قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ
پرەزيدەنتى ن.ءا. نازارباەۆقا

اشىق حات

جازايىن قالام الىپ حالقىما حات،
حالقىمنىڭ ءبىر بالاسى – حانىما دات!
سىرىمدى سيامەنەن اقتارايىن،
ەمەس قوي، داتىن ايتۋ سالتىما جات!

قۇرمەتتى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى!
مەن، ەلامان تۇرباەۆ. ماڭعىستاۋ وبلىسى،  جاڭاوزەن  قالاسىندا تۇرامىن. اۋعان سوعىسىنىڭ ارداگەرىمىن. قولىما قالام الۋىما سەبەپ: 1983 جىلعى تۋعان بالام - جاقسىلىق ەلامانۇلى تۇرباەۆتى 03.08. 2011 جىلى «وزەنمۇنايگاز»-دىڭ  №1-ءشى مۇناي باسقارماسىنا قاراستى №7114  سكۆاجيناسىنىڭ باسىندا جۇمىس جاساپ جاتقان جەرىندە، ارنايى تاپسىرمامەن كەلگەن قاراقشىلىق توپ ۇلىمدى ايۋاندىقپەن ازاپتاپ، جاۋىزدىقپەن قورلاپ ءولتىرىپ كەتتى. قاندى وقيعا «وزەنمۇنايگاز» ءوف-ءنىڭ ايماعىن كۇزەتەتىن «سەمسەر سەكيۋريتي»  پوستىنان 250 مەتر جەردە بولعان. كەزىندە بۇل  جونىندە ەلىمىزدىڭ بارلىق بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى جاريالادى. ەلدى دۇرلىكتىرگەن قاندى وقيعادان بەرى 2 جىل 7 اي ۋاقىت وتسە دە قىلمىسكەرلەر سايراڭداپ بوستاندىقتا ءجۇر...

قاپيادا باۋىر ەتىم – بالامنان ايىرلعانىما 949 كۇن، 949 ءتۇن  ءوتتى. سودان بەرى كۇندىز كۇلكى، تۇندە تىنىش ۇيقى كورمەدىم. كوزىمدى جۇمسام بولدى، كوز الدىما قانسىراپ كومەك سۇراپ جاتقان ۇلىمنىڭ بەينەسى كەلەدى. «قۇلىنىم-اۋ» دەپ قولىمدى سوزا بەرگەنىمدە ويانىپ كەتەم. سودان تاڭ اتقانشا كىرپىك ىلە المايمىن. ارينە، بالام  اللانىڭ تۋرا اجالىمەن ولسە كونەر ەدىم عوي، كىمنەن ارتىقپىن، بىراق ۇلىم ايۋانداردىڭ قولىنان قىرشىننان كەتتى ەمەس پە؟ بۇعان قالاي شىداي الارسىڭ؟!

قىلمىسكەرلەر بەلگىلى بولىپ تۇرسا  دا، نەگە جاۋاپقا تارتىلمايدى؟  ولاردىڭ ارتىندا تۇرعان كىم؟ وسى ساۋالدارعا جاۋاپ الماق بولىپ رەسپۋبليكانىڭ باس پركۋرورى ا.داۋىلباەۆقا،  ىشكى ىستەر ءمينيسترى ق.قاسىموۆقا،  پارلامەنت دەپۋتاتتارىنا  دەيىن ارىزداندىم، بىراق ەش ناتيجە بولمادى.  اقيقاتتى ايتاتىن، شىندىقتى تىڭدايتىن ورىن تابا المادىم.

قۇرمەتتى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى!

ەڭ سوڭعى ۇمىتپەن وزىڭىزدەن كومەك سۇاراعاننان باسقا امالىم قالمادى. وسى قىلمىستىق ءىس تولىق اشىلىپ، قىلمىسكەرلەر زاڭ الدىندا جاۋاپقا تارتىلسا، مارقۇم بالام جاقسىلىعىمنىڭ دا رۋحى تىنىش تابار ەدى، قۇلىنىمدى باۋىرىما باسا الماسام دا، كوڭىلىم ءبىر جايلانار ەدى.

تالاي زۇلمات زاماندى باسىنان وتكىزگەن 90 جاستاعى انام بار. كۇنى- ءتۇنى قۇدايدان ەلدىڭ تىنىشتىعى مەن بالالارىنىڭ اماندىعىن تىلەۋمەن وتىرادى. ول دا كەتەرىندە ادىلدىك بار ەكەنىنە كوزى جەتىپ كەتەر ەدى. قىلمىستىڭ اشىلۋى، ءادىل زاڭنىڭ ورناۋى تەك ءسىزدىڭ عانا قولىڭىزدا. مەنىڭ وزىڭىزدەن باسقا سەنەرىم قالمادى.

ەندى قاندى وقيعانىڭ قالاي بولعانىنا توقتالايىن. مارقۇم بالام جاقسىلىق  ەلامانۇلى جاڭاوزەن قالاسىنداعى «مۇنايفيلتسەرۆيس» مەكەمەسىندە بۇرعىشى بولىپ جۇمىس جاسايتىن. بالام وقيعا بولاتىن 3 تامىز كۇنى №7114 سكۆاجينانىڭ باسىندا بەس ادام بولىپ جۇمىس جاساپ جاتادى. سول كۇنى تاڭەرتەڭ «مفس» مەكەمەسىنىڭ باسشىلارى ءارتۇرلى سىلتاۋلارمەن بالامنىڭ قاسىنداعى ءتورت جۇمىسشىنى شاقىرىپ الىپ، بالامدى جالعىز قالدىرادى (بۇل جاعدايدى مەكەمە جۇمىسشىلارى راستادى). وسى كەزدە 2 ماشينامەن كەلگەن 7 ادام جالعىز قالعان بالامدى جابىلىپ سوققىعا جىعىپ، ايۋاندىقپەن ازاپتاپ ءولتىرىپ كەتەدى. قاراقشىلىق توپ بالامدى ولتىرۋگە جان-جاقتى دايىندالعان.  نە ءۇشىن؟..  بۇل كىمدەردىڭ ءىسى؟ ارتىندا كىمدەر تۇر؟ وعان كۇدىكتەنەتىن قانداي جاعداي بولدى؟

سول ۋاقىتتاردا  «مفس» مەكەمەسىندە ەڭبەك داۋى تۋىنداپ جاتقان بولاتىن. كاسىپوداق توراعاسى ر.ىقىلاسوۆ جۇمىسشىلاردىڭ كەلىسىمىنسىز ەڭبەك شارتىنا قول قويىپ جىبەرەدى. وعان جۇمىسشىلار دا، مەنىڭ بالام دا، ءوز قارسىلىقتارىن بىلدىرەدى. سەبەبى، ولار ەڭبەك داۋىنىڭ تەك زاڭدى جولمەن اقىلداسىپ شەشىلگەنىن قالايدى. وسىعان بايلانىستى كاسىپوداق جينالىسى 01.08.2011 جىلى بولاتىن بولىپ بەلگىلەنگەن ەدى، بىراق بۇل جينالىس بەلگىسىز سەبەپتەرمەن 03.08.2011 جىلى كەشكى ساعات 17:00-گە كەيىن شەگەرىلەدى. بالام بۇل جينالىسقا قاتىسا المادى، سول كۇنى تۇستە ۇلىمدى ءولتىرىپ كەتتى. ارينە، كۇماندى جاعداي! «مفس»  مەكەمەسى كىمدىكى؟ ارتىندا كىمدەر تۇر؟ ول جاعىن تولىق بىلمەيمىن. بىراق وسى مەكەمەگە «كرىشا» بولىپ جۇرگەن ۆ.يا.ميروشنيكوۆ ەكەنىن كوپشىلىك بىلەدى. ۆ.ميروشينيكوۆ سول كەزدە «بارلاۋ جانە ءوندىرۋ» اق باس ديرەكتوردىڭ ورىنباسارى بولىپ اقتاۋدا جۇمىس جاساعان. ول ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ بوكس فەدەراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى بولعان. رەسمي ەمەس اقپارات بويىنشا، ول ماڭعىستاۋداعى قىلمىستىق توپتى قارجىلاندىرعان.

ال، ۆ.ميروشنيكوۆ مەنىڭ بالاما نە ءۇشىن وشىككەن؟ بالام قايتىس بولارىنان 12 كۇن بۇرىن الاڭدا جاتقان مۇنايشىلارعا ءبىر گازەل مينەرالدى سۋ اپارعان. جاقسىلىقتىڭ گازەل تولى سۋدى تۇسىرگەنىن ۆ.ميروشنيكوۆ كورىپ تۇرعان. ارينە، «مفس» مەكەمەسىنىڭ جۇمىسشىسى ەرەۋىلشى مۇنايشىلارعا كومەك جاساعانى «ۇناماعان» بولۋى كەرەك. بالامدى ولتىرۋگە تاپسىرىس وسى جاقتان ءتۇسۋى مۇمكىن. تاپسىرىس بەرگەن توپتىڭ تۇپكى ماقساتى: مۇنايشىلار مەن بيلىكتىڭ اراسىنا سىنا قاعۋ، ارانداتۋ، حالىقتى بيلىككە جەك كورىنىشتى ەتىپ كورسەتۋ بولدى. سول ارقىلى وزدەرىنىڭ كوزدەگەندەرىنە قول جەتكىزۋ ەدى.

تاپسىرىستى كىمدەر ورىندادى؟ ءبىرىنشى كەزەكتە ولارعا بالاممەن جانجالداسىپ جۇرگەن ادامداردى پايدالانۋى كەرەك بولدى. سەبەبى قاندى ءىزدى باسقا جاققا اۋدارۋ كەرەك. ىزدەگەنگە سۇراعان، ونداي ادام دا تابىلا كەتەدى.    ول – «وزەنمۇنايگاز» بىرلەستىگىنە قاراستى، ۋوس-2  مەكەمەسىنىڭ سول كەزدەگى اۆتوكولوننا باستىعى بولعان، 1973 جىلى تۋعان ۇسەنوۆ قوناي تالعاتۇلى. ال، قونايدىڭ بالامدا، قانداي كەگى بولعان؟ ونىڭ ايتۋى بويىنشا، 17.07.2011 جىلى جاڭاوزەن قالاسى 4-شاعىن اۋدانعا قاراستى 2-ءۇيدىڭ قاسىندا تۇرعان ءوزىنىڭ «مونتەرو سپورت» كولىگىنىڭ الدىڭعى ەكى دوڭگەلەگىن بەلگىسىز ءۇش ادام جارىپ كەتكەن. ال، مەنىڭ بالام سول ماڭداعى دۇكەننىڭ قاسىندا تۇرعان. بىرەۋلەر قونايعا سەنىڭ كولىگىڭنىڭ دوڭگەلەگىن جاقسىلىق جارعان بولۋى مۇمكىن دەگەن. تاپسىرىس بەرۋشىلەر قونايدى پايدالانعان.

ۇسەنوۆ قونايدىڭ ارەكەتى قالاي اشكەرە بولدى؟ بالام قايتىس بولعان سوڭ ەكى كۇننەن كەيىن ۋوس-2 مەكەمەسىندە جۇرگىزۋشى بولىپ جۇمىس جاسايتىن 1983 جىلى تۋعان ءىزباسوۆ اقىلبەك ماس بولىپ، قاسىنداعى جولداستارىنا، «جاقسىلىقتى كىم ولتىرگەنىن بىلەمىن، تاۋىپ تا بەرە الامىن» دەيدى. كوپ ۋاقىت وتپەي اقىلبەكتىڭ جۇيكەسى سىر بەرىپ جىندىحاناعا تۇسەدى، بىراق سودان كەيىن ول جەردەن قاشىپ كەتەدى.

2011 جىلى 18 تامىز كۇنى اقىلبەك ۋوس-2 مەكەمەسىنىڭ كەڭسەسىنە كەلىپ، باستىعى قوناي ۇسەنوۆتى سابايدى. وسى وقيعادان كەيىن قوناي جۇمىستان شىعىپ، ءۇيىن، دۇنيە-مۇلكىن ساتىپ، الماتىعا اسىعىس كوشىپ كەتەدى. ارينە، ونىڭ بۇل ارەكەتى ءبىز ءۇشىن كۇدىك تۋدىردى.

مەن ءىزباسوۆ اقىلبەكپەن جولىقتىم، ول وقيعا ورنىنا باستىعى ق.ۇسەنوۆتىڭ كولىگىنىڭ دوڭگەلەگىن جارعانى ءۇشىن، «رازبوركانى» شەشۋگە 3 ادام بولىپ «ۋاز» كولىگىمەن بارعانىن ايتتى، بىراق ارتىنان ءوز سوزىنەن اينىپ كەتتى.

ال، كەلەسى  كۇدىكتى – ۇسەنوۆ قونايمەن الماتى قالاسىنا ەمدەلۋگە بارعانىمدا كەزدەيسوق جولىعىپ قالدىم. ول دا شىندىقتى جاسىرا الماي وقيعانىڭ قالاي بولعانىن قاعازعا جازىپ بەردى. بىراق، بالامدى ءولتىرۋ ءۇشىن ەمەس، تەك «رازبوركانى» شەشۋگە ماس بولىپ بارعانىن ايتتى. وقيعا ورنىنا 7 ادام بولىپ 2 كولىكپەن بارعان. وسى كەزدەسۋدەن كەيىن 4 اي وتكەسىن قونايدىڭ اكەسى تالعات، شەشەسى ايشا ۇيىمە كەلىپ مەنەن كەشىرىم سۇرادى...  ارتىنان پوليتسيا قونايدى ءۇشارال قالاسىنان ۇستاپ، اقتاۋعا اكەلىپ 3 كۇن قاماپ، بوساتىپ جىبەردى.

سودان سوڭ وقيعا ورنىنا بارعان پيكاپ ۋاز-دىڭ يەسى دە بەلگىلى بولدى. ول – تۇلەمباۆ ەسىركەپ دەگەن ادام بولىپ شىقتى. ە.تۇلەمباەۆ بالام قايتىس بولعاننان كەيىن 1 اي 5 كۇن وتكەن سوڭ ۋوس-2 مەكەمەسىنە جۇرگىزۋشى بولىپ جۇمىسقا تۇرعان. بۇل جىگىت بارلىق بولعان وقيعانى، ماعان دا، پوليتسياعا دا، كامەرا الدىندا دا ءبارىن جان-جاقتى ايتىپ بەردى. بىراق ول دا گوۆد-عا بارعاننان كەيىن، ايتقانىنان اينىپ كەتىپ، وزىمە «ۇردى» دەپ جالا جاپتى. ارتىنان «قازاقستان-اقتاۋ» تەلەارناسى ارقىلى ماعان جالا جاۋىپ بىرجاقتى حابار تاراتتى.

قۇرمەتتى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى!

بالامدى ولتىرۋگە بارعان ءۇش كۇدىكتىنى ايتىپ بەردىم، قالعان تورتەۋى دە بەلگىلى بولدى. جاقسىلىعىمدى ولتىرۋگە تاپسىرىس بەرگەن جاقتى دا كورسەتتىم. بىراق، تەرگەۋ ىسىنە كەدەرگى بولماۋ ءۇشىن ءمان-جايدى تولىق جازا المادىم. قىلمىستىڭ قالاي بولعانى بەلگىلى بولسا دا، قانىشەرلەر زاڭ الدىندا جاۋاپقا نەگە تارتىلمايدى؟  ءبىر جىل كۇتتىم، ەكى جىل كۇتتىم، ەندى قانشا جىل كۇتۋىم كەرەك؟ مەنىڭ بالامنىڭ ءىسى اشىلسا، جاڭاوزەن وقيعاسىنا قاتىستى كوپتەگەن قىلمىستىڭ بەتى اشىلار ەدى. كەلەسىدە مۇنداي جاعداي قايتالانباس ەدى. وسى قىلمىستىق ءىستى اشۋعا كەدەرگى بولىپ وتىرعان پروكۋراتۋرادا جوعارعى شەندى ادامدار بار. وعان ءبىزدىڭ ءالىمىز كەلمەيدى.

قۇرمەتتى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى!

ءسىز 2011 جىلى 20 جەلتوقساندا جاڭاوزەن قالاسىنا كەلىپ حالىقپەن كەزدەسكەندە «بۇل وقيعانىڭ تامىرى تەرەڭدە، ارتىندا ءۇشىنشى جاق تۇرۋى  مۇمكىن» دەگەن بولاتىنسىز. اقيقاتىندا دا سولاي. ال، سول ءۇشىنشى جاق دالادان كەلگەن جوق. ولار سول كەزدەگى مۇناي باسشىلارى مەن ولاردىڭ جاندايشاپتارى بولاتىن. قاراپايىم مۇنايشىلار، ءسىزدىڭ ساياساتىڭىزعا دا قارسى بولعان جوق، جالاقىلارىمىز از دەپ تە وكپەلەگەن ەمەس. سەبەبى، ماڭعىستاۋداعى ەڭ جوعارعى جالاقى «وزەنمۇنايگاز» مۇنايشىلارىنىكى بولاتىن. ولار 1.7, 1.8 دەگەن كوەفيتسەنتتەردى دە باستىقتارى ايتپاسا قايدان بىلەدى؟! مۇنىڭ ءبارىن ىستەپ جۇرگەن مۇناي باسشىلارىنىڭ اراسىنداعى ارنايى توپ بولاتىن. ولار بەلسەندى مۇنايشىلاردى ساباپ، قورقىتىپ، ءولتىرۋ ارقىلى مۇنايشىلاردى بيلىككە قارسى قويدى. ال، مەنىڭ بالام سول ساياساتتىڭ جازىقسىز قۇربانى بولدى. قالاي بولماسىن ەرەۋىل  ء«بو» اق مەن «وزەنمۇنايگاز» ءوف-ءنىڭ كەيبىر باسشىلىلارىنا ءتيىمدى بولدى، بىراق بۇل قۇپيا ءالى كۇنگە دەيىن اشىلماي وتىر.

مەن بۇل ماقالامدى «حالقىما حات، حانىما دات» دەپ باستاعان بولاتىنمىن.

اينالايىن، حالقىم!  بالامنان ايىرىلىپ قايعىرعان كەزىمدە، وزدەرىڭ جۇباتتىڭدار، سۇرىنگەن كەزىمدە دە، قولتىعىمنان دەمەدىڭدەر، ماعان تىلەكشى بولدىڭدار. سىزدەرگە العىسىم شەكسىز! حالقىمنىڭ الدىندا باسىمدى يەمىن. كۇيىكپەن ءجۇرىپ وزدەرىڭنىڭ قۋانىش، قورقىنىشتارىڭا دا، بارا المادىم، كەيبىرىڭە قاتتى كەتىپ ارتىق ايتقان جەرىم دە بولعان شىعار، بارىڭنەن كەشىرىم سۇرايمىن! 54 جاسقا كەلگەنشە بىرەۋدىڭ ۇستىنەن ارىز جازىپ كورگەن ەمەسپىن، ساياساتپەن دە اينالىسپايمىن. ءوزىم كەڭەس ساياساتىنىڭ كەسىرىنەن 1980-1981 جىلدارى اۋعان جەرىندە قان مايداننىڭ ىشىندە بولدىم. تالاي دوستارىم كوز الدىمدا بىرىنەن سوڭ ءبىرى قۇربان بولىپ جاتتى. ول كۇندەردى ەسكە الۋ مەن ءۇشىن اۋىر. سوندىقتان دا، ەلىمنىڭ بەيبىت ءومىر سۇرگەنىن، ازاماتتاردىڭ اماندىعىن تىلەيمىن. ەڭ ءبىر جانىما باتاتىنى – بەيبىت زاماندا بالالارىمىزدىڭ قانىشەرلەردىڭ قولىنان ءولۋى، ولاردىڭ «ماعان نە ىستەي الاسىڭ؟» دەگەندەي كوز الدىمىزدا تايراڭداپ ءجۇرۋى، ودان ارتىق اتا-انا ءۇشىن قورلىق جوق بولار. مەنىڭ بالام قارا باسىنىڭ قامى ءۇشىن ەمەس، حالقى ءۇشىن كەتتى. شىلىڭگىر شىلدەدە، اپتاپتىڭ استىندا تۇرعان مۇنايشىلارعا  قارلىعاشتىڭ قاناتىمەن سۋ سەپكەندەي بولىپ، قولىنداعى  97 مىڭ تەڭگەسىنە سۋ اپارىپ بەرگەن، بىراق «ەرەۋىلشىلەردى قولداۋشى» دەگەن اتاققا ءىلىندى. ءوزىنىڭ جۇمىستاستارىنىڭ قۇقىن زاڭدى جولمەن قولدايمىن دەپ باسشىلارمەن جاماناتتاستى. اقىرى، وسى جاعدايلار ۇلىمنىڭ تۇبىنە جەتتى.  مەن ارماندا كەتكەن قۇلىنىما شەكسىز ىرزامىن!  

جەتەلەپ ءجۇرىپ ۇيرەتتىم، ادەت-عۇرىپ سالتىمنىڭ،
قايماعىن بۇزبا دەۋشى ەدىم دوسىڭا بەرگەن انتىڭنىڭ.
الپىس جىل اتان بولعانشا، التى كۇن سۇرگەن بۋرا ارتىق،
انتىڭدى بۇزباي جان بالام، ۇلى بوپ ءولدىڭ حالقىڭنىڭ!                                                

ەلامان تۇرباەۆ

جاڭاوزەن قالاسى

ەسكەرتۋ: بارلىق جاۋاپكەرشىلىكتتى ءوز موينىما الامىن، ەشكىمگە زيانىمدى تيگىزبەيمىن. قۇجات دالەلدەرىم بار.  

Abai.kz