بەلگىلى مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى، جازۋشى كاكىمجان قازىباەۆتىڭ نازارلارىڭىزعا ۇسىنىلىپ وتىرعان بۇل ماقالاسىن باتىل تۇردە تاريحي قۇندى قۇجات دەپ اتاۋعا بولادى. ويتكەنى اتاقتى راحىمجان قوشقارباەۆتىڭ رەيحستاگقا ءبىرىنشى بولىپ جەڭىس تۋىن جەلبىرەتكەنىن العاش دالەلدەگەن وسى ماقالا ەكەنىن ءبىرىمىز بىلسەك، ءبىرىمىز بىلمەيمىز. بۇل ماقالا رەيحستاگقا ءبىرىنشى بولىپ جەڭىس تۋىن تىككەن راحىمجان باتىردىڭ ەرلiگiن پاش ەتۋدىڭ باسى بولاتىن. باۋىرجان مومىشۇلىنىڭ ۇيىتقى بولۋىمەن كاكىمجان قازىباەۆ كوپ ىزدەنىپ، ماقالا جازۋمەن عانا شەكتەلمەي، ماسەلەنى سول كەزدەگى ورتالىق كوميتەتتىڭ قاراۋىنا ۇسىنىپ، ماسكەۋگە دەيىن سۇراۋ سالادى.

جالپى، ك. قازىباەۆتىڭ قولىندا راحىمجان باتىردىڭ رەيحستاگقا العاشقى بولىپ تۋ تىككەندىگىن دالەلدەيتىن 100-دەن استام قۇجات بولعان. ول كىسى راحاڭنىڭ ەرلىگى تۋرالى العاش “ۆوين رودينى” اتتى ديۆيزيا گازەتiنiڭ 1945 جىلعى مامىردىڭ 3-iندە جاريالانعانىن انىقتايدى. ال سول جىلى مامىردىڭ 5-ىندە-اق راحىمجان قوشقارباەۆقا سوۆەت وداعىنىڭ باتىرى اتاعىن بەرۋ جايلى ۇسىنىس قوزعالعانىمەن، ونى ماسكەۋ كوپە-كورىنەۋ ەسكەرمەيدى. كاكەڭ 1965 جىلى وك حاتشىسى ن. جاندىلدينگە جازعان حاتىندا ماسەلەنىڭ ءمانىسى راحىمجاننىڭ اكەسى قوشقاربايدىڭ 1937 جىلى قۋعىنعا ۇشىراعاندىعىمەن بايلانىستى بولعاندىعىن اشىپ جازادى.

كاكەڭ باۋكەڭ ارقىلى راحاڭ جايلى مايداندىق گازەتكە العاش جازعان مايدانگەر-جۋرناليست ۆاسيلي سۋببوتينمەن تانىسىپ، قوس قالامگەر «سوۆەتسكي ۆوين»، «پراۆدا»، «ليتەراتۋرنايا گازەتا» «قىرىم»، «نوۆىي مير»، «درۋجنىە رەبياتا»، «جۇلدىز»، «پروستور»، «سوتسياليستىك قازاقستان»، «قازاق ادەبيەتى»، «فرۋنزەۆەتس» ءتارىزدى باسىلىمداردا رەيحستاگقا العاش تۋ تىككەن راحىمجان قوشقارباەۆ پەن گريگوري بۋلاتوۆ جايىندا بىرنەشە ماقالا جاريالايدى. كەيىن سول كەزدەگى گدر ءجۋرناليسى كارل كوكوشكو ارنايى راحىمجاندى ىزدەپ كەلىپ، كاكەڭمەن كەزدەسەدى. ك.كوكوشكو دا بەرلين باسىلىمدارىندا رەيحتساگقا تۋ تىككەن راحىمجان جايىندا بىرنەشە ماقالا جازادى. ال 1965 جىلى جەڭىستىڭ 20 جىلدىعىنا وراي، كاكەڭ راحىمجان تۋراسىندا «كەرنەگەن كەك» پوۆەسىن جازىپ بىتىرسە، «پراۆدا»، «ليتەراتۋرنايا گازەتا» باسىلىمدارىندا جانە سول جىلى جارىققا شىققان ۇلى وتان سوعىسى تاريحىنىڭ 5-تومىندا رەيحستاگتى العان راحىمجان مەن گريگوري باتىرلار جايىندا جازادى. ال ۆاسيلي سۋببوتين ءوزى جۇرگىزەتىن «گولۋبوي وگونەك» تەلەباعدارلاماسىنا راحاڭدى ارنايى شاقىرىپ، رەيحستاگ تۇبىندەگى تۋ جايىندا سىر سۋىرتپاقتايدى. سول جىلى ك. كوكوشكونىڭ مۇرىندىق بولۋىمەن بەرليندەگى كەمە زاۋىتى بريگادالارىنىڭ جانە پيونەر وتريادتارىنىڭ بىرىنە ر. قوشقارباەۆتىڭ اتى بەرىلەدى. بۇل تۋراسىندا كاكەڭ «نەمىس دوستار وسىنداي ءىلتيپات كورسەتكەنىمەن، وزىمىزدەگى دامەلەنگەن قارەكەتتەن ەشتەڭە شىقپادى. دۇرىلدەپ ۇلى جەڭىستىڭ 20 جىلدىعى دا وتە شىقتى، بىراق راحىمجان جونىندە موسكۆا ۇندەمەدى»، – دەپ قىنجىلا جازادى. كاكەڭنىڭ جازۋىنشا، بۇل جايعا سول كەزدەگى قازاق سسر جوعارعى سوۆەتى پرەزيديۋمىنىڭ توراعاسى جۇماباي تاشەنوۆ ارالاسىپ، راحىمجاننىڭ كەزىندە باتىرلىققا ۇسىنىلعان مۇراعات قۇجاتتارىن كوتەرتىپ، مارشال ي. كونەۆتىڭ الدىنا ماسەلە قويادى. بىراق ونىڭ سوڭى داۋعا ۇلاسىپ، تورەلىك ايتادى دەگەن ك. ۆوروشيلوۆ تاباندىلىق كورسەتە الماپتى...

وسىلايشا باتىر باۋكەڭنىڭ مۇرىندىق بولۋىمەن، كاكىمجان قازىباەۆتىڭ ارالاسۋىمەن باستالعان «مايدانعا» سول كەزدەگى ەلىمىزدىڭ باسشىسى د. قوناەۆتان باستاپ، باسقا دا قايراتكەرلەر مەن قالامگەرلەر ءۇن قوسادى. سونىڭ ناتيجەسىندە 1999 جىلى مامىردىڭ 7-سىندە پرەزيدەنت ن. نازارباەۆتىڭ جارلىعى بويىنشا راحىمجان قوشقارباەۆقا حالىق قاھارمانى اتاعى بەرىلەدى.

ال كاكىمجاننىڭ جارى ورىنشا قارابالينا-قازىباەۆانىڭ ايتۋىنشا، كاكەڭ كەزىندە راحىمجان باتىرمەن بىرىگىپ رەيحستاگقا تۋ تىككەن، ۇلتى – باشقۇرت گريگوري بۋلاتوۆقا دا قامقور بولۋدى كوزدەيدى. وكىنىشكە قاراي، ول ءوز-وزىنە قول جۇمساپ، باقيلىق بولىپ كەتەدى. كەيبىر مالىمەتتەرگە قاراعاندا، مارقۇم رەيحستاگقا تۇڭعىش تۋ تىككەندەر ماسەلەسىنە بايلانىستى ادىلەتسىزدىككە توزبەسە كەرەك...

كاكىمجان قازىباەۆتىڭ جازۋىنشا، راحىمجان باتىر رەيحستاگقا ءبىرىنشى بولىپ تۋ تىككەن ءساۋىردىڭ 30-ىن دوستارى راحاڭنىڭ قايتا تۋعان كۇنى دەپ اتايدى ەكەن. سول ايتۋلى كۇن قارساڭىندا كاكەڭنىڭ تومەندەگى ماقالاسىن قاز-قالپىندا جاريالاۋدى قۇپ كوردىك.

ءيا، ول كۇندەردىڭ ءىزى وشە مە؟! ەشقاشان دا وشپەك ەمەس. مايداندا بولعاننىڭ دا، بولماعاننىڭ دا ەسىندە. قانداي قيىن جىلدار بولدى، قانشاما قان توگىلدى. الاسۇرىپ اپتىققان جاۋمەن تابانى كۇرەكتەي ءتورت جىل الىستىق. تالاي تارلان، نەبىر بوزداقتار ەل ءۇشىن، حالىق ءۇشىن قۇربان بولدى. سول كۇندەردە بەتىن وت-جالىن شارپىعان ەرلەردىڭ قايسىسىمەن اڭگىمەلەسسەڭىز دە، جۇرەگىڭىز ەلجىرەپ، اۋزىنان شىققان ءاربىر ءسوزىن ءتۇسىرىپ الماۋعا تىرىساسىز. سولاردىڭ كوبى ءوزى تۋرالى «مەن ءسويتتىم، مەن ءبۇيتتىم» دەپ ايتپايدى. ەر جولداسى، قيماس قىران دوسى تۋرالى سويلەيدى. راحىمجان قوشقارباەۆپەن اڭگىمەلەسكەندە دە، ءسوز جۇيەسى وسى جەلىگە قاراي بۇرىلىپ بارا جاتتى. ءبىراز تىڭداعاننان كەيىن:

– توقتاڭىز، رەكە! بىزگە ءوزىڭىز تۋرالى ايتىڭىز.

– ءوزىم تۋرالى نە كەرەك، كوپتىڭ ءبىرى بولىپ سوعىستىق، ايتەۋىر، امان قالدىق، – دەپ كۇرسىندى دە، مانادان اقجارقىن وتىرعان جىگىتىمىز تىرس ۇندەمەي قالدى. جاۋىنگەر دوستارى ەسىنە ءتۇسىپ كەتتى مە، الدە ءبىر قيىن كەزەڭ، قاتال كورىنىس كوز الدىنان ءوتتى مە، كىم ءبىلسىن؟

قيىلا تاعى سۇرادىق. بۇلاي سۇراۋىمىزدىڭ رەتى دە بار ەدى. وعان مىنا ءبىر جاي تۇرتكى بولعان-دى.

جاقىنداپ قالعان ۇلكەن مەرەكە قارساڭىندا، سوۆەت ارمياسى مەن سوعىس تەڭىز فلوتىنىڭ 40 جىلدىعى الدىندا، كىتاپحانادا ادەيى سارىلا وتىرعان ءبىر كۇن. گازەت، كىتاپ، جۋرنالداردىڭ قىزىعى باس كوتەرتپەيدى. ۇلى وتان سوعىسى كەزىندەگى تالاي ەرلىكتەرگە سۇيسىندىك. ءبارىن دە ەستە ساقتاعىڭ كەلەدى.

مىنا ءبىر ماقالاداعى ەكى-اق اۋىز ءسوز ماگنيتشە تارتىپ، جىبەرمەي قويدى:

«...ءبىزدىڭ  جاۋىنگەرلەردى  قىرانمەن، بۇركىتپەن تەڭەۋدى قوياتىن كەز جەتتى. قازاق جىگىتى قوشقارباەۆ مەنىڭ كوز الدىمدا ءوز جولداستارىمەن رەيحستاگقا تۋ تىكتى. جانعان وت ىشىندە، اجال اۋزىندا ءجۇرىپ ەرلىك كورسەتكەن ولار.

وسىنداي ەردىڭ وبرازىن بەرۋ ءۇشىن بولەكشە تەڭەۋ، بولەك پوەزيا، سوتسياليستىك رەاليزم پوەزياسى كەرەك...» بۇل ءسوزدى ايتقان – كورنەكتى سوۆەت جازۋشىسى، مارقۇم بوريس گورباتوۆ. («ليتەراتۋرنايا گازەتانىڭ» 18 دەكابر 1948 جىلعى 101-سانىندا).

وسى ادام جونىندە جازىلعان نە بار ەكەن؟ تاعى قانداي دەرەكتەردى تابا الار ەكەنبىز؟ بۇل سۇراق كىتاپ، گازەت، جۋرنال قوينىن كەڭىرەك اشتىرا ءتۇستى. مىنە، تاعى ءبىر دەرەك. 1949 جىلدىڭ 8 ماي كۇنگى نومىرىندەگى بەلگىلى كينووپەراتور كارمەنمەن «كازاحستانسكايا پراۆدا» گازەتى ءتىلشىسىنىڭ اڭگىمەسى:

«...ءبىز بۇرىنعى جاۋىنگەرلەردىڭ بۇگىنگى ەڭبەكتەگى ەرلىگىنە ايرىقشا توقتالامىز. سونداي جاۋىنگەرلەردىڭ ءبىرى قوشقارباەۆپەن مەن تاعى دا كەزدەسسەم، شىركىن! قايدا ەكەن ول قازىر؟ قاھارمان جاس جىگىتتى رەيحستاگقا تۋ تىگىپ جاتقان كەزدە تۇسىرگەن كينوكادرلارىم بار ەدى. بۇل 1945 جىلدىڭ ەستەن كەتپەس ءبىر كۇنى ەدى».

ءبىز قولقالاپ بولمادىق.

– ءيا، ول ەستەن كەتپەس كۇن ەدى. ءوزىڭ تۋرالى ايت دەپ قويمايسىزدار، قىسقا ايتامىن، وكپەلەمەڭىزدەر، – دەپ باستادى ءسوزىن راحىمجان.

اسپان جانىپ، جەر سولقىلداپ تۇر. ۇرىس بەرليننىڭ قاق ورتاسىندا. اينالا شاڭ-توپىراق، قويۋ ءيىستى ءتۇتىن ارالاسقان بىردەڭە. ءار ءۇي، ءار كوشە، ءتىپتى ءار باسپالداق ءۇشىن قىرعىن سوعىس. گيتلەرشىلەردىڭ جانى مۇرنىنىڭ ۇشىنا كەلىپ، اقىرعى دەمى تاماعىنىڭ استىندا تۇر. جان تاپسىرار الدىنداعى تۇياق سەرپەرى.

ال ءبىزدىڭ سولداتتاردىڭ زىعىردانى ابدەن قايناعان. بۇرىن دا تالاي قىرعىن، قيىن ايقاستار بولدى عوي. ءدال بەرليننىڭ ىشىندەگى سوۆەت جاۋىنگەرلەرىنىڭ ۇمتىلىسىنا، ەكپىنىنە تەڭەۋ تابۋ قيىن. اۋىزبەن ايتىپ جەتكىزە المايسىڭ. قانداي بوگەتتى بولسا دا، تىپ-تيپىل ەتەرلىك، كەمەرىنەن اسا شىرەنە تاسىعان مۇحيت تولقىنىنداي.

شيرىققان جاۋىنگەرلەردىڭ ەرلىگى، قيمىلى بىرىنەن-ءبىرى وتەدى. زەڭبىرەك، مينومەت وقتارى قارسى ماڭدايدان ۇرسا دا، شەگىنەر ەش ادام جوق. سۇيەم بولسا دا، ىلگەرى جىلجۋ.

نەمىستىڭ باسكەسەرلەرى ءىن تۇبىنە تىعىلعان اڭشا ىعىسىپ بارادى. بىراق اۋزىن ىرسيتىپ، ءتىسىن اقسيتىپ قاپقىسى كەلەدى. قاسارىسا قارسىلىق كورسەتەدى.

28 اپرەل. ءبىزدىڭ پولك ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ ءۇيىن – «گيمملەردىڭ ءۇيى» دەپ اتالاتىن ءۇيدى الۋعا تاپسىرما الدى. بۇل ءۇي بۇكىل كۆارتالعا كوسىلىپ جاتىر. تاڭ قىلاڭ بەرە ءبىزدىڭ ارتيللەريا وق نوسەرىن قۇيىپ بەردى. الەمدەگى بار پلانەتا وسى ماڭعا جانىپ ءتۇسىپ جاتقانداي. اينالا ۇلىپ، كۇڭىرەنىپ كەتتى. ءبىز دە قاراقۇرىم بولىپ قاپتاپ، جان-جاقتان لاپ قويدىق. ەڭ الدىدا – اعا لەيتەنانت، تاجىك جىگىتى اتاەۆتىڭ روتاسى.

شاشى قالىڭ، قاپ-قارا ادەمى جىگىت ەدى. سان اعالىق اقىلدارى، باۋىرماشىلدىق سىپايى سوزدەرىمەن مەنى ابدەن باۋراپ العان بولاتىن. كورگەن سايىن ءوز اعامداي ەمىرەنىپ، ەركەلەپ تۇرۋشى ەدىم. ءوزى دە ءبىر سىمباتتى، تۇلعالى وفيتسەر ەدى. كوزىم شالىپ قالدى، جىگىتتەرىن العا ۇمتىلدىرىپ، داۋىسى وكتەم شىعىپ، ەرلەرىنىڭ الدىندا ءوزى كەتىپ بارا جاتىر ەكەن.

وسى روتانىڭ سوڭىنان وكشەلەپ ءبىز دە كەلە جاتىرمىز. ۇلكەن ايقاس، قىرۋار شىعىنمەن ءۇيدىڭ ىشىنە كىردىك. جاۋ تومەننەن قاشىپ، جوعارىعا قاراي قۋسىرىلىپ بارادى. ءار ەتاجدا، ءار بولمەدە – قىرعىن سوعىس. ۇرىستىڭ سونشاما قاتتى بولعانىن قاراڭىز، تاڭ قىلاڭ بەرە ۇيگە كىرگەننەن كەشكى ساعات ءتورت مولشەرىندە ءتورتىنشى ەتاجعا ارەڭ ىلىكتىك.

– اناۋ رەيحستاگ بولار-اۋ، – دەدى قاسىمداعى ءبىر جاۋىنگەر. ءتورتىنشى ەتاجدىڭ دال-دۇل بولعان تەرەزەسىنەن تاسالاي كەلىپ، قىرىنداي قارادىق. قويۋ ءتۇتىننىڭ اراسىنان ۇلكەن ءۇي ەمىس-ەمىس كورىنەدى. قاشىقتىعى شامامەن ەكى ءجۇز، ءۇش ءجۇز مەتردەي. ءۇيدىڭ قاڭقاسى عانا قالعان. توبەسىندە كۇمبەزى بار. ىشىنە  تىعىلىپ العان نەمىس   زەڭبىرەكتەرى ءبىز تۇرعان ۇيگە قاراي وت قۇسىپ تۇر. ونىڭ ۇستىنە جوعارى قاباتقا تىعىلعان قۇزعىندار دا جان ۇشىرىپ، ايبار جاساۋدا.

رەيحستاگتىڭ ار جاعىنان پارك كورىندى. كەيىننەن بىلدىك، تيرگارتەن پاركى دەپ اتايدى ەكەن. ول پاركتىڭ ءاربىر بۇتاسى، ءاربىر اعاشى وق اتىپ تۇرعانداي. ءبىزدىڭ مازامىزدى العان دا – سول توڭىرەكتەن كورسەتىلگەن نەمىس قارسىلىعى. رەيحستاگتىڭ بەرگى اۋزى جاپ-جالاڭاش، اشىق الاڭ، ونىڭ بەر جاعىندا – كانال. كانالدان وتەتىن كوپىردىڭ دە قۇر تۇلدىرى.

الگى اشىق الاڭدا ترانسفورماتوردىڭ جاردەمىمەن نەمىستىڭ وزدىگىنەن اتاتىن زەڭبىرەگى دۇركىن-دۇركىن ءبىز جاققا لاپ قويىپ، لاپ قويىپ تۇردى. راسچەتىنىڭ، ادامدارىنىڭ قايدا ەكەنى بەلگىسىز، كورىنبەيدى. نەمىس جەندەتتەرىنىڭ ءار ۇيدە قارۋلانعانى سونشاما – العان ەتاجىمىزدىڭ بارىندە ءۇيىندى-ءۇيىندى فاۋستپاترونداردى كەزدەستىردىك.

جىگىتتەر بۇل قۇرالدى قالاي اتۋدى دا دەم ارادا ءبىلىپ الىپتى. ەندى رەيحستاگ جاققا قاراي نەمىستىڭ ءوز وقتارىن زۋلاتتى. ءۇش-ءتورت فاۋستپاتروندى يىعىما سالىپ اتىپ، مەن دە قۇر قالمادىم. الگى الاڭداعى زەڭبىرەك نەمىستىڭ ءوز وعىمەن ىستەن شىقتى. بىراق باسقا جەردەگىلەردىڭ اپتىعى ءالى باسىلار ەمەس. ءۇيدىڭ ىشىندە جۇرسەك تە، ءاربىر قادام قاۋىپتى.

تەرەزەدەن، قابىرعالاردى تەسىپ وق زۋ-زۋ ەتەدى. جەڭىس شىڭىنا قول سوزىم جەردە تۇرىپ، تالاي تارلاندار ءولىپ كەتتى. قانداي ايانىشتى. كەشە عانا، ءتىپتى جاڭا عانا «جاۋدى جەڭدىك قوي،  ەندى قانشا تىرباڭدار دەيسىڭ، جەڭىس تۋىن رەيحستاگقا دەيىن اپاردىق دەپ ايتامىز سۇيگەن جارعا» دەپ تۇرعان جالىندار جان تاپسىرىپ جاتىر. ولارعا دەگەن ايانىش، جاۋعا دەگەن ىزا جۇرەگىڭدى تىرنايدى. قايتەسىڭ، سوعىستىڭ اتى – سوعىس. قۇرباندىقسىز بولعان با؟! تىستەنەسىڭ دە، وق اتاسىڭ. ءاربىر جاۋىنگەر بۇل ءسات ءولىم مەن ءومىر اراسىنداعى قىل ۇستىندە. كۇرەستىڭ وتشا قايناعان ورتاسىندا. ءسويتىپ، قاتتى شايقاس ءجۇرىپ جاتتى.

...30 اپرەل، ءتۇس كەزى.

– باتالون كومانديرى، كاپيتان داۆىدوۆ شاقىرادى، – دەدى. ءتورتىنشى ەتاجدان پودۆالعا جۇگىرىپ ءتۇستىم. تەرەزەسى رەيحستاگ جاققا قاراعان بولمەدە تۇر ەكەن. قاسىندا – پوليترۋك ۆاسيلچەنكو، تاعى ءبىر توپ جىگىت. تەرەزەدەن ءبارى كورىنىپ تۇر. لاعىنەت ۇرىستىڭ وڭەشى ولىمگە ءالى تولماعانداي. قان ءيىسى سىنىق تەرەزەدەن كەپ مۇرنىڭا ۇرادى. ءسال تولاستايدى دا، وق بۇرشاعى ۇلىپ ۇدەپ بەرەدى. زەڭبىرەك زىركىلدەيدى، سنارياد ىشقىنادى. وسى ءبىر قاسىرەت مۋزىكاسىنىڭ ويناعانىنا نەشە كۇن. الگى ءبىز تۇرعان بولمەنىڭ تەرەزەسىنەن تاپ سونىڭ الدىندا تۇرىپ، بىرەۋ بۇركىپ تۇرعانداي وق قۇيىلادى. بۇرىشقا قاراي ىعىسا تۇسەمىز.

– لەيتەنانت قوشقارباەۆ، ساعان جاۋىنگەرلىك تاپسىرما، – دەدى داۆىدوۆ.

– ورىنداۋعا ءازىرمىن.

قاستارىنا شاقىرىپ، ۆاسيلچەنكو ەكەۋى ورتاعا الدى.

– كورىپ تۇرسىڭ با اناۋ ءۇيدى؟ رەيحستاگ دەگەن – سول. ەندىگى قالعان جاۋ ۇياسى.

– كورىپ تۇرمىن.

– قىزىل جالاۋ اپارىپ تىگۋ كەرەك! پولكتەن ادەيى لەيتەنانت سوروكين باسقارعان بارلاۋشىلار ۆزۆودىن جىبەرىپتى، – دەدى قاسىنداعى جىگىتتەردى نۇسقاپ. – بۇلار دا سەنىمەن بىرگە اتتانادى. بۇكىل باتالون بولىپ قولدايمىز.

– قۇپ، جولداس كاپيتان.

سول ارادا جالاۋ دا دايىن بولدى. ۇزىندىعى ءبىر جارىم مەتردەي اعاشقا (تەرەزەنىڭ جاقتاۋى) ءبىر مەتردەي قىزىل شۇبەرەكتى بايلاپ الدىق. تۋدى رەسمي تۇردە ماعان ۆاسيلچەنكو تاپسىردى.

«بۇل تۋدى ەلدەن ەرەك ماعان نەگە تاپسىرادى؟ سونداي سەنىمگە يە بولارلىق كوزگە تۇسە قويدىم با؟ راس، ودەردەن وتكەندە ۆزۆودىمنىڭ جىگىتتەرىن سول كەزدەگى كومبات – مارقۇم تۆەردوحلەبوۆ ماقتاعان بولاتىن. سول اراداعى ۇرىس ءۇشىن ء«بىرىنشى دارەجەلى ۇلى وتان سوعىسى» وردەنىن مەن دە الدىم. ال بەرلينگە كىرگەلى الدامىز. بۇكىل باتالون، پولك الدا كەلە جاتىر. وندا تۇرعان نە بار. اركىمنىڭ-اق رەيحستاگقا تۋ تىككىسى كەلەدى. بارلىق جاۋىنگەرلەر دە بۇعان جۇلقىنىپ تۇر. اپ دەسەڭ، لاپ بەرۋگە ءازىر».

ءبىر ءسات كوز الدىمنان ۆزۆود جاۋىنگەرلەرى ءوتتى. ودەردە ەرلىكپەن قازا بولعان قايران پوپوۆ. قىران ەدى-اۋ، شىركىن. جاۋ باس كوتەرتپەي جاتقان شاقتا توپ باستاعان سەركەدەي ءجۇرىپ بەرۋشى ەدى. قازىر ءتورتىنشى ەتاجدا ۇرىس جۇرگىزىپ جۇرگەن گونچارەنكو شە. ناعىز جۇرەكتىنىڭ ءوزى. جاۋىنگەرلەرىمنىڭ ءبارى دە ءتىزىلىپ ءوتىپ جاتىر. قيمايمىن، باۋىر باسىپ كەتكەن ەرلەرىم. جامان ايتپاي جاقسى جوق، مەرت بولىپ كەتسەم شە؟ بىراق ولار «تاۋەكەل، بارىڭىز، جولداس لەيتەنانت» دەپ تۇرعانداي. ويىمدى  «امان بول، باۋىرىم!» – دەگەن ۆاسيلچەنكونىڭ باتاسى ءبولىپ كەتتى. بەل بەكەم بۋىلدى. «باسقادان جانىم اۋليە مە، تاۋەكەل»، – دەدىم ىشىمنەن. تۋدى سابىنا وراپ، قوينىما تىعىپ الدىم. قايراتتاندىم...

وق بۇركەسىنى بولمە ىشىنە تاعى ءبىر ساۋ ەتە قالعان كەزدە، تەرەزەدەن شىبىن جانىمدى قولىما الىپ، ىتقي جونەلدىم. ۇمار-جۇمار ءۇيدىڭ سىرتىنداعى ءبىر شۇڭقىرعا كەپ قۇلادىم. كورىپ قالدى ما، الدە وسى ءبىر ۇڭگىردەن (الگى بولمەنىڭ تەرەزەسى) سەزىكتەنىپ ادەيى اتىپ تۇر ما – وقتى تاعى دا سەۋىپ جىبەردى. باس كوتەرۋگە مۇرشا جوق. ءبىر ۋاقىتتا قولتىعىمنىڭ استىنان ارتىما بۇرىلىپ قاراسام، دوپ-دومالاق ءبىر جاس جىگىت وكشەلەي كەپ قۇلاپتى.

– امانسىز با، جولداس لەيتەنانت!

– ءوزىڭ شە؟

– مەن دە امانمىن-اۋ دەيمىن. بىراق ارتتاعىلار شىعا الماي قالدى.

ءسال كۇتتىك. جاۋ ءبىز شىققان تەرەزەگە بۇرىنعىدان بەتەر قاتتى ءشۇيىلدى.

– تاۋەكەل، جىلجيىق!

تۋدىڭ سابى جاڭا عانا العان پارتبيلەتىمە جاناي باۋىرىمدا جاتىر. پارتياعا وتەردە «رەيحستاگقا شابۋىل جاساعاندا كوممۋنيست بولسام» دەگەن ارىزىم ەسىمە ءتۇستى. بۇل مەنى جىگەرلەندىردى. ايتپاقشى، جاڭاعى جىگىت – گريگوري بۋلاتوۆ. جاستايىنان پولكتىڭ وزىندە تاربيەلەنگەن قولبالا. وتە شاپشاڭ، جۇگىرگەندە قۇيىنداي ۇشادى.

كوپ كىدىرۋگە بولمايدى. الدا 30 مەتردەي جەردە ۇلكەن ءبىر ءۇيىندى تۇر. ەڭ بولماسا، سوعان جەتەيىك. وق ءسال تولاستاعانداي بولسا، ءبىز ۇشا جونەلەمىز. الگى ءۇيىندىنىڭ تۇبىنە دە جەتتىك. بىراق بۇل ارادا ۇزاق جاتۋعا بولمايدى. جاۋ سەنى قازىر-اق قاعىپ تۇسىرەدى. جان-جاعىڭ اشىق.

– جولداس لەيتەنانت، اناۋ ترانسفورماتوردى قالقالاساق قايتەدى؟ – دەدى بۋلاتوۆ. اۋزىن جيعانشا بولعان جوق، ءبىر سنارياد ءدال جانىمىزدان كەلىپ گۇرس ەتتى. نە بولسا و بولسىن، ءتۇتىن جامىلىپ، ترانسفورماتورعا قاراي ۇشا جونەلدىك. اينالاعا قاراساڭ، جانىڭ تۇرشىگەدى. بۇل دۇنيەدە ەكەنىڭدى سەزبەگەندەيسىڭ. وسىنداي الدەبىر قورقىنىش سەزىمدەرى بيلەگەندە، قوينىمداعى تۋ ەسىمە تۇسەدى دە، قايتا جىگەرلەنەم.

اسپان وت بوپ جانىپ، جەر بالقىپ تۇرعاندا، ترانسفورماتور قالقا بولۋشى ما ەدى. ەندىگى جان ساقتار جەر – كوپىردىڭ استى. تاعى ءبىر تولاستا ىتا جونەلدىم. بۋلاتوۆ تا وكشەلەپ كەلەدى. ەلۋ مەتر جەردەگى كانال كوپىرى وسى ءسات ەلۋ شاقىرىمداي بولىپ كورىندى. الگى ترانسفورماتوردىڭ تۇبىندە، كوپىرگە جەتە بەرەر جەردە اتاەۆ روتاسىنىڭ ءتۇسى تانىس جىگىتتەرى سۇلاپ جاتىر. «ەھ، باۋىرلارىم، مەيىرىمسىز جاۋ قىرشىندارىڭنان قيدى-اۋ، توپىراعىڭ تورقا بولسىن» دەگەننەن باسقا قولىمنان ەش نارسە كەلمەدى.

كوپىردىڭ ءوزىمىز جاق جاعاسىندا كوپ وتىرۋ اسا قاۋىپتى. ويتكەنى بىردەن-ءبىر وتەر جەرى دەپ بۇل نۇكتەگە جاۋ ەرەكشە ءشۇيىلىپ تۇر. قادالاردان ۇستاپ، جىلجي-جىلجي جاۋ جاق جاعاسىن كەپ پانالادىق. رەيحستاگ كەم دەگەندە، ءجۇز مەتردەي جەردە ءالى. پانالايتىن ەشبىر بۇتا جوق، جاپ-جالاڭاش. كورىنسەڭ بولدى، قاعىپ تۇسىرەدى.

بۋلاتوۆ ەكەۋمىز شىعا الماي وتىرىپ قالدىق. تۋدى الىپ جايدىق تا، بۇرىشىنا پولكتىڭ ءنومىرىن، ءوزىمىزدىڭ اتى-ءجونىمىزدى سيالى قارىنداشپەن جازدىق. كىم بىلەدى، بۇل تۋدى تىگە الامىز با، جوق پا؟!

كۇن باتتى. كەشكى ساعات 7 شاماسى. ءبىر كەزدە ءبىزدىڭ ارتيللەريا اسپاندى ايشىقتاپ، رەيحستاگتى ءۇستى-ۇستىنە ۇرماسى بار ما. سناريادتار جىگەردىڭ، ايبىننىڭ ايعاعىنداي ۇستىمىزدەن زىمىراپ ءوتىپ، جاۋدىڭ سوڭعى ۇياسىن مىلجالاپ جاتىر.

– گريگوري، ەڭ قولايلى ءسات، ال، جۇگىرەيىك!

زىتىپ كەلەمىز، زىتىپ كەلەمىز. ءبىر ابىرويى، ەكەۋمىز قاتار كەلە جاتىرمىز. العاشقى باسپالداققا اياعىمىز ىلىنگەندە، ەكەۋمىز ءبىرىمىزدى-ءبىرىمىز جەتەكتەپ الدىق. جوعارى ورلەپ كەلەمىز. قاڭعىعان وقتار جان-جاعىمىزدان زۋ-زۋ ەتەدى. الدەن ۋاقىتتا ۇلكەن باسپالداقتىڭ قاناتىنا ءمىنىپ الىپ، جوعارى قاراي جورعالاي جىلجىدىم. گريگوري قاتارلاس باسپالداقپەن كەلەدى.

– توقتا، اكەل قولىڭدى! – باس-اياعى ءبىر تۇتام كىشكەنتاي جىگىتتى بالاشا كوتەرىپ الدىم. – سال اياعىڭدى يىعىما!

ول ىرشىپ مەنىڭ يىعىما شىقتى. قوينىمداعى جالاۋدى سۋىرىپ الىپ، قولىنا بەردىم:

– ءىل! بايلا!

مولشەرى ەكىنشى ەتاجدىڭ تەرەزەسى بولۋ كەرەك. قاراڭعىدا قالاي جەلبىرەگەنىن دە انىق كورە المادىق. جۇگىرگەن بويى تومەن قاراي زىتتىق. وسى ساتتە ءبىر جارىق راكەتا اسپاندى شارلاي جونەلدى. ءبىزدىڭ جاۋىنگەرلەرگە شابۋىلعا شىعۋعا بەرىلگەن بەلگى ەكەن. راكەتا جارىعىمەن ءوز تۋىمىز وزىمىزگە كورىندى. قانشاما ازاماتتىڭ ەرلىكپەن توگىلگەن قانىنا بويالعانداي قىزارا شالقىپ، شابۋىلعا شىعۋشىلارعا قول بۇلعايدى.

– جارايسىڭ، ازاماتتارىم، ءبىز بۇرىن جەتتىك پە دەسەك، سەندەر دە كەلىپ قالعان ەكەنسىڭدەر عوي، – دەدى بىرەۋ. جالت قاراساق، بايلانىس بولىمشەسىنىڭ ادامدارى.

– قاي باتالوننانسىزدار؟

– داۆىدوۆتىڭ باتالونىنانبىز.

الگى لەيتەنانتتىڭ سول ارادا اتىن سۇراۋ دا ەسىمىزدە بولماپتى. ول بىزگە «جارايسىڭدار، ەرلەرىم» دەپ بىرنەشە قايتالادى دا، وزدەرى الىپ كەلگەن تەلەفوننىڭ قۇلاعىنا جارماستى:

– زينچەنكو جولداس، ءبىز رەيحستاگتان.

بۇل جىگىتتەردىڭ كورشىلەس زينچەنكو پولكىنەن ەكەنىن بىلدىك. بۋلاتوۆ كۇلىمسىرەپ ماعان قارايدى، مەن وعان قارايمىن. ءبىرىمىزدى-ءبىرىمىز قۇشاقتاي الدىق. ىلەزدە زينچەنكونىڭ پولكىندەگى نەۋستروەۆتىڭ باتالونى دا جەتتى. جاۋىنگەرلەردىڭ قانشا كۇن بويعى كورمەگەن ۇيقىسى مەن تارتقان ازابىنان كوزدەرى كىلگىرىپ تۇرسا دا، ار جاعىنداعى جەڭىس قۋانىشىن اڭعارۋ قيىن ەمەس. ۋرالاپ ىلگەرى ۇمتىلىپ بارادى. رەيحستاگقا سۇڭگىپ كىردى دە كەتتى.

مىنە، ءبىزدىڭ باتالوننىڭ دا الدى كوپىردەن استى. مەن جاۋىنگەرلىك تاپسىرمانى ورىنداعانىمىزدى ايتۋعا قايتىپ كەلەمىن. رەيحستاگقا بارا جاتقاندار تانىماسا دا، قولىن بۇلعاپ، كۇلە قارايدى. ءدال باعاناعى بولمەنىڭ تەرەزەسىنەن قايتا قارعىپ تۇسكەندە، ەش نارسە ايتقىزباستان ۆاسيلچەنكو مەنى بالاشا كوتەرىپ الدى دا، بەتىمنەن ءسۇيدى.

بۇدان كەيىن راحىمجان 1 ماي كۇنگى بولعان ۇرىستى، رەيحستاگتىڭ ىشىندە وزدەرى قولدان وتكەرگەن 2 ماي كۇنگى ايقاستى ايتۋعا كوشتى.

– ءبىزدىڭ ىستەگەنىمىز – ۇلكەن ۇلى جەڭىسكە قوسىلعان ءبىر كىشكەنە بولشەك، – دەپ ءبىتىردى اڭگىمەسىن.

ءيا، ءسىز ءبىر كىشكەنە بولشەك دەيسىز عوي. بىراق بۇل ەرلىكتەرىڭىزدىڭ قانداي ءرول اتقارعانىن حالىق باعالاسىن. مارقۇم بوريس گورباتوۆتىڭ مۇنداي ەرلەردى بۇركىتپەن، قىرانمەن تەڭەۋ كەزەڭى ءوتتى» دەگەن پىكىرىمەن كەلىسپەسكە بولمايدى. جانعان وت، جارىلعان سنارياد، اۋزىن ارانداي اشقان اجال الدىندا قاي قىران ۇشىپ، قانداي بۇركىت سامعاي الادى؟! ال بۇلار جاۋ ۇياسىنىڭ ۇستىنە ەلىمىزدىڭ تۋىن تىكتى. شىنىندا، ونى سۋرەتتەۋ، جازۋ ءۇشىن بولەك شابىت، بولەك ءتىل، بولەك تەڭەۋ كەرەك.

«لەنينشىل جاس»، 20 فەۆرال، 1958 جىل

دەرەككوز: alashainasy.kz