اباي مەن شاكارىمنىڭ ويلاۋ پايىمىنا قازىر ەۋروپا دا، شىعىس تا جەتە الماي وتىر
مەكەمتاس مىرزاحمەتۇلى، فيلولوگيا عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور:
- جاڭا وقۋ جىلىنان باستاپ مەكتەپتەرگە ابايتانۋ ءپانى ەنگىزىلگەلى جاتىر ەكەن، وسى ماسەلە تۋرالى نە ايتاسىز؟
- ابايتانۋدى مەكتەپ باعدارلاماسىنا ءپان رەتىندە ەنگىزۋ ماسەلەسى 2002 جىلى ارنايى ءسوز بولعان. بۇل باعدارلامانى 1-سىنىپ پەن 10-سىنىپقا دەيىنگى كەزەڭدەگى باعدارلاما رەتىندە تالعار قازاق مەكتەبىنىڭ وقىتۋشىسى نۇرعانات كەرىمباەۆ ۇسىنعان ەدى. بۇل رەسمي تۇردە بەكىتىلمەي قالعان بولاتىن. الايدا «ابايتانۋ» ءپانى مەكتەپتەردە وقۋشىلاردىڭ قالاۋى بويىنشا فاكۋلتاتيۆتى ءپان رەتىندە وقىتىلىپ ءجۇردى. جالپى، بۇل باستامانى ءبىز حالقىمىزدىڭ رۋحانياتىنىڭ العا باسۋى دەپ باعالاپ وتىرمىز. دەگەنمەن ابايتانۋ ءپانىنىڭ جاڭا وقۋلىعى جازىلىپ، حرەستوماتياسى دايارلانىپ، الدىن الا دايارلىقپەن ەندىرىلسە ءجون بولار ەدى. بىراق بۇعان كۇمانىم بار. ءتىپتى، سول وقۋلىق پەن باعدارلاما بولا قالعاننىڭ وزىندە ەسكى سارىننان، قاساڭ كوزقاراستان قۇتىلا الماعان بولار دەپ شامالايمىن. بۇل جاقسى باستاما بولعانىمەن، اباي دۇنيەتانىمىنىڭ وزەكتى جەلىسىنە اينالعان ابايدىڭ شىعىسقا قاتىسى تۋرالى ماسەلە تاعى دا ءسوز ەتىلمەي، تاسادا قالاتىن ءتارىزدى.
- اتالعان ءپان وقۋشىلارعا نە بەرەدى، بويلارىنا قازاقى دۇنيەتانىمنىڭ قالىپتاسۋىنا سەپ بولا الا ما؟
مەكەمتاس مىرزاحمەتۇلى، فيلولوگيا عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور:
- جاڭا وقۋ جىلىنان باستاپ مەكتەپتەرگە ابايتانۋ ءپانى ەنگىزىلگەلى جاتىر ەكەن، وسى ماسەلە تۋرالى نە ايتاسىز؟
- ابايتانۋدى مەكتەپ باعدارلاماسىنا ءپان رەتىندە ەنگىزۋ ماسەلەسى 2002 جىلى ارنايى ءسوز بولعان. بۇل باعدارلامانى 1-سىنىپ پەن 10-سىنىپقا دەيىنگى كەزەڭدەگى باعدارلاما رەتىندە تالعار قازاق مەكتەبىنىڭ وقىتۋشىسى نۇرعانات كەرىمباەۆ ۇسىنعان ەدى. بۇل رەسمي تۇردە بەكىتىلمەي قالعان بولاتىن. الايدا «ابايتانۋ» ءپانى مەكتەپتەردە وقۋشىلاردىڭ قالاۋى بويىنشا فاكۋلتاتيۆتى ءپان رەتىندە وقىتىلىپ ءجۇردى. جالپى، بۇل باستامانى ءبىز حالقىمىزدىڭ رۋحانياتىنىڭ العا باسۋى دەپ باعالاپ وتىرمىز. دەگەنمەن ابايتانۋ ءپانىنىڭ جاڭا وقۋلىعى جازىلىپ، حرەستوماتياسى دايارلانىپ، الدىن الا دايارلىقپەن ەندىرىلسە ءجون بولار ەدى. بىراق بۇعان كۇمانىم بار. ءتىپتى، سول وقۋلىق پەن باعدارلاما بولا قالعاننىڭ وزىندە ەسكى سارىننان، قاساڭ كوزقاراستان قۇتىلا الماعان بولار دەپ شامالايمىن. بۇل جاقسى باستاما بولعانىمەن، اباي دۇنيەتانىمىنىڭ وزەكتى جەلىسىنە اينالعان ابايدىڭ شىعىسقا قاتىسى تۋرالى ماسەلە تاعى دا ءسوز ەتىلمەي، تاسادا قالاتىن ءتارىزدى.
- اتالعان ءپان وقۋشىلارعا نە بەرەدى، بويلارىنا قازاقى دۇنيەتانىمنىڭ قالىپتاسۋىنا سەپ بولا الا ما؟
- باتىستىڭ مىنەز-قۇلقىنداعى كەرى كەتكەن مەرەز ءبىزدىڭ جاستاردىڭ مىنەز-قۇلقىنا اسەر ەتىپ جاتقانى وتىرىك ەمەس، شىندىق. وسى كەرى قۇبىلىستان قۇتىلۋدىڭ رۋحاني جولى ابايدىڭ ادەبي مۇراسى دەپ تاپقاندىقتان، مينيسترلىك ابايتانۋ ءپانىن ۇسىنىپ وتىرعان ءتارىزدى. بۇل ارەكەتى - دۇرىس، باياندى ارەكەت. مەنىڭ پىكىرىمشە، قازاقستاننىڭ قوعامدىق عىلىمدار سالاسى مەن اعارتۋشىلىق ماسەلەسى دە كەڭەستىك داۋىردەن باستاپ، ءبىرجولاتا ەۋروپالىق قالىپقا تۇسكەنى - جاسىرىن سىر ەمەس، شىندىق. وسى سەبەپتى بارلىق وقۋلىقتارىمىز بەن ءتالىم-تاربيە جۇمىستارىنىڭ تۇرلەرىن دە وسى ەۋروپالىق قالىپقا تۇسىردىك. وي-سانامىز دا وسى تۇرعىدان قالىپتاستى. 1991 جىلدان باستاپ تاۋەلسىزدىك تۋىن قولعا ۇستاعانىمىزبەن، ءبىزدىڭ اقىل، وي-سانامىز، دۇنيەتانىمىمىز بۇرىنعى قالىپتاسقان ەۋروپالىق مودەلدەن اۋىتقىماي كەلە جاتىر. بۇل ءبىزدىڭ ۇلتتىق رۋحاني سانامىزدى تاۋەلسىزدىك جولىنا بۇرۋعا، سول جولدا ۇلتتىق، شىعىستىق قالىپقا تۇسۋىمىزگە مەيلىنشە كەدەرگى بولىپ، اياعىمىزدى ەركىن كوسىلۋگە جول بەرمەي كەلەدى. ءۇشىنشى مىڭجىلدىق ادامگەرشىلىكتىڭ، گۋمانيزمنىڭ زامانى بولۋعا ءتيىس. ەگەر ءبىز، شىن مانىندە، تاۋەلسىز مەملەكەت بولاتىن بولساق، تاۋەلسىز مەملەكەتتىڭ تاۋەلسىز دۇنيەتانىمى بولماعى كەرەك. ۋاقىت وسىنى تالاپ ەتىپ وتىر. سوندىقتان ۋاقىت تالابىنا وراي، ءبىزدىڭ ەسكى شاپانىمىزدى شەشىپ تاستاپ، ۇلتتىق شاپانىمىزدى كيەتىن ۋاقىت كەلدى. ال وقۋشىلاردىڭ ادامگەرشىلىك ءتارتىبىن جولعا قويۋ ءۇشىن مەكتەپتە ابايدىڭ «تولىق ادام» ءىلىمىن ءوز الدىنا ءپان رەتىندە ەندىرىپ، ادامگەرشىلىكتىڭ يدەولوگياسىن ولاردىڭ ساناسىنا بىرتىندەپ ءسىڭدىرۋدى ماقسات ەتىپ قويۋ كەرەك. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ابايتانۋداعى سەڭ بۇزىلۋى كەرەك. ول سەڭنىڭ بۇزىلۋىنىڭ كورىنىسى قازىرگى كۇندە اباي اتىنداعى ۋنيۆەرسيتەتتە. وندا ابايتانۋ عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالىعى قۇرىلىپ، بارلىق فاكۋلتەتتەردە ابايتانۋ ءپانى ارنايى كۋرس رەتىندە وقىتىلىپ وتىر. ول ءۇشىن ارنايى وقۋلىق جازىلىپ، ارنايى باعدارلاما جاسالىپ، وسىعان قوسا، حرەستوماتياسى دا بەرىلىپ وتىر. جاستار اراسىندا مىنەز-قۇلىقتىڭ بۇزىلۋى، باتىستىق مەرەز اۋرۋىنا ۇشىراعان مىنەز-قۇلىقتاعى جۇقسىز قىلىقتارىنىڭ جاستاردى شىرماي باستاۋى ءبىزدى قاتتى ويلاندىرىپ وتىر. وسىعان جول بەرمەۋ ءۇشىن، جاستارىمىزدىڭ جاعىمسىز ارەكەتتەن بويىن اۋلاق ۇستاۋى ءۇشىن وعان قارسى كۇرەستىڭ قۇرالى ابايدىڭ «تولىق ادام» تۋرالى ىلىمىنە كەڭ ءورىس بەرەتىن زامان تۋدى. ابايتانۋداعى ەۆروتسەنتريستىك تانىمداعى بۇرىنعى وقۋلىقتارداعى ەسكىرگەن تانىمنىڭ ورنىنا ەندى عىلىمعا نەگىزدەلگەن، ۇلتتىق جانە شىعىستىق باعىتتان تۋىنداعان ابايدىڭ «تولىق ادام» ىلىمىنە نەگىزدەلگەن جاڭا تيپتەگى وقۋلىقتار ۇسىنىلۋى كەرەك. بىراق قازىرگى مەكتەپتەرگە وقۋعا ۇسىنىلىپ وتىرعان ابايتانۋ پانىندە بۇل تانىم جوق. ءالى دە ەسكى تانىمداعى ابايتانۋدىڭ سوڭىنان شىعا الماي وتىرعانى - انىق نارسە. كەلەلى كەڭەس قۇرىپ، كوپشىلىكتىڭ كوزىن جەتكىزىپ، دالەلدەنگەن جاڭا تانىمداعى وقۋلىقتى عانا ءبىز ءتۇسىنۋىمىز كەرەك. ەگەر شىن مانىمەن، وسى ماسەلەنى قولعا الاتىن بولساق، ابايتانۋ وقۋلىعى ۇلتتىق شىعىستىق تانىمداعى جاڭا دۇنيەتانىمعا نەگىزدەلگەن جاڭا وقۋلىقتى ۇسىنۋعا دايارلىقتان ءوتۋى كەرەك. ونسىز بۇل سالادا وزگەرىس بولمايدى، بولۋعا نەگىز دە جوق.
- دەمەك، شىعىستىڭ ءتول فيلوسوفياسىن قايتادان ارشىپ الاتىن بولساق، قازىرگى كەزدە باسىم تۇرعان باتىس وركەنيەتىنە تويتارىس بەرۋگە بولادى عوي؟
- قازىر الەمگە باسىمدىق كورسەتىپ تۇرعان باتىس وركەنيەتى ءبىر كۇندەرى وشەدى. ويتكەنى ول وركەنيەت ەمەس. ءبىز جاساندى جولعا ءتۇسىپ تۇرمىز. سەبەبى امەريكاندىق ۇلت دەگەن ۇعىم - جاساندى نارسە. ول تاريحتىڭ تابيعي جۇرىسىنەن پايدا بولعان جوق. جاساندى جانە جاۋىزدىق جولمەن پايدا بولعان. امەريكا قۇراما شتاتتارى 2 ميلليون ءۇندىستىڭ سۇيەگىنىڭ ۇستىنە قۇرىلدى. ۇندىستەردى تولىق قىرىپ تاستاعان سوڭ، جەردىڭ يەسى بولماي، امەريكاندىق ۇلت قۇرىلدى. ەندەشە، ءبىز نەلىكتەن جاساندى امەريكالىق ۇلتقا ۇقساۋعا ءتيىسپىز؟ راس، ءبىزدى دە يەسىز قالعان امەريكا قۇرلىعى سەكىلدى ەتپەكشى بولدى. 1897 جىلى قازاقتار رەسەي يمپەرياسى قۇرامىنداعى تۇركى تەكتەس حالىقتاردىڭ 52 پايىزىن قۇراعان ءبىز قازىر ونىڭ ۇشتەن بىرىنە دە جەتە الماي وتىرمىز. ەگەر ءبىزدىڭ ءبارىمىز قازىر مەملەكەتتىك تىلدە سايراپ تۇرساق، وندا بۇل يدەيادان بىرنارسە شىعادى دەپ دامەلەنۋگە بولار ەدى. جاساندى سوۆەت حالقىن جاساۋ كەڭەس وكىمەتىنىڭ دە قولىنان كەلمەدى عوي. سوندىقتان ءبىز ۇلتتىق باعىتتاعى يدەولوگيا قالىپتاستىرۋ ماسەلەسىن قولعا الۋىمىز كەرەك. ەلىمىزدە ۇلتتىق ناقىشتاعى دوكترينا بولۋى كەرەك. وكىنىشكە وراي، ءبىز وتارسىزداندىرۋ ساياساتىن دۇرىس قولعا الىپ جاتقان جوقپىز. وعان ءتىپتى كوڭىل اۋدارىپ تا جاتقان جوقپىز. قازاقتاردى وتارلاندىرۋ ساياساتى سان جىلدار بويى قالاي جۇزەگە اسقاندىعىن قازىر ايتا باستاسام، التى اي جىرلاۋعا بولادى. پاتشا ۇكىمەتى دە، كەڭەس ۇكىمەتى دە ءوزىنىڭ قاراماعىنداعى حالىقتاردىڭ اراسىنان قازاقتاردان ەرەكشە قورىقتى. ەكەۋى دە «بۇلاردى وقتىن-وقتىن وتاپ وتىرۋ كەرەك» دەگەن ساياسات ۇستاندى. اسىرەسە كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ قۇراۋشىلارى ءبىزدىڭ ساياسي ەليتاعا سەسكەنە قارادى. ويتكەنى لەنين، ستالينمەن جاعالاسىپ، ايقاساتىن ساۋاتتى ەليتا تەك قازاقتاردىڭ اراسىنان شىعىپ وتىردى. تاريحشى مامبەت قويگەلديەۆ: «ورتالىقتىڭ قازاقتان ايتەۋىر ءبىر قاۋپى بار، مۇنى بارلىق ستاتيستيكا كورسەتىپ وتىر»، - دەيدى. ءدال ايتىپ وتىر. مىنە، وسىنداي ورەسى بيىك حالىقتى «سەكسەن قىرلى وتارلاۋ ساياساتى» ارقىلى ءمۇساپىر كۇيگە ءتۇسىردى. اشىقتىرىپ ءولتىردى، اتىپ ءولتىردى، اقىر اياعى امان قالعان ازعانتاي توپتىڭ ساناسىن ءولتىردى. قازاقتاردى وتارلاندىرۋ ساياساتىنا قانشا قارجى، قانشا كۇش، ەڭبەك جۇمسالعان بولسا، ەندى سودان ارىلۋ ءۇشىن دە ءدال سونشالىق ارەكەت كەرەك.
- جالپى، قازاق رۋحانياتى قازىر قىل ۇستىندە دەپ ايتادى. ورىس پەن باتىستىڭ مادەني ىقپالىنان بولاتىن قاۋىپ قاي دەڭگەيدە؟
- بۇل بىزگە كەلگەن ەكىنشى ناۋبەت ەدى. ءبىرىنشى ناۋبەت ءVىىى عاسىردا باستالدى. سول كەزدە ءبىزدى ارابتار جاۋلاپ الدى. ابايدىڭ ايتۋىنشا، بۇحارادان باسقا ەل مەن جەردىڭ بارلىعىنىڭ اتتارى وزگەرتىلگەن. سول كەزدە ءبىز «قازاق» بولىپ اتاندىق دەيدى. بۇعان دەيىن «ۇلىس» دەپ اتايدى ەكەن دەيدى. كەيىن اراب حاليفاتى قۇلاپ، تۇرىك حالىقتارى تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن قايتادان تۇركىلىك جاڭعىردى. ەكىنشى كەزەڭ وسى ورىستار كەلگەننەن كەيىن باستالعان جاپپاي ۇلتسىزداندىرۋ. قالا، ەلدى مەكەن، جەر-سۋ اتتارىنىڭ بارلىعى قايتادان وزگەرە باستادى. «تۋركەستانسكيە ۆەدوموستي» گازەتىندە «تاشكەنتتىڭ اتىن وزگەرتىپ، شىمكەنتتى - چەرنياەۆ، قىزىلوردانى - پەروۆسكي، الماتىنى - ۆەرنىي ەتىپ وزگەرتۋدەگى ماقسات ۇرپاق اۋىسقاننان كەيىن كونە اتاۋلار ماڭگىگە ۇمىتىلىپ قالسا» دەپ جازادى. مىسالى، قازىر پاۆلودار قالاسىنىڭ بۇرىنعى اتاۋىن بىلەتىن ادام تابىلماي وتىر. سول سەكىلدى جادىنى اۋىستىرعاننان كەيىن ادام وزگەرەدى. ەكىنشى انتروپونيمدەر وزگەرتىلەدى. ارابتار بالاسىنىڭ اتىن ارابشا قويعاندارعا سىيلىق بەرەتىن بولعان. قىزمەتىن دە كوتەرگەن. سول سەكىلدى رەسەيدە ادام اتتارىنىڭ ارتىنا «وۆ»، «ەۆ»، «ين» جالعاۋى جالعانا باستالدى. قازاقتاردا مالعا تاڭبا سالادى عوي. ءار رۋدىڭ ءوزىنىڭ تاڭباسى بولادى. سول تاڭبا باسىلعان مالعا ەشكىم تيىسە المايدى. سەبەبى ول كىمنىڭ مالى ەكەندىگى تاڭبالانىپ قويىلعان. سول سەكىلدى ءبىزدىڭ ەسىمدەرىمىزدىڭ جامباسىنداعى جالعاۋ دا كىمنىڭ مالى ەكەنىمىزدى كورسەتەدى. سوندىقتان ەندى بالالارىمىزدىڭ اتتارىن شامامىز كەلگەنشە قازاقىلاندىرۋ كەرەك. كەيىننەن اراب جازۋى بۇكىل تۇركى ەلدەرىنە ورتاق ەملە بولدى. قازاقتىڭ جازعان حاتىن كاسپيدىڭ ارعى بەتىندەگى ءازىربايجان دا وقي الاتىن ەدى. وسى بىرلىكتەن پاتشا وكىمەتىن قاتتى قورقىتتى. مۇنداي تۇتاستىقتى بۇزۋ ءۇشىن الدىمەن جازۋىن ەكى رەت وزگەرتۋ كەرەك دەگەن شەشىمگە كەلدى. 1892 جىلى پاتشا ۇكىمەتىنىڭ تاراپىنان جاسىرىن حات جازىلدى. حاتتا «قازاقتاردى تەز ارادا شوقىندىرۋ كەرەك، ەگەر كونبەسە، جەر بەتىنەن سىپىرۋ كەرەك» دەلىنگەن. وسى حات جولىنان اداسىپ، ابايدىڭ قولىنا كەلىپ ءتۇسىپتى.
مۇنى ەستىگەن جاندارمەريا جانۇشىرىپ كەلىپ، ابايدىڭ ءۇيىن تىنتەدى. ورىستىڭ ءتىلىن ءبىل دەپ جۇرگەن ورىستىڭ وسىنداي حاتى اباي ءۇشىن اۋىر سوققى بولدى. وسىدان كەيىن ءۇش كۇن ەشكىممەن سويلەسپەي جاتىپ، قۇسادان قايتىس بولىپتى.
- قازىر ءبىزدىڭ قوعامدا ورىس مادەنيەتىنىڭ ىقپالى تەك اعا بۋىن وكىلدەرى كەتكەندە عانا السىرەيدى. ءتىل ماسەلەسى دە وزدىگىنەن شەشىمىن تابادى دەگەن پىكىر ايتىلىپ ءجۇر. بۇعان ءسىزدىڭ پىكىرىڭىز قالاي؟
- «ءبىز كەڭەستىك داۋىردە تۋىلدىق، سول زاماننىڭ ادامىمىز جانە سول فيلوسوفيامەن ومىردەن وتەمىز» دەگەن ستەرەوتيپتى مەن كەرىتارتپاشىلدىق دەپ بىلەم. مىسالى، مەن دە سول كەڭەستىك يدەولوگيانىڭ ۋىتىنا ۇشىراعان اداممىن. مەنىڭ مەكتەپكە بارۋىم ءالىپبي اۋىسقان زامانعا تۇسپا-تۇس كەلىپ، قازاقى رۋحانياتتان مۇلدە كەندە قالدىم. سەبەبى ورىستىڭ وقى دەگەنىن عانا وقىدىم. ورحون-ەنيسەيدى بىلاي قويعاندا، نە لاتىنشا، نە توتەشە وقي المايمىز. ءتول دۇنيەلەرىمىزدەن مۇلدە ايىرىلىپ، تاريحي جادى وشىرىلە باستادى. وزگە الەمنەن حابار الاتىن قازىرگى ينتەرنەت جوق، گازەت-جۋرنال، راديو تولقىنىنداعى ءاربىر ايتىلعان ءسوز ەسەپتەۋلى. سونىمەن ءبىز تەمىر قورشاۋدىڭ استىندا تازا ماڭگۇرت، قىپ-قىزىل كوممۋنيست بولىپ ءوسىپ شىقتىق. ماسكەۋ نە ايتسا دا «دۇرىس» دەپ باس شۇلعىدىق. جاسىم جيىرما بەسكە كەلگەنشە مەنىڭ كوزقاراسىمدا ەشبىر وزگەرىس بولعان جوق. وزبەكستانعا بارىپ، رايكومدا جۇمىس ىستەي باستاعانىمدا عانا العاش ۇلت جانە تەڭسىزدىك ماسەلەسى جونىندە ويلانا باستادىم. وزبەك پەن قازاق ۇلتشىلدار دەپ جاپپاي قاماۋعا الىنادى، ال شوۆينيست ورىستىڭ ءبىر دە ءبىرى تۇتقىندالعان جوق. نەلىكتەن بۇلاي دەگەن وي كەلە باستادى. كەيىن اسپيرانتۋراعا تۇسكەن كەزىمدە باۋىرجان مومىشۇلىنىڭ ۇيىندە جاتىپ وقىدىم. مىنە، وسى كەزدەن باستاپ مەنىڭ كوزقاراسىم تۇبەگەيلى وزگەردى. سول سەكىلدى ىنتا مەن ىقىلاس پايدا بولسا، مادەني قۇندىلىقتاردىڭ قايتا ورنىعۋى قيىن بولمايدى.
- ۇلتتىق يدەولوگيامىزدىڭ تىرەگى نە بولۋ كەرەك؟
- كەيبىر حالىقتار ۇلتتىق يدەولوگياسىن قولدان جاسايدى، جوقتان جاسايدى. ال بىزدە ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ نەگىزى بار، ابايدىڭ، ماعجاننىڭ، شاكارىم سەكىلدى اقىنداردىڭ مۇرالارىندا ۇلتتىق بولمىس جاتىر. سونى بۇكىل حالىق بولىپ سىڭىرە الۋ قاجەت. بىزدە جاۋانمارتلىك، حال ءىلىمى دەگەن ارنايى سوپىلىق ءىلىم بار. ابايدا ول - تولىق ادام ءىلىمى، شاكارىمدە - ار ءىلىمى. وسى اتالعانداردىڭ بارلىعى يدەولوگيانىڭ «اكەسى»، رۋحاني قازىنامىز. يدەولوگيا دەگەنىمىز - سانانى تاربيەلەۋ. ال باتىستىڭ يدەالى قانداي؟ امەريكالىقتاردىڭ تۇسىنىگىندە ۇرلايسىڭ با، ار-نامىسىڭدى تاپتاتاسىڭ با، ايتەۋىر اقشا تاۋىپ كەل. اقشاڭ بولماسا، سەنىڭ قۇنىڭ دا جوق. پروتەستانتتىق دىندە قۇداي اقشاسى باردى سۇيەدى دەيدى. وسىدان بارىپ ينديۆيدۋاليزم تۋىندايدى. مۇنداي تۇسىنىك ءبىزدىڭ تابيعاتىمىزعا كەلمەيدى. ءبىزدىڭ وركەنيەتىمىزدى ەڭ گۋمانيستىك قوعام دەپ اتاسا بولادى. مىسالى، شىڭعىسحاندى الىپ قاراساڭىز، نەگە ول ەشكىمنىڭ تىلىنە تيمەيدى، دىنىنە، سالتىنا شۇيلىكپەيدى؟ ءدال وسىنداي ۇستانىمدا بولعان پاتشا بار ما؟
- سوپىلىق ءىلىم بىزگە قانشالىقتى جاقىن؟
- قانشالىقتى جاقىن دەپ سۇراق قويۋدىڭ ءوزى قاتە بولۋى مۇمكىن. سەبەبى ول ءبىزدىڭ ءتول رۋحانياتىمىزبەن ەتەنە ارالاسىپ، ءداستۇر-بولمىسىمىزعا ءسىڭىسىپ كەتكەن. سوپىلىقتان قاشپاۋ كەرەك. ءحىى عاسىردا بۇكىل الەمدىك دەڭگەيدەگى ويلاۋدىڭ ەڭ بيىگىنە جەتكەن سوپى اقىندارى بولاتىن. ءبىز يسلامدى قابىلداعاندا سوپىلىق ءىلىمى ارقىلى قابىلدادىق. سودان جامان بولعان جوقپىز. قازىر سوپىلىق ءىلىمىن - اللاعا سەرىك قوسۋشىلاردان دەپ سىنايدى. جوق، ولاي ەمەس. اباي مەن شاكارىم شىعارماشىلىعىندا بازبىرەۋلەر ايتىپ جۇرگەندەي، سوپىلىق ءىلىمنىڭ كەيبىر اتريبۋتتارى ەمەس، تۇپكى نەگىزدەرى جاتىر. سوندىقتان ەگەر سوپىلىقتى تەرىستەيتىن بولساق، اباي مەن شاكارىمدى، بۇكىل قازاق مادەنيەتىن تەرىستەگەنىمىز بولىپ شىعادى. جان مەن ءتاننىڭ ءىلىمى بار. ونى ءبىزدىڭ قازىرگى فيلوسوفتار ونشا تۇسىنە الماي ءجۇر. ماسەلەن، ولار پسيحولوگيا عىلىمىن جانتانۋ دەپ اتاپ ءجۇر. ولاي ەمەس قوي. پسيحولوگيا - ادامنىڭ بويىنداعى پسيحولوگيالىق ويلاۋدىڭ زاڭدىلىقتارى تۋرالى عىلىم. اباي مەن شاكىرىمنىڭ ويلاۋ پايىمىنا قازىر ەۋروپا دا، شىعىس تا جەتە الماي وتىر. مەن ويلايمىن، قازىرگى كەزدە سوپىلىق ءىلىمنىڭ جەككورىنىشتى ەتىپ كورسەتىلۋى ءوزىمىزدىڭ تاريحىمىزدى جەتىك بىلمەۋىمىزدەن بولىپ وتىر.
- اڭگىمەڭىزگە راقمەت.
الاشقا ايتار داتىم...
ءبىز ەسكىرگەن، قاساڭدانعان ەۋروپالىق مودەلدەن مۇلدە تۇبىرىمەن جاڭارعان ۇلتتىق شىعىستىق مودەلگە بەت الۋىمىز كەرەك. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، قوعامدىق عىلىمدار سالاسى، ءتالىم-تاربيە جۇيەسىن بەرىپ وتىرعان پەداگوگيكالىق عىلىم سالاسى ءوزىنىڭ كەلەشەكتە جۇرەتىن جولىن، ياعني رەلسىن اۋىستىرۋى كەرەك. ونسىز ءبىز ءوزىمىزدىڭ باعىتىمىزدان، تۋرا جولىمىزدان تايامىز.
سۇحباتتاسقان ساكەن كوكەنوۆ
«الاش ايناسى» گازەتى 12 قاڭتار 2010 جىل
