قازاق ءۇشiن ابايدان اسقان كەمەڭگەر جوق. اباي – ۇلى اقىن. اباي – دانىشپان. قازاقتىڭ قازاقتىعىن ءماشھۇر الەمگە تانىتاتىن دا اباي iلiمi. قازاق باردا ابايتانۋ iلiمi توقتالماق ەمەس. وسى ورايدا، ابايتانۋ اياسىندا تاعى بiر كەلەلi iس جۇزەگە استى. تiپتi, جۇزەگە اسىپ عانا قويعان جوق، ابايتانۋ اياسىن تاعى بiر مارتە كەڭەيتە ءتۇستi.
كۇنi كەشە استاناداعى ۇلتتىق اكادەميالىق كiتاپحانا عيماراتىندا رەسەيلiك اتاقتى “جزل” — “جيزن زامەچاتەلنىح ليۋدەي” (“ونەگەلi ادامدار ءومiرi”) سەرياسىمەن ماسكەۋدە جارىق كورگەن “اباي” كiتابىنىڭ سالتاناتتى تۇساۋى كەسiلدi. حاكiم ابايدى ورىس وقىرمانىنا جەتكiزۋشi اۆتور – تانىمال ورىس سىنشى-جازۋشىسى، كورنەكتi ادەبيەتتانۋشى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، م.ۆ.لومونوسوۆ اتىنداعى ماسكەۋ مەملەكەتتiك ۋنيۆەرسيتەتiنiڭ پروفەسسورى نيكولاي اركاديەۆيچ اناستاسەۆ.

قازاق ءۇشiن ابايدان اسقان كەمەڭگەر جوق. اباي – ۇلى اقىن. اباي – دانىشپان. قازاقتىڭ قازاقتىعىن ءماشھۇر الەمگە تانىتاتىن دا اباي iلiمi. قازاق باردا ابايتانۋ iلiمi توقتالماق ەمەس. وسى ورايدا، ابايتانۋ اياسىندا تاعى بiر كەلەلi iس جۇزەگە استى. تiپتi, جۇزەگە اسىپ عانا قويعان جوق، ابايتانۋ اياسىن تاعى بiر مارتە كەڭەيتە ءتۇستi.
كۇنi كەشە استاناداعى ۇلتتىق اكادەميالىق كiتاپحانا عيماراتىندا رەسەيلiك اتاقتى “جزل” — “جيزن زامەچاتەلنىح ليۋدەي” (“ونەگەلi ادامدار ءومiرi”) سەرياسىمەن ماسكەۋدە جارىق كورگەن “اباي” كiتابىنىڭ سالتاناتتى تۇساۋى كەسiلدi. حاكiم ابايدى ورىس وقىرمانىنا جەتكiزۋشi اۆتور – تانىمال ورىس سىنشى-جازۋشىسى، كورنەكتi ادەبيەتتانۋشى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، م.ۆ.لومونوسوۆ اتىنداعى ماسكەۋ مەملەكەتتiك ۋنيۆەرسيتەتiنiڭ پروفەسسورى نيكولاي اركاديەۆيچ اناستاسەۆ.
ارينە “جزل” ايدارىنىڭ بەدەلi قانشالىقتى ەكەنiن كوزi قاراقتى، سانالى ازاماتتىڭ ءبارi بiلەدi. جانە سول سەريا ارقىلى شىعىپ جاتقان الەمدiك كلاسسيكتەردiڭ دە ونەگەلi ءومiرi قازاق وقىرمانىنا جاقسى تانىس. اتالمىش سەريامەن كiتاپ شىعارۋ، ياعني كوركەم ومiرباياندىق كiتاپتار شىعارۋدىڭ نەگiزiن ورىس اعارتۋشىسى ف.ف.پاۆلەنكوۆ 1890 جىلى قالاعان ەكەن. كەيiنiرەك، بۇل ونەگەلi iستi ماكسيم گوركي ءارi قاراي جالعاپ اكەتەدi. 1938 جىلى “مولودايا گۆارديا” باسپاسىنىڭ يەلiگiنە بەرiلگەن سەريا سودان بەرi ۇزiلگەن ەمەس. تiپتi, ەل باسىنا كۇن تۋعان قيىن-قىستاۋ زاماندا دا اتالمىش سەريا ءوز شىعارىلىمىن توقتاتپاپتى. سودان بەرi جىلىنا بۇل باسپادان 20-30 ومiرباياندىق كiتاپ جارىق كورiپ وتىرادى ەكەن. ءاربiر ومiرباياندىق كiتاپتى شىعارۋ ءۇشiن ەڭ الدىمەن، ول كiتاپتىڭ باستى ءۇش قاعيداتقا ساي بولۋى قاداعالانادى. ياعني، عىلىمي دالدiك، اسا بيiك ادەبي دەڭگەي جانە قىزعىلىقتى-تارتىمدىلىقتىڭ بولۋى. بۇگiنگi كۇنi بۇل سەريا بويىنشا شىققان كiتاپتاردىڭ جالپى تارالىمى 100 ميلليوننان اسىپتى. ال، مۇنداي ناتيجەگە قول جەتكiزگەن سەريا الەمدە جوق. سونىمەن قاتار، بۇل ايدار بويىنشا اناۋ-مىناۋ ادام شىعارىلا بەرمەيدi دە. ال سول سەريا بويىنشا، قازاقتىڭ باس اقىنى ابايدىڭ ءومiربايانى كوركەم كەستەلەنگەن كiتاپتىڭ 150 ميلليونداي حالقى بار ورىس وقىرمانىنا جول تارتۋى، قازاق ءۇشiن ۇلكەن جەتiستiك.
“بۇگiن قازاقستاننىڭ رۋحاني جانە مادەني ومiرiندەگi ايتۋلى كۇن دەۋگە بولادى. قازاقتىڭ كەشەگiسi دە، بۇگiنi دە، بولاشاعى دا ابايمەن ولشەنەدi. اباي — بiزدiڭ ۇلتتىق پاسپورتىمىز. رۋحانياتىمىزدىڭ ەڭ ۇلكەن شامشىراق-ماياگى. 1940 جىلدارى ءازiربايجانداردىڭ نيزاميi, سودان سوڭ، 50, الدە 60-شى جىلدارى تاتار اعايىننىڭ توقايى وسى “جزل”-دان شىققاندا، بiز ابايىمىزدىڭ سول سەريادان جارىق كورەتiن كۇنiن ارمان ەتكەن ەدiك. ەشتەن كەش جاقسى. مiنە، اق تۇيەنiڭ قارنى جارىلعان سول اقجارىلقاپ كۇن بۇگiن تۋىپ وتىر!” – دەدi سالتاناتتى ءراسiم كەزiندە ءسوز العان قر مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترi مۇحتار قۇل-مۇحاممەد مىرزا.
سالتاناتتى ءراسiم بارىسىندا مينيستر كiتاپ اۆتورى نيكولاي اناستاسەۆكە كۇللi قازاق حالقىنىڭ اتىنان العىس ايتىپ، وڭiرiنە “قازاقستاننىڭ مادەنيەت قايراتكەرi” بەلگiسiن تاعىپ، ءوز ريزاشىلىعىن بiلدiردi. ەڭ قىزىعى، كiتاپ اۆتورىنىڭ قازاق ادەبيەتiمەن جاقىن تانىستىعى بۇدان بۇرىنىراق باستالعان ەكەن. وسىدان بiرنەشە جىل بۇرىن قازاق ادەبيەتiنiڭ كلاسسيك جازۋشىسى ءابدiجامiل نۇرپەيiسوۆ شىعارماشىلىعى تۋرالى “نەبو ۆ چاشەچكە تسۆەتكا: ابديجاميل نۋرپەيسوۆ ي ەگو كنيگي ۆ ميروۆوم ليتەراتۋرنوم پەيزاجە” اتتى كiتاپ جازىپ، سول كiتاپتىڭ تۇساۋكەسەر راسiمiندە مينيستر مۇحتار قۇل-مۇحاممەد اۆتورمەن جاقىن تانىسادى. سول تانىستىق جىلى قارىم-قاتىناسقا ۇلاسىپ، كەيiنiرەك جازۋشى-پروفەسسورگە “ونەگەلi ادامدار ءومiرi” سەرياسى بويىنشا مۇحتار اۋەزوۆ تاقىرىبىن جازۋدى ۇسىنادى. وسىنىڭ ارقاسىندا، اتالمىش سەريا بويىنشا قازاقتىڭ ۇلىلارىنا ارنالىپ شىققان ساناۋلى كiتاپتاردىڭ قاتارىن مۇحتار اۋەزوۆ تولىقتىرادى. بۇدان كەيiن نيكولاي اناستاسەۆكە ابايدى جازۋ جونiندە كەڭەس بەرگەن دە مۇحتار ابرارۇلى ەكەن. مiنە، كەشەگi تۇساۋكەسەر وسىنىڭ ناقتى ناتيجەسi. كەش تە بولسا، اباي ورىس وقىرمانىنا ءوز تiلiندە، “جزل” سەرياسىمەن جول تارتتى. ءارi ونى جەتكiزۋشi نيكولاي اناستاسەۆتiڭ بولۋى دا قازاق وقىرمانى ءۇشiن زور مارتەبە. ويتكەنi, كiتاپتىڭ اۆتورىنىڭ 20-دان استام مونوگرافيالىق ەڭبەك جازعان، مىڭنان اسا ماقالا، تۋىندىلارى رەسەيدi بىلاي قويعاندا، اقش-تا جانە ەۋروپانىڭ كوپ ەلدەرiندە باسىلىپ شىققان مايتالمان ادەبيەتشiنiڭ بولۋى زور مارتەبە بولماعاندا شە؟! سوندىقتان، كەمەڭگەر ابايدى دايىنداۋدا، مينيستردiڭ سوزiمەن ايتقاندا، “نيكولاي اناستاسەۆتiڭ اۆتورلىعى باعالىراق”.

گۇلزينا بەكتاسوۆا
«تۇركىستان» گازەتى 28 مامىر 2009 جىل