ايتىس ونەرىنىڭ حالىق كادەسىنە جاراپ، ءسوز ونەرىن ەل مۇراتىن ءۇشىن قىزمەت ەتكىزىپ، ەلدىڭ ەڭسەسىن كوتەرىپ، ەردىڭ ەگەستە ەسەسى كەتپەۋى ءۇشىن ايباتتى بولۋعا تابىسى زور. كەشەگى كوشپەلى وركەنيەتتە زاڭ مەن بيلىكتىڭ شىندىعىن ايتىپ، كوشپەندىلەر دەموكراتياسى بولعان - ايتىسكەرلەر. بىراق ول كەزدەگى ايتىس ساياسي ءسوز ونەرىنە اينالعان جوق. ول كەزدە حالىقتىڭ، ەلدىڭ بار حال-احۋالى، كۇش-قۋاتى، الەۋمەتتىك جاعدايى ايتىستا ەرەكشە جىرلانىپ كەلدى. ال بۇگىنگى ايتىس ساياسي جاعداياتتا عانا ءوربي الدى. ال ايتىستىڭ ەڭ اۋەلگى مازمۇنى ويىن-ساۋىق.   ياعني ايتىس كەزىندە بۇگىنگى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ مىندەتىن ءبىر ءوزى ارقالاعان ونەر ءتۇرى بولاتىن. سول كوپقىرلىلىعىنىڭ ارقاسىندا ايتىس قازاق رۋحانياتىنداعى ومىرشەڭ ونەردىڭ ءبىرى. بۇگىنگى ايتىس وسى ومىرشەڭدىكتەن ايىرىلىپ، شىندىقتى ايتام دەپ سۇمدىققا باستاۋ،  ۇلىقتى تۇقىرتام دەپ بۇلىككە باستاۋ بولىپ بارادى. بۇل دەگەنىمىز اقىندىق تا، باتىرلىق تا ەمەس.  سوڭعى كەزدەرى ايتىسكەرلەر بيلىكتىڭ شەن-شەكپەنىنەن شىعا الماي، شىندىق ايتۋدان قالدى. كەزىندەگى شىنبولاتتىڭ شىڭعىرعان شىندىقتارى، امانجولدىڭ قيىننان قيىستىرىپ، استارلى جەتكىزگەن اقيقاتتارى، اسەلحان مەن شورابەكتەردىڭ ساركازممەن ايتقان ويلى cوزدەرى، ايتاقىن مەن سارى تەنتەك قۋانىشتىڭ ورەسكەل قيمىل-ارەكەتتەرى شىندىقتىڭ شىجىعىنا وت سالعانداي بولدى. ايتىستا ولار سياقتى ايتا العان اقىننىڭ اۋزىنا قاقپاق قويىلعان كەز بولعان ەمەس.  ەندەشە، بۇگىنگى ۇرانشىل، شىڭدىق ايتامىن دەپ ادىلدىك ايتا المايتىن، پافوسشىل اقىنداردىڭ ورداسى كوبەيسە، كوپ جىلعى كوشپەندىلەردىڭ مۇراسى كوپكە جەتپەسى انىق. اسىرەسە، بۇگىنگى جاستار ايتىسىندا اتتەگەن-اي دەيتىن تۇستار دا كوپ.

جاستار ايتىسىندا كوبىنە-كوپ تاقىرىپتى مەڭگەرمەي، شىندىقتى تاقىرىپپەن بايلانىستىرا الماي، بوسسوزدىلىككە بوي الدىرىپ جاتادى. تاقىرىپ كوزدەلگەن ايتىستىڭ مازمۇنىنا قاتىسى جوق جايتتاردى كوتەرەتىن جاس ايتىسكەرلەر قيىننان قيىستىرىپ، ادەمى شىندىقتى ويناتا بىلمەيدى. ءبىر-بىرىنە ساۋال تاستاپ، وعان جاۋاپ بەرۋدى جاستار ءتىپتى قۇپ كورمەيدى دە. ولار وزدەرىنشە باسقا ماسەلە توڭىرەگىندە وي ايتىپ، باسقا باعىتقا اداسىپ جاتادى. ءتىپتى، جاس بۋىن وكىلدەرى ايبەك قاليەۆ، اينۇر تۇرسىنباەۆا، مەلس قوسىمباەۆ، امانجول التاەۆ، رينات زايىتوۆ سىندى ايتىسكەر اقىنداردىڭ قولدانعان ۇيقاستارىن ءسىڭىرىپ، ولاردى دا جۇرت نازارىنا ۇسىنىپ جاتادى. ونى دا بىزدەر بايقادىق. جاس ايتىسكەرلەر اۋەن تابۋ جولىندا اداسۋشىلىققا بارىپ ءجۇر. ايتىس ونەرىنىڭ ناعىز كوركەمدىگىن كىرگىزەتىن ارانجيروۆكاسى - اۋەنىندە. ءتىپتى، كورەرمەن قاۋىم دا ايتىسكەرلەردىڭ اۋەنىنە قول سوعاتىن بولدى. سوندىقتان جاستار دا بۇل ارادا حالىققا جاعىمدى اۋەندى ىزدەپ، قۋلىققا باسىپ كەلەدى. ايتىستا ماقامعا سالىپ، حالىقتى ۋلاتىپ-شۋلاتىپ ەشتەڭە تابا المايمىز. ءتىپتى، ايتىس سوڭىندا ايتىلاتىن اندەردىڭ ءوزى بۇگىنگى حيتكە اينالعان قازاق جانە شەتەل اندەرىنىڭ ۇلەسىنە اۋىپ كەتتى (قايرات نۇرتاس، بەيبىت قورعان، اقىلبەك جەمەنەي،  داۋرەن سەيىتجانوۆ، PSY). بىراق ءبىر كۇندىك اندەرمەن مىڭجىلدىق تاريحى بار ايتىس ونەرىنىڭ دارەجەسىن تومەندەتپەۋ كەرەك. كەرىسىنشە، حالىق اندەرى مەن جىرشى-تەرمەشىلەردىڭ اندەرىن ايتىس سوڭىنداعى ءتۇيىندى ماقامدارعا الىپ كەلۋگە بولادى.

ايتىستا شوۋ جاساپ، حالىقتى الداۋ دەگەن ۇلتتىق رۋحاني مۇرانى الداۋمەن تەڭ.  ورىنسىز تۇستاردا دا حيت اندەردى ايتىس ماقامىنا سالىپ الا بەرەتىن بولدىق. ايتىسقا شوۋ، حالىق قوشەمەتى كەرەك شىعار. بىراق حيت اندەرسىز دە ونى جاساۋعا بولادى. وعان دالەل - 2013 جىلى ەلوردادا ۇيىمداستىرىلعان "كىل جۇيرىكتە، كىم جۇيرىك؟" الامان ايتىسى «قۇلمامبەت ايتىسى» تۇرىندە ءوتتى. مۇنداي ايتىس تۇڭعىش رەت ۇيىمداستىرىلىپ وتىرعاننان سوڭ، ءاۋ باستا كورەرمەندەرگە ءبىر ءتۇرلى كورىندى. بىراق ءتورت اقىندى قاتار وتىرعىزىپ، سۋىرىپ سالمالىعى جاعىنان سىنعا تۇسكەن ايتىسكەرلەر حالىقتىڭ قوشەمەتىن الىپ، ناعىز شوۋ ايتىستىڭ ۇلگىسىن ۇسىندى. ەندى مۇنداي ايتىس ءتۇرىنىڭ قاتارىنا  «مىسال ايتىس»، ء«دىن ايتىس»، «جۇمباق ايتىس»، «جازبا ايتىس» سەكىلدى تۇرلەرىن قايتا جانداندىرىپ اكەلەر بولساق، شوۋدىڭ كوكەسى سوندا بولماق. «باس كەسپەك بولسا دا، ءتىل كەسپەك جوق» ەكەنى راس.  دەگەنمەن ايتىسكەرلەر مەملەكەتتىك، ۇلتتىق ماسەلەلەردى تىڭدار قۇلاققا استارلاپ، بايىپپەن، قالجىڭداپ وتىرىپ قىتىعىنا تيگىزىپ وتىرىپ ايتسا، ۇلتتىق برەندىمىزدىڭ دە عۇمىرى ۇزاق بولارى ءسوزسىز. ويتكەنى شىندىقتى ايتا الاتىن دا ءسوز، شىندىقتى وتىرىككە جەتكىزەتىن دە  - ءسوز. ايتىس  - اقيقات.

التىنبەك قۇمىرزاقۇلى

Abai.kz