن بولادى. ودان دا ساباقتى ۇلگەرە المادى دەپ شىعارايىق» دەدى. مەن ماقۇلدادىم. ءسويتىپ، ۇلگەرىمىم جاعىنان وقۋدان شىقتىم. كەيىن جەلتوقسانشىلاردىڭ بارلىعى اقتالىپ، سول جونىندە وقۋدان شىققاندار وقۋعا قايتا الىندى. مەن ۇلگەرمەگەن بولىپ الىنباي قالدىم. جاناشىرلارىمنىڭ ماعان قايتا زيانى ءتيدى. بىراق كىم بىلەدى؟ مەن شونانىڭ ۇلىمىن عوي. سول جاعىنان ۋشىعىپ كەتەر مە ەدى، كىم بىلەدى؟ ءبارى تاعدىر شىعار. كەيىن اسكەرگە كەتىپ، ودان كەلىسىمەن وتاۋ قۇردىم، بىراق وقۋىمدى جالعاستىرا المادىم. اتىشۋلى جەلتوقسان وقيعاسى بولماعاندا، مەن دە اكە جولىن قۋىپ، تانىمال جۋرناليست نەمەسە بەلگىلى ادەبيەت وكىلى بولار ما ەدىم؟..
***
كەيىن جاستار تولقۋى ءبىراز سايابىرسىعان سوڭ دا، اتىنان كوپ شوشىعان «ءۇش ءارىپ» شونا اعانى، امانكۇل اپامىزدى، ۇلاندى ءبىراز اۋرەگە سالدى. كەڭەستىك جۇيەنىڭ قىلىشىنان قانى تامىپ تۇرعان كەزدىڭ وزىندە ۇلت مۇددەسىن ويلاپ، قازاق ءتىلىنىڭ وركەندەۋى مەن قازاق مەكتەپتەرىن اشۋ ءۇشىن اتويلاپ جۇرگەن شونا سماحانۇلى جەلتوقسان وقيعاسىندا جاستار ورتاسىندا وسىلاي كورىنبەسە شونا بولار ما ەدى؟! ال شونا سماحانۇلىنىڭ ۇلى ۇلان بۇگىنگى كۇنى تاراز قالاسىندا تۇرادى. قۇرىلىس سالاسىندا ەڭبەك ەتەدى. جارى گۇلزيرا ەكەۋى انالارى امانكۇل اپايعا قاراپ، ايشا، ابدىمالىك اتتى التىن اسىقتاي ۇل-قىزدارىن تاربيەلەپ وتىر.

ەرمان ابديەۆ، جامبىل وبلىسى

"ايقىن" گازەتى