2012 جىلى ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ رەسەيمەن ساۋدا اينالىمى 23 ملرد اقش دوللارىن قۇرادى. باسقا قانداي مەملەكەتپەن مۇنداي جەتىستىككە قول جەتكىزەتىن ەدىك؟ بۇل – قازاقستاننىڭ مۇددەسى، ءبىزدىڭ ەكونوميكامىزدىڭ مۇددەسى تۇرعىسىنان العاندا پراگماتيكالىق قادام. ىقىلىمنان كەلە جاتقان ءسوز بار: كورشىنى جانە تاريحتى تاڭدامايدى. قازاقستان ەۋرازيا قۇرلىعىنىڭ ورتاسىندا ورنالاسقاندىقتان تەڭىزدەرگە شىعاتىن جولدارى جوق. مىنە، ءبىز سول تەڭىز جولدارىنا رەسەي مەن قىتاي ارقىلى شىعامىز،- دەپ مالىمدەدى مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ ۇلتتىق ينۆەستورلار كەڭەسىندە سويلەگەن سوزىندە.

جالپى العاندا، كەدەن وداعىنا قاتىسۋشى ءۇش مەملەكەت: قازاقستان، رەسەي جانە بەلارۋستىڭ ەكونوميكالارىنىڭ جيىنتىق كولەمى 2,2 تريلليون دوللاردى قۇرايدى. ياعني، وسىنداي كولەمدەگى بىرىڭعاي تۇتىنۋ نارىعى ينۆەستيتسيا تارتۋعا قولايلى بولىپ، ءۇش ەلدىڭ كاسىپكەرلەرى قوسىمشا قاراجات تارتۋعا مۇمكىندىك الدى. وسىلايشا، قازاقستان ەكونوميكاسى دامۋ قارقىنىن ارتتىرىپ، جاڭا جۇمىس ورىندارى اشىلىپ، حالىق تۇتىناتىن ازىق-تۇلىك جانە باسقا دا تاۋارلاردىڭ تۇرلەرى كوبەيدى. قاراپايىم ازاماتتار قازاقستان اۋماعىندا وندىرىلمەيتىن (نەمەسە وندىرىلگەنىمەن ساپاسى يمپورتتىق ونىمدەردەن تومەن) رەسەيلىك جانە بەلارۋستىق تاۋارلاردى ارزان باعامەن ساتىپ الۋدا. مۇنداي جاعداي قازاقستاندىق ءونىم وندىرۋشىلەردى شيرىقتىرا ءتۇستى. سەبەبى، ولار ءوزى شىعاراتىن تاۋارىنىڭ ساپاسىن كوتەرىپ، كورشىلەرىنىڭ دەڭگەيىنەن اسىرۋعا تىرىسۋدا.

ءۇش ەلدىڭ بىرىڭعاي تۇتىنۋ نارىعىنىڭ پايدا بولۋى ءوندىرىستى كەڭەيتىپ، قوسىمشا ينۆەستيتسيالار مەن جۇمىس كۇشىن تارتۋدى تالاپ ەتەدى. ماسەلەن، سوڭعى 8 جىلدا قازاقستان ينۆەستيتسيالىق احۋالدى جاقسارتۋعا باعىتتالعان ءىس-شارالار مەن ەكونوميكانىڭ تۇراقتى ءوسىمىنىڭ ناتيجەسىندە شامامەن 183,7 ملرد اقش دوللارى كولەمىندە تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيتسيالاردى تارتۋعا قول جەتكىزدى. بۇل تۋرالى ازيا دامۋ بانكى باسقارۋشىلار كەڭەسىنىڭ استاناداعى وتىرىسى اياسىندا وتكىزىلگەن ينۆەستيتسيالىق كونفەرەنتسيادا ەكونوميكا جانە بيۋدجەتتىك جوسپارلاۋ ءمينيسترى ەربولات دوساەۆ مالىمدەدى. الەمدىك دەڭگەيدەگى «ەرنست ەند يانگ» كونسالتينگتىك كومپانياسى ماماندارىنىڭ باعالاۋىنشا، قازاقستان قازىرگى تاڭدا ينۆەستيتسيالىق تارتىمدىلىعىنىڭ دەڭگەيى جونىنەن ورتالىق ازياداعى ءبىرىنشى جانە تمد ەلدەرى ىشىندەگى ەكىنشى مەملەكەت بولىپ تابىلادى. بۇل جەردە ەلىمىزدىڭ بيزنەس ورتانى جاقسارتۋ مەن ينۆەستيتسيالىق الەۋەتتى ارتتىرۋداعى العا جىلجۋى مەملەكەتتىڭ وڭ ساياساتىنىڭ تىكەلەي ناتيجەسى.

سونىمەن قاتار، قازاقستان بيزنەستى جۇرگىزۋدىڭ نەگىزگى پارامەترلەرى بويىنشا ءوزىنىڭ پوزيتسيالارىن جاقسارتا ءتۇستى. سالىستىرىپ كورسەتسەك، ەگەر ءبىز دۇنيەجۇزىلىك بانكتىڭ «Doing Business» رەيتينگىندە 2009 جىلى 63-ءشى ورىندا تۇرساق، 2013 جىلى – 50-ءشى ورىنعا جىلجىدىق. اتاپ ايتقاندا، بيزنەس قىزمەتىن رەتتەۋ، جەكە مەنشىك قۇقىقتاردى قورعاۋ، سالىق سالۋ جانە كەلىسىم-شارتتاردى ماجبۇرلەپ ورىنداتۋ سياقتى سالالار بويىنشا رەسەيلىك جانە بەلارۋستىق ارىپتەستەرىمىزدەن وزىپ تۇرمىز. قازاقستان سونداي-اق، 2013 جىلدىڭ قورىتىندىلارى بويىنشا ءجىو-ءنىڭ 6 پايىزدىق وسىمىمەن الەمنىڭ شاپشاڭ داميتىن ەكونوميكالارىنىڭ بەستىگىنە ەندى.

كارىم ءماسىموۆ باسشىلىق ەتەتىن رەسپۋبليكا ۇكىمەتى وسى تابىستاردى ودان ءارى نىعايتۋعا بەكىنىپ وتىر. ماسەلەن، قازىر مينيسترلەر كابينەتى ەلىمىزدەگى ينۆەستيتسيالىق احۋالدى جاقسارتۋ تۋرالى كەشەندى جوسپار دايىنداۋ ۇستىندە. وندا شەتەلدىك ينۆەستورلاردى ىنتالاندىراتىن بىرقاتار ءىس-شارالار قاراستىرىلعان. ولاردىڭ ىشىندە – «جاسىل ءدالىز» قاعيداتى بويىنشا دامىعان ەلدەر ازاماتتارىنا 90 كۇنگە دەيىن ۆيزاسىز ءتارتىپ ەنگىزۋ، شەتەلدەن جۇمىس كۇشىن تارتۋ، كورپوراتيۆتىك تابىس سالىعىنان 10 جىلعا دەيىن بوساتۋ، نىساندى تاپسىرعاننان كەيىن كاپيتالدىق شىعىنداردىڭ 30 پايىزىنا مەملەكەت ەسەبىنەن وتەماقى تولەۋ سياقتى قوسىمشا ىنتالاندىرۋ شارالارى بار.

ءبىز جوعارىدا ءسوز ەتكەن كەدەن وداعى بولاشاقتاعى ەۋرازيا ەكونوميكالىق وداعىنىڭ ىرگەتاسى دەيتىن بولساق، جاڭادان قۇرىلاتىن ينتەگراتسيالىق ۇيىمنىڭ ينۆەستيتسيالىق تارتىمدىلىعىمىزدى ودان ءارى ارتتىراتىنى داۋسىز. جالپى العاندا، قازاقستان مەن رەسەيدىڭ بىرلەسكەن ينۆەستيتسيالارى قازىردىڭ وزىندە تابىستى جۇمىس ىستەۋدە. مىسالى، رەسەيلىك «روستسەلماش» كومپانياسى مەن «قازاگروقارجى» اق-ى بىرلەسە وتىرىپ، كوكشەتاۋ قالاسىنداعى «ۆەكتور» كومباين زاۋىتى» جشس-ءىنىڭ بازاسىندا «Vektor 410 KZ» ماركالى كومبايندارىن قۇراستىراتىن زاۋىت سالدى. زاۋىتتىڭ قۋاتى – جىلىنا 300 كومباين شىعارۋ. سونداي-اق، «قازاقستان تەمىر جولى» اق-ى «ترانسماشحولدينگ» جانە «Alstom» كومپانيالارىمەن بىرلەسىپ، استانادا ەلەكتروۆوزدار شىعاراتىن ءوندىرىس اشتى. اتالعان زاۋىتتى اشۋعا سالىنعان ينۆەستيتسيالاردىڭ جالپى كولەمى 50 ملن ەۋرونى قۇرادى. بۇل كاسىپورىندى باسقارۋ «ەلەكتروۆوز قۇراستىرۋ زاۋىتى» جشس-ءى ارقىلى جۇزەگە اسىرىلادى. سايكەسىنشە، زاۋىتتىڭ اكتسيالارىنىڭ 50 پايىزى – «قازاقستان تەمىر جولى» اق، 25 پايىزى – «ترانسماشحولدينگكە» جانە 25 پايىزى – «Alstom»-عا تيەسىلى. وندىرىستىك قۋاتى – جىلىنا 50 ەكى سەكتسيالى ەلەكتروۆوز شىعارۋ.

بىرلەسىپ ينۆەستيتسيا سالۋ مەن ءوندىرىس قۇرۋ قازاقستان مەن بەلارۋس اراسىنداعى ىقپالداستىق قارىم-قاتىناستاردان دا كورىنىس تابۋدا. مىسالى، قازاقستاندى يندۋستريالاندىرۋ كارتاسىنا ەنگىزىلگەن جوبالاردىڭ ءبىرى - «قازبەلاز» بك جشس-ءىنىڭ بازاسىندا «بەلاز» شاحتالىق جانە كارەرلىك تەحنيكاسىن ءوندىرۋ. جوباعا ءۇش كومپانيا: «قازاقمىس كورپوراتسياسى» جشس-ءى (51%), «بەلاز» ااق-ى (29 %), «استانابەلازسەرۆيس ك» جشس-ءى (20%) قاتىسادى. بۇگىنگە دەيىن سىناق رەتىندە قۇراستىرىلعان 1 اۆتوكولىككە ياروسلاۆل ماشينا جاساۋ زاۋىتىنىڭ قوزعالتقىشى سالىنعان. سالماعى 45 توننا جۇك كوتەرەتىن «بەلاز 7547» كارەرلىك ءوزى اۋدارعىش كولىگى سەريالىق شىعارىلىمعا دايىن. جانە مۇنداي مىسالدار كوپ. بۇدان شىعاتىن قورىتىندى بىرەۋ: ياعني، ءبىز تەك ينتەگراتسيالىق بىرلەستىككە قوسىلعاندا عانا قارقىندى تۇردە دامي الامىز.

ءامىرلان ءالىمجان

Abai.kz