ەل يەسى

ەل يەسى

ورىس-سوۆەت يمپەرياسى ىدىراماق قارساڭىندا قازاقستانداعى جاعداي وتە كۇردەلى ەدى. ساياسي ەمەس، ەتنيكالىق. بارلىق ۇلت رەسپۋبليكالارىندا جەرگىلىكتى جۇرت حالىقتىڭ باسىم كوپشىلىگىن قۇرادى. تەك لاتۆيادا عانا بىزگە ۇقساس جاعداي.بىراق ەلدىڭ اۋماعى از عانا، جۇرتى شاعىن، ءارى باتىس الەمىنىڭ پارمەندى قولداۋى بار، ونىڭ ۇستىنە ۇلتتىق قۇرامى دا بىزدەگىدەي الا-قۇلا ەمەس. ال ءبىز...قازاق - التى ميلليون التى ءجۇز مىڭ شاماسىندا، اۋىز تولتىرىپ ايتارلىق كوپ حالىق، بىراق رەسپۋبليكا جۇرتىنىڭ، اسسا 42-43 پايىزى عانا. ال قوجايىن حالىق ورىس - التى ميلليوننىڭ ۇستىندە، تۋىستاس سلاۆيان ءناسىلى - ۋكراين، بەلورۋس جانە قايتكەندە دە سولارعا بەيىم «ورىس ءتىلدى» قاۋىمدى قوسىپ ەسەپتەگەندە - سەگىز ميلليونعا جەتەدى. ءبىر ميلليون نەمىس بار. ءتىلى تۋىس، ءدىنى ورتاق وزبەك، تاتار، ۇيعىردان قايىر جوق. كەشەگى جەلتوقسان دۇربەلەڭى كورسەتكەن، قازاقتىڭ زامانى تارىلسا، تەگى اسىل نەمىستەر مەن پاراساتى مول كورەيلەر عانا بەيتاراپ قالۋى مۇمكىن، قالعان قاۋىم، وزدەرى دە ايدالىپ كەلگەن گرەكتەر، ەشقانداي الاشاعى جوق تاۋلىقتار، ءتىپتى اعايىنداس ۇيعىرعا دەيىن قازاقتى تالاپ جەۋگە ءازىر. ءبىزدىڭ سول تۇستاعى وكىمەتىمىزدىڭ تارتىنشاقتاي بەرۋى، قۇرامى الا-قۇلا پارلامەنتتىڭ تاۋەلسىزدىككە قۇلشىنباۋى كەزدەيسوقتىق ەمەس-ءتى. ەگەر رەسەي وداقتاس رەسپۋبليكالاردىڭ ءبارى كەتسىن، بىراق قازاقستاندى جىبەرمەيمىز دەسە، ءبىز تىپىر ەتە الماس ەدىك. سولجەنيتسىن بەيباقتىڭ سوناۋ مۇحيتتىڭ ارعى جاعىندا جاتىپ، قازاقستاننان ايرىلماڭدار، ول دا ورىس ەلى دەپ زارلاۋى قيسىندى بولاتىن. بىراق تاريح، تاعدىر باسقاشا شەشتى. ەرلىگى كەمەل ەكىنشى بارىس پاتشا بۇرالقى ميسىز مەكايىلدى ءبىرجولا الاستاۋ ءۇشىن، ءوزىنىڭ بەرىك، تولىق بيلىگى ءۇشىن رەسەي فەدەراتسياسىن دا دەربەس ەل دەپ جاريالادى. كوپ ۇزاماي، جەتەكشى سلاۆيان جۇرتىنىڭ ءۇش باسشىسى سسسر تاراتىلدى دەپ مالىمدەدى. ءبىز كوشكەن ەلدىڭ جۇرتىندا قالدىق. ەندى امال جوق، جات جۇرتتىق مۇشەلەرى داعدارعان قازاقستان پارلامەنتى كوپشىلىك داۋىسپەن رەسپۋبليكانىڭ ەگەمەندىگىن قابىلداۋعا ءماجبۇر بولدى. قالاي ايتساڭىز دا تاۋەلسىزدىك الدىق!

تاۋەلسىزدىك العان - قازاق ەدى. ورىستىڭ ءوز ەلى بار. نەمىس تە، ۋكراين مەن بەلورۋس تا، وزبەك پەن تاتار دا سولاي. بىراق قازىرگى زاماندا الەمدە بۇكىل حالقى جالعىز-اق ۇلتتان تۇراتىن مەملەكەت جوق. سونىمەن قاتار، جەر يەسى، ەل يەسى بايىرعى قاۋىم ءوز ۇلىسىندا ازشىلىقتا قالعان مەملەكەت تاعى جوق. ءيا، تالاسسىز، ءبىزدىڭ جاعدايىمىز تىم كۇردەلى، كەرەك دەسەڭىز، وتە اۋىر ەدى.

الايدا، ءوزىنىڭ اتامەكەن جۇرتىندا دەربەستىك تۋىن كوتەرگەن - باسقا ەمەس، قازاق قوي. ونىڭ ۇستىنە وتە قولايلى كەزەڭ - يمپەريا ىدىرادى، وتارشىل، وكتەم ۇلت پسيحولوگيالىق تۇرعىدان العاندا، اۋىر داعدارىسقا ءتۇستى، قالعان قاۋىم دا ەل يەسى - اتاۋلى ۇلتتىڭ رايىن باعىپ وتىر. ءبىزدىڭ، ياعني، قازاقتىڭ ۇتىمدى تاريحي جاعدايىنىڭ كۇشى سونداي، جات جۇرت وكىلدەرى وزدەرىنىڭ اۋەلگى وتانىنا ۇدەرە كوشىپ، جاپپاي قونىس اۋدارا باستادى. اقىلى بارلارى، ەسى تۇزۋلەرى دەمەيىك، قايتكەندە دە قازاق حالقىنىڭ ءوز جۇرتىنا يە بولماق ەركىن ءۇردىسىن ۇعىنعان، ۇرپاعىنىڭ بولاشاعىن قامداعان جانە كوشىپ-قونۋعا مۇمكىندىگى بار قانشاما حالىق. كۇن اماندا ىرگەلى ەلىنە جەتىپ الۋدى ويلاعان ورىس، ەجەلگى اتامەكەن، بەرەكەلى مەملەكەتىن اڭساعان نەمىس، مىڭ جىلدىق تاريحي وتانىنا بوگەلىسسىز جول اشىلعان جويىت، باس بۇتىندە اڭىزداعى قونىسىنا اسىققان گرەك... «بىرەۋ قىز الىپ قاشسا، بىرەۋ بوسقا قاشادى» دەگەندەي، ءبىرشاما ورنىعىپ قالعان مەكەنىنەن بەزىپ، باسقا ءبىر ايماقتان نەسىبە ىزدەگەن ۇلكەندى-كىشىلى تاعى قانشاما ۇلت وكىلدەرى... وسىعان كەرىسىنشە، سىرت ەلدەردەگى قازاقتار وزدەرىنىڭ تاۋەلسىزدىك تۋى كوتەرىلگەن قۇتتى جۇرتىنا قاراي ۇمتىلدى...

ەندى قازاق حالقى ءوزىن شىن مانىسىندە ەل يەسى، جۇرت يەسى سەزىنۋگە ءتيىس ەدى. البەتتە، ەشكىمدى قۋعان قازاق جوق، وزدەرى كەتىپ جاتىر، قالعاندارعا تاعى قىسىم جوق، تەڭ قۇقىقتى ازامات، بىراق قازاقستان دەگەنىمىز - قازاق ەلى ەكەندىگىنە ەشقانداي كۇمان بولماسا كەرەك ەدى، ءسوز جۇزىندە، ءارى ءىس جۇزىندە - دە يۋرە جانە دە فاكتو!

سودان بەرى ءبىر مۇشەلدەن استى - ون ءۇش جىل - نە بولىپ شىقتى؟ كۇن وزعان سايىن ايقىندالىپ كەلەدى، قازاقستان دەگەن - ۇلتتىق مەملەكەت اتاۋى ەمەس، گەوگرافيالىق اتاۋ عانا! ويتكەنى ەل يەسى - قازاق ەمەس!

نەگە بۇلاي بولدى دەسەڭىز، العاشقى كۇننەن باستاپ ءبارى كەرىسىنشە جاسالدى. ەندى وڭعا بۇرامىز دەسەك تە، تۇزەلۋىمىز قيىن.

«قۇلدى بارەكەلدە ولتىرەدى» دەمەكشى، ءبىزدى «كونە بەر، بەرە بەر» تۇرالاتقان سياقتى. تاۋەلسىزدىكتى الار-الماستان-اق، سىرتتاي قاراعاندا، قازاقتىڭ قامىن جەگەن، ەلدىڭ تىنىشتىعىن ويلاعان، شىن مانىسىندە تەك سۇيەككە سىڭگەن قورقىنىش پەن قۇلدىق پسيحولوگيانىڭ عانا كورىنىسى بولىپ ەسەپتەلەتىن، اقىر ءتۇبى ەسەلى سىباعا، تيەسىلى نەسىبەدەن عانا ەمەس، ار-نامىس، كىسىلىك كەيىپتەن ايىرعان سۇرىقسىز تىرشىلىككە جەتتىك. بۇرىنعى قۇلدىقتان وتكەن قورلىق!

وكىمەت نۇسقاۋ بەردى، باق ۇران تاستادى، باس كوتەرەر ازاماتتار ءۇنسىز قالدى، اقىرى ەركىڭ عانا ەمەس، ەلىڭ دە قولدان شىعىپ بارادى. نەمەسە، باياعىدا شىعىپ كەتكەن. سەنىكى - تۇستەن كەيىن ماڭىراعان اقساق قويدىڭ شوقاڭداي ۇمسىنعان ارەكەتىنەن دە دارمەنسىز قۇر ءسوز.

بۇل، تۇپكە جەتكەن قاعيدا بويىنشا، ءبىز «ەل يەسى» ەكەنبىز.ونىسى راس ەدى. ەندەشە... بار جاۋاپكەرشىلىك سەنىڭ موينىڭدا. باسقالارعا دا بىردەڭە - از عانا مىندەت قالدىرۋ كەرەك. تۇگەل ءوزىمىز الدىق. كەرىسىنشە، قالعانىن تۇگەل بەردىك. ونىڭ ءمانىسى: ەل يەسى بولعان سوڭ، سەن بارىنە كونۋىڭ كەرەك.مۇرنىڭدى بۇزا ما - شىدا، الاقانىڭمەن باسا تۇر; كەلەسى كەزەكتە ءبىر كوزىڭدى شىعارسا، ۋاقا ەمەس، ەكىنشى كوزىڭ بار.سەن ەل يەسىسىڭ. ۇلت ارالىق جانجال تۋىپ كەتپەسىن. ۇستىڭدەگى جالعىز جەيدەڭدى سۇراي ما، دامبالىڭدى قوسا شەشىپ بەر - سەن ەل يەسىسىڭ، ەشكىمدى وكپەلەتپەۋ كەرەك، پالە بولىپ جابىسادى، بەرە سال. نەمەسە، سەن ناننىڭ كەزەگىندە تۇرسىڭ، ەرتەرەك جەتتىڭ، الدىمەن الۋعا ءتيىس ەدىڭ، سول كەزدە ورىس پا، ورمان با، تاتار ما، كۇرد پە، كولدەنەڭنەن بىرەۋ كەلە قالدى، وڭمەڭدەپ ىلگەرى ۇمتىلدى - سەن ەل يەسىسىڭ، كەزەگىڭدى بەر، ايتپەسە كوڭىلى قالۋى مۇمكىن... جالپاقتاپ ايتساق، وسىنداي جاعداي.

«ەل يەسى» بولعاندىقتان، بارلىق جەردە قازاقتى شەتكە شىعاردىق. قاراپايىم عانا مىسال. ەل باستاعان كوسەمدەرىمىزدىڭ ءبىرى جۋرناليستەرگە پرەسس-كونفەرەنتسيا بەرىپ نەمەسە سايلاۋشىلارمەن، بۇقارا حالىقپەن كەزدەسۋ وتكىزىپ جاتىر ەكەن دەيىك. كەنەت، الدەبىر سورلى قازاق بەيكۇنا عانا ءبىر سۇراق قويادى. سول كەزدە... سەنگەن كوسەمىمىز بەيبىت سۇراققا بايسالدى جاۋاپ بەرۋ ورنىنا ەكى كوزى اقيىپ، زىركىلدەپ الا جونەلەدى. جالپاق جۇرت، ءتىپتى مىڭ سان تەلەكورەرمەن الدىندا جەر-جەبىرىنە جەتەدى. حوش. كەلەر ساتتە «ورىس ءتىلدى» الدەبىر ساباز قيسىق-قىڭىر سۇراق قويسىن. ەندى جاڭاعى كوسەمىمىز جايدارى ءجۇز، جارقىن كوڭىلمەن، ءيىلىپ توسەك، جايىلىپ جاستىق بولىپ، ءىس ءمانىسىن تاتپىشتەپ، بار ءسوزىن ميپازداپ، سىپايى، ءارى مادەنيەتتى جاۋاپ ايتادى. دۇرىس. ەشبىر جاڭساعى جوق. ەندەشە... جاڭاعى سورلى قازاققا قاراپتان-قاراپ تۇرىپ نەگە زىركىلدەدى؟ ءوز جۇرتىن مەنسىنبەۋ، ءوز حالقىن قورلاۋ دەگەن وسى. باسقالار كورىپ وتىر، اڭداپ، ءبىلىپ وتىر. ءبىر، ەكى ەمەس، ءجۇز رەت ۇشىراسقان جاعداي. وسىدان سوڭ قازاقتا قانداي قادىر قالماق؟ ەجەلدەن قوجايىن بولىپ قالىپتاسقان قاۋىم ەندى ءوز كوسەمدەرى قورلاپ وتىرعان جۇرتقا قالاي قاراۋى كەرەك؟ بۇل - جوعارىدان تومەنگە دەيىنگى بارلىق دەڭگەيدەگى باسشىلاردىڭ قانىنا سىڭگەن ادەت. الدىنا بارعان قازاقپەن مەنسىنبەي سويلەسۋ، باسقا ۇلت وكىلدەرىنە قۇراق ۇشىپ تۇرۋ - بۇگىندە ۇيرەنشىكتى جۇمىس ءتاسىلى. جەكە ءبىر كىسىلەرگە ەمەس، بۇكىل ۇلتقا كوزقاراس. ايتا كەتەيىك، بۇل وكتەمدىك قازىر قازاقتىڭ ءوز ىشىنەن ءوتىپ، ەلدەگى باسقا ۇلت وكىلدەرىنە عانا ەمەس، شەت ەلدىك فيرمالار، ءتىپتى، ەلشىلىكتەرگە كوشتى. الەمدىك دەموكراتيا مەن تەڭدىكتىڭ تىرەگى سانالاتىن قۇراما شتاتتاردان باستاپ، ەۋروپانىڭ، ءبىزدىڭ بىرەر اۋداننىڭ شەگىندەي عانا جەرى بار كەز كەلگەن مەملەكەتىنىڭ ەلشىلىگى قازاقتارمەن ءبىر تىلدە، ياعني تىم بيىكتەن، ورىس بولار، ورمان بولار، قالعان كەز كەلگەن ۇلت وكىلىمەن باسقا تىلدە، ياعني ادامشا سويلەسەدى. ءتىپتى، بىزگە قاتىنايتىن شەت ەلدىك ۇشاقتاردىڭ وزىندە تومەنگى ءناسىل، قۇنسىز سورلى ەكەندىگىڭدى ايقىن اڭداپ وتىراسىڭ. قولى جەتكەن، قالتاسىندا بەس-ون تيىنى بار كىسىلەرىڭنىڭ ءبارى وسىنداي بولعاندا، بۇكىل ەلىمىزدى تورلاپ جاتقان شەت ەلدىك ءوندىرىس پەن كاسىپورىندار، فيرمالار كىرىپتار ەتىپ وتىرعان مىڭ سان قانداستارىمىزدىڭ ءحالى قانداي؟ راس، ءبىر كەزدە ءبىز ءتاۋىر دەپ بىلگەن كاپيتاليزم، شىنىندا دا جىرتقىش ەكەن دەيىك. بىراق الەمنىڭ قاي ەلىندە، قاي جەردە ءدال وسى بىزدەگىدەي، ەڭبەك ادامىنىڭ قاقىسىن سونشاما جەگەن، جەكە باسىن سونشاما قورلاعان جاعداي بار ەكەن؟ ءبىز كەلىپ، بايىرعى جۇرتقا تيەسىلى بار بايلىقتى تەگىن يەلەنگەن شەت ەلدىك كاسىپكەرلەر ءۇشىن قازاق - ارزان جۇمىس كۇشى عانا ەمەس، دارمەنسىز، قۇنسىز، سورلى حالىق. جانە قازاقتى ءدال وسىنداي قورلىق، قۇلدىق جاعدايعا جەتكىزگەن - اۋەلى ءوزىمىزدىڭ ەگەمەن وكىمەتىمىز، سودان سوڭ ءبىز قازاق - ءوزىمىز. وسىنىڭ بارىنە قاراپ تۇرىپ، شىنىندا دا قۇنسىز شىعارمىز دەپ ويلايسىڭ. ءبارىن باسقا شىعارعان - ءوزىمىز عوي.

جارايدى، شەت ەلدىك الپاۋىتقا شاما كەلمەيدى. الىپ قويعان، بەرىپ قويعان. سول سەبەپتى دە وكىمەتىمنىڭ ەرەكشە قامقورلىعىندا. ايتارعا ءسوز جوق ەكەن. وندا، ءوز قولىمىزدا تۇرعان نارسەلەر بار عوي. ماسەلەن، الدەبىر  اۋدان ورتالىعىنداعى مەكتەپ. قالاشىقتىڭ ءبىر جاق قيىرىندا. مىڭ بالالىق عيماراتقا ەكى مىڭ بالا بارادى. ەكى ەمەس، ءۇش كەزەكتە. سونىڭ وزىندە ءار سىنىپتا وتىز بەس-قىرىق وقۋشىدان. ەندەشە، جاڭا مەكتەپ سالۋعا بولادى عوي. بولمايدى، اقشا جوق. بۇل دا ءجون. ەندەشە... قاق ورتالىقتا قاتارىنان ەكى مەكتەپ تۇر. ارقايسىسى مىڭ بالالىق ەكى مەكتەپتىڭ بىرىندە - ءۇش ءجۇز وقۋشى، بىرىندە - ءۇش ءجۇز ەلۋ. وقۋ تاڭەرتەڭ عانا، ءبىر سىنىپتا جيىرما بالادان، سونىڭ وزىندە قاڭىراپ تۇر. سوندا قالاي؟ سولاي. اۋەلگى مەكتەپ - سورلى قازاققا تيەسىلى. سورلى قازاقتىڭ بەيشارا بالالارىنا. كەيىنگى ەكى مەكتەپ - ورىس-ورمان، بيلەۋشى ءناسىل بالالارىنا تيەسىلى. دۇرىس ەكەن دەيىك. سوندا، وسى ەكى مەكتەپتى قوسىپ... بولمايدى! وندا بيلەۋشى ءناسىل بۋنت شىعارادى. انا مەكتەپكە بارسا، كوشەنىڭ ارعى بەتىنە ءوتۋى كەرەك. سوندىقتان جاپتىرمايدى دا، قوستىرمايدى دا. بارسىن انا قازاقتار. قىسقى سۋىقتا، جازعى ىستىقتا. قالاشىقتىڭ ەكىنشى شەتىنە، ون، جيىرما كوشە ءوتىپ. وتىرسىن، ءبىرىنىڭ باسىنا ءبىرى شىعىپ، سوڭعى ءۇشىنشى كەزەكتەگى بالالار ءتۇن قاراڭعىسىنا دەيىن. ال مىنا ەكى مەكتەپتى قوسسا - ورىس تىلدىلەرگە قىسىم كورسەتۋ بولىپ تابىلادى! ۇلت ارالىق تاتۋلىق كەرەك! قازاق ەل يەسى، بارىنە شىداۋعا ءتيىس...(دەسەدى اۋداندىق وقۋ ءبولىمى جانە اكىمشىلىك، وبلىستىق وقۋ ءبولىمى جانە تاعى بىرەۋلەر). ويدان شىعارىلعان ەمەس، باسپاسوزدە تالاي رەت جازىلعان، ءبىر اۋىلدا ەمەس، تالاي جەردە كۇنى بۇگىنگە دەيىن شەشىمىن تاپپاعان قورلىق. كوپە-كورنەۋ زورلىق. زورلىق ەمەس، قورلىق ەمەس، بەيشارا سورلىلىق. مىنە، وسىنى كورىپ وتىرعان ەل قايتەدى، وسىنداي جاعدايدا ءوسىپ-جەتكەن بالا كىم بولادى؟!

البەتتە، كەز كەلگەن ەلدە، قانداي جاعدايدا بولماسىن، سول ۇلىستى مەكەندەپ وتىرعان جۇرتتار اراسىندا تاتۋلىق بولۋى كەرەك. بىراق بۇل تاتۋلىق جەرگىلىكتى، بايىرعى جۇرتتىڭ جالپىعا ورتاق قۇل بولۋى ارقىلى جۇزەگە اسۋى - اقىلعا سىيمايتىن جاعداي. ءبىز سول اقىلعا سىيماس سوراقىنى قالىپتى زاڭعا اينالدىردىق. ارينە، شوقپار الا جۇگىرمەڭىز. بىراق بىرەۋ، ءتىپتى، شوقپار ەمەس، داۋىس كوتەرەدى ەكەن دەپ بۇعا بەرسەڭىز، باسىڭىز تاياقتان ارىلمايدى. شىنىن ايتقاندا، باتىرعا دا جان كەرەك دەمەكشى، قايتكەندە دە جانجال ىزدەپ وتىرعان ەشكىم جوق. ىزدەسە دە اياق استىنان كوتەرىلمەيدى. كەرىسىنشە، بۇعا بەرسەڭىز سۇعا بەرەدى. اسىرەسە، سىيلاستىق، ادامگەرشىلىك ۇعىمدارىن قارا كۇشپەن عانا ولشەيتىن، جاڭا تاريح زامانىندا وكتەمدىككە ۇيرەنگەن ەۋروپالىق اق جۇزدىلەر. مىنە قاراڭىز. ءبىلىمدار بالتىق بويىن، تەنتەك قاپقازدى ايتپاي-اق قويايىق. كورشىلەس وزبەك. ەشكىمدى ساباعان جوق. جاپپاي قۋدالاعان جوق. بىراق كۇنى بۇگىنگە دەيىن كەلگىنشى قاۋىممەن تاتۋلىق بۇزىلماپتى. ازدى-كوپتى جانجال ءوز اراسىندا عانا. كوپ قوي دەرسىز. ءبىز كوپ بولساق تا، ءوزىمىزدى سىيلاتا الماس ەدىك. وعان دالەل - ىرگەدەگى قىرعىز. ءوز ەلى، ءوز جەرىندە قىرعىزدى قورلاپ وتىرعان كىم بار؟ كەرەك دەسەڭىز، سول قىرعىز مىناۋ قازاقتى مەنسىنبەيدى. ال ءبىز جالباڭ-جالباڭ. قىرعىزدى ايتاسىز، وزبەك ەمەس، سول وزبەكتەگى مەيمانحانا، رەستوران ەسىگىن كۇزەتىپ تۇرعان، ارى-بەرى وتكەن جۇرتتىڭ بارىنە مارحابا دەپ، ءۇش بۇكتەلە ءيىلىپ تۇرعان كىرىپتار ورىستىڭ ءوزى قوناققا بارعان قازاققا - مىنا بىزگە مۇرنىن ءشۇيىرىپ، كەردەڭ مىنەز كورسەتكەنىنە كۋا بولدىق، ونىڭ ۇعىمىندا قازاقتان وتكەن قور حالىق جوق، وزبەككە قۇل بولىپ تۇرىپ، قازاققا قىر كورسەتۋدى مىندەت سانايدى. قازىر قازاقتا سوزگە توقتامايتىن ءبىر دەرت پايدا بولدى. ول - وزبەك قوي، ول - قىرعىز عوي، ءوز جەرىندە وتىر عوي جانە ءسىز ولاي-بىلاي شىعارسىز دەيدى. مىنا ءبىز ولاي-بۇلاي بولساق، ءسىز قايدا بارىپ وڭاسىز؟ جاڭا ايتتىق، ءوز جەرىڭىزدە قالاي جەتىسىپ جاتقانىڭىزدى. وزبەك پەن قىرعىز (قاپقازيانى، بالتيانى ايتپاعاندا) ءوز ەلىندە وكتەمدىككە ۇمتىلىپ وتىر. بۇل - قالىپتى جاعداي. ادام قۇقىعى اقيقات ساقتالاتىن باتىس ەلدەرىنىڭ وزىندە مەملەكەت اتىمەن اتالاتىن جەرگىلىكتى حالىق - ەل يەسى سانالادى. ءدال قازىر سول ەلدە جالعىز ءوزى وتىرماسا دا. ماسەلەن، گەرمانيادا بايىرعى جۇرت نەمىستەرمەن قاتار ءۇش (رەسمي ەمەس دەرەكتەردە ءتورت-بەس) ميلليون تۇرىك، ءبىر ميلليونعا جۋىق سلاۆيان تەكتىلەر، التى ءجۇز مىڭداي يتاليان، ءۇش ءجۇز مىڭ گرەك، ەكى ءجۇز مىڭعا جۋىق يسپان، ءجۇز ەلۋ مىڭ گوللاند، ءجۇز مىڭ اراب، ءجۇز مىڭ پورتۋگال، ەلۋ مىڭ مەن ءجۇز مىڭ ارالىعىندا دات، اعىلشىن، فرانتسۋز، سىعان، ازدى-كوپتى تاعى قانشاما جۇرت، ەڭ اياعى بىرنەشە مىڭ قازاق تۇرادى. فرانتسيا بۇدان دا شۇبار: ەلدىڭ شىن يەسى فرانتسۋزدارمەن بىرگە ءبىر جارىم ميلليوننان استام اراب، ارقايسىسى ميلليوننىڭ توڭىرەگىندە - يتالياندار، پورتۋگالدار، ەلزاستار، برەتوندار، جارتى ميلليوننان ءجۇز مىڭعا دەيىنگى ارالىقتا جويىتتار، يسپاندار، كورسيكاندار، پولياكتار، كاتالوندار، فلاماندتار، نەمىستەر...ون مىڭداپ سانالاتىن تاعى وتىز-قىرىق حالىق...بەس-التى ءجۇز قازاق. گەرمانيادا، فرانتسيادا (باسقا دا كەز كەلگەن دامىعان ەلدە) تۇرىپ جاتقان وسىنشاما ۇلت پەن ۇلىس وكىلى وزدەرىن سول مەملەكەتتىڭ تەڭ قۇقىقتى ازاماتى سانايدى، ەل يەسى نەمىستەن نەمەسە فرانتسۋزدان ارتىقپىز دەپ ويلامايدى، بار تاعدىرىن وسى جۇرتپەن بايلانىستىرعان. جانە قانشا ايتىلسا دا ءبىزدىڭ جۇرتتىڭ، قاراپايىم حالىق تۇگىلى، وكىمەتىمىز بەن ساياسات سەركەلەرىنىڭ كوكەيىنە قونباي قويعان ەرەكشە جاعداي - فرانتسيا دا، گەرمانيا دا، باسقالارى دا كوپ ۇلتتى مەملەكەت دەپ سانالمايدى. فرانتسيا - فرانتسۋزدار ەلى، گەرمانيا - الماندار ەلى...ياعني قازاقستان دا قازاقتار ەدى. بۇل ەلدىڭ يەسى - قازاق (بولۋعا ءتيىس).

قايتالاپ ايتالىق، ءبىز - جاڭا كوتەرىلگەن، دالىرەك ايتساق، ءجۇز ەلۋ جىلدىق بوداندىق، وتارلىق ۇزاق داۋىردەن سوڭ قايتادان تۋ تىككەن جاس رەسپۋبليكامىز.ساياسي جاعدايىمىز ءالى دە كۇردەلى. ەس جيىپ، ىرگەسىن ءبىرجولا بەكىتىپ، كۇش-قۋاتىمىز نىعايعانشا (ودان كەيىن دە) ەل ىشىندە تىنىشتىق بولۋى كەرەك. بىراق قازاق - ءار ءتۇرلى تاريحي جاعدايلار ناتيجەسىندە وسى ەلدىڭ شەگىنە كەلىپ قونىستانعان ۇلكەندى-كىشىلى، ازدى-كوپتى ۇلت وكىلدەرىنىڭ بارىنە بىردەي قۇل ەمەس. سول قانشاما جۇرت ىشىندەگى ەڭ قورى ەمەس. ەشكىمنەن ارتىق بولماسىن، نەگە تەڭ تۇرمايدى؟ قازاقتىڭ قورلىق اتاۋلىنىڭ بارىنە كونە بەرۋى قاشانعا دەيىن ەلدەگى تىنىشتىق، ۇلت ارالىق كەلىسىمنىڭ نەگىزى بولىپ قالماق؟ الدە بۇل تىنىشتىق باسقالارعا كەرەك ەمەس پە؟ ەلدىڭ تەڭ دارەجەلى ازاماتى رەتىندە قازاقپەن دە ەسەپتەسۋ سونشاما قيىن با؟

قيىن. كەرەك ەمەس. ويتكەنى، سونداي ۇعىمدى قالىپتاستىرعان، جالپى جۇرتتى جامان ۇيرەتكەن - ءبىزدىڭ ءوزىمىز. قازاقتى اۋەلى وكىمەتىڭىز سىيلاسىن. جاعىنسا، قازاققا جاعىنىپ، ساناسسا ، قازاقپەن ساناسسىن. باسقانى بىلاي قويعاندا، تەك جاعراپيالىق قانا اتاۋ بولىپ قالعان قازاقستان دەگەن مەملەكەتتى مەكەندەپ وتىرعان حالىقتىڭ تەڭ جارىمىنان ارتىعى - وسى قازاق دەگەن ۇلتتان. قانشا ازىپ-توزسا دا، سەگىز جارىم ميلليون كىسى. ەرتەڭ - ون، ارعى كۇنى ون ەكى، ون بەس ميلليون بولادى. شىن تىلەگەنىڭ تىنىشتىق بولسا، ەڭ باستىسى - وسى ورنىڭدا امان-ەسەن وتىرعىڭ كەلسە، وتىرماساڭ دا، كۇرەپ جيناعان مول بايلىعىڭنىڭ قىزىعىن اقىرىنا دەيىن ءوزىڭ كورگىڭ كەلسە، اينالايىن، اۋەلى قازاقتىڭ كوڭىلىن تاپ.

مۇنىڭ ءبارى دارمەنسىزدىڭ ءسوزى. جالىنعانمەن جان قالمايدى. شىن مانىندەگى ەل يەسى بولۋ ءۇشىن قازاق ەڭ الدىمەن ءوزىن-ءوزى سىيلاۋى كەرەك. ءبىز مۇلدە ۇمىتىپ كەتكەن «ۇلتتىق ماقتانىش»، «ۇلتتىق نامىس» دەيتىن ۇعىمدار تۋرالى ايتىپ وتىرمىز. سولاي، باۋىرىم!..

(جالعاسى بار)