اقشا «اساۋدىڭ» اتىراۋلىق رەكوردى
باياعىدا ءبىر پاتشا وزىنە قارسى جولىققان دارۋىشكە:
- ءاي، سەن نەگە ماعان تاعزىم ەتپەيسىڭ؟ - دەپ وكتەمدىك تانىتىپتى.
- وۋ، بايەكە-اۋ، و زاماندا بۇ زامان قۇلعا تاعزىم ەتكەندى قايدان كوردىڭىز؟، - دەپتى ءدارۋىش.
- و، ءيتتىڭ بالاسى؟!. ءتىلىڭدى كەسىپ الايىن با؟ مەن نە قۇلمىن با؟
- ارينە، قۇلسىز. ءسىز ساراڭدىق پەن دۇنيەنىڭ قۇلىسىز. ال ولار - مەنىڭ قۇلىم. ياعني، ءسىز مەنىڭ قۇلدارىمنىڭ قۇلىسىز! سوندىقتان دا ماعان تاعزىم ەتكەنىڭىز ابزال.
«ءومىر سۇرگەن جاقسى، ال بۋما-بۋما اقشا «اساپ» ءومىر سۇرگەن ودان دا جاقسى». بۇل - جالعاندى جالپاعىنان باسقان اتىراۋلىق اقجاعالى جەمقورلاردىڭ بۇگىنگى شىعارىپ العان «سۆەجي» ماقالى. ويتكەن سەبەبى، مۇنايلى مەكەندەگى جەمقورلىق دەگەن جەتى باستى جالماۋىز كوز ىلەسپەس جىلدامدىقپەن «سەمىرىپ»، جان-جاعىن جاپپاي جالماپ بارادى. دالەل كەرەك پە، مىنەكيىڭىز... (ايتپاقشى، بۇل دالەلدەردى بوتەن بىرەۋ ەمەس، «باتپانقۇيرىق» وبلىستى تەكسەرۋگە بارعان «نۇروتاندىق» رەۆيزورلار كەلتىرىپ وتىر).
باياعىدا ءبىر پاتشا وزىنە قارسى جولىققان دارۋىشكە:
- ءاي، سەن نەگە ماعان تاعزىم ەتپەيسىڭ؟ - دەپ وكتەمدىك تانىتىپتى.
- وۋ، بايەكە-اۋ، و زاماندا بۇ زامان قۇلعا تاعزىم ەتكەندى قايدان كوردىڭىز؟، - دەپتى ءدارۋىش.
- و، ءيتتىڭ بالاسى؟!. ءتىلىڭدى كەسىپ الايىن با؟ مەن نە قۇلمىن با؟
- ارينە، قۇلسىز. ءسىز ساراڭدىق پەن دۇنيەنىڭ قۇلىسىز. ال ولار - مەنىڭ قۇلىم. ياعني، ءسىز مەنىڭ قۇلدارىمنىڭ قۇلىسىز! سوندىقتان دا ماعان تاعزىم ەتكەنىڭىز ابزال.
«ءومىر سۇرگەن جاقسى، ال بۋما-بۋما اقشا «اساپ» ءومىر سۇرگەن ودان دا جاقسى». بۇل - جالعاندى جالپاعىنان باسقان اتىراۋلىق اقجاعالى جەمقورلاردىڭ بۇگىنگى شىعارىپ العان «سۆەجي» ماقالى. ويتكەن سەبەبى، مۇنايلى مەكەندەگى جەمقورلىق دەگەن جەتى باستى جالماۋىز كوز ىلەسپەس جىلدامدىقپەن «سەمىرىپ»، جان-جاعىن جاپپاي جالماپ بارادى. دالەل كەرەك پە، مىنەكيىڭىز... (ايتپاقشى، بۇل دالەلدەردى بوتەن بىرەۋ ەمەس، «باتپانقۇيرىق» وبلىستى تەكسەرۋگە بارعان «نۇروتاندىق» رەۆيزورلار كەلتىرىپ وتىر).
ءبىرىنشى فاكتى. 2005 جىلمەن سالىستىرعاندا مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ اراسىنداعى بارماق باستى، كوز قىستى قىلميما قىلمىستار 36,6 پايىزعا (2005 جىلى - 71, 2009 جىلى - 97) ءوسىپ كەتكەن. ياعني، قاراشانىڭ قالتاسىن قاعاتىن، قازىنانىڭ قارجىسىن قىلعىتاتىنداردىڭ «پارترەتى» وزگەردى. بۇعان دەيىن تابان اقى، ماڭداي تەرىمەن تاپقان جالاقىسى جۇمىرىنا جۇق بولمايتىن مۇعالىمدەر مەن دارىگەرلەر پاراعا ولەردەي «عاشىق بولسا»، ەندى ولاردى اتقارۋشى بيلىكتىڭ قىزمەتشى-باتشاعارلارى شاڭىنا دا ىلەستىرمەي وتىر.
ەكىنشى فاكتى. قۇقىقتىق ستاتيستيكا ورگاندارىنىڭ ەسەپ-قيسابىنا سۇيەنسەك، وتكەن جىلعى وسى وبلىستاعى سىبايلاستىققا جاتاتىن 116 قىلمىستىڭ 97-ءسى (!) «مەملەكەتكە قىزمەت ەتەمىن!» دەپ انت-سۋ ىشكەن اقجاعالىلاردىڭ ەنشىسىنە ءتيىپتى. مىنەكي، ناعىز جەمقورلىقتىڭ جاڭا رەكوردى!؟. اقشا «اساۋعا» كەلگەندە اتىراۋلىق اكىمدىكتەر مەن ولاردىڭ قۇرىلىمدىق بولىمشەلەرىنىڭ قىزمەتشىلەرى الدىنا جان سالار ەمەس. ياعني، مۇنايلى مەكەندەگى بارلىق جەمقورلىق قىلمىستاردىڭ جارتىسىنان استامى (52,5 پايىزى) سولارعا تيەسىلى كورىنەدى. اتاپ ايتقاندا، جەمقورلار جارىسىندا اتىراۋ قالاسى (45) مەن جىلىوي (31), ماقات (11) اۋداندارى الدا كەلەدى. ەڭ قورقىنىشتىسى، 2008 جىلمەن سالىستىرعاندا جىلىويلىق جەمقورلاردىڭ قاتارى 2,5 ەسەگە كوبەيىپ كەتىپتى.
ءۇشىنشى فاكتى. سىبايلاستار سايىسىندا كەنتتەر مەن اۋىلدىق وكرۋگتەردىڭ اكىمدەرى وزگەلەردەن وق بويى وزىپ كەلەدى. وتكەن جىلى «ۇلىق بولساڭ - جەمقور بول» دەگەن جاڭا ءتامسىلدى نىق ۇستانعان 6 اكىمگە قاتىستى 9 قىلمىس تىركەلىپتى. «قارا التىنعا» باي ايماقتاعى اقجاعالىلار اراسىنداعى جەمقورلىق قىلمىستاردىڭ ۇلەسى 9,7 پايىزدى قۇرايدى. بۇل - ەلىمىزدەگى اتقارۋشى بيلىك وكىلدەرى اراسىنداعى جەمقورلىقتىڭ ەڭ ۇلكەن ۇلەس سالماعى.
ءتورتىنشى فاكتى. باجايلاپ قاراساق، ايى وڭىنان تۋعان جەمقورلىق دەگەن جالماۋىزدىڭ تۇمسىعىن تىقپاعان، «ۋىلدىرىعىن» شاشپاعان جەرى جوق. مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ، ءۇي ءبولۋ، جەر ءبولۋ سياقتى «باتپانقۇيرىق» سالالارمەن قوسا، ءبىلىم بەرۋ مەن دەنساۋلىق ساقتاۋ، قۇرىلىس پەن اۋىل شارۋاشىلىعى، جىلۋ-ەنەرگەتيكالىق كەشەن مەن بانكى، مۇناي ءوندىرۋ مەن بالىق ونەركاسىبى دەيسىڭ بە، ايتەۋىر ساناساڭ ساۋساعىڭ جەتپەيدى. ماسەلەن، ەكونوميكالىق قىلمىستار جانە سىبايلاس جەمقورلىقپەن كۇرەس اگەنتتىگىنىڭ مالىمەتتەرىنە سۇيەنەر بولساق، 2009 جىلى اتىراۋ وبلىسىندا «بارماق باستى» قىلمىستاردىڭ ناتيجەسىندە جىلۋ-ەنەرگەتيكالىق كەشەنگە 269 021 313 تەڭگە، ءبىلىم بەرۋگە - 155 336 009 تەڭگە، قۇرىلىس پەن تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىعىنا - 114 056 954 تەڭگە، اۋىل شارۋاشىلىعىنا - 25 143 246 تەڭگە، دەنساۋلىق ساقتاۋعا - 15 600 000 تەڭگە زيان كەلىپتى. ول ول ما، سالىق سالاسىندا 75 قىلمىس اشكەرەلەنىپ، سونىڭ كەسىرىنەن مەملەكەت 18 862 988 332 (!) تەڭگە شىعىنعا بوككەن.
بەسىنشى فاكتى. مۇنايلى مەكەندەگى جەمقورلىقتىڭ بىلىعىنا بەلشەسىنەن باتقان مەكەمەنىڭ ءبىرى - اشم-ءنىڭ (اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى) بالىق شارۋاشىلىعى كوميتەتىنە قاراستى «ورال-كاسپي وبلىسارالىق باسسەيندىك باسقارماسى». «نۇر وتان» حدپ-نىڭ جانىنداعى جەمقورلىقپەن كۇرەس جونىندەگى كوميسسيانىڭ تەكسەرۋشىلەر توبى وسى ورگاننىڭ تابيعات-انانى قورعاۋدىڭ ورنىنا تىرىدەي توناۋمەن اينالىساتىنىن انىقتاعاندا توبە شاشتارى تىك تۇرىپتى. مىنە، دالەل. مەملەكەتتىك باسقارمانىڭ ب. كامەتوۆا، گ. گورباچەۆا، م. جانباتىروۆا سياقتى باسشىلارى مەن قىزمەتكەرلەرى «جامبىل» وندىرىستىك كووپەراتيۆىنەن اۋلانعان جايىندارعا تولەنەتىن قۇجاتتاردى تومەندەتىلگەن باعامەن قابىلداپ العان. قۋ قۇلقىننىڭ قامىن ويلاعانداردىڭ قارەكەتىنەن مەملەكەت 142 186 681 تەڭگە شىعىن شەككەن. سونداي-اق، ب. كامەتوۆ تابيعاتتى پايدالانۋشىلاردىڭ مۇددەسىن قورعاپ، عىلىمي-ونەركاسىپتىك كەڭەس اشىپ، بەلگىلەنگەن مەجەدەن ارتىق كولەمدە بالىق اۋلاۋعا رۇقسات بەرىپتى. ياعني، جىمىسقى ارەكەتىنەن تۇسكەن تابىستى جان قالتاسىنا تىققىلاي بەرگەن.
التىنشى فاكتى. جاسىراتىنى جوق، شىرەنگەن شەتەلدىكتەر اتىراۋدا الشاڭ باسقانىمەن قويماي، ەلىمىزدىڭ كوشى-قون جانە سالىق زاڭدارىن بەلىنەن باسىپ ءجۇر. سونىڭ دالەلى، 2009 جىلى ءبىزدىڭ كوشى-قون زاڭدىلىقتارىمىزدى بۇزعانى ءۇشىن اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلعان شەتەلدىكتەردىڭ سانى 48,2 پايىزعا ارتقان. «التىن كورسە پەرىشتە جولدان تايادى». شەتەلدىكتەر ۇسىنادى، بىزدىكىلەر الادى. ءبىر عانا مىسال. «ER MET SERVIS» جشس-ءنىڭ ديرەكتورى، تۇركيا ازاماتى وزسوي ءالي وسمان ءوز قولىمەن جاساعان قىلمىسىن جاسىرۋ ءۇشىن قارجى پوليتسەيىنە 3 ملن. تەڭگە كولەمىندە پارا ۇسىنعان.
ءيا، مۇرنىنان تىزە بەرسەك فاكتىلەر جەتەرلىك-اق. بالكىم، بۇل فاكتىلەردەن كوزى قاراۋىتقان وبلىستىڭ اكىمى دە (سۋرەتتە - بەرگەي رىسقاليەۆ), ورىنباسارلارى دا، وكىلەتتى ورگاندار دا ەستەرىن جيىپ، ءبىر ارەكەت جاسار. بىراق... ءمۇيىزدى ماسەلەنىڭ وڭ شەشىلەتىنىنە ۇمىتتەن گورى كۇدىك كوپ. ويتكەنى، ورەكەڭ (ورالباي ابدىكارىموۆ) باسشىلىق ەتەتىن قۇزىرلى كەڭەستىڭ بۇرىن جەمقورلىق ءۇشىن قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلعان وبلىستىق ادىلەت باسقارماسىنىڭ باستىعى ن. وتەسىنوۆتى قىزمەتىنەن بوساتۋ جونىندە ادىلەت مينيسترىنە ۇسىنىس ايتۋعا عانا شاماسى جەتكەن ەدى...
تولەن تىلەۋباي،
استانا.
ەسكەرتۋ:
بۇل ماقالا «نۇر وتان» حدپ-نىڭ جانىنداعى سىبايلاس جەمقورلىقپەن كۇرەس جونىندەگى رەسپۋبليكالىق قوعامدىق كەڭەستىڭ ساراپشىلار كوميسسياسىنىڭ ماتەريالدارى نەگىزىندە ازىرلەندى.
