بيبىگۇل تولەگەنوۆا: "بۇلبۇلدى" ايتۋدان قالعان كۇنى ساحنادان كەتەمىن

قارلىعاش كومەي قۇربىم-اۋ،
ءبىر بۇراۋ ەمەس، مىڭ بۇراۋ.
قاي كۇنى، قانداي انادان
باعىنا ەلدىڭ تۋدىڭ-اۋ؟!

ىزەتتىم ءارى كەلبەتتىم،
قاسىڭدا ءجۇرىپ كورمەپپىن.
ءبىر كەزدە شارلاپ جەر-كوكتى،
شارىقتاپ ۇشىپ سەن كەتتىڭ.

ءومىرىڭ سەنىڭ جاز بۇگىن،
ويلاما ءومىر ازدىعىن.
ەسىتەر قۇلاق بولسا ەگەر،
ەسىندە جۇرەر نازدى ءۇنىڭ.

ەستىلەر سەنىڭ وسى ءۇنىڭ،
اشقاندا ۇرپاق ەسىگىن.
ۋىلدەپ جاتقان ءسابيدىڭ
تەربەتەر ءالى بەسىگىن!

اينالسا بولار تىلىڭنەن،
تىلىڭنەن، ءارى ۇنىڭنەن.
ايىرما، ءتاڭىر، وسى ۇننەن،
ايىرما بيبىگۇلىمنەن!

مۇقاعالي وسىلاي ايتقان.

بۇل - ءبارىمىزدىڭ ءسوزىمىز. ءبىز ءبارىمىز بيبىگۇل تولەگەنوۆانى قازاق حالقىنىڭ ماقتانىشى، ۇلتتىق ونەرىمىزدىڭ جارىق جۇلدىزى، بۇلبۇل ءۇندى ءانشىمىز، ومىردە دە، ونەردە دە ورەلى ونەگە، ۇيرەنەرلىك ۇزدىك ۇلگى كورسەتىپ كەلە جاتقان اسىل ادامىمىز دەپ ارداقتايمىز. ايتسا ايتقانداي. قازاق راديوسىنىڭ ءانشىسى بولىپ جۇمىسقا ورنالاسقان سوناۋ 1950 جىلدان بەرى بيبىگۇل احمەتقىزى ءبىزدى اسەم انىمەن دە، سۇلۋ سانىمەن دە قاشاندا قۋانتۋمەن كەلەدى، الپىس جىلعا جۋىقتاعان وسى ۋاقىت ارالىعىندا تابيعي تالانتىن ساف تازا كۇيدە ۇستاپ، كىسىلىگىنە كىرشىك جۇقتىرىپ كورمەگەن مۇنداي تۇلعالار ونەر الەمىندە نەكەن-ساياق.

قارلىعاش كومەي قۇربىم-اۋ،
ءبىر بۇراۋ ەمەس، مىڭ بۇراۋ.
قاي كۇنى، قانداي انادان
باعىنا ەلدىڭ تۋدىڭ-اۋ؟!

ىزەتتىم ءارى كەلبەتتىم،
قاسىڭدا ءجۇرىپ كورمەپپىن.
ءبىر كەزدە شارلاپ جەر-كوكتى،
شارىقتاپ ۇشىپ سەن كەتتىڭ.

ءومىرىڭ سەنىڭ جاز بۇگىن،
ويلاما ءومىر ازدىعىن.
ەسىتەر قۇلاق بولسا ەگەر،
ەسىندە جۇرەر نازدى ءۇنىڭ.

ەستىلەر سەنىڭ وسى ءۇنىڭ،
اشقاندا ۇرپاق ەسىگىن.
ۋىلدەپ جاتقان ءسابيدىڭ
تەربەتەر ءالى بەسىگىن!

اينالسا بولار تىلىڭنەن،
تىلىڭنەن، ءارى ۇنىڭنەن.
ايىرما، ءتاڭىر، وسى ۇننەن،
ايىرما بيبىگۇلىمنەن!

مۇقاعالي وسىلاي ايتقان.

ءبىز جاقىندا الماتىعا ارنايى بارىپ، انشىمەن ەگجەي-تەگجەيلى سۇحبات قۇرىپ قايتتىق. ەندى سول اڭگىمەگە نازار سالىڭىز، ارداقتى اعايىن.

- ارداقتى بيبىگۇل احمەتقىزى! ءسىز وتكەن جىلدىڭ اياعىندا ءومىردىڭ تاعى ءبىر بەلەسىنەن استىڭىز. قازاقتىڭ ارعى-بەرگىدەگى جاقسىسى مەن جايساڭىنىڭ جاسىن تۇگەندەپ، مۇمكىن-قادەرىنشە مەرەيتوي، مۇشەلتويلارىن اتاۋسىز قالدىرماۋعا تىرىساتىن "ەگەمەن قازاقستان" ول داتاعا ورايلاستىرىپ ماقالا جاريالاپ جاتپادى. ونداعى ويىمىز ءومىرىڭىز، ونەرىڭىز جايىندا ءوزىڭىزدىڭ ايتار اڭگىمەڭىزدى ءوز سوزىڭىزبەن جۇرتقا جەتكىزۋ ەدى. انا جولى استاناعا بارعانىڭىزدا وسى مەرەيتويىڭىزدىڭ تۇسىندا ارنايى اڭگىمە جاساۋ جونىندە ۋاعدالاسقان ەدىك. سول سۇحباتتىڭ ءساتى ەندى ءتۇسىپ وتىر.

ءسىزدىڭ ونەرىڭىزگە باعا بەرىلۋدەي-اق بەرىلگەن. انشىلىك كەرەمەتىڭىز الەمگە ايگىلى دەۋدىڭ ارتىقتىعى جوق. استانادان الماتىعا كەلە جاتىپ، ۇشاق بورتىندا ء"تengrى" جۋرنالىنىڭ بيىلعى ەكىنشى نومىرىنەن ءسىز تۋرالى ماقالا وقي الدىم. وندا: "پو رەشەنيۋ يۋنەسكو ەە يميا ۆنەسلي ۆ سپيسوك دۆادتساتي ۆىدايۋششيحسيا جەنششين حح ۆەكا. ونا ەدينستۆەننايا ۆ ميرە وبلاداتەلنيتسا كولوراتۋرنوگو سوپرانو، پويۋششايا پوسلە 50 لەت" دەگەن سوزدەر بار ەكەن. ونەرىڭىزدىڭ بار باعاسىن وسى قاراپايىم ەكى سويلەم-اق جەرىنە جەتكىزە ايتا الادى دەپ ويلايمىن. اڭگىمەمىزدى بۇل بيىككە باستاعان باسپالداقتاردان، ءوزىڭىزدىڭ ءومىرىڭىزدىڭ بالا شاعىنان تارتىپ ايتساڭىز دەيمىن. كەشە عانا دۇنيەدەن وتكەن اكادەميك رىمعالي نۇرعالي اعامىز ءسىزدى اعايىنىمىز دەپ وتىراتىن ەدى. ستۋدەنت كەزىمىزدە ورالحان بوكەيدىڭ ءسىزدى جەرلەسىمىز دەپ جازعانى ەسىمدە قالىپتى. قايسىسىنىڭ ايتقانى دۇرىس؟

- قازىر ەكەۋىنىڭ دە ايتقانى دۇرىس بولدى... ەندى شىعىس قازاقستان وبلىسىنانمىن دەپ ءسويلەيمىن عوي. ال نەگىزىندە ابىرالىدان شىققانبىز. كەيىن اكەمىز سەمەيگە كوشىپ كەلىپتى. مەن سوندا تۋعانمىن. اكەمنىڭ ازان شاقىرىپ قويعان اتى مۇحاممەد-احمەت ەكەن. مۇحاممەد-كارىم دەگەن اعاسى بولعان. اتامنىڭ اتى - شورتانباي. انا جولى گۇلفايرۋزبەن اڭگىمەڭىزدى (2009, 25 قاراشا) وقىدىم، سونداعى سياقتى مەنىڭ فاميليامدا دا اۋىس-ءتۇيىس بار. دۇرىسىندا فاميليام نە شورتانباەۆا، نە ول كىسىنىڭ اكەسى بويىنشا الساق بايعونىسوۆا بولۋى كەرەك ەكەن. مەنىڭ فاميليام ناعاشىلار جاعىنان شىققان. اكەمنىڭ ناعاشىسى ءنابي دەگەن كىسى، ول كىسىنىڭ اكەسىنىڭ اتى - تولەگەن. قۇجاتتاردا تەلەگەنوۆ بولىپ جازىلىپ كەتىپتى. انا جىلى ءوز اكەمنىڭ اتىلۋىنا قاتىستى ءىستى اقىرى تەلەگەنوۆ دەگەن فاميليا بويىنشا ىزدەتىپ ءجۇرىپ تاپتىرىپ الدىم.

ادامعا دارىننىڭ قاي جاقتان، قالاي قوناتىنىن ءبىلىپ بولمايدى. كوبىنە گەن ارقىلى اۋىساتىنى راس. جاقىندا استاناعا الماس سەركەباەۆتىڭ كەلىپ كەتكەنىن ەستىدىم. ەرمەكتىڭ قانى بالالارى، نەمەرەلەرى عانا ەمەس، جيەندەرىنەن دە تانىلادى. قازىرگى ەڭ اتاقتى ديريجەرىمىز الان بورىباەۆ - احمەت جۇبانوۆتىڭ جيەن نەمەرەسى. ونداي مىسالدار كوپ. سونىمەن بىرگە اتا-انانىڭ ونەرلى بولۋى دا شارت ەمەس كەيدە. ريشاد، ءمۇسىلىم ابدۋلليندەردىڭ اكەسى تاتاردىڭ كەن قازۋشىسى، كۇلاش اپامىزدىڭ اكەسى جاسىن بايىسوۆ دەگەن كىسى ەتىكشى بولعان، امىرە اعامىزدىڭ اكەسى بايدىڭ باتىراعى. مەنەن ءسىزدىڭ انشىلىگىڭىز اناڭىزدان اۋىسقان شىعار، ول كىسى ءاندى جاقسى ايتقان عوي دەپ ءجيى سۇرايدى. انام جايىندا قازىر ايتارمىن، الدىمەن اكەمدى ايتقىم كەلىپ وتىر. مەنىڭ اكەم دە اۋەلدە باي باتىراعى بولعان. الگى باي كۇندەردىڭ ءبىر كۇنىندە، تەگى، باتىراعىنىڭ جۇمىسىنا كوڭىلى تولسا كەرەك، اكەمە سكريپكا سىيلاپتى. اكەم سكريپكانى بىردەن-اق ءوز بەتىنشە ۇيرەنىپ كەتىپتى. كەيىن گارمون، بايان تارتتى. دومبىرا بولسا-بولماسا عوي. انام گارموندى اكەمنەن ۇيرەنگەن. ول كىسىنىڭ داۋىسى راسىندا دا تاماشا ەدى. جاسى ەگدەيگەن شاعىندا دا ۇيگە كەلگەن قوناقتار مامامنىڭ ءان ايتقانىن سۇراپ وتىراتىن. مامام ومىردەن وتە-وتكەنشە مەنىڭ ونەرىمە قاتتى نازار سالىپ، رەپەرتۋارىما دەيىن ءوزىنىڭ ويىن ايتىپ وتىردى. "مەنىڭ قىزىمنان ارتىق ءانشى جوق", دەپ قوياتىن. قازاقتىڭ، تاتاردىڭ اندەرىن ءوزى دە تامىلجىتىپ ايتاتىن. مامامنىڭ اتى ماينۇر ەدى، تاتار قىزى. سەمەيدە جۇرگەندە نوعاي دەيتىن، وسى الماتىعا كەلگەن سوڭ تاتار دەي باستادى. تەگى، سەمەيدە جۇرت دۇرىس اتاماعان بولار، ايتپەسە نوعاي مەن تاتاردىڭ ەپتەپ ايىرماسى بار عوي. بىراق، ءوزى ء"بىزدى تاتار دەيدى، وي، قۇداي-اي، ءبىز قازاق بوپ كەتكەلى قاي زامان!" دەپ وتىراتىن، جارىقتىق.

جاڭاسەمەيدەگى ەت كومبيناتىنىڭ جۇمىسشىلارى تۇراتىن باراكتارداعى ءبىزدىڭ كورشىمىز بۋروۆ دەگەن كىسى ەدى (ەسىمىن ۇمىتىپ قالدىم), ءوزى بايان، ايەلى گيتارا تارتاتىن، ال بالالارىنىڭ شەكتى اسپاپتاردا وينامايتىنى جوق. سول ۇيدە سەنبىنىڭ كەشى سايىن "كونتسەرت" بولادى دا جاتادى. اكەم مەن شەشەم قالمايدى. "اح تى، ستەپ شيروكايا" دەپ قوڭىر داۋىسىمەن (كەيىن ويلاسام - باريتون ەكەن) پاپام باستايدى، ءبىر كەزدە مامام شىعادى: "سترۋنى زۆونكي، سەرەبريستى، حوروشو پود نيح پوەش، ا نا سۆادبۋ زا گارموشكوي وبيازاتەلنو پريدەش..." دەپ سىزىلتىپ. ءبىر كەزدە ورتاعا مەنى شاقىرادى. تابۋرەتكاعا تۇرىپ الىپ، "زاچەم تەبيا يا، ميلىي موي، ۋزنالا..." دەپ جىڭىشكە داۋىسىممەن شىرىلدايمىن... سول كۇندەردى ويلاسام قازىر دە جىلاعىم كەلەدى. ناعىز باقىتتىڭ باعى ەكەن عوي بالالىق شاق! اكەم جانىمدا، شەشەم جانىمدا، بىرەۋى بايانىن تارتىپ، بىرەۋى سكريپكاسىن سىزىلتىپ، مەنىڭ ءانىمدى سۇيەمەلدەپ تۇر... باستارى امان، دەندەرى ساۋ، بالالارى قاسىندا، كۇنى بويعى اۋىر ەڭبەك ەستەن شىققان... ودان ارتىق نە كەرەك! پاپامنىڭ مەنى ارقاسىنا وتىرعىزىپ، ەرتىستىڭ ارعى بەتىنە دەيىن قۇلاشتاپ جۇزەتىنى ءالى كۇنگە كوز الدىمدا. تاستاي جابىسىپ، موينىنان قۇشاقتاپ الامىن، پاپام ءبىر دامىلداماي جاعالاۋعا جەتەدى...

مەنىڭ انگە اۋەستىگىم اكەمنەن بولسا، ال داۋىسىم، ارينە، انامنان اۋىسقان. ول كىسىلەردىڭ ءوزىن ءان تابىستىرعان. اكەم ءبىر كۇنى سەمەيدىڭ كوشەسىندە كەلە جاتسا اۋلادان ءان ەستيدى. تىڭداپ ءبىراز تۇرادى. جاس قىزدىڭ داۋىسى. ءبىر اننەن كەيىن ءبىر ءاندى سىزىلتادى. ەسىكتى اشىپ، اۋلاعا كىرەدى... سول ءان ايتقان قىز بالا مەنىڭ مامام ەكەن. اكەم مامامنىڭ انىنە عاشىق بولىپ، اقىرى الىپ قاشادى. 14 جاسار قىزدى!

- قويىڭىزشى...

- قوياتىن ەشتەڭەسى جوق. مامام مەنىڭ اپكەم ءبيبىنۇردى 16 جاسىندا تۋعان. مەنى 17-سىندە تۋعان. ايتقانداي، سول تۇستا اجەمىزدىڭ اكەمدى سوتقا بەرگەن جاعدايى دا بار. كامەلەتكە تولماعان قىزىمدى ۇرلادى دەپ. كادىمگىدەي سوت بولىپتى. ء"وزىم ءسۇيدىم، ءوزىم ءتيدىم، ءوزىم قاشتىم" دەگەننەن باسقا سوتقا ەشتەڭە ايتپادىم، و كەزدە ودان باسقا ءسوز ايتاتىن جاستا دا ەمەسپىن عوي، اقىرى اكەڭدى سوتتاعان جوق", دەپ مامام كۇلىپ وتىراتىن. كەيىننەن پاپام ەنەسىمەن ءتىل تابىسىپ كەتتى. "سەن مەنىڭ قىزىمدى ۇرلادىڭ، ەندى مەن سەنىڭ قىزىڭدى ۇرلايمىن" دەپ ءبىر جاعى ازىلدەپ، ءبىر جاعى شىنىن ايتىپ ءجۇرىپ، اقىرى اجەمىز ءبيبىنۇردى باۋىرىنا باسىپ الدى. ول اپكەم ءومىر بويى سول جاقتىڭ قىزى بولىپ كەتتى. وسىدان ءبىراز جىل بۇرىن دۇنيەدەن قايتتى.

اكەمنىڭ ەتىنىڭ تىرىلىگىنەن عوي، الدىمەن ءورت سوندىرۋشىلەر دايىندايتىن كۋرستا ما، بىردەڭەدە وقىعان، كەيىن پارتيا جۇمىسىنا ارالاسىپ كەتكەن. ناعىز پارتيا ىسىنە، سول زاماننىڭ يدەياسىنا بەرىلگەن ادام ەدى. سونداي كىسىلەردى "حالىق جاۋى" دەپ شىعارعان سوڭ نە ايتايىن ول زامانعا. مەنەن كەيىنگى، ءۇشىنشى قىزدىڭ اتىن روزا ليۋكسەمبۋرگتىڭ قۇرمەتىنە روزا دەپ، ودان كەيىنگى قىزىنىڭ اتىن كلارا تسەتكيننىڭ قۇرمەتىنە كلارا دەپ قويعان. دەگەلەڭدە، بەسقاراعايدا اۋپارتكومداردا نۇسقاۋشىلىق ەتكەن، كەيىن قاتونقاراعايعا اۋداندىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ەكىنشى حاتشىسى بولىپ اۋىستى. انا جىلدارداعى ءبىر سۇحباتتارىمدا گازەتكە ء"بىرىنشى حاتشى" دەپ شىعىپ كەتتى، مەن ولاي دەپ ايتقان ەمەسپىن، ولاي ايتۋىم مۇمكىن دە ەمەس، جازىپ العان جۋرناليستەردىڭ ۇقىپسىزدىعىنان كەتكەن قاتەلىك. مەنى ءانشى ەتكەن ءبىر جاعىنان اكەم مەن شەشەمنىڭ مۋزىكاعا قۇمارلىعى، ءتۇرلى اسپاپتاردا ويناعانى، ءان سالعانى دەسەم، ەكىنشى جاعىنان سول قاتونقاراعايدىڭ قايتالانباستاي عاجايىپ تابيعاتى دا سەزىمىمدى سۇلۋلاندىرا، جانىمدى نازىك ەتە ءتۇستى عوي دەپ ويلايمىن.

- راسىندا دا، قاتونقاراعاي كورگەن دە ارماندا، كورمەگەن دە ارماندا دەيتىندەي جەر. ادامزاتتىڭ اۋزىنان تۇسپەيتىن شۆەيتساريانى دا كوردىك. قاتونقاراعاي سۇلۋلىعى سول شۆەيتساريادان ارتىق بولماسا كەم ەمەس. نەگىزىندە قاتونقاراعايداي جەرلەرىمىزدى ءاربىر قازاق ازاماتى ءبىر كورۋدى ارمان ەتىپ جۇرسە دە ارتىعى جوق. بىزدە ىشكى تۋريزم دامىماي-اق كەلەدى. تۋريست دەگەندى مىندەتتى تۇردە شەتەل ازاماتى دەپ تۇسىنەمىز. تۋريست بولۋ دەگەندى مىندەتتى تۇردە شەتەل اسۋ دەپ ويلايمىز.

- دۇرىس ايتاسىز. ءالى تۇركىستاندى كورمەگەن، ءالى باياناۋىلدى كورمەگەن، ءالى قارقارالىنى كورمەگەن، ءالى بۋرابايدى كورمەگەن اعايىندارىمىزدىڭ الىستاعى انتالياعا انتالاپ تۇراتىنىن ءتۇسىنۋ قيىن. وتانشىلدىق دەگەن الدىمەن وتانىڭدى بىلۋدەن باستالادى، ءبىلۋ دەگەن كورۋدەن باستالادى. جارايدى، ءسوزدىڭ رەتى كەلگەن سوڭ ايتىپ جاتىرمىز عوي. سودان ءبىز قاتونقاراعايدا ەكى جىلداي تۇردىق. 6-7 جاسار كەزىم. اكەم الماتىعا وقۋعا جىبەرىلدى. قازاقستاننىڭ 15 جىلدىعىنا وراي. ەكى جىل وقىپ كەلىپ، جۇمىسىنا قايتا كىرىستى. اكەمنىڭ قاپ-قارا اتى بولاتىن. ناگانى بولاتىن. ءبىر كۇنى تۇندە جاياۋ كەلدى. ناگانى جوق. جانىندا ەكى ادام. ءۇيدىڭ ويپاڭ-تويپاڭىن شىعاردى. اقىرى ءبىر سۋرەت تاۋىپ الدى. وقۋ بىتىرۋشىلەردىڭ توپتاسىپ تۇسكەن سۋرەتى. سونداعى ءبىر ايەلدىڭ بەتى شۇقىلىپ تاستالعان ەكەن. الگىلەر: "بۇل كىم؟ بەتى نەگە شۇقىلعان؟ كىم شۇقىعان؟" دەپ دىگىرلەيدى. مامام جىلامسىراپ ءجۇرىپ اقىرى ءوزى شۇقىعانىن ايتتى. "نەگە؟" دەسە ۇندەمەيدى. كەيىن ويلاپ قاراسام، مامام كۇيەۋىنىڭ جانىندا تۇرعان ول ايەلدىڭ بەتىن قىزعانىپ شۇقىعان بولسا كەرەك. قايدان بىلەيىن. ايتەۋىر، اكەمدى الىپ كەتكەننەن كەيىن دە، ءتىپتى سوعىس بىتكەنشە دە مامام جاڭاعى فوتو ءۇشىن ابدەن ازاپ كوردى. اۋىق-اۋىق نكۆد-عا شاقىرىپ، الگى ايەلدى سۇراپ تۇرادى، مامام ايتپايدى، دۇرىسى - ايتا دا المايدى، انالار سوندا دا قويمايدى. تەگىندە، انا ايەل ۇستالعان ادام بولسا كەرەك، نكۆد مەنىڭ مامامنان اكەمنىڭ سول ايەلگە قانداي جاقىندىعى بارىن ايت دەپ تالاپ قوياتىن بولسا كەرەك. سودان الگىلەر مامامنىڭ پاسپورتىن الىپ قويدى دا، ول كىسى سوعىس ءبىتكەنشە پاسپورتسىز ءجۇردى. ءبىز تۇراتىن ۇيدەگى ادامداردىڭ قۇجاتتارىن تەكسەرە باستاعاندا مامامنىڭ جەرتولەگە تىعىلىپ قالاتىنى ەسىمدە. ايتپەسە، مامامدى دا ۇستاپ الىپ كەتۋى ءمۇمكىن ەدى. "حالىق جاۋىنىڭ بالاسى" دەگەن تاڭبانىڭ اسەرىن مەن دە ءبىراز سەزىندىم. 1965 جىلعا دەيىن ەشقانداي شەتەلگە شىعىپ كورگەن ەمەسپىن.

- ءسىز تۋرالى جازىلعان "سولنەچنىي گولوس" دەگەن كىتاپتا بۇل جايىندا "ەششە دو ۆوينى سەميا ليشيلاس وتتسا" دەپ قانا وتكەن ەكەن.

- ول كىتاپ 1988 جىلى باسىلعان، بۇل كەزدە رەپرەسسياعا قاتىستى اڭگىمە اشىق ايتىلا بەرەتىن، سوندا دا سولاي وتە شىعىپتى عوي. ءبىز جىلدار بويى اكەمىزدىڭ ەشقانداي حابارىن بىلە المادىق. ءولى-تىرىسىنەن دە حابارسىز بولدىق. پاپامدى ۇستاپ اكەتىسىمەن ءبىز سەمەيگە قايتىپ كەلدىك. قاتونقاراعايدا نكۆد باستىعى كۋلاكوۆ پەن اۋپارتكومنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى گەراسيموۆتىڭ ۇيىمەن جاقسى ارالاسىپ تۇراتىن ەدىك. پاپامىزدىڭ جاعدايى نە بولعانىن بىلەيىك دەپ، كۋلاكوۆتىڭ ۇيىنە بارساق سولاردىڭ ءۇي قىزمەتشىسى ايەل ءبىزدى كورە سالىپ: "كەتىڭدەر، كەتىڭدەر، سەندەرگە مۇندا ەشكىم كومەكتەسە المايدى. تەزىرەك كەتىڭدەر!" دەپ ايقايلاي باستادى. سول ايەلدىڭ اقىلى بولماعاندا ءبىز دە ءبىر بالەگە ۇرىنىپ قالار ما ەدىك، كىم ءبىلەدى. اقىرى ەرتەڭىندە تاقتاي تيەلگەن جۇك ماشينەسىمەن تەز كوشىپ كەتتىك. مامامنىڭ جانىندا شيەتتەي ءتورت قىز تاقىرلاعان تاقتايلاردىڭ ۇستىندە كەلە جاتتى... بولشەنارىمعا جەتكەننەن كەيىن "سەمگا" دەگەن پاروحودقا ءمىنگەنىمىز، سوعان مىنە بەرگەندە مامامنىڭ "زينگەر" قول ماشينەسىن سۋعا ءتۇسىرىپ العانى، ءبىر جىگىتتەردىڭ سۋعا سۇڭگىپ ءجۇرىپ الگى "زينگەردى" الىپ شىققانى ەسىمدە قالىپ قويىپتى... كوپ ۇزاماي سوعىس باستالدى. جاسىم ون بىردەن اسقان كەز بولسا دا ءالى بالامىز عوي، ءبىرازعا دەيىن سوعىس دەگەننىڭ نە ەكەنىن ونشا تۇسىنە قويعان جوقپىن. كەيىننەن سەمەيگە ەۆاكۋاتسيالانعاندار كەلە باستاعاندا بارىپ شىنداپ سەزىندىك سوعىستى. ءبىزدىڭ قۇرقىلتايدىڭ ۇياسىنداي ەكى ءبولمەلى پاتەرىمىزدە ءۇش وتباسى تۇردى - جەتى ەرەسەك كىسى، توعىز بالا.

قيىندىقتى كوپ، وتە كوپ كوردىم. مەكتەپكە بارۋىن بارعانمەن، جىل بويى وقي الماي-اق قويدىم. قايتا-قايتا ەستەن تانىپ قالا بەرەتىنمىن. مەكتەپتەن تالاي رەت ۇيگە كوتەرىپ اكەلگەن كورىنەدى. جۇيكەمنىڭ ابدەن جۇقارعانى عوي. ناننىڭ كەزەگىندە تۇرعاندا "فاشيستكوە وترودە" دەپ مەنى كەزەكتەن شىعارىپ جىبەرگەن جاعدايلار تالاي بولدى. جىلاپ ۇيگە كەلسەڭ شەشەڭنەن تاعى ۇرىس ەستيسىڭ. ءبىر جولى تۇتاس ءبىر ايدىڭ نان كارتوچكالارىن جوعالتىپ الدىم! ەندى نە ىستەيمىن؟ ءبىر اي بويى نانسىز قالۋ دەگەندى ويلاۋدىڭ ءوزى قيىن. اقىرى امالىن تاپتىم. اسحانادا سىعىلعان باۋىر ەتىن ساتاتىن. تۇنگە قاراي سونى الىپ قويامىن دا تاڭعى التىدا قالاعا جۇگىرىپ، دۇكەنگە وتكىزەمىن، سونىڭ اقشاسىنا نان الامىن دا ۇيگە كەلەمىن. اي بويى ءسويتىپ امالدادىم. بيىلعى سەمەيدىڭ ايازىن ەستىپ جاتىرسىز عوي، سوعىس كەزىندەگى اياز سودان كەم بولماعان شىعار. سونداي ايازدا اياعىما بايپاق، قولىما قولعاپ كيىپ الىپ، ۇلكەن پالتومدى سۇيرەتىپ، ەرتىستىڭ ار جاعىنان نان اكەلەتىنمىن. 11 جاسىمنان ەرەسەكتەرگە ءبىرەسە انا شارۋاعا، بىرەسە مىنا شارۋاعا كومەكتەسىپ ءجۇردىم دە، 13 جاسىمدا ەت كومبيناتىنا جۇمىسشى بولىپ ورنالاستىم. مامام سوندا ىستەيتىن. ءتورت بالانى شەشەم ەكەۋمىز ەكى جاقتاپ ءجۇرىپ، ايتەۋىر، اسىرادىق.

سوعىس جىلدارى مەنى كوپ نارسەگە ءۇيرەتتى. اسىرەسە، ەڭبەككە، اۋىر ەڭبەككە قارشادايىمنان ارالاسقانىم ءومىر بويىنا ماعان كومەكتەسىپ كەلەدى. ءانشىلىك - ازاپ جۇمىس. ءسىز جاڭا اڭگىمەنىڭ باسىندا مەنى جاسى ەلۋدەن اسقاندا ءان سالىپ جۇرگەن الەمدەگى جالعىز كولوراتۋرالى سوپرانو دەپ جازعان ماقالانى ەسكە سالدىڭىز. ال بۇل ءوزدىگىنەن كەلە سالاتىن نارسە ەمەس. ءانشى بولامىن دەگەن ادام ءوزىن ءوزى اياماۋى كەرەك. ء"ان ايتساڭ دا جانىڭدى جەپ ايتاسىڭ" دەيدى عوي قازاق. مىنا جاسىمنىڭ وزىندە مەن ءتىپتى قوناققا بارا جاتسام دا ۇيدە داۋىسىمدى باپتاپ الامىن. ورىسشا مۇنى "راسپەتسيا" دەيدى. ول قوناقتا مەنەن ءان ايتۋدى سۇراماۋى دا ءمۇمكىن، سۇراماسا مەيلى، ال سۇراپ قالسا داۋىسىڭ بابىندا تۇرماسا ۇيات بولادى. انشىلەردىڭ اراسىندا ايتىلاتىن "داۋىسىڭدى ءبىر كۇن باپتاماساڭ ءوزىڭ سەزەسىڭ، ەكى كۇن باپتاماساڭ كورشىلەرىڭ سەزەدى، ءۇش كۇن باپتاماساڭ تىڭداۋشى سەزەدى" دەگەن ءسوز بار. سول راس ءسوز. جالپى، انشىلەر - تراگەديالىق تۇلعالار. جاي ادام ءبىر رەت ولسە، ءانشى ادام ەكى رەت ولەدى. الدىمەن داۋىسىنان، ياعني انىنەن ايىرىلعاندا ولەدى. ودان كەيىن كادىمگى جۇرت سياقتى جانىنان ايىرىلعاندا ولەدى. سولاي بولعاندىقتان انشىلىك ءومىرىمىزدى ۇزارتايىق دەپ جانتالاسىپ جۇرەمىز. جاڭا ءسىز ۇيگە كىرگەندە مينيسترمەن سويلەسىپ جاتقانىمدى ەستىدىڭىز عوي. مۇحتار ابرارۇلى استاناداعى ناۋرىز كونتسەرتىنە شاقىرىپ جاتىر. جاڭا كونتسەرت زالىندا. اكۋستيكاسى جاقسى دەپ ەستىپ جاتىرمىز، قۋانىپ ءجۇرمىز. قۇداي قالاسا بارامىن. "گاۋھارتاستى" ايتساڭىز دەيدى. ايتامىن. (كەشە، 19 ناۋرىزدا بيبىگۇل احمەتقىزى "قازاقستان" ورتالىق كونتسەرت زالىندا مەرەكەلىك "ناۋرىز نۇرى" كونتسەرتىنە قاتىستى. "گاۋھارتاستى" ورىندادى - س.ا.) بويىمداعى بار ونەرىمدى حالقىمنان اياپ قالعان جەرىم جوق. جاقىندا استاناداعى كونتسەرتتەن كەيىن ەركەعاليمەن سويلەسىپ قالدىم. "وسى سەن ساحنادان قاشان كەتەسىڭ؟" دەپ ازىلدەيدى. قاتار وسكەن زامانداسىم عوي. قاعىتىپ سويلەي بەرەدى. ەركەعاليعا ايتتىم، "ساحنادان "بۇلبۇلدى" ايتۋدان قالعان كۇنى كەتەمىن" دەدىم. ءوزى دە سولاي ەتەمىن.

- "بۇلبۇل" دەمەكشى، ءسىز ول ءاندى بۇرىنعىدان ءسال باسقاشالاۋ ايتاسىز با، قالاي ءوزى؟

- ءسال باسقاشالاۋ ايتپاۋىم مۇمكىن دە ەمەس. جاس كەلە داۋىس وزگەرمەي قويمايدى. بۇرىنعىداي فا-مينوردا ايتسام مەن ءبىر كۇنى ساحنادا تۇرىپ ءۇزىلىپ كەتەرمىن. قازىر "بۇلبۇلدى" رە-مينوردا ايتامىن. رە-مينوردا ورىنداۋدىڭ دا ءوزىنىڭ بوياۋلارى، ءوزىنىڭ ارتىقشىلىقتارى بار. ونى تىڭداۋشى حالقىم باعالاپ ءجۇر دەپ ويلايمىن.

- سەمەي ءسىزدى گالينا سەرەبرياكوۆامەن جولىقتىردى. ءسىز جايىندا جازعان ادامنىڭ قاي-قايسىسى دا مۇنى اۋىزعا الماي كەتپەيدى. كەزىندە وسى گازەتتە ادەبيەت جانە ونەر ءبولىمىنىڭ ءتىلشىسى بولىپ جۇرگەنىمدە ءابىلماجىن جۇماباەۆ اعامىزعا اتاقتى قالامگەردىڭ كىتابىنان ءسىز جايىنداعى جازعانىن اۋدارتىپ العان جايىم دا بار. وندا گالينا سەرەبرياكوۆا مىنە بىلاي دەپ جازعان: "العاشقى اۋەزىنىڭ ءوزى سيقىرلاپ تاستاعانداي بولدى. داۋىسى ءجون-جۇيەگە قويىلماعاندىقتان، يمەنىپ، دىرىلدەي شىقسا دا، وسى عاسىردىڭ ەڭ تاڭداۋلى كولوراتۋرالىق سوپرانوسىنا ۇقساس تەمبرىنە قايران قالدىم. 1931 جىلى لوندوننىڭ البەرت-حولىنان مەن گاللي كۋرچيدىڭ بۇ جالعاندا قايتالانباس داۋىسىن تىڭداعان ەدىم، ەندى، مىنە، قياندا جاتقان سەمەيدە عۇمىرىندا ءان ايتۋدى ادەيى ۇيرەنىپ بىلمەگەن اۋەسقوي ءانشى قىز داۋىسىنان باقباقتىڭ ۇپەلەگى سياقتى جەڭىل دە ءبىر ءمولدىر شۇعىلالى اۋەندى ەسىتتىم". مىنا اڭگىمەدە ومىرىڭىزدەگى وسى ءبىر بەلەستى وقيعانى اينالىپ وتپەۋگە ءتيىستىمىز دەپ ويلايمىن.

- گالينا يوسيفوۆنانىڭ ءبىرىنشى جولداسى يتاليادا، انگليادا ەلشى بولعان كىسى. وندا ءجۇرىپ ۆوكالمەن اينالىسقان. كەيىن ماكسيم گوركيمەن تانىسىپ، سونىڭ اقىلىمەن ماركس تۋرالى تاريحي روماندار جازۋعا كىرىسكەن. سەمەيگە جەر اۋدارىلىپ كەلگەن. گالينا يوسيفوۆنا مەنى كوركەمونەرپازداردىڭ وبلىستىق بايقاۋىندا العاش رەت كوردى. بايقاۋ لاۋرەاتى دەگەن ديپلومىمدى الىپ شىعا بەرسەم الدىمنان سۇلۋ ءجۇزدى، سىمباتتى ايەل كەزدەستى.

- تانىسىپ قويايىق. اتىڭ كىم؟ - دەيدى.

- گاليا، - دەدىم.

- نەگە گاليا دەيسىز؟

- مەنى ول كەزدە ءبارى گاليا دەيتىن. قالاي سولاي اتاپ كەتكەنىن بىلمەيمىن. پاپام "كۇلتاي" دەيتىن. سودان شىققان با، قايدام. جاڭاعى كىسى: "و، جاقسى، مەنىڭ دە اتىم گاليا. داۋىسىڭ تاماشا ەكەن. ساعان كونسەرۆاتورياعا بارىپ وقۋ كەرەك", دەدى. "مەن ونسىز دا كونسەرۆى تسەحىندا جۇمىس ىستەيمىن عوي", دەيمىن... ول كىسى جىميىپ كۇلىپ قويدى. سويتسەم، مەن كونسەرۆاتوريا كونسەرۆى جاساۋدى وقىتاتىن جەر ەكەن دەپ ويلاپپىن...

گالينا يوسيفوۆنا - مەنىڭ ءومىرىمدى وزگەرتىپ جىبەرگەن ادام. العاش كورگەن شىن مانىندەگى، ءسوزدىڭ تولىق ماعىناسىنداعى ينتەلليگەنتسيا وكىلى دە مەن ءۇشىن سول كىسى ەدى. مۇندايلىق جۇرەگى كەڭ ادامدى مەن كەيىن دە سيرەك كەزدەستىردىم. گالينا يوسيفوۆنا مەنىمەن كۇن سايىن دەرلىك ۆوكال ساباقتارىن وتكىزىپ وتىردى. ديكتسيادان، ارتيكۋلياتسيادان باستاپ، اينالاسى 2-3 ايدىڭ ءىشىندە داۋىسىمدى ورنىنا قويىپ بەردى. شالياپين، نەجدانوۆا، سوبينوۆ تۋرالى نەشە ءتۇرلى اڭگىمەلەر ەستىدىم، پۋشكين، لەرمونتوۆ، ەسەنين پوەزياسىنىڭ سۇلۋلىعىن مەن العاش رەت سول كىسىنىڭ ولەڭ وقۋىنان سەزىندىم، فرانتسۋز رەۆوليۋتسياسى، ماركستىڭ ءومىرى جايىنداعى عاجايىپ سىرلارعا قانىقتىم. گالينا يوسيفوۆنا مەنى ءان ماتىندەرىن تەرەڭ ۇعىنۋعا ۇيرەتتى. رومانستاردى دايىنداۋ كەزىندە ونىڭ پايداسىن تالاي كوردىم. رومانس دەگەن ادەتتە ەكى-اق شۋماقتان تۇرادى عوي، سونىڭ ءماتىنىن ماعان تاپسىرعاندا شىعارمانى تۇگەل بەرۋدى تالاپ ەتەتىنمىن. "ونى قايتەسىز، ءسىز ءبارىبىر ەكى شۋماعىن عانا ايتاسىز عوي؟" دەپ تاڭ قالاتىن ديريجەرلەر. شىعارمانى تۇگەل وقىعاندا عانا الگى ەكى شۋماقتى تولىق سەزىنۋگە بولادى دەيتىنمىن. وپەرالىق پارتيالاردىڭ "ىشىنە ەنىپ كەتۋ" ءۇشىن دە سول زاماندى سۋرەتتەگەن رومانداردى وقىپ العاننان ءانشى تەك ۇتادى. گالينا يوسيفوۆنانىڭ الدىنا بارعاننان كەيىن-اق داۋىسىم قۇبىلىپ، قۇلپىرىپ، جاڭا بوياۋلارمەن قانىعىپ، كۇشەيىپ كەتتى. بۇعان نە بولىپ قالدى دەپ اينالامداعىلاردىڭ ءبارى تاڭداناتىن. ول كىسى مەنى 1948 جىلى الماتىدا وتەتىن رەسپۋبليكالىق وليمپياداعا ازىرلەدى. وليمپيادادا ورىنداۋ ءۇشىن ءحاميديدىڭ "قازاق ءۆالسىن", تۋليكوۆتىڭ "شاتتىق ءۆالسىن", شتراۋستىڭ "كوكتەمگى اۋەندەرىن" دايىندادىق. سول جىلعى جازدا وليمپيادادا جەڭىسكە جەتىپ، جيۋري مۇشەلەرىنىڭ ۇسىنىسىنا سايكەس كونسەرۆاتورياعا قابىلداندىم. وقۋعا قابىلدانا سالىسىمەن قۋانىشتان قۇستاي ۇشىپ سەمەيگە جەتەيىن، ۆوكزالدان تىكە گالينا يوسيفوۆنا تۇرعان ۇيگە بارايىن. بارسام - ەسىگى تۇرماق، تەرەزەلەرىنە دەيىن جاۋىپ تاستاپتى. سويتسەم، گالينا يوسيفوۆنا ءۇشىن ايداۋداعى جىلداردىڭ تاعى ءبىر بەلەسى باستالعان ەكەن. الماتىعا الىپ كەتىپ، وسىندا جەكە كامەرادا ەكى جىل ۇستاپتى، وندا ليديا رۋسلانوۆامەن قاتارلاس كامەرادا وتىرىپتى، ەكەۋى قابىرعا ارقىلى تىقىلداتىپ سويلەسەدى ەكەن، ودان كەيىن جامبىلعا جەر اۋدارىپتى... ءبىز 1958 جىلى قازاق ادەبيەتى مەن ونەرىنىڭ ماسكەۋدەگى كۇندەرىندە عانا كەزدەسە الدىق. وداقتار ۇيىندەگى باعانالى زالدا مۇحامەدجان قاراتاەۆ اعاي: ء"جۇر، سەنى ىزدەگەن اداممەن كەزدەستىرەيىن", دەيدى. قاراسام - گالينا يوسيفوۆنا! تۋرا جوعالعان قىزى تابىلعانداي قۋانىپ جاتىر. قىزى دەمەكشى، ول كىسى مەنى تۋعان قىزىنداي كوردى. كەيىن، پەرەدەلكينوداعى ۇيىنە بارعان سايىن ءوزىنىڭ قىزدارىنا دەرەۋ تەلەفونداپ، "دوچكا پريەحالا!" دەپ جاتاتىن، بايقاۋىمشا، قىزدارى سول سوزىنە كادىمگىدەي قىزعانىپ تا قالاتىن. پەرەدەلكينوداعى ۇيدەن مەن ساكەن سەيفۋلليننىڭ، ءسابيت مۇقانوۆتىڭ فوتولارىن كورگەنمىن.

- كەشىرىڭىز، ءسىز ول كىسىمەن جاقىن سىرلاس بولا الدىڭىز با؟ كەزدەسىپ، سويلەسىپ جۇرگەندەرىڭىزدە ساكەن اعامىز تۋرالى ەشتەڭە ايتقان ەمەس پە؟

- ءسىز سۇراعالى تۇرعان ماسەلە جونىندە ماعان ەشتەڭە ايتقان ەمەس. ول جاعىن ءوزىم دە قوزعاعان ەمەسپىن. جاس الشاقتىعىمىز دا ءبىراز ەدى عوي.

گالينا يوسيفوۆنا كەيىن مەنى لەنيندىك سىيلىققا ۇسىنعاندا دا قاتتى قۋانىپ، تىلەكتەس بولىپ ءجۇردى، كونتسەرتىمە ارنايى كەلدى.

- بيبىگۇل احمەتقىزى، ادامنىڭ بۇكىل ءومىرىن قامتي اڭگىمەلەيتىن كولەمدى سۇحباتقا دايىندالعاندا ءجۋرناليستىڭ مىنانى مىنادان كەيىن سۇرارمىن، انا تاقىرىپتان كەيىن انا تاقىرىپقا اۋىسارمىز دەپ ىشتەي ويلاستىراتىنى، كەيدە سول سۇراقتارىنىڭ رەتىن قاعازعا الدىن الا ءتۇسىرىپ قوياتىنى دا بولادى. لەنيندىك سىيلىققا ۇسىنۋدىڭ جايىن كەيىنىرەككە قالدىرعالى وتىر ەدىم، ەندى وسى تۇستا سۇراۋعا تۋرا كەلەتىن سياقتى. ءسىز 1970 جىلعى ول سىيلىققا ليۋدميلا زىكينامەن قاتار ۇسىنىلدىڭىز. ءسىزدى ۇسىنعاندا سىيلىققا زىكينانىڭ دا ءتۇسىپ جاتقانىن ءبىزدىڭ باسشىلار ءبىلدى مە؟

- ءبىلدى. ءىلياس وماروۆ مەنى شاقىرىپ سويلەسكەن. "ماسكەۋگە بار، ساعان سەنەمىز", دەگەن. ديماش احمەتۇلىنىڭ قولداپ وتىرعانىن ايتقان. جالپى، ول سىيلىقتىڭ ىرىكتەۋ سىندارىنىڭ بارىنەن جاقسى ءوتتىم دەي الامىن. ءوز كونتسەرتىمدى كونسەرۆاتوريانىڭ شاعىن زالىندا بەردىم. كونتسەرتتەن كەيىن سۇڭعاق بويلى، ەر تۇلعالى ءبىر كىسى جانىما كەلىپ، قولىمدى الدى دا: "ابىرجىماڭىز، كوميسسيا ءسىزدى قولدايدى", دەپ كەتىپ قالدى. سويتسەم، ول كىسى شىڭعىس ايتماتوۆ ەكەن. وعان دەيىن ءجۇزىن تىكە كورمەگەن سوڭ تانىماپپىن. كونتسەرت جينالعان جۇرتشىلىققا دا، كوميتەت مۇشەلەرىنە دە قاتتى ۇناعانىن انىق سەزىندىم. الدىڭعى جاقتا شاشى اپپاق قۋداي ءبىر كىسى اۋىق-اۋىق كوزىن ورامالىمەن ءسۇرتىپ وتىردى. گەورگي سۆيريدوۆ ەكەن. "ول كىسى ءان قاتتى ۇناسا وسىلاي كەيدە جىلاپ تىڭدايدى. بۇل - وتە جوعارى باعا. جولىڭىز اشىلىپ تۇر", دەدى بىلەتىن بىرەۋ. شىنىندا دا، كوميسسيا ماعان بەس باللدىق جۇيەمەن "بەس" قويىپتى. زىكينانىڭ كونتسەرتىنەن كەيىن ء"ۇش" قويىلىپتى. جارايدى دەپ، قالعانىن ءبىر قۇدايعا تاپسىرىپ، الماتىعا كەلدىم. د.ا.قوناەۆ قابىلدادى. ءجۇزى قاشانداعىداي جىلى، بىراق ءسوزى سالقىن ەستىلدى. "قىزىم، جاقسى ايتىپسىڭ، ەستىدىم. كەلەسى لەنيندىك سىيلىق سەنىكى بولادى", دەدى. تاڭدانىپ قالعانىمدى تۇرىمنەن تانىعانى بولار، "سەيچاس تى ەزديلا دليا پروتوكولا" دەپ ورىسشالاپ قوسىپ قويدى. ۇلكەن كىسىنىڭ الدىنان تۇككە تۇسىنبەي، دال بولىپ شىقتىم. ارتىنشا كيەۆتەن دميتري گناتيۋك تەلەفون سوقتى. "سەن نەگە بيىل ءتۇستىڭ؟ انا ايەل ەشكىمگە جول بەرمەيدى. مۇنداعىلار مەنى ۇسىنعالى جاتىر ەدى، ءوزىم باس تارتتىم. سەن بەكەر ءتۇستىڭ", دەدى. سويتسەم، ليۋدميلا زىكينا مينيستر فۋرتسەۆانىڭ كوڭىلى جاقىن قۇربىسى ەكەن. وعان سىيلىققا ۇسىنۋ قورىتىندىسى شىققاندا كوزىم تولىق جەتتى. ەكاتەرينا الەكسەەۆنا كوميتەت مۇشەلەرىنىڭ ءبارىن جيناپ، "تولەگەنوۆا تاماشا ءانشى، بۇل سىيلىقتى ول ءتۇبى قالايدا الادى، ال لەنيننىڭ 100 جىلدىعىندا لەنيندىك سىيلىقتى ورىس ءانشىسى الۋى كەرەك", دەپ اشىقتان-اشىق تاپسىرىپتى. مۇنى ماعان كەيىن، كوپ جىلدار وتكەندە شىڭعىس ايتماتوۆ ايتتى. جۇرتتىڭ ءبارىنىڭ تارتىپكە باعىنعان كەزى ەدى عوي، ءمينيستردىڭ دەگەنى بولىپتى. ايتسە دە، سول سىيلىققا ۇسىنىلۋ كەزىندەگى جازىلعان پىكىرلەر تاسقا باسىلىپ قالىپ قويدى. تيحون حرەننيكوۆتىڭ: "بيبيگۋل - كازاحسكي سولوۆەي، بيبيگۋل يسپولنياەت پەسني، كاك پتيتسا" دەگەنى، شىڭعىس ايتماتوۆتىڭ: "گولوس ەە زۆۋچيت بوجەستۆەننو... پەرەد نامي پرەدستالا ۆەليكايا پەۆيتسا" دەگەنى كوميتەتتىڭ قالاي داۋىس بەرگەنىن اڭعارتا الادى دەپ ويلايمىن.

بيبىگۇل تولەگەنوۆا: "بۇلبۇلدى" ايتۋدان قالعان كۇنى ساحنادان كەتەمىن

جالعاسى...

ۇزدىك ماتەريالدار

«تالاسبەك سىيلىعى»: تالقاندالعان تالعام...

مۇحتار ماعاۋيننىڭ «مەنى» تۋرالى بىرەر ءسوز (جالعاسى)

«شىعىس تۇركىستان مەملەكەتى بەيبىت تۇردە جوعالدى»

شوقاننىڭ ءازىل-سىقاقتارى