قۋانىش جيەنباي. ساليۋت
اڭگىمە
ۇيگە نە ءۇشىن كىرگەندىگىن ءوزى دە تۇسىنبەيدى، ارتىنشا سىرتقا ءبىر نارسەسىن ۇمىت قالدىرعانداي اتىپ شىعادى. اتىپ شىققانىمەن ينەنىڭ جاسۋىنداي پايدالى ىسپەن اينالىسسا ەكەن-اۋ! بار بىتىرگەنى، ەسىك الدىنداعى تاقتايشاعا قۇيرىق قويىپ، شىلىم شەگۋ. شىلىمدى دا سوڭىنا دەيىن تاۋىسىپ شەكپەيدى، ورتاڭ بەلىنە دەيىن سورعىشتايدى دا ەرىنىن ءشۇيىرىپ، ساۋساق ۇشىمەن شەرتىپ كەپ جىبەرەدى. سوسىن تاماق تۇيمەسىن اعىتىپ، ويسوقتى كىسىشە ەكى كوزى ءبىر نۇكتەگە قادالىپ، كوپتەن ۇستارا كورمەگەن ەكى جاعىن مۇيىزگەك باسقان الاقانىمەن الما-كەزەك سيپالاپ، مازاسىزداۋ كۇي كەشەدى. وۋ، جۇرت قۇساپ ەرتەلى-كەش كەڭسە كۇزەتپەسە دە، جەكە شارۋاشىلىعىن كۇيتتەۋگە كەلگەندە ۋاقىت جەتكىزە الماي، ەكى يىعىن جۇلىپ جەپ، قۇرقول قاراپ وتىرۋ دەگەندى ءتىپتى اقىلعا سىيعىزا المايتىن قوڭىربايدىڭ مىنا سەكىلدى بۇيىعى تىرلىگىن كىم كورگەن؟! اتشاپتىرىم اۋلانىڭ بۇرىش-بۇرىشىنا تاۋ بوپ ۇيىلگەن سىرەۋ قار وزدىگىنەن دالاعا شىقسا جاقسى عوي. ەرتەڭ كۇن جىلت ەتىسىمەن ەسىكتىڭ الدى كولكىگەن كولشىككە اينالادى. بالا-شاعا تۇگىلى كۇندە كەشكىلىك مەكتەپتەن دىڭكەلەپ قايتاتىن كەلىنشەگى قانشايىم دا شالشىق سۋعا بىلعارى ەتىگىن قور قىلعىسى كەلمەگەندەي، اتتاپ–بۇتتاپ تابالدىرىققا ازەر جەتەدى. سىرت كيىمدەرىن شەشىپ جاتىپ: «ەڭ قۇرىسا اياق-جولىمىزدى تاۋىپ جۇرەيىك تە...» دەپ قوڭىربايعا نازار سالماستان كادىمگىدەي زىلدەنە سويلەيدى. سويتەدى دە ەسىكتى قاتتىراق جاۋىپ، ارعى بولمەگە ءوتىپ كەتەدى. ول ءسوزدىڭ ءتۇيىنىن قوڭىرباي تايعا تاڭبا باسقانداي تۇسىنە قويادى: «كۇنى بويى ۇيدەسىڭ، ۇيگە دە قاراساڭ قايتەدى ءبىر ۋاق...»
ءيا، قاراماي ءجۇر ەدى! ەكى قاباتتى ءزاۋلىم ءۇيدىڭ ەدەنىن جالتىراتىپ، قارلىعاشتىڭ ۇياسىنداي جىپ-جىلى ەتىپ، وتىن-سۋىن ەرتە باستان ازىرلەيتىن كىم; سۋپەرماركەتتىڭ جاڭا تۇسكەن تاعامدارىن توڭازىتقىشقا تولتىرىپ، كەشكى اسقا جارايتىندارىن الدىن-الا ارشىپ، تازالايتىن كىم؟! ءجا، ەركەك باسىمەن ايەلمەن سالعىلاسىپ، ۇپاي تۇگەندەي الار ما. قوڭىرباي ۇندەمەيدى. ءبىر جاعىنان كەلىنشەگىن دە ايايدى. ورتا مەكتەپتىڭ اششى ىشەكتەي سوزىلىپ، ءومىرى تۇگەسىلمەيتىن تىرلىگىنەن قوڭىرباي دا حاباردار. ءبىر-ەكى جىل ونىڭ دا اۋسەلەسىن كورگەن. «ايەلىممەن ءبىر مەكەمەدە قىزمەت ىستەگەنىم جاراماس، ودان جەكە كاسىپشىلىكتە باعىمدى سىنايىن، ازدى-كوپتى ومىرلىك تاجىريبە بار، اشتان ءولىپ كوشتەن قالماسپىز» دەپ، مۇنان ءۇش-ءتورت جىل بۇرىن ەڭبەك پانىنەن ءدارىس بەرەتىن ورتاڭ قولداي مۇعالىم قوڭىرباي بالتاباەۆ ءوز ەركىمەن ارىز جازىپ، مەكتەپپەن قوشتاسقان. وسى شەشىم وزىنە بەك ۇنايدى. جۇرسە جۇرە بەرەر ەدى سۇيرەتىلىپ. ونىڭ ۇستىنە وسى كۇندەرى جوعارى سىنىپ وقۋشىلارىنا ساباق وقىتۋ–تۇرعانىمەن ازاپ. قانشايىمنىڭ كۇڭكىلىن تۇسىنىستىكپەن قابىلدايدى سوندىقتان. ايتپەسە، ايدىڭ-كۇننىڭ امانىندا الاي-دۇلەي بوران سوققىزاتىنداي دۇلەي اشۋ قوڭىربايدىڭ بويىنان دا مولىنان ۇشىراسادى. دەگەنمەن سابىرلى. «قاردى اسىلى كۇرەپ تاستارمىن، نە ەكى-ءۇش جىگىتتى جالداپ، ماشينەگە تيەتىپ جىبەرەرمىن» دەپ شەشتى ىشىنەن. كۇرتەشەسىنىڭ سول قالتاسىنا قايتىپ قول جۇگىرتكەنىن، قىمبات سيگارەتتىڭ ءبىر تالىنا قايتىپ وت تۇتاتىپ ۇلگەرگەندىگىن ءوزى دە اڭعارمادى. نە عىپ شەكتەن تىس شىلىمقور بوپ كەتتى بۇگىن؟
قاقپانىڭ كنوپكالى تەمىر ەسىگى سىرت ەتىپ اشىلدى دا، سەگىزىنشىدە وقيتىن ۇلكەن قىزى–ساندۋعاش نە قۋانىشتى، نە رەنىشتى ەكەندىگى بەلگىسىز الدىر-سالدىر سويلەي كىردى.
–پاپا؟
–ا...ا، نە، نە دەدىڭ؟!
–بۇگىن ءبىر ءتۇرلىسىز عوي ءوزىڭىز.
ء–بىر ءتۇرلى... ءبىر ءتۇرلىسى قالاي؟
–ساباق قالاي ءوتتى دەپ تە سۇرامايسىز ەڭ بولماسا. ماتەماتيكادان– باقىلاۋ. ادەبيەتتەن–«بەس».
–مالادەس!–شىلىمدى ءدال وتكەن جولعىداي ەرنىن ءشۇيىرىپ، ساۋساق ۇشىمەن شەرتىپ جىبەردى.–باقىلاۋ ەسەپتى تۇگەل شىعاردىڭ با؟
–شىعارۋىن شىعاردىق قوي...
–قاي ەسەپتەن كۇمانىڭ بار؟
ء–بارى دۇرىس، تەك ازداپ اسىقتىم.
–نەگە اسىقتىڭ، اسىقپاۋ كەرەك ەدى.
–ارتىمدا وتىرعان ءبىر بالا... قۇلاعىمنىڭ تۇبىنەن ىزىڭداپ...
–ەسەپتىڭ جاۋابىن تەكسەرىپ بەرشى دەدى مە؟
–جو-عا.
–ال قىزىق...
–قىزىق بولعاندا... مەكتەپتەن بىرگە شىعىپ، ۇيگە بىرگە قايتايىقشى دەپ، سونشا جالىنعانى.
–قاراي گور، ءوتىنىش ايتاتىن ۋاقىتتى تاپقان ەكەن، نەمەنە سەنسىز، جالعىز جۇرسە قاسقىر جەي مە؟!
–سونى ايتام...
–مىنا بىرەۋ مازا بەرمەدى دەپ مۇعالىمگە نەگە جالىبى جاسامادىڭ؟
–بىلمەيمىن، ايادىم. اپاي سويىپ سالادى عوي دەپ ايادىم.
ء–ۇن-ءتۇنسىز وتىرا بەردىڭ بە سوسىن؟
ء–بىر جاعىنان... ءبىر جاعىنان سونىم دا دۇرىس بولعان شىعار. كەشىرىممەن قارادىم.
–كەشىرىمشىلىن!
ء–وزى ءبىر... ءوزى ءبىر ءۇستى-باسىن كۇتىپ ۇستايتىن ءتارتىپتى، ۇياڭ...
–قايداعى ءتارتىپ، قايداعى ۇياڭ... مەن مۇنان ەشقانداي تارتىپتىلىك كورىپ تۇرعانىم جوق. باقىلاۋ ۇستىندە بىرەۋ مەنىڭ ارتىمنان قىلقىلداسا...
–جو-جوق، قۇلاعىمنىڭ تۇبىنەن. اۋزىنان شىققان ىستىق دەمىن دە سەزىپ وتىردىم.
–ول كىم، كىمنىڭ بالاسى؟ ايتشى كانە، اكەسىن كوزىنە كورسەتەيىن!–قوڭىرباي داۋىسىن ادەيى كوتەرىپ، قىزىنىڭ الاۋ-دالاۋ جۇزىنە قۋاقىلانا جىميدى،–كىمنىڭ قىزىمەن ازىلدەسۋدى بىلمەي ءجۇر ەكەن؟! توقتاي تۇر بالەم، ونداي-ونداي بوقمۇرىننىڭ تاۋبەسىنە كەلتىرۋ تۇك ەمەس مەن ءۇشىن!
اكەسىنىڭ «نەرۆىسىن» قوزدىرعانىنا قىزى دا ىشتەي وكىندى.
ء–بىر بىلمەستىك بولعان شىعار،–دەدى اقىرىندا باتەڭكەسىنىڭ تۇمسىعىمەن سىزدى توپىراقتى سىزعىلاپ تۇرىپ.
–ال كانە، كىمنىڭ بالاسى دەدىڭ؟–قوڭىرباي تاپ قازىر تۇرا جۇگىرەتىندەي كەيىپ تانىتتى. ورنىنان سۇلەسوقتاۋ تۇرەگەلىپ، وكشەسى قيسايعان كەرزى ەتىگىنىڭ قونىشىن تارتقىلادى. وزىنە سولاي كورىندى مە، ساندۋعاشىنىڭ ۇلكەن كوزدەرى ءۇستى-ۇستىنە جىپىلىقتاپ، اكەسىنىڭ ءوڭىرىن قاۋسىرمالادى دا، الگى سۇراققا جاۋاپ بەرمەستەن تىرپ-تىرپ باسىپ، اعاش باسقىشپەن جوعارى ورلەدى. «انە، ءومىر سولاي، بۇل بوي تۇزەۋدىڭ العى شارتى. بۇعان ىستەيتىن قايرانىڭ دا شامالى». قارسىلىق تانىتقانداي ما، الدە ماقۇلداعانداي ما، ەكىۇداي سەزىم القىمعا تىرەلدى دە، ەرىكسىزدەن ەرىكسىز باسىن شايقادى.
تەمىر تورداعى تاۋىقتارعا تىنىم جوق. قالايى تاباقشاداعى اقتالماعان كۇرىش ءدانىن ءبىر شۇقىپ، ارتىنشا استاۋدىڭ قانجىلىم سۋىنان ءبىر ۇرتتايدى دا، ۇرتىنداعىنى اسپانعا قاراپ قىلق ەتكىزەدى. اسپانعا قاراعانى، ءسىرا : «و، جاراتقان، ءبىر ۇرتتام سۋدى ارمانسىز جۇتۋعا مۇمكىندىك جاساعان شەكسىز راقىمىڭا قۇلدىق!» دەگەنى بولار؟! مۇنداي كەرەمەتتى بۇرىن نە عىپ بايقاماعان؟ اقشىت اسپاننان ءبىر نارسە تۇسەر بولسا، اسپانعا قاراۋدان شارشاماس ەدى-اۋ، بىراق قوڭىرباي وسىناۋ قينالعان ساتىندە و تۇگىلى جەر بەتىندەگىلەردەن تيتىمدەي جاردەم كورسە، كانى! جان-جاعى ءولى تىنىشتىق. تەك ارا-تۇرا كۇنگە قىزدىرىنىپ، قاناتتارىن ەرىنشەكتەنە قاعىپ، سيراقتارىن ارلى-بەرلى سوزعىلاپ، بەيقام جۇرگەن تاۋىقتار عانا قوڭىربايدىڭ مىنا شاراسىزدىعىنا شىنىمەن تاڭ قالعانداي، كوز الدارىنداعى ءداۋ كولەڭكەگە جىلت-جىلت قارايدى. وۋ، بۇل ءداۋ كولەڭكەنىڭ ءدال وسى ۋاقىتتا جاۋ تيگەندەي ءدان تولى قانار قاپتى ارقالاپ اكەلىپ، جايداق قورانىڭ ءبىر قۇشاق شاڭىن بۇرق ەتكىزىپ، لاقتىرىپ تاستاپ قايقايىپ جۇرە بەرەتىنى قايدا; قامىس سارايداعى ءۇش دوڭعالاقتى «ۋرال» موتوتسيكلىن وكپەگە ءبىر تەۋىپ، اۋلانى كوك تۇتىنگە كومىپ، ءبىر جاقتارعا شۇعىل اتتانىپ كەتە باراتىنى قايدا؟! كوپ اينالماي قايتا ورالادى. قازداڭداپ جايباراقات جۇرە المايدى قوڭىرباي. اسىعىس. ونى ايتاسىز، شىلىمدى دا ءبۇيتىپ بەيقام وتىرىپ شەككەن ەمەس. ەزۋىنە ەرىنشەكتەنە قىستىرعانى بولماسا، ونىسى كەيدە وزدىگىنەن جانىپ بىتەدى، نە ولاي-بىلاي كوستەڭدەپ جۇرگەندە وزدىگىنەن ءسونىپ تىنادى. سوسىن قامىس سارايداعى تارس-تۇرس داۋىستار ۇدەي تۇسەدى، توسكە سوعىلعان بالعانىڭ جەر تىتىركەندىرەر ءدۇرسىلى-اق ميىڭدى شاعادى. ەلەكتر دانەكەرلەگىشتىڭ كوز قارىقتىرار جارقىلى دا جانىڭدى جەيدى. سويتكەنشە الدەبىر جەڭىل ماشينەلەر قامىس سارايعا ارتىمەن كىرىپ، ىزىنشە الدىمەن شىعىپ جاتادى.
ورتانشىسى–بەسىنشى سىنىپتىڭ وقۋشىسى تورەباي، اپكە-قارىنداستارىنا قاراعاندا باتىلداۋ. ەركەك. اكەسىمەن دە ەركىن سويلەسەتىن سول. تەلەۆيزوردىڭ شاتىرعا ورناتىلعان انتەنناسى جەلدىڭ ەكپىنىمەن بۇرىلىپ كەتسە، ءبارى جابىلىپ كورىپ وتىرعان ادەمى ءمۋلتفيلمنىڭ شات-شالەكەيى شىعادى.
–ال تورەباي...
–سوقتالداي جىگىت قوي ءبىزدىڭ تورەباي...
–اكەسىنىڭ ءىزباسارى...
–تورەباي بولماسا، وڭشەڭ قىزدار ءبىز نە بىتىرەمىز؟..
مۇنداي ماقتاۋ-ماراپات تورگەبايدىڭ دا جانىنا مايداي جاعادى. جالاڭ اياق، جالاڭ باس، ۇيدەن قالاي اتىپ شىققاندىعىن ءوزى دە بايقامايدى. اكەسىنىڭ قولى بوس پا، بوس ەمەس پە، وعان ءبارىبىر.
–امانشىلىق پا؟–بەلۋاردان كەلەتىن قازان شۇڭقىردا ءيىلىپ-بۇگىلىپ جەڭىل ماشينەنىڭ الدەبىر تەتىگىن جوندەپ جاتقان قوڭىرباي ۇلىنا نەمكەتتىلەۋ نازار جىعادى.
–تەلەۆيزور كورسەتپەي قالدى.
ء–وي، سەندەر دە! ەرتەڭ كورە قال، سول تەلەۆيزور اسىرايدى سەندەردى!–ماي-ماي قولىن جۇرە ءسۇرتىپ، ساكىمەن ءۇيدىڭ شاتىرىنا ورمەلەپ بارا جاتادى.
مىنە، قىزىق! بۇگىن سول ءداۋ كولەڭكەنىڭ كۇللى دۇنيەدەن ءتۇڭىلىپ، ءبىر شۇقىم بوپ وتىرعان ءتۇرى مىناۋ. ءتىپتى قالايى تاباقشاداعى اقتالماعان كۇرىش ءدانىنىڭ ورتايىپ قالعاندىعىمەن دە شارۋاسى جوق. تاۋىقتار كۇلگە اۋناپ جۇمىرتقالاي ما، توقشىلىقتىڭ ارقاسى سونىڭ ءبارى.
ساندۋعاش ۇيگە كيەتىن جەڭىل كيىمدەرىن يىعىنا ىلە سالىپ، ىلدىم-جىلدىم تاۋىق قوراعا كىردى دە كەتتى. قاراڭعى تۇكپىردەگى مامىق توسەنىشتى ءالجۋاز ساۋساقتارىمەن سيپالاپ ءجۇرىپ، جىپ-جىلى بەس-التى جۇمىرتقانى كويلەگىنىڭ ەتەگىنە سالىپ الدى دا، ءبىر نارسە تىڭدىرعانداي ءجۇزى بال-بۇل جانىپ، كۇلىمسىرەپ قايتا شىقتى.
–پاپا!–دەدى كەزەكتى سيگارەتىن تۇتاتىپ ۇلگەرگەن قوڭىربايدىڭ جانىنا بۇيىمتاي ايتاتىن كىسىشە جاقىنداي ءتۇسىپ،–الگى اڭگىمە ەكەۋمىزدىڭ ارامىزدا قالسىن. مامام بىلسە تىرىلەي تەرىمدى سىپىرادى. كەلىستىك پە؟
–كەلىستىك.
ححح
وۋ، ايدالادا تەگىن دۇنيە وزدىگىنەن شاشىلىپ جاتسا جان قيناماي، ۋاقىت شىعىنداماي كەرەگىنشە جيناپ الا بەرمەي مە. ونداي باتپانقۇيرىق قوڭىربايعا ءالى كەزىكپەپتى. بولار-بولماس بوي تىكتەپ، ەل قاتارىنا قوسىلعانداردىڭ ساناتىنا ىلىكسە، ول–تابان اقى، ماڭداي تەرىنىڭ ارقاسى. ءۇي تۇرعىزسىن، قولىنىڭ ەپتىلىگىنىڭ ارقاسىندا ماشينە جوندەسىن، كوكتەم مەزگىلىندە اۋىل ىرگەسىندە تاۋ بوپ ءۇيىلىپ قالاتىن داريا سەڭىن جارىلعىش زاتپەن بومبالاسىن، وسىنىڭ ءبارى قوڭىربايعا قۇدايدىڭ وڭ كوزىمەن قاراعانى. ارىدان سىلتەگەندە ازىن-اۋلاق بەدەلى. بۇل اۋىلدا قوڭىرباي سەكىلدى قانشاما ادام بوس ءجۇر. ولاردىڭ دا سەندەلىپ بوس جۇرەيىن دەگەن نيەتتەرى بولماس، شارۋانىڭ ءيىنىن كەلىستىرە المايدى، باستاعان ىستەرى ورتا جولدا توقتاپ قالادى، نە اكىم-قارالارمەن دۇرىستان سويلەسە المايدى.
ال قوڭىرباي «مەن تەمىردەن ءتۇيىن تۇيەتىن شەبەرمىن عوي» دەپ ءوزىن جالقى ءسات جارنامالاسا، كانىكەي! قىسىلتاياڭ شارۋاسى بارلاردىڭ وزدەرى-اق ىزدەپ كەلەدى. وزدەرى ىزدەپ كەلگەن سوڭ كەكىرەيىپ، كىسىمسىنۋدىڭ قاجەتى قانشا. وندايدا ءولىپ-تىرىلەدى، ايانىپ قالۋ دەگەندى اتاماڭىز! «ازدى-كوپتى قىزمەتىمنىڭ اقىسى تولەنەدى، قازىر نارىق زامانى» دەپ الدەكىمدەرمەن ەسەپتەسىپ تە جاتپايدى. بەرگەنىنە ريزا، بەرمەسە دە وكپەلەمەيدى. سوسىن قوڭىرباي ءتورت قۇبىلاسى تۇگەل ادامشا الشاڭ باسىپ جۇرە بەرەدى. بۇيىرعان نەسىبەنىڭ سىرت اينالعان كەزى جوق. كۇرەجولدىڭ بويىمەن ارلى-بەرلى اعىلعان جەڭىل ماشينەلەردەن كىشكەنە اقاۋ شىقسا، وعان باس اۋىرتىپ قايتەدى، دەرەۋ قوڭىربايدىڭ ۇيىنە قاراي بۇرىلادى. قوڭىربايدىڭ قامىس سارايى قۇرال-سايمانعا سىقا تولىپ تۇر. كىشىگىرىم زاۋىت دەرسىڭ كادىمگى. جانە قوڭىرباي جوندەگەن ماشينە ءبىر-ەكى ايعا دەيىن بۇزىلمايدى. ياعني، قوڭىربايعا بەرگەنىڭ ادال. جارناما دەگەنىڭ، انە سول!
ءجا، بۇل ماسەلە تۇسىنىكتى عوي. بۇرىندارى تەڭىز ساعاسىنا تاقاۋ قونىستانعان وسى اۋىل جىلدىڭ ءدال وسى ۋاعىندا ابىر-سابىر بوپ، دۇرلىگەتىن دە جاتاتىن. داريا اعىسىمەن جوعارىدان جوڭكىلە اعىپ جەتكەن سەڭ وسى تۇسقا كەلگەندە كيمەلەپ، ءبىرىنىڭ ۇستىنە ءبىرى ءمىنىپ، سونىڭ اسەرىنەن قىزىل سۋ دالاعا جايىلىپ، اۋىل-ايماقتىڭ ابدەن زارە-قۇتىن الاتىن. ءبىر-اق كۇندە اپاتتى جاعداي قالىپتاسىپ ۇلگەرەدى. اۋدان ورتالىعىنان كەلەتىن كومەك شامالى. اعىس ەندى ءسال كوتەرىلسە توڭىرەك تۇگەل سۋ استىندا قالماقشى. داريانىڭ ەرنەۋىنە قۇمنان تۇرعىزىلعان دامبا قاي جىرتىعىڭدى بۇتىندەيدى. توپان سۋدىڭ ەكپىنى انا جەردەن دە، مىنا جەردەن دە «قۇلاق» شىعارىپ، دىڭكەڭدى قۇرتادى. كەپتەلىپ تۇرعان سەڭدى تومەن ىدىراتپاسا قاۋىپ سەيىلمەيدى. كۇرەك ۇستاۋعا قاۋقارى جەتەتىن قارياعا دەيىن كەۋدەسىن سۇيرەتىپ جاعالاۋدا جۇرەدى. كۇنى-ءتۇنى كۇزەت. «قوي ءبۇيتىپ، بەيشارانىڭ كۇيىن كەشۋ جاراماس، تۇيىقتان شىعاتىن جول ىزدەيىن» دەپ قوڭىرباي ىشتەي تاس ءتۇيىن بەكىنگەن. قىمبات شىلىمدى دا ءوستىپ ءۇستى-ۇستىنە سورعىشتادى. قامىس سارايعا ءبىر كىرىپ، ءبىر شىقتى. قوڭىربايدىڭ قامىس سارايى قۇرال-سايماننىڭ عانا قويماسى ەمەس، اقىل-ويدىڭ دا قازىنا قويماسى بولىپ شىقتى اقىرى. تاپتى. سوعان بولا شارشاپ-شالدىققاندىعىن ايتساڭشى! ونىڭ قۇپياسى ينستيتۋتتا وقىپ جۇرگەن كەزىنەن بەلگىلى بولاتىن. كەيىننەن كەرەگى بولماعان سوڭ سونشالىق ءمان بەرمەگەن-ءدى. ال قوڭىرباي اڭعا شىقسىن، شىقپاسىن وق-دارىدەن قينالمايدى، ونى ولاي وتكەن مەن بىلاي وتكەننىڭ وزدەرى-اق اكەپ تاستايدى. سەبەبى، قوڭىرباي ولاردىڭ ەڭ سەنىمدى ادامى. جاقسىلىققا–جاقسىلىق. سول وق-ءدارىنىڭ كومەگىمەن قۋاتى كۇشتى جارىلعىش زاتتى ءوزى جاساسا، ونى قالاعان سەڭنىڭ استىنا جاسىرىپ، كنوپكانى قانشايىمنىڭ ءشايىن ءىشىپ وتىرىپ-اق باسىپ جىبەرەتىندەي جاعدايعا جەتكىزسە–قوڭىربايدىڭ ءبىر نارسەسى كەتە مە. قوپارىلعان سەڭ مىڭ-ميلليون بولشەككە بولىنەدى دە اعىس توقتاۋسىز جوڭكىلىپ، تەڭىز تابانىنان ءبىر-اق شىعادى. بارىنەن بۇرىن «توتەنشە جاعدايدىڭ» بەتى قايتادى. ەلدىڭ قوڭىربايعا ايتار العىسى شەكسىز.
مىنە، ەكى-ءۇش جىلدان بەرى بۇل اۋىل توپان سۋ تاسقىنىنان امان. «ارينە، قوڭىربايدىڭ التىن قولىنىڭ ارقاسىندا!..» جەرگىلىكتى گازەتتىڭ جىگىتتەرى ءوستىپ كوپىرتىپ جازعاندا بار ما، ۇيالعاننان جەردىڭ جىرتىعىنا كىرىپ كەتە جازدايدى. «تىم اسىرا سىلتەيدى. جاردەمدەستى دەسە دە جەتەدى عوي...» بۇگىن، بۇگىن بولعاندا دا مانا، كۇن شىقپاي جاتىپ، الدەنە كۇيىپ، ورتەنىپ جاتقانداي اۋىل اكىمىنىڭ قوڭىربايدى شۇعىل كەڭسەگە شاقىرعانى. شاقىرسا بارۋ كەرەك بولار. ءۇيى مەن اكىمشىلىك اراسى اۋدەم جەر. ءۇش اياقتى «ۋرال» موتوتسيكلىمەن سەكەكتەگىسى كەلمەدى. قارسى كەزىككەن اۋىلداستارىمەن ەمەن-جارقىن امانداسايىن دەدى ءبىر ويى. «قوڭىرباي كىسىكيىكتەنىپ، بىزدەن ىرگە اجىراتقالى قاش-شان» دەپ وسەكتەپ جۇرە مە، كىم ءبىلسىن. «ىرگە اجىراتاتىنداي بۇل اۋىلدان كوشكەلى جاتقان قوڭىرباي جوق. كىسىنى ءوستىپ كۇيدىرەسىڭدەر-اۋ، سابازدار! ۇيگە باس سۇققاندارىڭدى شاي-سۋسىز قاشان اتتاندىرىپ ەم. اقيقاتىندا، سەندەر سەكىلدى بوس سەندەلىپ جۇرە المايمىن. بار بولمىسىم، جاراتىلىسىم وسى. ال دۇنيەقۇمار، اشكوز دەسەڭدەر، وڭباي قاتەلەسەسىڭدەر. ەشكىمنىڭ الا ءجىبىن اتتاعام جوق. تابىس تاپسام–اق ادال ەڭبەگىم. ءويتىپ جازعىرماڭدار، قوڭىرباي ءالى كەرەك سىزدەرگە!..»
قارسى جولىعىسقان اۋىلداستارى ايران-اسىر. جاندارىنان اپىل-عۇپىل باس يزەپ قانا زۋلاپ وتە شىعاتىن قوڭىرباي بۇگىن قالاي وزگەرگەن، ا؟! ايالدايدى، حال-احۋالىڭدى، ءۇي-ءىشىنىڭ اماندىعىن، ءتىپتى مەكتەپكە باراتىن بالالارىڭنىڭ اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەپ، تاتپىشتەپ سۇراستىرادى. وۋ، سويتكەن قوڭىربايعا قايتىپ ءىشىڭ جىلىمايدى. جاسىراتىنى جوق، كەيدە ءوز بالاڭنىڭ اتى-ءجونى ەسكە تۇسپەي، اۋرەگە سالادى ەمەس پە. ال سول جامانداردىڭ قاي سىنىپتا وقيتىندىعىن، ولارعا كىمدەردىڭ ساباق بەرەتىندىگىن، كىمدەردىڭ كومپيۋتەرگە اۋەستىگىن قوڭىرباي سارت تا سۇرت ايتىپ بەرگەندە، نە ايتارىڭدى بىلمەي ساسقالاقتايدى ەكەنسىڭ.
قوڭىرباي دا ءوستىپ ءبىراز بورىشتان قۇتىلعان. تەك اكىمنىڭ نە ءۇشىن شاقىرعاندىعىنا قايران. اكىمنىڭ بەكەرگە شاقىرمايتىندىعى جانە بەلگىلى. داريا اعىسى قالىپتى. قىس بويى جەكەشەنىڭ ازىن-اۋلاق مالىنا تىنىشتىق بەرمەگەن قاسقىرلاردىڭ دا ءۇنى وشكەن. قاسقىرعا قاسقىر ادام كەزىكسە ءتۇز تاعىسى قۇيرىعىن بۇتىنا قىسىپ، ايىلىن جيادى ەكەن. بۇعان كەلگەندە دە قوڭىربايدىڭ اسىعى الشىسىنان ءتۇستى. ەكى جەپ بيگە شىقتى. نەسى كەتەدى، موتورلى شاناسى بار، الىستان كوزدەگەنىن قالپاقتاي ۇشىراتىن سۋپەر مىلتىعى بار قوڭىربايدىڭ ايدىڭ-كۇننىڭ امانىندا اعايىننىڭ ءبىر-ەكى قاراسىن قاسقىرعا تالاتىپ قويىپ، تىنىش وتىرۋى اقىلعا سيا ما؟! اتاماڭىز، اكىمشىلىك «وحوتسويۋدىڭ» رۇقساتىن اپەرسە، قوڭىرباي قىران سەكىلدى ءدۇر ەتىپ ۇشۋعا دايىن. قاسقىر اۋلاۋعا الاقانى بۇرىننان قىشىپ جۇرەتىن. سەبەپ تابىلدى. جىرتقىشتى جەلەپ-جەبەسەڭ كۇندەردىڭ كۇنىندە قوراداعى قويىڭدى تاماقتاپ كەتەر. جۇرت مۇندايدا مۇڭ-زارىن قوڭىربايعا ايتپاعاندا كىمگە ايتادى. اكىمنىڭ دە تابان تىرەگەنى–قوڭىرباي. قاسىردىڭ ءاربىر تەرىسىنە تولەنەتىن سىياقىسى دا قوماقتى. جانە قولما-قول.
اكىمنىڭ دەنە ءبىتىمى تورتباق. قامپيعان قارىنى دا ءبىر ادامعا جۇك. بىراق سونىسىنا قاراماي، قيمىل-قوزعالىسى شيراق. جاياۋ جارىسقا تۇسسە، الدىنا جان سالمايتىنداي قاۋقارلى. سوزگە دە شەشەن. قولدان كەلەتىن ماسەلەنى تەز شەشەدى. قان جاعىنان قۋالاعاندا قوڭىربايعا جەكجات.
–بيىل قانشا قاسقىردىڭ تەرىسىن وتكىزدىڭىز قازىناعا؟–دەدى سالعاننان.
–ول وزىڭىزگە بەلگىلى ەمەس پە، ون بەس–ون التى...
–جو-جوق، ماعان ناقتى سانى كەرەك. ناقتىسى!–داۋىس ىرعاعىندا ءسال سالقىندىق بار. باياعى: «سەنى بەرگەن قۇداي ءبىزدى ءولتىرسىن بە، قوڭىرباي! بۇعا بەرسەڭ بۇل قاسقىر مالدى قويىپ، ادامعا شابار. بار ءۇمىت وزىڭدە. ال زاڭ تۇرعىسىنان رەتتەۋ، تابيعي ورتاعا كەلەر زيان، ءسىزدىڭ براكونەر ەمەستىگىڭدى راستاۋ جاعىن بىزگە قالدىرىڭىز. ودان قام جەمەڭىز!» دەيتىن كەشەگى مايموڭكە مىنەز قايدا قالدى دەپ سوعان ىشتەي قاپا بولعان-دى قوڭىرباي.
–ون بەس قاسقىر تەرىسىن وتكىزدىم دەيسىز، ءا؟
–سولاي، ءسىز نە، ماعان سەنبەي تۇرسىز با؟– قوڭىربايدىڭ داۋىسى دا قاتقىلداۋ ەستىلدى. اكىمنىڭ وتكەن جولعى كەسكىن-كەلبەتى كوز الدىندا.
–نەگە؟ سىزگە سەنبەگەندە كىمگە سەنەمىز.–قوڭىربايدىڭ ءۇستى-باسىنا سۇلەسوقتاۋ نازار جىقتى،–ماسەلە بىلاي. «وحوتسويۋزدىڭ» باسشىلارى سىزگە وكپەلى.
–نە عىپ، مەن نە ىستەپپىن؟!
ء–بىزدىڭ رۇقساتىمىزسىز قاسقىر اۋلادى، تابيعي ورتاعا ايتارلىقتاي زالال كەلتىردى. ونىڭ ۇستىنە قارۋى تىركەلمەگەن. تىركەلمەگەن قارۋعا مەملەكەتتىك تۇرعىدان ايىپپۇل سالىنادى... تاعاتىن كىنالارىنا ءسىرا، شاشىنىڭ تۇگى جەتپەس. قالعانىن اۋدان ورتالىعىنا بارىپ، الگىلەردىڭ ءوز اۋىزدارىنان ەستىگەنىڭىز ءجون بولار.
–باستاپقى ۋادە ولاي ەمەس ەدى عوي.
ء–بىزدى ايانىپ قالدى دەيمىسىز؟! قۇدايدىڭ زارىن قىلىپ، ۇلكەن باسىمىزبەن الدارىنا جۇگىندىك. تىڭدايتىن ەمەس، تىڭداماق تۇگىلى... وسى ىسكە ءسىزدىڭ دە «ۇلەسىڭىز» بار شىعار دەپ، اقىرى وزىمە باس سالدى. تۇرلەرى جامان...
–ول قانداي «ۇلەس»؟ وق-دارىدەن كومەكتەستىڭىز دەي مە؟
–ول بەر جاعى عوي، اۋىز جالاسادى دەيتىن بولار. ولاردىكى بارىپ تۇرعان جالا. كىسىنى قارالاۋ. قاسقىردىڭ تەرىسى تۇگىلى، ء بىر تيىنىڭىزعا كەسىرىمىزدى تيگىزسەك، نە دەيسىز؟! ەسەپشىنىڭ اكتىسى دە تۋرا قولمەن ويعانداي، ناقپا-ناق. قالعانى وزىڭىزگە بايلانىستى.
–ماسەلە مەنىڭ اۋدان ورتالىعىنا بارىپ كەلۋىمە تىرەلىپ تۇر-اۋ شاماسى؟!
–انە، ءوزىڭىز دە ءبىلىپ تۇرسىز.
–ماقۇل، كورە جاتارمىز و جاعىن. ەگەر قول تيسە...–قوڭىرباي ەمەن ەسىكتى قاتتىراق جاۋىپ شىعىپ كەتتى.
ححح
اياداي اۋىلدا زيالى دەيتىندەر ساۋساقپەن سانارلىق. ورتا مەكتەپتىڭ ديرەكتورى، اۋىل اكىمى، پوشتا باستىعى، بالىق زاۋىتىنىڭ ديرەكتورى... تىزىمگە الدىمەن ىلىگەتىن وسىلار. ال سۋ تورابىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بۇلاردىڭ توبىنا كەيدە قوسىلادى، كەيدە قوسىلمايدى. ءسوزدىڭ جۇيەسىن تۇسىنبەي مە، الدە ادەيى اپەندى بولعىسى كەلە مە، وسى اۋىلدىڭ ابىروي-بەدەلى بارىمىزگە ورتاق قوي دەپ قانشالىقتى ىشكە تارتايىن دەسەڭ دە، قايداعى–جوقتى اراعا تىقپالاپ، اي دالاعا لاعادى. ايەلى قۇم قۇرساۋىنداعى اۋىلدا نە بار، ەندىگى قالعان عۇمىرىمدى قۇم كوشكىنىمەن الىسىپ ءولسىن دەمەسەڭ–بارمايمىن دا، بارمايمىن دەپ، تابانداپ كوشپەي وتىرعان كورىنەدى. ايەلىنە ۇكىمىن جۇرگىزە الماعان ەركەكتىڭ تەلپەگىن قاقىرايتۋدىڭ قاجەتى نە. امان بولسىن دا، جۇرە بەرسىن.
زيالى توپتىڭ دا قاراپايىم جۇرتتان بولەكتەنىپ، ارا-تۇرا ىشتە قوردالانىپ قالعان «جەلدى» ەسەبىن تاۋىپ سىرتقا شىعارىپ تاستاعىلارى كەلەدى; ولاردىڭ دا ەرتەڭدى-كەش قايىس كرەسلودا قۇيرىق قاجاتىپ وتىرا بەرمەي، بولار-بولماس بوي جازىپ، ەمىن-ەركىن كوسىلىپ، اڭگىمە-دۇكەن قۇرعىلارى كەلەدى، اۋەلەتىپ ءان سالعىلارى كەلەدى. جۇمىس، جۇمىس تۇگەسىلە مە. ءوستىپ ءبىردى-بىرگە جالعايىن دەپ جانىعىپ جۇرگەندە، قالپاقتاي ۇشساڭ، دۇنيەنىڭ شولاقتىعىن انە، سوندا تۇسىنەرسىڭ!
مەكتەپ ديرەكتورى قۇتەكەڭ، قۇتماعامبەت اقساقال جالپى پەيىلى كەڭ، بىرەۋگە جامانشىلىق تىلەمەيتىن جاقسى ادام. پەنسيا جاسىنان الدەقاشان اسسا دا، ءالى كۇنگە دەيىن سۇيرەتىلىپ قىزمەت جاساپ جۇرگەندىگىنە ەپتەپ قىسىلادى. قىسىلمايدى، ورنىمدى باساتىن ءبىر جالماڭداعان جاس جىگىت قاشان توبەدەن ءدۇرس ەتە قالار ەكەن دەپ، سودان قايمىعادى. وزىنە سالسا دەنساۋشىلىعىم ءالى مىقتى، اسقازانىم ءدىن-امان، باسىم كومپيۋتەر سەكىلدى سارت تا سۇرت جۇمىس ىستەپ تۇر دەپ، جەلپىنە سويلەۋدى دە ارتىق سانامايدى. مۇنىڭ سىرىن تۇسىنبەيتىندەي، نەمەنە اۋىل اكىمى اقىماق پا؟! ارنەنى سىلتاۋراتىپ، ۇيىنە ءجيى قوناق شاقىراتىن سەبەبى، ەگەر تۇتقيىلدان جاڭا ديرەكتور كەلە قالسا مەنى بىردەن سىرتقا يتەرىپ تاستاماسىن، تۇعىردان تايىپ تۇرعانىم جوق، قاتارداعى ءجاي مۇعالىم بولسام دا ءبىر-ەكى جىل جۇرە تۇرايىن، ەگەر سوندايلىق قىسىلتاياڭ جاعداي قالىپتاسسا مەنى قولداڭدار، قورعاڭدار دەيتىن نەمەۋرىن جاتادى سول كوپ شاقىرىستىڭ ارعى جاعىندا.
وتكەن جولعى كوڭىلدى وتىرىس تا ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىنا دەيىن سوزىلعان. تاماق جىبىگەن سوڭ، قان قىزدىراتىن تولاعاي توستار ايتىلدى. ءبىرىنىڭ استىنا ءبىرى كوپشىكتى قالىڭداتىپ تا قويىپ جىبەردى. اۋىل اكىمىنىڭ توبەسىن دە اقشا بۇلتتاردىڭ اراسىنا اپارىپ ءبىر-اق تىرەدى. ء«وستىپ بەيمارال ءومىر كەشىپ جاتقانىمىز ءسىزدىڭ ارقاڭىز عوي» دەگەندە، اكىمىڭىزدىڭ دە جون-ارقاسى جىبىر ەتە قالدى. ء«سىرا، ءوزىمدى-ءوزىم تانىماي دا جۇرگەن بولارمىن داۋدە بولسا...» دەمبىل-دەمبىل ءان شىرقالدى. كەلىنشەكتەرىنىڭ سۇلۋلىعى دا تالاي جىردىڭ وزەگىنە اينالدى. قۇم قۇرساۋىنا قونىستانعانىمەن داريا جاعالاۋىنداعى بۇل اۋىلدىڭ دا وركەنيەت كوشىنە مىقتاپ ىلەسكەنى سان ءتۇرلى دالەلدەمەلەرمەن تۇزدىقتالدى. بۇلارعا ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلماي وزىمەن ءوزى جۇرگەن قوڭىربايدىڭ ىسكەرلىگى، نارىق زامانىنا تەز بەيىمدەلگەندىگى، ءتىپتى قىزىل كىرپىشتەن اڭكيتىپ ەكى قاباتتى ءۇي سالىپ العاندىعى دا ۇمىت قالعان جوق.
كەنەت، تورگى بولمەدەگى ۇلكەن قابىرعانىڭ ۇزىنا بويىنا سالبىراتا ىلىنگەن ارلان قاسقىردىڭ قاراكۇرەڭ تەرىسىنىڭ اسىرەسە، اۋىل اكىمىنىڭ كوزىنە وتتاي باسىلعانى. مەكتەپ پەن ءۇي اراسىنا ازەر قاتىناپ جۇرگەن قۇتەكەڭ مۇنداي قاسقىردى قاقپانعا قايتىپ تۇسىرەدى؟! اكىم ادەيىلەپ تەرىنىڭ اراسىنا ساۋساعىن سۇعىپ، جىلتىراعان تۇگىن قۇشىرلانا سيپادى. شوق سەكىلدى بويعا قىزۋ تاراتا ما قايتەدى-ەي! ومىرگە دەگەن قۇشتارلىعىڭدى وياتا ما قايتەدى-ەي! ەگەر بۇل وزىنە بۇيىرعان، نە بۇيىراتىن ولجا بولسا ونى ءبۇيتىپ كوزگە كۇيىك قىلماي، اۋىزعى بولمەنىڭ ەدەنىنە كولدەي ەتىپ جايىپ تاستار ەدى. جاتسىن نەمەرەلەرىنىڭ اياعىنىڭ استىندا، قىزدىرسا سولاردىڭ بويلارىن قىزدىرسىن!..
–قوڭىربايدىڭ ايەلى ءالى سىزدە وقىتۋشى بوپ ىستەي مە؟–دەپ سۇرادى ديرەكتوردان سىر تارتپاق بولىپ.
–وقىتۋشى بولعاندا قانداي، قانشايىم سەكىلدىلەر سيرەك! وبلىستىڭ الدىڭعى قاتارلى وقىتۋشىسى دەگەن قۇرمەتتى اتاققا ۇسىنىپ وتىرمىز وسى جىلى. بۇيىرسا قوڭىربايدىڭ ۇيىنەن دە قۋىرداق جەپ قالارمىز،–دەپ ءتىلى كۇرمەتىلە مىڭگىرلەدى قۇتىكەڭ.
«ادامدار قالاي، ءا؟! اۋداندىق تابيعات قورعاۋ مەكەمەسىنىڭ باسشىلىعىنا بار بەدەلىڭدى سالىپ، سەن قاسقىر اتۋعا رۇقسات اپەرەسىڭ، ال بۇلاردىڭ ىستەپ جۇرگەندەرى مىناۋ!..»–اكىم سول كۇنگى كەشتەن سوڭ ۇيىنە كىرۋگە اسىقپاي، تىستا ءبىر ساعاتتاي تازا اۋا جۇتىپ، ءجۇرىپ قالدى.
ححح
شىلىمدى ورتاڭ بەلىنە دەيىن شەكتى دە، مۋلفيلم كورىپ وتىرعان تورەبايدى داۋىستاپ شاقىردى.
–شارۋاعا جارايتىنداي جىگىت بولعاندىعىڭدى بىلەمىسىڭ. ەندى مۇنان بىلاي تەلەۆيزور دەگەن پالەدەن اۋلاق ءجۇر! ادامنىڭ جار جاسىن كەمىتەدى قىزتالاق! تىڭدا!–اق ماتاعا مۇقيات ورالعان زاتتى تورەبايدىڭ قولتىعىنا قىستىردى،–ەشقايدا بۇرىلما، ەشكىممەن جولىقپا. مىنانى اسكەربەك اكىمنىڭ ۇيىنە اپارىپ بەر. ءۇيى قاي تۇستا، ء بىلۋشى مە ەڭ؟
–بىلەمىز عوي،–دەدى تورەباي داۋىسىن سوزىڭقىراپ،–بۇل نە؟
–سەنىڭ مىندەتىڭ– مىنا زاتتى ءتيىستى جەرگە امان-ەسەن جەتكىزۋ. سوسىن اينالماي كەرى قايتۋ.
–ەگەر اياعىڭدى شەش، داستارقاننان ءدام تاتىپ كەتەسىڭ دەپ جاتسا...
–پاح! بالكىم، ساعان ارناپ قازان كوتەرەتىن شىعار.–قوڭىرباي ۇلىنىڭ اڭقاۋلىعىنا ما، الدە قايداعى-جوقتى ويلاپ تاباتىن قيقارلىعىنا ما، «وسى كۇنگىنىڭ بالاسى بالا ەمەس، شەتىنەن پالە عوي» دەپ ىشىنەن ءبىر مىرس ەتىپ، كۇلىپ الدى.ء–سوزدى كوبەيتپە، سۇراقتى شامادان تىس كوپ قوياسىڭ. مىنا تۇرىڭمەن اسكەرگە جاراماي جۇرمەسەڭ بولعانى.
–نەگە؟
–اسكەري ءتارتىپ كوپ سويلەگەندەردى جاراتپايدى. ءجا، بولدى، اي دا مارش!
تورەبايدى قاقپادان شىعارىپ جىبەردى:–ەشقايدا بۇرىلما!
–ايتىڭىز عوي، نە... مەنى ءبىر!–جۇرىپ بارا جاتىپ، وراۋلى زاتتى ءبىر قولىنان ەكىنشىسىنە اۋىستىردى.
قوڭىربايعا اۋدان ورتالىعى نە ءتايىرى؟! ءۇش دوڭعالاقتى «ۋرال» موتوتسيكلى امان بولسىن. تۇسكە دەيىن-اق كىرەتىن كەڭسەسىنە كىرىپ، تىركەلمەگەن مىلتىعىنا ايىپپۇلىن تولەپ، «مۇنان بىلاي قاسقىر اتۋدى جەلكەمنىڭ شۇقىرى كورسىن» دەگەن سەكىلدى جازباشا تۇسىنىگىن بىرگە قالدىرىپ، الدەكىمدەردىڭ تۇككە قاجەتى جوق اقىل-كەڭەستەرىن تىڭداعان بوپ، تەزدەتىپ كەرى ورالار ەدى عوي. بىراق مالعا شاپقان قاسقىردى نە ءۇشىن اتتى؟ كىم ءۇشىن اتتى؟ قاسقىردىڭ تەرىسىن وتكىزگەننەن تاپقان تيىن-تەبەن بولماسا، قوڭىرباي كۇنىن كورە المايتىن با ەدى؟! قوڭىربايعا جالىنىپ-جالپايىپ جاعداي ايتقان اكىم بۇگىن نەگە كەكىرەيەدى؟! قوڭىرباي ايىپتى بولعان ادامشا بىرەۋلەردىڭ الدىنا بارىپ نەگە كىشىرەيەدى؟ اۋدانداعىلاردىڭ قولدارىنا ءبىر ىلىكسە، قوڭىربايدى كۇتىپ تۇرعان «سىي-سياپات» جەتەرلىك. الدىمەن وق-ءدارىنى قايدان الدىڭ دەپ تەرگەيدى. الىستان تيگىزەتىن سۋپەر مىلتىعىنىڭ تىركەلمەگەندىگى تۋرالى «جىر» دا جۋىق ماڭدا تۇگەسىلمەيدى. اعايىننىڭ مالىنا قىرعيداي تيگەن قاسقىر جىرتقىش ەمەس، تابيعي ورتانىڭ كوركى، سۇلۋلىعى بولىپ شىعا كەلەدى مۇندايدا. جىرتقىشتى ىزدەسەڭىز–قوڭىرباي تۇرار قارسى الدارىندا قاسقيىپ!
قوڭىربايدىڭ تابيعاتقا تيگىزگەن زيانىن ستاتيا تىلىنە كوشىرگەندە بىردەن تۇرمەگە تۇسەدى... ال مىقتى بولساڭ، ۇستىڭە سۋ جۇقتىرماي وسى پالەدەن امان قۇتىل! وۋ، مۇنىڭ اربىرىنە اسىقپاي توقتالىپ، جاعدايدى باستان-اياق ءتۇسىندىرىپ، كىم ءۇشىن قاسقىر اتقاندىعىن تولىققاندى دالەلدەيتىندەي مۇمكىندىگى بولىپ تۇر ما قوڭىربايدىڭ؟!..
جاۋ تيگەندەي جاتىن بولمەگە القىن-جۇلقىن اسىعىس كىردى دە، اعاش شيفونەردەگى نافتاللينگە سالىنعان قاراكۇرەڭ تەرىنى قولتىعىنا قىسىپ قايتا شىقتى. قانشايىم ءبىر تەرىنى ديرەكتوردىڭ ۇيىندەگى جەڭگەمە سىيلادىم، بۇيىرسا ەكىنشىسىن قىستىق پالتومنىڭ جاعاسىنا جاپسىرارمىن دەپ جۇرگەن. قوڭىرباي ءتىرى تۇرسا تەرى تابىلار.
تورەباي وزىنە ارناپ جايىلعان سىيلى داستارقاندى تاستاپ كەتۋگە كوزى قيماعانداي، بارعان جەرىنەن كەشتەتىپ ورالدى..
–يا؟–شارتاقتىڭ سىرتىنان اكەسى ۇلىن تاعاتسىزدانا توسىپ الدى.
–ۇيگە كىرگەنىم سول ەدى، اسكەربەك اعانىڭ ايەلى «جوعارى شىق تا، جوعارى شىق» دەپ، جالىنعانداي بوپ، كۇرتەشەمدى يىعىمنان شەشىپ العانى.
–بەكەر، بەكەر ىستەگەنسىڭ. سىلتاۋ ايتىپ سىتىلىپ شىعىپ كەتۋىڭ كەرەك ەدى.
–و جاعىن الدىن الا ەسكەرتسەڭىز قايدا قالدىڭىز!–تورەبايدىڭ دا اشۋى شىم-شىمداپ باسىنا تەپتى، شۇعىل تاپسىرمانى ءمىنسىز ورىنداپ كەلگەندە العان العىسى وسى ما؟!
ء–وزى بىلەدى عوي دەپ ەم. ءجا، بولعان ءىس بولدى، ال سالەمدەمەنى كىمگە بەردىڭ، كىمنىڭ قولىنا ۇستاتتىڭ؟!
–اكىمگە...كىمگە بەرۋشى ەم، ول الگىنى العان بويدا ارعى بولمەگە كىرىپ كەتتى.
–سودان؟
–ايەلى ەكەۋمىز اسۇيدە تەرلەپ-تەپشىپ شاي ىشتىك. الدىن الا مەنى كۇتىپ وتىرعان با قايدام، ايتەۋىر استى-ۇستىمە ءتۇسىپ، بايەك بولدى قالدى. تاعامدارى دا ءتىل ۇيىرەدى.
ء–بيتىڭدى سالعان ەكەنسىز عوي ارمانسىز. تۇك كورمەگەندەي قۇنىعىپ بارىنەن اۋىز تيگەن شىعارسىڭ. تانىمايتىن جەردە ءسال تارتىنعانىڭ دۇرىس ەدى.–قوڭىرباي الدەنەگە رەنجىگەندەي، مۇرنىن تىرجيتتى،– جارايدى، جامان كۇتپەگەن ەكەن. ال، سەن شاي ءىشىپ شىققانشا اكىم قايدا بولدى؟
–مەن كەتكەلى جاتقاندا جايلاپ جانىما جاقىندادى دا: «دۇر-ىس» دەدى ىڭىرانىپ. نەنىڭ دۇرىس، نەنىڭ بۇرىستىعىن قايدان بىلەيىن. ءسىزدى دە ماقتادى.
–قويشى-ەي!
–وتىرىك ايتىپ نەم بار. «اكەڭ جاقسى جىگىت، جاقسى جىگىت» دەپ ەكى مارتە قايتالادى.
– ال كەرەك بولسا! تاعى نە دەدى؟
–از با؟. تاعى...–تورەباي ۇرتىنداعى ءتاتىنىڭ تۇقىلىن تۇكىرىگىنە شاشالىپ ازەر جۇتتى:ء–يا، ايتقانداي، «قوڭىرباي سوعان بولا اۋدانعا شاپقىلاپ قايتەدى. بارماي-اق قويسىن، ونى ءوزىمىز-اق تەلەفونمەن تىندىرامىز» دەپ جەلكەسىن قاسىدى.
–تۇسىنىكتى.–قىمبات سيگارەتتى ورتا بەلىنە دەيىن قۇمارتا سورعىشتاعان قوڭىرباي ادەتتەگىدەي ەرنىن ءشۇيىرىپ، ساۋساق ۇشىمەن شەرتىپ جىبەردى دە قامىس سارايعا بەتتەدى. سامسوز. ەشنارسەگە قولى بارمادى. اكىمنىڭ تىرلىگىنە دە ىشتەي كۇيىندى: «بۇلار قاسقىردان دا قاۋىپتى. جىمىن بىلدىرمەيدى. اتا المايسىڭ، اتقىزبايدى!» الىستان تيگىزەتىن سۋپەر مىلتىعىن شۇعىل وقتادى دا، تىسقا شىعىپ گۇرسىلدەتىپ اتىپ-اتىپ جىبەردى.
تورەباي ۇيدەن جۇگىرىپ شىقتى:–بۇل نە؟
–بۇل ما، بۇل–ساليۋت!
–نەنىڭ قۇرمەتىنە؟
–سەنىڭ، سەنىڭ جىگىت بولعان قۇرمەتىڭە!
«بىراق سەنى مۇنداي جيىركەنىشتى شارۋاعا جۇمساماۋىم كەرەك ەدى. اكەڭدى دە كەشىرگەيسىڭ ءبىر جولعا».–جىلتىراق قوراپتاعى سوڭعى شىلىمعا وت تۇتاتتى.
Abai.kz
