دەپۋتاتتار قازاقفيلم شىعارىپ جاتقان سوڭعى تۋىندىلار تۋرالى تاعى دا ماسەلە كوتەرۋدە. تاعى دا دەۋىمىزدىڭ سەبەبىن ءبىلىپ وتىرسىزدار، وسىدان بىرەر اي بۇرىن ماجىلىستە ەرمەك تۇرسىنوۆ تۇسىرگەن «كەلىن» تالقىلانىپ، «بۇل فيلمدەگى كورىنىستەر ۇلت نامىسىن قورلاۋ» دەگەن باعا العان بولاتىن. ەندى مىنە، رەسەي كينوگەرلەرىمەن بىرىگىپ تاسپالاعان قازاقفيلمنىڭ «يرونيا ليۋبۆي» اتتى كوركەم شىعارماسى جونىندە ء    ماجىلىستىڭ  جالپى وتىرىسىندا  دەپۋتات بەكبولات تىلەۋحان مادەنيەت ءمينيسترى مۇحتار قۇل-مۇحاممەدكە دەپۋتاتتىق ساۋال جولدادى.

كومەديا جانرىندا ساپاسى جوعارى فيلمدەر تۇسىرۋمەن داڭقى شىققان رەسەي رەجيسسەرلەرىنىڭ  «ماحاببات ماشاقاتىنا» ءماز بولا قويماسى بەلگىلى. بىراق، ءبىزدىڭ ادامدار جىرتىلىپ جاتىر. جارناماسى جەر جارىپ، اسپاندى الىپ بارا جاتقان ءفيلمنىڭ يدەياسىنا قاراي وتىرىپ ءبىز قازاق كينوسىندا ورىستىڭ سۇيكىمدى كەلبەتىن جاساۋ ساياساتى مەيىلىنشە جولعا قويىلا باستاعان با  دەگەن ويعا بەكىگەندەيمىز. بۇنىڭ الدىنداعى ستسەناريىن ادىلبەك جاقسىبەكوۆ دەيتىن ازاماتىمىز جازىپ بەرگەن «پرىجوك افالينى» فيلمىندە دە سونداي سارىن اشىق اڭعارىلعان ەدى. «يرونيا ليۋبۆي»، ياعني «ماحاببات ماشاقاتى» دا سول ۇدەنى جاڭعىرتىپ، وقىمىستى ورىس جىگىتىن ىزگى  ويلى جان رەتىندە ايگىلەيدى.

دەپۋتاتتار قازاقفيلم شىعارىپ جاتقان سوڭعى تۋىندىلار تۋرالى تاعى دا ماسەلە كوتەرۋدە. تاعى دا دەۋىمىزدىڭ سەبەبىن ءبىلىپ وتىرسىزدار، وسىدان بىرەر اي بۇرىن ماجىلىستە ەرمەك تۇرسىنوۆ تۇسىرگەن «كەلىن» تالقىلانىپ، «بۇل فيلمدەگى كورىنىستەر ۇلت نامىسىن قورلاۋ» دەگەن باعا العان بولاتىن. ەندى مىنە، رەسەي كينوگەرلەرىمەن بىرىگىپ تاسپالاعان قازاقفيلمنىڭ «يرونيا ليۋبۆي» اتتى كوركەم شىعارماسى جونىندە ء    ماجىلىستىڭ  جالپى وتىرىسىندا  دەپۋتات بەكبولات تىلەۋحان مادەنيەت ءمينيسترى مۇحتار قۇل-مۇحاممەدكە دەپۋتاتتىق ساۋال جولدادى.

كومەديا جانرىندا ساپاسى جوعارى فيلمدەر تۇسىرۋمەن داڭقى شىققان رەسەي رەجيسسەرلەرىنىڭ  «ماحاببات ماشاقاتىنا» ءماز بولا قويماسى بەلگىلى. بىراق، ءبىزدىڭ ادامدار جىرتىلىپ جاتىر. جارناماسى جەر جارىپ، اسپاندى الىپ بارا جاتقان ءفيلمنىڭ يدەياسىنا قاراي وتىرىپ ءبىز قازاق كينوسىندا ورىستىڭ سۇيكىمدى كەلبەتىن جاساۋ ساياساتى مەيىلىنشە جولعا قويىلا باستاعان با  دەگەن ويعا بەكىگەندەيمىز. بۇنىڭ الدىنداعى ستسەناريىن ادىلبەك جاقسىبەكوۆ دەيتىن ازاماتىمىز جازىپ بەرگەن «پرىجوك افالينى» فيلمىندە دە سونداي سارىن اشىق اڭعارىلعان ەدى. «يرونيا ليۋبۆي»، ياعني «ماحاببات ماشاقاتى» دا سول ۇدەنى جاڭعىرتىپ، وقىمىستى ورىس جىگىتىن ىزگى  ويلى جان رەتىندە ايگىلەيدى.

تومەندە ءماجىلىس دەپۋتاتى بەكبولات تىلەۋحاننىڭ مادەنيەت ءمينيسترى مۇحتار قۇل-مۇحامەدتىڭ اتىنا جولداعان ساۋالىن جاريا ەتىپ وتىرمىز. سونداي-اق، دەپۋتات نۇرلان ونەربايدىڭ پرەمەر-مينيستر كارىم ماسىموۆتەن مەملەكەتتىك تىلدە اقپارات تاراتاتىن تەلەارنا قاشان اشىلدى دەگەن ساۋالىن دا قوسا بەرگەندى ءجون دەپ تاپتىق.

«اباي-اقپارات»

بەكبولات تىلەۋحان، ءماجىلىس دەپۋتاتى:

-  2008 جىلدىڭ جازىندا فرانتسيانىڭ كونسيۋمەر قالاسىندا اقش، قىتاي، رەسەي، قازاقستان قاتىسقان تەلە-شوۋ جارىسى ءوتتى. ەل يميدجىنە اسەرى مول تاماشا باعدارلاما بولاتىن. سول جولى امەريكانىڭ ءبىر ازاماتتى ءبىزدىڭ اقتوبەلىك ءبىر جىگىت ساباپ تاستادى. ايتەۋىر ارتى قايىرلى بولىپ، ءوزارا كەشىرىم سۇراسىپ بەيبىت تارقاستى. ماسەلە بىلاي بولعان. ءبىزدىڭ قىزدار كومانداسىنداعى سۇيكىمدى قارىنداسىمىزعا امەريكاندىق جىگىت دوللار شەتىن كورسەتىپ جەدەل توسەككە شاقىرعان. قىز بايعۇس قاتتى قورلانىپ جىلاعان. ونى كورگەن اقتوبەلىك جىگىت جۇدىرىعىنا جۇگىنگەن. كەيىن سۇراسا كەلە امەريكاندىق جىگىت «قازاقستان - بوراتتىڭ وتانى. ءبىز بىلەتىن قازاق قىزدارى تەز كونگىش، ۇياتىنا وسال...»- دەگەندەي ۋاجبەن اياقتالعان. قىسقاسى قازاق قىزى جايىندا ەۋروپادا، امەريكادا قالىپتاسقان  پىكىر وسى. جۋىردا رەسەي ارنالارى بوراتتى ورىسشا تمد كەڭىستىگىنە تاراتاتىنىن ايتتى. ءماۋ دەگەن ۇكىمەت جوق، باسقامىز دا جوق.

بورات ءبىز تۋرالى بولعانىمەن، ءبىزدىڭ قاتىسۋىمىزسىز شىققان فيلم. ماسەلە ۇلتتى ماسقارالاعان وسى ءۇردىستىڭ ءوز ەلىمىزدە جالعاسىن تابۋىندا.  «ونەردىڭ ىشىندەگى ەڭ ماڭىزدى كينو» - دەدى لەنين. ول راس! كينو ارقىلى مەملەكەتتەر، ەلدەر جايىندا تۇسىنىك، پىكىر قالىپتاسادى. امەريكا - الەمدى قۇتقارۋشى، ءۇندى ەلى - سىرشىل، ماحابباتشىل، اعىلشىندار - كەربەز، ورىس - قايسار دا ادىلەتتى. كەرەك دەسەڭىز، كەيىنگى رەسەي فيلمىندە كولچاك اياۋلى بولا قاپتى.

ال قازاق شە؟ قازاق - «كەلىن». اركىمنىڭ استىندا ءبىر ىڭىرسىعان، بالامەن ويناس قىلعان، ارسىز ايەل. ەشكىگە جابىسقان زووفيل بالا.           قازاق - قاساسىن قۇشاقتاپ الماتىدا شاپقىلاعان ەسالاڭ «قايرات-چەمپيون». باستى كەيىپكەردىڭ ەسىمىنىڭ ءوزى - كەشەگى سوۆەت يمپەرياسىنىڭ ىرگەسىن شايقاعان، جەلتوقسان وقيعاسىنىڭ قاھارمانى رىسقۇلبەكوۆتىڭ اتى. قازاق كينوسىنا قاراساڭ، ءبىزدىڭ ەل  - لەسبيان مەنەن قىزتەكەلەر ەلى. تۋرا 16-17 جەلتوقسان تاۋەلسىزدىك كۇنى «قايرات-چەمپيوننىڭ» اۆتورى بولعان كتك تەلەارناسى «كەلىن» توڭىرەگىندەگى ءورشىپ تۇرعان داۋعا قاراماستان، بەينە ەرەگىسكەندەي «كەلىندى» پرايمتايمعا قويىپ، قازاقى قاۋىمدى اشىق باسىنعان سىڭاي تانىتتى.

ال، ناۋرىز مەرەكەسى قارساڭىندا الماتى مەن استانا كوشەلەرىندە اتتىڭ ارتىنا مىنگەسكەن قازاق قىزىنىڭ بوتەن ۇلتتىڭ ەركەگىنىڭ قۇشاعىندا بالقىپ وتىرعان سۋرەتى - «يرونيا ليۋبۆي» كينوسىنىڭ جارناماسى ءار قادام سايىن ءىلىنىپ تۇردى. تاۋەلسىزدىك كۇنى مەن ناۋرىز مەرەكەسى تاپ وسىنداي جارنامالانعان جوق. ال ەندى ءسىز بەن ءبىزدىڭ سالىققا تولەگەن اقشامىزعا، ياعني مەملەكەتتىك بيۋدجەتتىڭ قاراجاتىنا تۇسىرىلگەن الگى كينونى كورسەڭىز جانىڭىز تاعى شىجعىرىلادى. قازاق قىزى ەۋروپالىق جىگىتتىڭ كومەيىن تىلىمەن قوسا سۋىرا جازداپ جابىسادى. اناۋىسى قاشادى. قازاق قىزى قانداسىنا قاراماي بوتەندى قالاپ، ەۋروپالىق جىگىتىڭ سوڭىنان جۇگىرەدى. وعان پارىقسىز كورەرمەن كۇلەدى. كينو زالىندا نامىسى بار باۋىرلار جىلارمان بولدى. كەزدەيسوق دەيدى بىرەۋىسى. نەگە كەزدەيسوق بولادى، نەگە باسقا ءبىر ۇلتتىڭ قىزى قازاق جىگىتىنە جابىسا سالمايدى. وسى ورايدا اباي ءسوزى ەسكە تۇسەدى:

«ساتىپ الما، ءسوز ساتسا

ول اسىلدى تاڭداماس.

بىلاتكەنىڭ بايى اقشا

ەر جاقسىسىن تاڭداماس» دەگەن. وسى كۇنى گونارارىن بەرسە

كىم كورىنگەن كينوعا تۇسە بەرەدى. بىراق سونى ءتۇسىرىپ وتىرعان ازاماتتار قايدا قاراپ وتىر؟ كينو عوي، ونەر عوي دەپ اقتالادى. ۇلتتىڭ نامىسى دەيتىن ۇعىم بار ەمەس پە؟! انەكدوت تا ونەر. الايدا سول انەكدوتتار لەگىنىڭ كەسىرىنەن عۇلاما-چۋكچا، اكادەميك، پروفەسسور، دانىشپان-چۋكچا دەگەن ءسوز قابىلدانباي قالدى. مىنا تۇرىمەن ارلى، يبالى، اسقاق قازاق قىزى دەگەن ۇعىم دا قابىلدانبايتىن بولادى. قاناعاتتانباعان قاتىن قاۋقارسىز ەركەكتىڭ قاسىنان شىعادى. ماۋىققان قىز ماۋباس ەركەكتىڭ جانىنان كەلەدى دەگەن بابالارىمىز.

بارىمىزگە بەلگىلى ءبىر تاريحي ءجايتتى ەستەرىڭىزگە سالعىم كەلەدى. كەزىندە فاشيستىك گەرمانيانىڭ يدەولوگتارىنىڭ ءبىرى گيتلەرگە جولداعان حاتىندا، ورىستاردى جەڭۋ مۇمكىن ەمەستىگىن جازادى. ونىڭ دالەلى رەتىندە تۇتقىنعا تۇسكەن سلاۆيان قىزدارىنىڭ ءبارى دەرلىك ابىرويى امان، ارلارى بەرىكتىگىن ايتقان. ياعني قىزىنىڭ ارىن قورعاعان، بولاشاق انانى ايالاعان ۇلت - رۋحى اسقاق ەل. سوندىقتاندا باقايشاعىنا دەيىن قارۋلانعان فاشيستەر جۇپىنى عانا سوۆەت اسكەرىنەن ويسىراي جەڭىلدى دەپ جازادى عالىمدار.

بالا دەمەي، شال دەمەي، ايەل دەمەي، ەر دەمەي ەلدى جوساداي قىرعان جاۋىنا قانى قاتقان قازاقتىڭ ەسكى جىراۋلارى جاۋ جاققا قاراپ، كوكبورىشە ۇلىپ، كەككە شولدەپ شامىرقانعاندا:

اتاڭا  نالەت اتا جاۋ!

ايعايلاپ مايدان اشپاسام،

قانىكەيدەي كورىكتىڭدى،

تىنىكەيدەي تەكتىڭدى!

اياماي ءتوس استىنا باسپاسام

جەر باسىپ ءتىرى جۇرمەندى.

نەمەسە، اقتامبەردى ارمان جىرىندا:

..اتاسى باسقا قالماقتى،

جۇرتىنان شاۋىپ بوستىرىپ،

تۇيەدەگى نارشاسىن

الپەشتەگەن حانشاسىن

ايالاعان ارۋىن

ات كوتىنە ءمىندىرىپ

تەگىنەن تەگىن ولجا قىلار ما ەكەنبىز... دەپ اشىنا شامىرقانادى.

ياعني، قازاق تانىمىندا، كوشپەلىلەر ۇعىمىندا قورلاۋدىڭ شىڭى، كەك الۋدىڭ ماسقارالاۋدىڭ ءتۇرى - قىزىن قورلاۋ بولاتىن. قازاق قىزى بۇگىندە قورلاۋدىڭ وبەكتىسىنە اينالعانداي. جىراۋ ايتقانداي جارناماداعى قازاق ارۋىنىڭ بوتەننىڭ قۇشاعىندا ات ارتىنا مىنگەسۋى كەزدەيسوق قۇبىلىس ەمەس سەكىلدى. ۇلت نامىسىن تاپتاعان وسىنداي سوراقى تۋىندىلار لەگىنە كىم جاۋاپتى؟! قر مادەنيەت ءمينيسترى قۇلمۇحامەد مىرزادان وسى ساۋالدارىما پارلامەنت قابىرعاسىنا كەلىپ، جاۋاپ بەرۋىن تالاپ ەتەمىن.

نۇرلان ونەرباي، ءماجىلىس دەپۋتاتى:

-  مەملەكەتتىك ءتىلدى تۇلەتۋ مەن قاجەتتىككە اينال­دى­رۋ­دىڭ جولى سان الۋان. بۇل ورايدا وتانىمىزدا اتقا­رىلعان ءىس از ەمەس. سونىڭ ءبىرى جاقىندا ماجىلىستە "مەملەكەتتىك ءتىل - ەل بىرلىگىنىڭ كەپىلى" دەگەن تاقىرىپتا وتكەن القالى جيىن ءتىل تولعاۋىن بيىك مىنبەردەن الۋان ءتۇرلى اڭگىمەگە ارقاۋ ەتتى. سول كەلەلى باسقوسۋعا قاتىسۋشىلاردىڭ كوتەرگەن ماسەلەسىنىڭ بىرەۋى - تاۋلىك بويى قازاقشا سايراپ تۇرادى دەپ اشىلاتىن ءۇش ارنا جايى بولدى. مەملەكەتتىك تىلدە سويلەيتىن تەلەارنا جايى پرەزيدەنتىمىز نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتىڭ وسىدان ءتورت جىل بۇرىن ايتىپ، ءار جىلعى حالىققا جاساعان جولداۋلارىندا دا، تىلگە تيەك بولىپ، ەستىگەن جۇرتتىڭ جۇرەگىن جىلىتقان.

سوناۋ ءبىر جىلدارى مينيسترلىك تاعىنا وتىرىپ-تۇرعان ەرمۇحاممەت ەرتىسباەۆ مىرزا، ءتىپتى الەمدىك تەلەارنا جاسايمىن - دەپ اتايلوتسا دا، ايتقاندارىنان قايران بولمادى. ودان سوڭ اقپارات بيلىگى، ۇلت جاناشىرى دەپ جۇرگەن ازامات مۇحتار قۇل-مۇحاممەدتكە ەكىنشى رەت قايتا تيگەندە ءۇمىتىمىز اقتالار دەپ ەل الاڭداپ ەدى، ءتىپتى 2010 جىلدان، ەكى بىردەي ۇلتتىق ارنا اشىلىپ، تەك قازاق تىلىندە تاۋلىك بويى حابار تاراتىپ تۇراتىن بولادى دەگەن ەدى، نە كەرەك، ول دا اۋىسىپ كەتتى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ 2009 جىلعى 23 جەلتوقسانداعى قاۋلىسىمەن بەكىتىلگەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى  مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنىڭ  2010 - 2014 جىلدارعا ارنالعان ستراتەگيالىق جوسپارىندا وتاندىق بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ قازاقستاننىڭ دامۋ جانە الەمدەگى باسەكەگە قابىلەتتى 50 ەلدىڭ قاتارىنا كىرۋ ستراتەگياسىن اقپاراتتىق قولداۋدىڭ تيىمدىلىگىن كەڭەيتۋ مەن ارتتىرۋدا اعىمداعى جىلدا 85 پايىزعا جەتۋ كوزدەلگەن بولاتىن. ال مينيسترلىكتىڭ رەسمي سايتىنان بايقاعانىمىزداي سالانىڭ ستراتەگيالىق جوسپارىندا ۇلتتىق ارنالاردىڭ اشىلۋى تۋرالى ءبىر اۋىز ءسوز ايتىلماعان. بيىك مىنبەدەن ايتقان ءمينيستردىڭ قۇرعاق سوزىنە سەنەمىز بە، الدە رەسمي قۇجاتقا سەنەمىز بە؟

تالاي جيىلىستا ءمينيستردىڭ باياندامالارى ارقىلى ەلدى ەلەڭ ەتكىزگەن ۇلتتىق تەلەارنالار تاعدىرى شەشىلمەگەن قالپىندا، ءۇنى كوپ قاۋلىنىڭ استىندا قۇمىعىپ، كوپ قازاقتىڭ ارمانىنا اينالىپ، باعى بايلانىپ كوپ پاپكىنىڭ استىندا قالا بەرەر سيقى بار.

ال ەندى، جاڭا سايلانعان جاس تا قايراتتى جاڭا مينيستردەن ءۇمىت كۇتكەن حالىقتىڭ كوزى كوك ساندىقتا (تەلەديداردا). قاشان سونىڭ ىشىنەن ءبىر ارنا تاۋلىك بويى ءوز ەلىندە ءوزى وگەي بولعان قازاق تىلىندە سايراپ شىعار ەكەن دەپ.

ەگەر ءالى كۇنگە ءبىز اقپارات كەڭىستىگىمىزدى سولتۇستىكتەگى كورشى ەلدىڭ جاڭالىقتارىمەن تولتىرۋدان اسا الماساق، باسەكەگە قابىلەتتى  50 ەلدىڭ قاتارىنا اقپارات سالاسى بويىنشا ءبىز قانداي دۇنيەلەرىمىزبەن ەنبەكپىز؟

وعان دالەل، مەملەكەتتىك تەلەارنالارىمىزدىڭ ءوزى، جاڭالىقتارىنىڭ باسىن رەسەيدە بولعان لاڭكەستىك ارەكەتتەرمەن باستاپ ايقايلاپ كورسەتىپ جاتتى.

ال، ءوز ەلىمىزدە بولىپ جاتقان  تابيعات اپاتىنىڭ ناقتى دەرەكتەرىن حالىققا جەتكىزە الماي، بار بولعانى جاڭالىقتاردان قىسقا عانا اقپارات رەتىندە كورسەتۋدەن اسپايدى. مىسالى رەتىندە ايتار بولساق، رەسەي تەلەارنارنالارى تۇگەل دەرلىك ەكى كۇن بويى تولاسسىز ماسكەۋدەگى لانكەستىك وقيعا بولعان ورىنداردان ۇزدىكسىز رەپورتاجدار جۇرگىزىپ، اقىرى لانكەستەردىڭ ءتۇر سيپاتىنا دەيىن انىقتالعانى جايلى اقپاراتتى جەتكىزىپ ءبىر-اق توقتادى. ال بىزدە شە؟ ءبارى كەرىسىنشە! بالكىم قىزىلاعاشتاعى قىرعىندى، شىعىس-قازاقستانداعى مال مەن ادام قاتار زارداپ شەگىپ وتىرعان ەلدى مەكەندەردەن تىكەلەي رەپورتاجدار ءتۇسىرىپ، حالىققا قاز قالپىندا جەتكىزىپ وتىرعاندا، تابيعاتتىڭ توسىن مىنەزىنەن زارداپ شەككەن شىعىستاعى جاعدايدى، اقپارات قۇرالدارى يت تارتقانداي جۇلمالاپ دۇرىس كورسەتپەي جاتىر دەپ، وبلىس اكىمى (بەردىبەك ساپارباەۆتى ايتادى. - رەد) كەشەگى ۇكىمەت كەڭەسىندەگىدەي وكپەسىن ايتىپ سالماس ەدى؟!

دەگەنمەندە، ۇلتتىق ارنالاردىڭ تاعدىرى نە بولار ەكەن دەپ ءبارىبىر قازاقى ەل الاڭداۋلى.

قورىتا ايتقاندا، ەڭ اۋەلى تەك مەملەكەتىمىزدىڭ ىشكى، سىرتقى جەتىستىكتەرىن، ۇلتىمىزدىڭ قۋانىشى مەن قايعىسىن دەر كەزىندە حالىققا جەتكىزىپ وتىراتىن ۋادە ەتىلگەن قوسپاسىز ۇلتتىق تەلەارنالار قاشان ومىرگە كەلەدى؟

ناقتى جاۋابىن وزىڭىزدەن كۇتەمىز.