كوكپارتانۋ عىلىمي سالا رەتىندە قالىپتاستى دەۋگە ەرتە. ءتىپتى، «كوكپار» ءسوزىنىڭ ەتيمولوگياسى دا قيسىنسىز، اۋىزەكى جورامال دەڭگەيىندە عانا. كوكپار تۋراسىنداعى بۇل جولعى پايىمىمىز كوكپار مەن ناۋرىزدىڭ بايلانىسى جايىندا بولماق.

نەگماتي، «پرازدنيك ناۆرۋز»: «سامىمي ۋۆلەكاتەلنىمي ليۋبيمىمي رازۆلەچەنيامي پۋبليكي پوۆسيۋدۋ ۆ سرەدنەي ازي ياۆلياليس پوپۋليارنىە سوستيازانيا-كوزلودرانيە («بۋزكاشي») ي بوربا – «گۋشتينگري»، كوتورىە دەمونستريروۆالي سيلۋ، لوۆكوست ي سووبرازيتەلنوست ۋچاستنيكوۆ ي ۆسەگدا پريۆلەكالي ۆنيمانيە زريتەلەي...». تاجىكشە «بوزكاشي» ءسوز تىركەسى كوكپار ويىنىنىڭ سيپاتىن اشا تۇسەتىن جاڭا دەرەك. بۇل ءسوز قالاي بولعاندا دا پارسى تىلىنە جات، ايتىلۋى دا، ماعىناسى دا تۇركىشە: بوز+كاشى.  «بوزكاشي» قازاقتىڭ مال قۇربانى «بوز قاسقانى» (اقسارباس) ەسكە سالادى جانە ول بەكەر ەمەس. «بوزكاشي» ءسوزىن «بوز قاس» تۇرىنە كەلتىرسەك، ەجەلگى جورالعىلار تۇرپاتىنا وي جۇگىرتۋگە نەگىز بولادى.

جالپى قۇرباندىق ەجەلگى اي مەن كۇننىڭ تايتالاس قۇدىرەتىنە الاڭداۋ كەزىندەگى نانىم اكتىسى دەسەك قاتە بولماس. ماسەلەن، اي ءمۇيىزدى اقسەركەنى بولماسا بوز قاسقا مالدى قۇرباندىققا شالۋ - كۇنگە تابىنۋشىلاردىڭ «ايدى قۇربان ەتۋ» اكتىسىنىڭ كورىنىسى دەۋگە بولادى. ويتكەنى، ەجەلگى حالىقتار ءمۇيىزدى مالدى – ەشكى مەن سيىردى ايدىڭ نىشانى رەتىندە قابىلداعاندىعى تۋراسىندا تەزيستەر قالىپتاسپى وتىر. ءسويتىپ، ايدى كۇنگە جىعىپ بەرۋدىڭ ءبىر ءىسى – سونىڭ سايكەس نىشانى بولار مالدى قۇربان ەتۋ بولعان. «بوزقاسقا» ماسەلەسىنە كەلسەك، بوز – كۇن ساۋلەسىنىڭ وڭىپ، باتۋعا اينالعان، ىڭىرگە قاراعان ۋاقىتىن مەڭزەيتىن ءتۇس، ياعني ۋاقىتتىڭ تۇنگە قاراعان شاعى. ال ءتۇننىڭ قاسقاسى (قاسى، قاباعى) – اي ەكەنى ءمالىم. ءسويتىپ، ماڭدايى قاسقا، ءتۇسى بوز مالدى قۇرباندىققا شالۋ ايدى كۇنگە جەڭدىرۋ رەتىندە داستۇرگە ەنگەن. سايىپ كەلگەندە، كوكپارعا سويىلاتىن مال وباستا كۇنگە تابىنۋشىلاردىڭ قۇرباندىعى بولىپ شىعادى. ءبىر نازار اۋدارارلىعى سول – كوكپارعا ىسەك نە قوشقار (قوي) ەمەس، مىندەتتى تۇردە ءمۇيىزدى سەركە (بالكىم، تەكە) شالىنادى.

«كوكپار» ءسوزىنىڭ ەتيمولوگياسىنا كەلسەك، ونىڭ نەگىزىنەن ەكى نۇسقاسى بار. بىرەۋى – «كوكپار» ءسوزىنىڭ «كوك ءبورى» تىركەسىنەن شىققاندىعى. الايدا، تۇركىلەر كيە تۇتاتىن ءبورىنى قۇربان ەتىپ، كوكپارعا تارتسا نە بولعانى؟! بۇل ەشبىر تاريحي-رۋحاني ءمانسىز، قيسىنسىز جورامال. ەكىنشى نۇسقا بويىنشا كوكپار – «كوك بورتە» (لاق) سوزىنەن شىققان. ولاي بولسا، ول سول كۇيىندە «كوكبورتە» بولىپ نەگە وزگەرمەي قالمادى؟ ۇندەستىك جاعىنان قاراعاندا «كوكپار» دەگەننەن «كوكبورتە» نەمەسە «كوكبورى» كۇيىندە وزگەرمەي قالۋ مۇمكىندىگى زور ەدى... ماسەلە «كوكپار» ءسوزىنىڭ بورىگە دە، بورتەگە دە قاتىسىنىڭ جوقتىعىندا! سونىمەن، ماسەلە «پار» سوزىندە...

«پار» ءسوزى جالپىادامزاتتىق اسا ەجەلگى سوزدەردىڭ ءبىرى جانە ول كوپ تىلدەرگە جايىلعانىمەن نەگىزگى سەمانتيكاسىن جويماعان. پار – بولىك، بولشەك.

كوز جەتكىزۋ ءۇشىن بۇل سوزگە قاتىستى ءبىرشاما سوزدەرگە توقتالساق.

پار – ەكى بولىكتەن تۇراتىن جۇپ;

پارا – تۇرىكشە اقشا، «كەسەك»، «بولىك» دەگەن ماعىنادا;

پارا – بiر نارسەنiڭ بولشەگi, بولiگi, سالاسى،ۇلەسى، «بۇل جۇرتتىڭ ءسوز تىڭداماس بiر پاراسى» (اباي);

پارا-پارا – بىت-شىت، كۇل-تالقان، دال-دال: بىرنەشە بولشەككە ءبولىنۋ،

پار+تيا – تاۋاردىڭ نە الەۋمەتتىك توپتىڭ ءبىر بولىگى;

پارشا – جىكتەلگىش، بولىنگىش ماتا;

پارشالاۋ – وسۋ، ءبولۋ، ۇلەستەۋ.

«كوكپار» ءسوزىنىڭ ەجەلگى ءسوز ەكەنىن ەسكەرسەك، مۇنداعى «پار» بۋىنى بۇل جەردە «ۇلەس»، «سىباعا» ماعىناسىندا قولدانىلعان. دالىرەك ۇڭىلسەك، «كوك+پار» تىركەسى: «كوكتىڭ ۇلەسى»، «كوكتىڭ جىرتىسى» ماعىناسىندا. دەمەك، كوكپار تارتۋ - تۇپكى مازمۇنى بويىنشا كوكتىڭ ۇلەسىنە، نەسىبەسىنە تالاسۋ بولىپ تابىلادى. دالىرەگى – كوكتەگى اي-جىرتىقتى جاماۋ قىزمەتىنە جاراۋ. تاجىكتەردە ساقتالعان تۇركىلىك «بوز قاش» - «بوز قاس(قا)» تىركەسىنىڭ ءمانى دە وسىندا بولسا كەرەك.

كوكپار ويىنىنىڭ اۋەلگى قازاقى نۇسقاسى بويىنشا ەكى تاراپتىڭ تالاسى ەمەس، قانشا اۋىل ويىنشىلارى قاتىسسا، سونشا تاراپتىڭ تارتىسى بولعان. الايدا، ول سانسىز تاراپ بولۋى نەعايبىل. شاماسى، ناۋرىز كەزىندە جىلعا تالاسقان ون ەكى مۇشەلدىڭ تارتىسى كورىنىس تاپقان بولۋى كەرەك. ءسويتىپ، ون ەكى تاراپ قاتىسقان كوكپار تارتىس كوكتىڭ ۇلەسىن، سىباعاسىن ون ەكى اۋىلعا  (رۋعا، تايپاعا) تالاسۋعا ۇلاسقان.

ويتكەنى، ءمۇيىزدى مالدى قۇرباندىققا شالۋ – ايدى كۇننىڭ جولىندا قۇربان ەتە وتىرىپ، ونىڭ سايكەس كەڭىسى تۇنەكتى كۇنەككە جەڭگىزۋ جورالعىسىنان كورىنەدى. ال قۇرباندىق جانى كوككە جونەلگەندىكتەن، ونىڭ ءتانى جەردەگى كوكتىڭ ءبىر بولىك-نىشانى بولىپ تابىلادى. جانە دە «قۇرباندىققا» كىم قول جەتكىزسە، ورداعا (اۋىلعا، كومبەگە، بۇگىندە - قازانعا) جەتكىزۋ كۇننىڭ كوزى – تاڭىردەن (جاراتۋشى قۇدىرەتتەن، بۇگىندە - اللادان) باتا الاتىنداي باستى مۇراتقا جەتەدى-ءمىس...

سايىپ كەلگەندە، كوكپار ويىنى ناۋرىزداعى ايلى تۇندە تەربەلەتىن التىباقاننىڭ كۇندىزگى سايىستىق نۇسقاسى ىسپەتتى.

سەرىك ابدىرەشۇلى

Abai.kz