ۆاشينگتوندىق «ەركىن ازيا» اقپاراتىنىڭ ءبىرىنشى مامىرداعى حابارىنا قاراعاندا، قىتايدىڭ باتىس تەرىستىگىندەگى شىڭجاڭ اۆتونومياسىنا قاراستى كۇنەس اۋدانىندا ديقانداردىڭ جەرى ءماجبۇرلى تۇردە تارتىپ الىنىپ، قالا قۇرىلىسىن قارقىنمەن كەڭەيتىپ جاتقان كومپانيالاردىڭ مەنشىگىنە بەرىلىپ جاتىر ەكەن. اتالمىش اۋداندا 140 مىڭعا جۋىق قانداسىمىز تۇرادى.

«ەركىن ازيا» اقپاراتىنا تەلەفون ارقىلى كۇنەس اۋدانىنىڭ ءبىر جەرگىلىكتى تۇرعىنى كەلەڭسىز جاعدايى جونىندە سۇحبات بەرگەن. سۇحبات بەرگەن جەرگىلىكتى تۇرعىن شامامەن ءبىر ايدىڭ الدىندا اۋدانداعى ديقانداردىڭ اتىنان بولعان جاعدايدى سايتتارعا جاريالاعان. سودان كوپ وتپەي ونىڭ ءىنىسى جانە باسقا ديقاندارمەن قوسا تۇتقىنعا الىنعاندىعىن ايتقان.

«ماعان كوپ رەت تەلەفون شالىپ، جالعاي الماعاندارىڭىزدى بىلەمىن. سەبەبى، پوليتسيا تۇتقىنداپ كەتتى. 15 كۇن قامالىپ شىقتىم. ولار ۇيالى تەلەفونىمدى تارتىپ الدى. الدىڭعى كۇنى قاماۋدان شىعىپ، تەلەفونىمدى كورسەم، كوپ قوڭىراۋلار شالىنىپتى.

...مەن ۇيدە جۇمىس ىستەپ جۇرگەنمىن، كەنەتتەن اۋداندىق پوليتسيانىڭ قىزمەتكەرلەرى ۇيىمە باسا-كوكتەپ كىرىپ، مەنى ۇرىپ-سوقتى. قولىمدى ارتىما قايىرىپ، پوليتسيا بولىمشەسىنە الىپ باردى. سوسىن ماعان ەشقانداي قاماۋعا الۋ تۋرالى رۇقسات قاعازىن كورسەتپەستەن، 15 كۇن تۇتقىندا ۇستادى. مەن قاماۋدان شىققان سوڭ، ارىز بەرىپ ءجۇرىپ، ازەر دەگەندە كەشە عانا قاماۋعا الۋ تۋرالى رۇقسات قاعازىن قولىما الدىم»، – دەيدى ول.

سۇحبات بەرۋشى اۋدانداعى ديقانداردىڭ بىرنەشە جىلدان بەرگى جەر داۋى ماسەلەسى تۋرالى ايتا كەلىپ، بىلاي دەيدى: «ءبىز تۇرعان جەر كۇنەس اۋداننىڭ ورتالىعىنا جاقىن ەڭ شۇرايلى ورىن. مۇندا ءۇش مىڭنان ارتىق وتباسى بار. مۇندا قازاق، ۇيعىر، دۇڭگەن جانە باسقا ۇلتتار قونىس تەپكەن. 2011 جىلدان باستاپ، اۋدان ورتالىعى – كۇنەس قالاسىن كەڭەيتىپ، جاڭا قالا قۇرامىز دەگەن سىلتاۋمەن جەرگىلىكتى ۇكىمەت جەرلەرىمىزگە سۇعىن قاداي باستادى. بىرنەشە جىل بۇرىن عانا قالالىق پارتكوم، حالىق ۇكىمەتى جانە باسقا مەكەمەلەردىڭ قۇرىلىستارىن جاڭادان سالىپ، سوندا كوشىرگەن ەدى. 3-4 جىلدىڭ الدىندا اۋدانىمىزعا دجيا يسين دەگەن ءبىر قىتاي پارتكوم حاتشىسى بولىپ كەلدى. ول كۇنەس اۋدانىنىڭ قالا اۋماعىن ۇلكەيتەمىن، جاڭا «دامۋ ايماعىن» قۇرامىن دەپ، ءبىز تۇرعان جەرلەردى اۋداندىق جەرگىلكتى ۇكىمەتكە بەرۋدى تالاپ ەتتى. جەر ديقاننىڭ جانى، جەردەن ايىرىلساق، ءبىز نە ىستەيمىز دەپ كەلىسپەدىك. سودان ول ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ حاتشىسى لي جۋمەن بىرلەسىپ، جەرلەرىمىزدى ءماجبۇرلى تۇردە تارتىپ الۋعا تالپىندى. اۋدان وسىدان التى جىل بۇرىن ديقانداردىڭ جەر قۇجاتتارىن جاڭالاپ بەرەمىز دەپ الىپ العان. ونى دا بەرمەدى. جەرىمىزدىڭ ءار مۋىنا ء(بىر مۋ 6,7 سوتى) 25 مىڭ يۋاننان بەرىپ الامىز دەيدى. بۇعان ديقاندار كەلىسپەسە، ءتۇرلى تاسىلدەرمەن ديقانداردى كەلىسىمگە قول قويۋعا ماجبۇرلەۋدە. مەن قازىرگە دەيىن كەلىسپەي تىرىسىپ كەلەمىن، الايدا ولار جەرىمدى الماي قويمايدى».

ول بۇل زورلىققا شىداماي، جوعارىعا ارىزدانعاندىعىن، بىراق، ەشقانداي ناتيجەسى بولماعاندىعىن ايتادى. ول وسى بارىستا، كۇنەس اۋدانى پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىنىڭ ديقاندارعا كورسەتكەن زورلىعى تۋرالى بىلاي دەيدى: «مەن ارىزدانىپ ءجۇرىپ، مەملەكەتتىڭ جەر تۋارلى زاڭىن ۇيرەندىم. ءبىزدىڭ اۋدان ورتالىعىنىڭ كوپ قاباتتى ۇيلەر سالىستىرماسى 40 پايىز، قالعان 60 پايىزى ۇيلەرى كوپ قاباتتى ءۇي ەمەس. گۋو-ۋ-يۋان-نىڭ ءبىر قاۋلىسىن كوردىم. وندا كوپ قاباتتى ۇيلەر 70 پايىزعا جەتپەگەن اۋدانداردا قالا قۇرىلىسىن كەڭەيتۋگە جانە ديقانداردىڭ ەگىنشىلىك جەرلەرىن بۇزىپ، قۇرىلىس جۇرگىزۋگە بولمايدى دەلىنگەن. سول قاۋلى بويىنشا، جوعارىعا ارىز بەردىك. بىراق، جەرگىلىكتى ۇكىمەتتەن باستاپ، اۆتونوميانىڭ شەنەۋنىكتەرىنە دەيىن باقا تىلدەس، بالىق ۇندەس ەكەن. بەيجيڭگە دەيىن باردىق. قالا-قۇرىلىسى مينيسترلىگىنەن الىپ كەلگەن حاتىمىزدىڭ ءوزى اۋدانداعى جاۋاپتىلارعا قۋزاۋ سالا المادى. ءبىز بىرنەشە رەت جوعارىعا ارىز الىپ بارا جاتقاندا جولىمىزدان توسىپ الىپ، قاماپ قويدى. شىندىعىن ايتقاندا، اۋىلىمىزدا ارىزدانىپ بارعانداردان قوقان-لوققى كورمەگەن، تاياق جەمەگەن نەمەسە قاماۋعا الىنباعاندارى جوق».

جەرىمىزدىڭ قىزىعىن اۋداندىق پارتكوم حاتشىسى كورىپ جاتىر

سۇحبات بەرۋشىنىڭ ايتۋىنشا، ديقانداردىڭ جەرىن الۋ ارەكەتى اۋداندىق پارتكوم حاتشىسىنىڭ بۇيرىعىمەن جۇزەگە اسىپ جاتقانعا ۇقسايدى:     «قازىر بۇل ءىستىڭ باسىندا اۋداننىڭ پارتكوم حاتشىسى دجيا يسين بار. ارينە، بۇل زورلىقتىڭ ءبارى دە سونىڭ بۇيرىعىمەن بولىپ جاتىر. ول بۇيرىق تۇسىرەدى، ال ديقاندار وعان كەلىسپەسە، اۋداندىق ساياسي زاڭ كوميتەتىنىڭ حاتشىسى شۋ ۋەيتسيان پوليتسيانى ىسكە قوسىپ، ديقانداردى ۇرادى، قامايدى. اۋلمىزدىڭ حاتشىسى لي جۋ ولارعا سايكەسىپ، ءتۇرلى تاسىلدەرمەن ديقانداردى جەرىن ساتۋعا ماجبۇرلەيدى. ولار بىزدەن جەردى 25 مىڭ يۋاننان بەرىپ، ءماجبۇرلى العان. كەيىن ەستىسەك، بۇل جەرلەردى قىتاي كومپانيالارىنا 400 مىڭنان 450 مىڭ يۋانعا دەيىنگى باعاعا ساتىپتى. اراداعى بۇل زور مولشەردەگى پايدا ولاردىڭ جەكە قالتاسىنا سۇڭگىپ جاتىر. مەن جانە باسقا بىرنەشە ديقاندار جەر ساتۋ كەلىسىمىنە قول قويماۋعا تىرىسىپ جاتىرمىز. ال، ولار ءبىزدىڭ ءوزىمىزدى ىشىمىزدەن ءىرىتىپ، ءبىراز ديقانداردىڭ ۇيىنە سالەم-ساۋعالارىمەن، قۇرعاق ۋادەلەرىمەن بارىپ، ولاردى قول قويعىزدى. بالا-شاعالارىمەن ۇكىمەت قىزمەتكەرى بولىپ جۇمىس ىستەپ جاتقان ءبىراز وتباسىلارعا، بالالارى ارقىلى قىسىم جاساپ، قول قويعىزدى».

« ەركىن ازيا» اقپاراتى

 ۆاشينگتون

اعىلشىن تىلىنەن اۋدارعان: سانات ناققازاق

Abai.kz

تاقىرىپ وزگەرتىلىپ الىندى. تۇپنۇسقاداعى تاقىرىپ: قىتايداعى ديقانداردىڭ جەرىن تارتىپ الىپ جاتىر