كەدەندىك وداققا بىرىگۋ دەيتىن كەر زامانعا تاپ بولدىق. «كەرەگە بويلى كەر جۋسان كەرى كەتكەن مالعا جۇقپايدى، كەرى كەتكەنگە ءسوز ايتساڭ، قانشا ايتساڭ دا ۇقپايدى» دەمەكشى بۇكىل كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ جاننىڭ ءبارى باسقانىڭ ەمەس، قازاقتىڭ بەل ومىرتقاسىن ۇزەتىن ۇشجاقتى وداقتىڭ وزبىر ارانىنا جۇتىلار قاۋىپتى قانشا شىرىلداپ ايتقانىمەن، بيلىك وعان «تىرس» ەتەر ەمەس.

كەشە پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ جالپى وتىرىسىندا وسى تاقىرىپ، اشىعىن ايتقاندا، قازاق ەلىنىڭ تاعدىرىن تالكەككە سالار جاساندى شارا تاعى دا تالقىعا ءتۇستى.

بىراق، اۋىزدارى جابىلعان، دۇرىسىندا ماجبۇرلەپ جاپقان كەي دەپۋتاتتار زالدا شىداپ وتىرا الماي، ىشىندەگى زار-نالاسىن سىرتتاعىلارعا سىبىرلاپ ايتۋمەن عانا شەكتەلدى. ءبىز ءبىردى-ەكىلى جۋرناليستكە عانا جۇرەگىندەگى شەمەندى جان-جاعىنا جالتاقتاي تۇرىپ اقتارعان ماجىلىستەگى سارى تابان ساقا دەپۋتاتتىڭ ۇرەيلى سىبىرىن سىزدەرگە جەتكىزۋدى ءجون سانادىق.

كەدەندىك وداققا بىرىگۋ دەيتىن كەر زامانعا تاپ بولدىق. «كەرەگە بويلى كەر جۋسان كەرى كەتكەن مالعا جۇقپايدى، كەرى كەتكەنگە ءسوز ايتساڭ، قانشا ايتساڭ دا ۇقپايدى» دەمەكشى بۇكىل كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ جاننىڭ ءبارى باسقانىڭ ەمەس، قازاقتىڭ بەل ومىرتقاسىن ۇزەتىن ۇشجاقتى وداقتىڭ وزبىر ارانىنا جۇتىلار قاۋىپتى قانشا شىرىلداپ ايتقانىمەن، بيلىك وعان «تىرس» ەتەر ەمەس.

كەشە پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ جالپى وتىرىسىندا وسى تاقىرىپ، اشىعىن ايتقاندا، قازاق ەلىنىڭ تاعدىرىن تالكەككە سالار جاساندى شارا تاعى دا تالقىعا ءتۇستى.

بىراق، اۋىزدارى جابىلعان، دۇرىسىندا ماجبۇرلەپ جاپقان كەي دەپۋتاتتار زالدا شىداپ وتىرا الماي، ىشىندەگى زار-نالاسىن سىرتتاعىلارعا سىبىرلاپ ايتۋمەن عانا شەكتەلدى. ءبىز ءبىردى-ەكىلى جۋرناليستكە عانا جۇرەگىندەگى شەمەندى جان-جاعىنا جالتاقتاي تۇرىپ اقتارعان ماجىلىستەگى سارى تابان ساقا دەپۋتاتتىڭ ۇرەيلى سىبىرىن سىزدەرگە جەتكىزۋدى ءجون سانادىق.

«وسى ىسكە نەگە اسىققانىمىزدى بىلمەيمىن. بۇنىڭ ءبارىن حالىقپەن اقىلداسىپ، پايدا-زيانىن ابدەن ەكشەپ الىپ ىستەۋ كەرەك ەدى. جۇرت تا، كاسىپكەرلەر دە، ءتىپتى كەدەن قىزمەتكەرلەرى دە ەشتەڭەدەن حابارسىز. نە ىستەرىن بىلمەي دال»،-دەيدى ول. ونىڭ ايتۋىنشا، ەندى كەدەندىك وداققا كىرىككەن ءبىزدىڭ بيزنەس اتموسفەرامىزدى رەسەيلىك باندىلىق توپتار تىرپ ەتكىزبەي ۇستايدى. كاسىپكەرلەرىمىزدى شەتىنەن «سترويعا» تۇرعىزادى. سەبەبى، ولاردىڭ بيزنەس جۇيەسى ءالى كۇنگە باندىلىق گرۋپپيروۆكانىڭ قۇرساۋىندا جۇمىس ىستەيدى. ال، بۇنداي سۇمدىقتان كاسىپكەرلىك ورتانى ەندى عانا تازالاعان قازاقستان قايتادان قاراقشىلار تورىعان الەمگە تاپ بولادى. «16 ميلليون جان سانى، ونىڭ ىشىندە 10 ميلليون عانا قازاعى بار ءبىزدى 150 ميلليون حالىق جۇتىپ قوياتىن بولدى»،-دەدى دەپۋتات مۇڭايىپ تۇرىپ. ول ول ما، 2012 جىلى ەكونوميكالىق وداق دۇنيەگە كەلەدى. ونىڭ باسقاسىن ايتپاعاننىڭ وزىندە ورتاق ۆاليۋتا دەگەنىنىڭ ءوزى وڭمەنىڭنەن وتەتىن ۇعىم. «ورتاق اقشا تەڭگە بولا ما؟! اتاڭنىڭ باسى، تەڭگە دەگەن اتاۋدى ۇمىتاسىڭ، قايتادان رۋبلگە كوشەمىز». بۇل دا جاڭاعى حالىق قالاۋلىسىنىڭ اشۋلى زارى. «نەمەرەلەرىمىز قازاق ءتىلى دەگەننىڭ نە ەكەنىن بىلمەيتىن بولادى» دەگەندى وكىنە تۇرىپ قوسىپ قويدى ول سوزىنە. دەپۋتاتتىڭ قايتالاپ ايتقانى، ۇلكەندەردى، تاجىريبەلى مينيسترلىك باسشىلارى مەن كاسىپكەرلەردى، مۇنايشىلاردى شاقىرىپ، اقىلداسقان جان بولعان جوق. «كەدەندىك وداققا» كىرەتىن بولعانىمىزدى ءبىر كۇندە ءبىر-اق بىلدىك. ەندى بۇدان بىلاي رەسەيدىڭ ىعىنا جىعىلىپ، وڭتۇستىك وسەتيانىڭ تاۋەلسىزدىگىن مويىنداۋ كەرەك بولادى، تاۋلى قاراباق ماسەلەسىندە ازەربايجان جاعىنان تايقىپ، ارمەنيانىڭ شاشباۋىن كوتەرۋگە تۋرا كەلەدى... بىرتە-بىرتە ءوز ەركىمىز وزىمىزدە بولۋدان قالادى. «تالتىرەكتەپ تاۋەلسىزدىگىمىزدى ەندى الا باستاپ ەدىك» دەگەن دەپۋتات اعامىزدىڭ كوزى جاساۋراپ كەتتى. «ءبىزدىڭ وزىمىزدە دە وبال جوق،- دەدى سودان كەيىن - قازاق دەپۋتاتتاردىڭ ءبارى ءوز باسىنىڭ، جەكە مۇددەسىنىڭ الەگىمەن عانا جۇرەدى. قانشا ماسەلە كوتەرەسىڭ، 10-20-سى عانا قولدايدى، باسقالارى قارسى بولادى دا وتىرادى».

ارى قاراي كولىكتىڭ قىمباتتاعانىن ايتقان اعامىز، ەندى ورىستىڭ لاداسى مەن جيگۋلين مىنەتىن كۇن كەلگەنىن، قۋاتتى رەسەي كاسىپكەرلەرىنىڭ ءبىزدىڭ ەلگە بارلىق سالادا شەڭگەل سالا باستايتىنىن ايتتى. «بۇل ماسەلەنى حالىقتىق رەفەرەندۋمعا نەگە سالمادى؟» دەگەن سۇراعىمىزعا «بەسپولەزنو» دەپ قولىن بىراق سىلتەدى دەپۋتاتىمىز. سوسىن، «بۇل مەجدۋ نامي اڭگىمە عوي، سەندەر جاسسىڭدار...» دەپ ءسوزىنىڭ اياعىن جۇتتى دا، مۇڭدى جانارى جەر تەسە، بۇرىلىپ ءجۇرىپ كەتتى...

ارينە، ول ادامنىڭ اتى-ءجونىن ايتۋ ماڭىزدى ەمەس. ماڭىزدىسى، كەدەندىك وداقتىڭ قازاق ەلىنە بوداندىقتىڭ بۇعاۋىن قايتا سالار ايلا-شارعى ەكەنىنە الاڭداعان حالىق قالاۋلىسىنىڭ جان سىبىرى. ەندەشە، قالاۋلى ۇلىنىڭ ايتقانىن حالىق تا قوستايدى دەگەن ءسوز. «قاۋپىڭ نەدەن بولسا، قاتەرىڭ سودان» دەگەن اتا قازاق دانالىعى تەگىن ەمەس. ولاي بولسا، قاۋىپتىڭ قاسقىر ءتىسى تاماقتان قاپسىرا قاۋىپ الماي تۇرعاندا، حالىق بولىپ، قازاق بولىپ جۇمىلىپ بەتىن قايتارۋ كەرەك. وعان دا دوكتريناعا تويتارىس بەرگەندەي تاباندى ءتاسىل كەرەك شىعار، بالكىم...

جەبە نويان