گولودومور... ارانىن اشقان اشتىق زۇلماتىن قولدان جاساعاندارعا ۋكراين حالقى قارعىس ايتۋمەن كەلەدى. قارعىس ايتىپ قويىپ قاراپ وتىرۋدى دارمەنسىزدىك سانايتىن ازات ويلى حالىق ستالين مەن ءستاليننىڭ قاندىقول قاراقشىلارىن سوتتاۋ كەرەك دەپ بىلەدى. تاياۋدا كيەۆتىڭ اپپەلياتسيالىق سوتى يوسيف ءستاليندى، ءستاليننىڭ تۇسىندا سوۆناركومنىڭ توراعاسى بولعان ۆياچەسلاۆ مولوتوۆتى، كوممۋنيستەر پارتياسى وك باسشىسى لازار كاگانوۆيچ پەن پاۆەل پوستىشەۆتى ۋكراينا حالقىن ەزگىگە سالىپ، جوسىقسىز قىرىپ-جويعان دەگەن شەشىم شىعاردى. سوتتىڭ شەشىمى ۋكراينا قاۋىپسىزدىك قىزمەتىنىڭ تاراپىنان دا قولداۋ تاپقانعا ۇقسايدى. ءتىلى ءبىر، ءدىنى ءبىر ۋكراين حالقىنىڭ قازىرگى بەت الىسىن ەش قۇپتامايتىن كرەمل باسشىلارى بولسا ادەتتەگىدەي بۇل جايتتى انتيورىسشىلدىق ساياسات رەتىندە قابىلداپ الابۇلىكتەنىپ قالدى. پرەزيدەنت يۋششەنكونىڭ اتىن ەستىسە، ەسەسى كەتىپ بارا جاتقانداي كىجىنەتىن ماسكەۋ قازىر قايتكەندە ۋكرايناداعى سايلاۋدان شي شىعىپ كەتۋىن تىلەيدى. الايدا، سايلاۋ ءبارىبىر يۋششەنكونىڭ ويىنداعىداي تياناق تاباتىنعا ۇقسايدى. ويتكەنى، ۋكرايندەردىڭ تاۋەلسىز ەلگە ءتان ەرىك جىگەرى ارتىپ، تاريحي تاڭداۋ جولىن انىقتاپ العان. قالىڭ بۇقارانىڭ سول تىلەگىن انىق تانىعان ۆيكتور يۋششەنكو دا كەڭەس وداعىنىڭ مۇرات ماقساتتارىنا مۇراگەر بولىپ، وزگەرمەي، وسپەي قالعان رەسەيدەن ىرگەسىن اۋلاق سالا تۇسۋدە.

گولودومور... ارانىن اشقان اشتىق زۇلماتىن قولدان جاساعاندارعا ۋكراين حالقى قارعىس ايتۋمەن كەلەدى. قارعىس ايتىپ قويىپ قاراپ وتىرۋدى دارمەنسىزدىك سانايتىن ازات ويلى حالىق ستالين مەن ءستاليننىڭ قاندىقول قاراقشىلارىن سوتتاۋ كەرەك دەپ بىلەدى. تاياۋدا كيەۆتىڭ اپپەلياتسيالىق سوتى يوسيف ءستاليندى، ءستاليننىڭ تۇسىندا سوۆناركومنىڭ توراعاسى بولعان ۆياچەسلاۆ مولوتوۆتى، كوممۋنيستەر پارتياسى وك باسشىسى لازار كاگانوۆيچ پەن پاۆەل پوستىشەۆتى ۋكراينا حالقىن ەزگىگە سالىپ، جوسىقسىز قىرىپ-جويعان دەگەن شەشىم شىعاردى. سوتتىڭ شەشىمى ۋكراينا قاۋىپسىزدىك قىزمەتىنىڭ تاراپىنان دا قولداۋ تاپقانعا ۇقسايدى. ءتىلى ءبىر، ءدىنى ءبىر ۋكراين حالقىنىڭ قازىرگى بەت الىسىن ەش قۇپتامايتىن كرەمل باسشىلارى بولسا ادەتتەگىدەي بۇل جايتتى انتيورىسشىلدىق ساياسات رەتىندە قابىلداپ الابۇلىكتەنىپ قالدى. پرەزيدەنت يۋششەنكونىڭ اتىن ەستىسە، ەسەسى كەتىپ بارا جاتقانداي كىجىنەتىن ماسكەۋ قازىر قايتكەندە ۋكرايناداعى سايلاۋدان شي شىعىپ كەتۋىن تىلەيدى. الايدا، سايلاۋ ءبارىبىر يۋششەنكونىڭ ويىنداعىداي تياناق تاباتىنعا ۇقسايدى. ويتكەنى، ۋكرايندەردىڭ تاۋەلسىز ەلگە ءتان ەرىك جىگەرى ارتىپ، تاريحي تاڭداۋ جولىن انىقتاپ العان. قالىڭ بۇقارانىڭ سول تىلەگىن انىق تانىعان ۆيكتور يۋششەنكو دا كەڭەس وداعىنىڭ مۇرات ماقساتتارىنا مۇراگەر بولىپ، وزگەرمەي، وسپەي قالعان رەسەيدەن ىرگەسىن اۋلاق سالا تۇسۋدە.

كەڭەس وداعى دەيتۇعىن پالە كەشەگى 15 رەسپۋبليكانىڭ باسىنداعى ورتاق كەپ ەدى. 15 رەسپۋبليكامەن قوسا الەمنىڭ جارتى جالىن ايىرىپ بىلەگىنە وراعان قارا قۇبىجىقتىڭ ءوزى ەدى. بۇل كۇندەرى سول قۇبىجىقتان قۇتىلعانىنا ءماز جۇرتتىڭ ءبارى تىربانىپ ءوز كۇنىن ءوزى كورۋگە ۇمتىلىپ باعۋدا. بۇندا رەسەي دەسە ءىشى ەلجىرەپ، باۋىر ەتى ەزىلىپ شىعا كەلەتىن ەل ءبىز - قازاقستان بولدىق.ەلتسيننىڭ تۇسىندا رەسەي ەركىندىكتى ەپتەپ سەزىنىپ، باتىس الەمىنە قاراپ بوي تۇزەي باستادى. رەسەي ساياساتكەرلەرىنىڭ كەڭەس وداعىنداعى گەنسەكتەر ىسىنەن باس تارتىپ، ءىش جيعان ءساتى دە سول كەز. ال تۋرا سول كەز جايىنداعى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ «بەلاسۋ» اتتى مەمۋارىن وقىساڭىز ەرىكسىز باس شايقايسىز. ءبىزدىڭ حالىقارالىق ساياساتتاعى كانىگى بىلگىرىمىز، كاسىبي ديپولماتىمىز دەپ جۇرگەن قاسكەڭ كەڭەستىك داۋىردەگى پوزيتسياسىن بىرىنەن كەيىن ءبىرىن بەرىپ قويعان رەسەيگە، رەسەي ساياساتكەرلەرىنە جاتتا كەپ رەنجيدى. رەنجىگەنىڭىز نە، ايىپتايدى. ايىپتاۋمەن شەكتەلمەي «بۇ قالاي بولدى ءوزى؟» دەپ كۇڭىرەنەتىن جولداردى دا «ۇلىقسىعان ورىستارعا» بايلاۋلى باسىمەن جاسىرماي بايان ەتىپتى.

وسىنى نەگە مىسال ەتتىك ءبىز؟ تۇسىنەسىز عوي، ارينە.  قازاق حالقى باستان كەشكەن قاسىرەتتى  قابىلدامايتىن، ۇقپايتىن، قابىلداعىسى دا ۇققىسى دا كەلمەيتىن ۇرپاق، بياعامىزدىڭ (بەيىمبەت مايليننىڭ)قاراقوشقىل كەيىپكەرلەرىنەن تاراعان ۇرپاق، ەل بيلەپ، ەل سۇراپ تۇرعان زاماندا قازاقستاندا «ءستاليندى سوتتاۋ» دەگەن ءىس بولمايدى. اشتىق پەن قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن ەسكە الۋدىڭ ءوزى بىرتىندەپ جادىدان كوشىپ، جاڭعىرىق بوپ ءوشۋى مۇمكىن. ويتكەنى، بۇگىنگى قازاقستاندىق بيلىك رەسەيمەن ىنتىماقتاسۋدىڭ جولى - وتكەننىڭ ءبارىن ۇمىتۋ دەپ قانا بىلەدى. ال، وتكەنىن ۇمىتقان، ساناسى بورپىلداق ەلدى ەشكىم سىيلامايدى دا، مەنسىنبەيدى. بۇرىنعى جىراۋ بابالارىمىز «اتادان ۇل تۋسايشى، اتا كەگىن قۋسايشى» دەپ كەتكەن ەكەن. ءبىز كەكسىز، كەپيەتسىز ەلگە اينالدىق قازىر.

بىراق ۇمىتسىزدىككە بەرىلىپ، تاۋسىلۋعا جانە حاقىمىز جوق. قالايدا 1920-40  جىلدار ارالىعىندا بۇگىنگى حالقىمىزدىڭ وراسان زور بولىگىن جەر بەتىنەن جويعان جاۋىزداردى سوتتاۋعا ءتيىسپىز. دەموگراف-مامانداردىڭ بولجامدارىنا جۇگىنسەك، قازاق ستاليندىك جۇيەگە ۇرىنباعاندا قازىر 30 ميلليوننان ەركىن اسقان ورمانداي حالىق بولادى ەكەن.

ۋكراينادا اشتىقتان 3 ميلليون 941 مىڭ ادام وپات كەتىپتى. دۇنيەگە كەلۋى ىقتيمال ۇرپاقپەن ەسپەتەپ ولار اشتىق قۇرباندارىنىڭ جالپى سانى 10 ميلليون 63 مىڭ دەيدى.

ۆيكتور يۋششەنكو ستالين مەن ونىڭ قاندىقول قاراقشىلارىن حالىقارالىق تريبۋنال قۇرىپ «جازالاۋدى» ۇسىنادى. وسى ۇسىنىسىن ول شىعىس ەۋروپا مەن بالتىق بويى ەلدەرىنىڭ باسشىلارىنا جاساعانىن حابارلايدى «ازاتتىق» راديوسى.يۋششەنكونىڭ ۇسىنىسى استانعا كەلىپ جەتتى مە، جەتپەدى مە، حابارسىزبىز. كەلىپ جەتكەننىڭ وزىندە ءبىزدىڭ اقوردانىڭ الگىندەي ۇسىنىسقا «تۇڭىلىگىن تۇرە قويماسى» انىق. الايدا، قوعامدىق ۇيىمدار مەن ساياسي قوزعالىستار پرەزيدەنت يۋششەنكونىڭ باستاماسىن نەگە قولداپ شىقپاسقا؟ عالىمدار، زەرتتەۋشىلەر قازاقستانداعى اشتىق پەن قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىنىڭ ناقتى سانىن نەگە جاريا ەتپەسكە؟

قازاق قازاقتىڭ شارۋاسىن جاپاندا جالعىز ءجۇرىپ ءبىر جاقتى ەتە المايدى.

1989 جىلى حالىقارالىق زاڭگەرلەر كوميسسياسى ۋكرايناداعى گولودوموردى «ۋكراينا حالقىنا قارسى جاسالعان اياۋسىز ەزگى» رەتىندە تانىعان سوڭ ىلە شالا كانادا، ارگەنتينا، اۆستراليا، گرۋزيا مەملەكەتتەرىنىڭ وكىمەتى دە مويىنداپ، راستادى. اتالعان ەلدەردىڭ بارىنە ۋكراينا حالقىنىڭ بەلسەندى ۇلدارى ستاليندىك زۇلماتتى اشكەرەلەي ءجۇرىپ، دالەدەي ءجۇرىپ مويىنداتتى. ءبىز دە قۇر بەكەرگە كوزىمىزدىڭ جاسىن كولدەتىپ وتىرا بەرمەي الەمگە قازاق حالقى كورگەن قورلىق پەن سۇمدىقتى جاريا ەتەيىك. ايتۋ بىزدەن بولدى. وسىنى ويعا الىپ، ىسكە كىرىسەلىك دەيتىن ازاماتتار تابىلىپ جاتسا، تىزە قوسۋعا دايىنبىز.

سەبەبى، وتارشىلدىقتىڭ ويرانىن سوتتاپ ستالين فوبياسىنان قۇتىلماسا، قازاقتىڭ ساناسى ساۋىعار ەمەس.

«اباي-اقپارات»

P.S. كەيبىر مالىمەتتەر 1916 جىلى حالقىمىزدىڭ سانى 6 ملن. بولدى دەگەندى ايتادى.

1939 جىلى حالىق ساناعىندا 6 ملن ادام 3 099 000 ادامعا كەمىدى.

1944 جىلى قازاقتىڭ سانى 1 900 000-عا شەيىن ازايدى.

1911 جىلعى پاتشالىق ساناقتان كەيىن قازاقتاردىڭ سانى 1959 جىلعا دەيىن تۇراقتى تۇردە ازايىپ، وتالىپ وتىرعان.

2009 جىلعى ساناقتىڭ قورتىندىسى ءالى جاريا ەتىلگەن جوق