الەمدەگi مۇسىلمانداردىڭ سانى جىل وتكەن سايىن ءوسiپ كەلە جاتقاندىعى ءمالiم. بۇگiندە مۇسىلمان جاماعاتتارىنىڭ سانى - 1 ميللياردتان اسىپ جىعىلادى. باراك وباما امەريكا پرەزيدەنتi بولىسىمەن، مۇسىلمان عيباداتحانالارىن كوبiرەك سالۋعا قول ۇشىن سوزاتىندىعىن مالiمدەدi. دەگەنمەن، 2,5 ميلليون عانا حالقى بار موڭعوليادا يسلام دiنi وندا تۇراتىن قازاقتار اراسىندا عانا كەڭ ەتەك جايىپ، موڭعولداردىڭ ءوزi يسلام دiنiن قابىلداي قويماعان ەدi.
الماتىدان ستامبۋلعا ۇشىپ بارا جاتقان چادراابالىن سۋحەبااتارعا كەزدەيسوق جولىقتىق. اڭگiمەسiنiڭ ءبiسمiلداسىن “الحامدۋللادان” باستاعان ونى بiز دە اڭگiمەگە تارتقان ەدiك.
— مۇسىلمان دiنiن قالاي قابىلدادىڭىز؟
— 2005 جىلى تۇركيانىڭ ستامبۋل قالاسىنا وتباسىممەن كوشiپ كەلدiم. مۇندا كياتحانە ءمۇفتياتىندا يسلام دiنiن قابىلداپ، وتباسىممەن مۇسىلمان اتاندىم. سودان بەرi ءۇش جىل بولىپ كەلەدi. ۇلىم ستامبۋلداعى مۇحاممەد اپەندiنiڭ حازiرەتi دەگەن مەدiرەسەدە وقيدى. بيىل بiتiرۋi كەرەك. التىن-كۇمiس ساتاتىن بازاردا قىزمەت ەتەمiن. موڭعوليادا بiر فيليال اشپاق نيەتتە كەلiپ، كەتiپ بارامىن.
— يسلام دiنiن قانشالىقتى مەڭگەردiڭiز؟

الەمدەگi مۇسىلمانداردىڭ سانى جىل وتكەن سايىن ءوسiپ كەلە جاتقاندىعى ءمالiم. بۇگiندە مۇسىلمان جاماعاتتارىنىڭ سانى - 1 ميللياردتان اسىپ جىعىلادى. باراك وباما امەريكا پرەزيدەنتi بولىسىمەن، مۇسىلمان عيباداتحانالارىن كوبiرەك سالۋعا قول ۇشىن سوزاتىندىعىن مالiمدەدi. دەگەنمەن، 2,5 ميلليون عانا حالقى بار موڭعوليادا يسلام دiنi وندا تۇراتىن قازاقتار اراسىندا عانا كەڭ ەتەك جايىپ، موڭعولداردىڭ ءوزi يسلام دiنiن قابىلداي قويماعان ەدi.
الماتىدان ستامبۋلعا ۇشىپ بارا جاتقان چادراابالىن سۋحەبااتارعا كەزدەيسوق جولىقتىق. اڭگiمەسiنiڭ ءبiسمiلداسىن “الحامدۋللادان” باستاعان ونى بiز دە اڭگiمەگە تارتقان ەدiك.
— مۇسىلمان دiنiن قالاي قابىلدادىڭىز؟
— 2005 جىلى تۇركيانىڭ ستامبۋل قالاسىنا وتباسىممەن كوشiپ كەلدiم. مۇندا كياتحانە ءمۇفتياتىندا يسلام دiنiن قابىلداپ، وتباسىممەن مۇسىلمان اتاندىم. سودان بەرi ءۇش جىل بولىپ كەلەدi. ۇلىم ستامبۋلداعى مۇحاممەد اپەندiنiڭ حازiرەتi دەگەن مەدiرەسەدە وقيدى. بيىل بiتiرۋi كەرەك. التىن-كۇمiس ساتاتىن بازاردا قىزمەت ەتەمiن. موڭعوليادا بiر فيليال اشپاق نيەتتە كەلiپ، كەتiپ بارامىن.
— يسلام دiنiن قانشالىقتى مەڭگەردiڭiز؟
— يسلام دiنiنiڭ قۇران كۋرسىن ستامبۋلداعى مەدiرەسەدە 6 اي وقىدىم. ۇستازدارىم ماعان قالاي دۇعا جاساۋدى، قالاي سىيىنۋدى ۇيرەتتi. مۇسىلماندىقتىڭ 5 شارتىنىڭ بiرi — سۇندەتكە وتىردىم. قازiر مۇسىلمان دiنiن جاقسى بiلەمiن دەپ سەنiممەن ايتا الامىن. شامامنىڭ كەلگەنiنشە، ۇگiت-ناسيحات جۇرگiزiپ كەلەمiن. مەنiڭ بiرگە تۋعان باۋىرلارىم جۇرگiزگەن ۇگiت-ناسيحاتىما قاتتى ۇيىپ كەلەدi. بiرازىنىڭ بەتi بەرi قاراپ قالدى.
— سiزدiڭ اتا-بابا دiنiڭiز بۋددا دiنi. ودان نەگە باس تارتتىڭىز؟
— بۋددا دiنiنiڭ دۇرىس ەمەس تۇستارى وتە كوپ. ماسەلەن، ول دiننiڭ قىر-سىرىنا ءۇڭiلiپ، ول جايىندا بiردەڭە بiلگiڭ كەلسە، لامالار بiزدەن اقشا تالاپ ەتەدi. “حيامرىن سان” دەگەن كiتابىن ۇيرەتۋ ءۇشiن لامالار بiزدەن 10-15 مىڭ توگروگ تالاپ ەتەتiن. مەنiڭ تۇسiنiگiمدە، دiن ادامدى پايدالانباۋى كەرەك، كەرiسiنشە، كومەك بولۋى تيiس. ال، لامالار بiزدiڭ قالتامىزداعى اقشاعا قاراپ، وسى اقشاعا ساي دۇعا جاساپ بەرەيiن دەيدi. مەن تالاي دiندi زەرتتەپ، وقىپ بiلدiم. سونىڭ iشiندە ادامعا قول ۇشىن سوزاتىن، ادامنىڭ يگiلiگi ءۇشiن جارالعانى — يسلام دiنi ەكەن.
— مۇسىلماننىڭ بارلىق شارتتارىن ورىندايسىز با؟
— ارينە، مۇسىلمان ادام قانداي بولۋى تيiس، سول جولدى عانا ۇستانىپ كەلەمiن. كەلەسi جىلى قاجىعا بارىپ قايتۋدى ماقسات ەتiپ وتىرمىن. ايەلiم حيدجاب كيەدi. تەك قىزىم عانا ازiرگە يسلام شارتتارىنا مويىنسۇنا قويعان جوق. ول تۇركياعا كەلگەن ەمەس. سول سەبەپتi دە مۇسىلمان دiنiنiڭ قانداي دiن ەكەنi زەردەسiنە جەتە قويعان جوق.
قالاي دەگەنمەن دە، ءوزiمiزدiڭ ۇستانعان جولىمىز، سەنگەن سەنiمiمiز بار. كەيدە بiردەڭەدەن قىسىلعاندا، جولىڭ بولماي جاتقاندا، مەشiتكە بارىپ، دۇعا جاساسام بولدى، iشكi دۇنيەم تازارىپ، سارايىم اشىلىپ، كوڭiلiم سەرگiپ قالادى.
— سiزدەن وزگە مۇسىلماندىققا دەن قويعان موڭعول وتباسىلارى بار ما؟
— ءوز باسىم بiلمەيدi ەكەنمiن. وتباسىمەن يسلام دiنiن قابىلداپ، سونىڭ شارتتارىن ورىنداپ جۇرگەن ادامداردى كەزدەستiرگەن جوقپىن. ستامبۋلدا مەن بارىپ جۇرەتiن اۋدانداعى دiني باسقارمانىڭ مۋفتيi “بiزدiڭ تاريحىمىزدا وتباسىمەن يسلام دiنiن قابىلداعان ادام تۇڭعىش رەت جازىلىپ وتىر” دەگەن ەدi.
— موڭعوليادا يسلام دiنi قانداي دەڭگەيدە دامىپ كەلەدi?
— موڭعولياداعى يسلام ەندi عانا قانات جايىپ دامىپ كەلەدi. قازاقتار شوعىرلانا ورنالاسقان بايان-ولگي ايماعىنان كەلگەن مولدالار مەن يمامدار مۇسىلمان ورتالىعىن اشىپ، مەدiرەسە سالىپ جاتىر. ساۋد ارابياسىنىڭ كومەگiمەن ۇلانباتىر قالاسىندا ۇلكەن مەشiت سالىنىپ جاتىر. بۇل وتە ۇلكەن ورتالىق بولاتىن سىندى.
ۇلانباتىردا حريستيان دiنiنiڭ 141 ورتالىعى بار. موڭعوليادا 1990 جىلعا دەيiن بۋددا جانە يسلام دiنiنiڭ وكiلدەرi عانا بولعان ەدi. قازiر استانامىز ۇلانباتىردا بiردە-بiر مۇسىلمان عيباداتحاناسى جوق. بيىلدان باستاپ، وسى بiر ولقىلىقتىڭ ورنىن تولتىرۋ iسi قولعا الىنىپ جاتىر.
— سiزدiڭشە، موڭعوليادا ەكi دiن وكiلدەرi تۇراتىنىنا قاراماستان يسلام دiنi نەگە كەش دامىپ كەلەدi?
— بۇعان دەيiن يسلام دiنi تۋرالى تۇسiنiكتiڭ ءوزi دۇرىس بولعان جوق. بiزدiڭ ەلدە يسلام دiنiن تەك تەرروريزممەن بايلانىستىرىپ كەلدi. اراب وركەنيەتi جايىندا دۇرىس اقپاراتتار ەندi عانا جەتە باستادى. موڭعوليانىڭ پرەزيدەنتi نامبارىن ەنحبايار ساۋد ارابياسى كورولدiگiنiڭ ارنايى شاقىرۋىمەن ساۋد ارابياسىن، مەككە، مەدينە، كاتار، دۋباي قالالارىن ءوز كوزiمەن كورiپ قايتتى. مۇسىلمانداردىڭ ناعىز ومiرiمەن جاقىن تانىستى. بۇنىڭ ءوزi موڭعولياداعى مۇسىلمان دiنiنiڭ دامۋىنا ءوز سەپتiگiن تيگiزەدi دەپ ويلايمىن.
— تۇرiك تiلiن قالاي ۇيرەندiڭiز؟
— ەگەر ۇيرەنۋ قاجەت بولسا، قاي تiلدi دە وڭاي ءارi تەز ۇيرەنiپ الادى ەكەنسiز. تۇركياعا بارعاننان كەيiن، تۇركi تiلiنسiز ءومiر ءسۇرۋ مۇمكiن ەمەس ەدi. اۋەلi جەكەلەگەن سوزدەردi جاتتاپ ءجۇرiپ، 6 ايدىڭ iشiندە ۇيرەنiپ كەتتiم. مەنiڭ تۇركi تiلiن ۇيرەنۋ دەڭگەيiمدi وندا 5 جىل جۇرگەن كارiسپەن بiردەي دەڭگەيدە دەپ باعالادى.
— نەگiزگi ماماندىعىڭىز قانداي؟
— اسكەري وفيتسەر.
— موڭعوليادان سىرتقا شىعىپ كەتكiسi كەلەتiندەر كوپ پە؟
— وزگەلەردi بiلمەيمiن، اسكەري ماماندىعى بار ادامداردىڭ اراسىندا وندايلار كوپ. وسىدان 2-3 جىل بۇرىن ايلىق جالاقى 100 دوللاردىڭ اينالاسىندا عانا ەدi. بۇل جالاقىمەن كۇن كورۋ مۇمكiن ەمەس قوي. سوسىن كوبi شەتەلگە شىعىپ كەتتi. نەگiزiنەن — جاپونيا مەن وڭتۇستiك كورەياعا كوبiرەك كەتەدi.
— تۇركيانىڭ ازاماتتىعىن قابىلدادىڭىز با؟
— جوق. بiراز جىلدان كەيiن ۇلانباتىرعا قايتا ورالىپ، دiني قىزمەتكەر بولعىم كەلەدi. بالامدى يمام ەتكiم كەلەدi. سول ماقساتپەن ارابياعا وقۋعا جiبەرمەكپiن.
— راحمەت!

اڭگiمەلەسكەن ەسەنگۇل كاپقىزى
«تۇركىستان» گازەتى 28 مامىر 2009 جىل