ەركەعالي بەيسەنوۆ. شاح-شاھار
(پوەما)
مەن استاناعا تورعاي وڭىرىنەن وڭ-سولىمدى تانىپ ۇلگەرمەگەن 17 جاسىمدا ءبىلىم قۋىپ كەلگەن ەدىم. ول كەزدە قالانىڭ ەل ورداسى رەتىندە قۇرىلىپ جاتقانىنا ءۇش-اق جىل بولعان. اقمولا تۇسىنداعى ابەۋقوڭىر تىرلىك ءالى دە سەزىلەتىن. قۇداي وڭداپ، بەدەلدى قاراشاڭىراق – ل.ن.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جۋرناليستيكا كافەدراسىنا قابىلداندىم. ستۋدەنت كەزىمنەن باستاپ ەلوردامىزدىڭ ءتىلى – «استانا اقشامى» گازەتىندە، ءۇنى – «استانا» راديوسىندا ازدى-كوپتى قىزمەت اتقاردىم. ودان كەيىن دە مۇندا بىرىنەن سوڭ ءبىرى اشىلعان «نۇر-استانا»، «ەل» گازەتتەرىندە وزىندىك قولتاڭبام قالدى...
قازىر كوزى قاراقتى وقىرماندارعا اجەپتاۋىر تانىلىپ قالعان شاعىم. ءوزىم شىعىستىق اۋەزبەن «شاح-شاھار» دەپ ات قويىپ العان مەكەنىمدە وتباسىن قۇردىم. ال، قازاقتىڭ بۇل باس قالاسىنا العاش تابان تىرەگەن 2001 جىل مەن بۇگىنگى شاقتىڭ ايىرماشىلىعى – جەر مەن كوكتەي. قايران، ۋاقىت!..
ءى
ءون بويىنا ءور رۋحىمدى ەنگىزگەن،
تاعدىرىم مەن ءوز ءورىسىن تەڭ تۇزگەن
اسقاق شاھار!
ەل تورىندە ەلەنىپ،
ەڭسەلەندىك ءبىز سەنىمەن، سەن بىزبەن.
وي، ەكەۋمىز قانداي ەدىك بۇرىندا؟!.
جۇپىنى-تىن جاي-كۇيىمىز شىنىندا.
اقمولا مەن «اۋىلبايدىڭ» سول سيقى –
قانتۇبىت قوي، قونىپ العان تۇعىرعا!
كوشە جولى – قورىتىلعان قورعايداي،
مازا بەرمەس ماسالارىڭ – تورعايداي.
كۇركىلدەتىپ سارى «پاز»-دى، «گازەل»-ءدى،
وقۋعا كەش جەتەتىنمىن ويبايلاي.
تروللەيبۋس ءجيى بوساپ جەلىڭنەن،
سۋىرىلعان سەتىنەۋلى سەنىمنەن!
ونىسىنىڭ تىكىرەيتىپ قوس مۇرتىن،
شارشاپ جۇرەر شوپىرلارى ەلىرگەن.
ءزاۋلىم ۇيدەن جاتاعان ءۇي كوپ ەدى،
كوك ءتۇتىنىن كومەيلەرگە كومەدى.
شاتىر استى، شىم ۇستىنەن جىرتيعان
تەرەزەنى قاقپايدى جۇرت، تەبەدى.
وردا سالار وي قابىلداپ باستارى،
اقشاسىزدار اۋىلدارىن تاستادى.
قۇرىلىسقا قۇمىرسقاشا قاپتاپ كەپ،
ساياجايعا سىعىلىستى جاس-كارى.
داڭعىلداردا ساسىق كوبىك سىمىردىك،
تروتۋار تەسىگىنە سۇرىندىك.
جارق-جۇرق جازۋ – قوس وكپەنى ىستاتىپ،
ساتتەرىڭە ۇندەۋ عانا بۇگىندىك!
كوڭىلىڭدى ەن قىزىققا بولەمەس
كەز كەلگەن تۇس – جول اپاتى، توبەلەس.
ومارتاداي بازار تۇردى ورتادا،
گۋ-گۋ، دۋ-دۋ... وندا دا جوق ءجون ەگەس!
ەسكە بۇككەن ەستەلىكتەن زورىعا،
بۇلقىنعان بۇل اقىن-جۇرەك دولى ما؟!.
ون جەتىمنەن قالعان سىر بار ەندەشە،
ءبىسسىمىللا، ءبىر لىقسىتسىن ونى دا!
جاراستىرىپ ءجۇز جۋىلعان كيىمدى،
جۇدەۋ كەيپىم جىميىسقا بەيىل-ءدى.
پاك پەيىل دە پاتەردەن ءپاس كورمەدى،
دوڭگەلەكسىز ۆاگون دەيتىن ء«ۇيىمدى».
كولكىپ كەيدە كوكەيدەگى نىق تاڭبا،
كوزدى شىڭدار جىگەرىمدى مىقتاۋعا.
...قولىندا مۇڭ مولدىرەيتىن انامنىڭ،
جاسىن سارقىپ، ورامالىن سىققاندا!
ءيا، شاح-شاھار، بولماسا دا باي تانىم،
سونداي-تۇعىن سالماعىڭا ساي قاۋىم.
جولدىڭ بىردەن كەتپەگەنىن داڭعىل بوپ،
شىندىعىمنان اۋىتقىماي ايتامىن!
سول شاقتاردان تالاي كۇندى قۇرعاتىپ،
بولىپ العان كوكەيدەگى سىر جاتىق.
اڭىز تىڭداپ وتىرعانداي الايدا،
ەش پەندەنىڭ سەنبەيتىنى – ءبىر باقىت!
ءىى
ۇمىتتىرماق بولعانداي سۇر شاقتاردى،
كونەكوزىم كەيىنىرەك باپتاندى...
ەسىلدىڭ سول جاعالاۋى جاڭادان
ىرگەتاسقا ىرگە جالعاپ جاتقان-دى.
تىڭ ارناعا ەكىنشى ءبىر ارنادان
اعىس جاساپ العانداي-تىن بار مامان.
الماتىدان تەك قول جۇگىن اكەلىپ،
شەنەۋنىك تە جاتاقحانا جالداعان.
كوز الدىمدا كۇرت ەرىگەن قاردايىن،
قاساڭ تۇرمىس اڭعارتتى ءوز اۋ-جايىن...
و، شاح-شاھار!
ىلگەرىگە وزا بەر،
ءتۇزۋ باعىت اسەرىمەن ءاردايىم!
ءتاۋىر قىلىپ تارتىپسىزدىك تۇراعىن،
كۇنگەيلى زاڭ ىدىراتتى تۇمانىن.
دالەلدەدى داۋلەت، ساۋلەت دىلگىرمەي،
جەر ۇيلەردىڭ ەلەس بولىپ تىنارىن.
ادىپتەپ-اق ءاربىر جىلدىڭ ءار ايى،
ءارىن اشتى «بايتەرەكتىڭ» ماڭايى.
جالت-جۇلت ەتىپ جەردەن ءوسىپ شىققانداي،
ءداۋىرىمنىڭ ءداۋ ۇيلەر مەن سارايى!
مەنەن اسىپ مەكەنىمىز تۇعىرلى،
كيىمدى تەز اۋىستىرىپ، قۇبىلدى.
اۋداندارى – وقالانعان ەتەك-جەڭ،
شوقپىتتاردان جۇرناق تا جوق بۇرىنعى.
ءتاۋبا! ءتاۋبا! تورە قونار ءتور يگى!
شابىتىمدى شاتتىعىنا بولەيدى.
وركەنيەت ىرگەسىنەن جەر الىپ،
ءوز پاناسىن ورگەندەر دە كوبەيدى.
قاي قوعامدىق كولىكتەرىن كورسەڭ دە،
ەركىن سىيار زاماناۋي ولشەمگە.
«پاز»، «گازەل»-ءدىڭ ارتتا قالعان جىلدارىن
وتپەلى كەز دەڭگەيىمەن مولشەرلە!..
تۇلعالارىم بىلەكتى ءھام بىلىكتى،
تارپاڭىنا تىك ەڭسەمەن ءمىنىپتى.
كىل كورنەكى ورىنداردان نازارعا
ءىرى-ءىرى مۇسىندەرى ىلىكتى.
دومبىراسىن، مول مۇراسىن باسقا دا
دارىپتەمەس كوشەدەگى تاس قانا.
...الاتاۋدان اقپاراتتىڭ تاسقىنى
كەلىپ جەتتى، قۇت بولعان سوڭ استانا!
ەرەكتەنىپ شاح-شاھارىم ەلدەگى،
ەندىگىنە ۇلتتىق ۇستىن دەندەدى.
ءورىستىلدى ورتانىڭ دا العاشقى
توڭى ءجىبىپ، سەلدىرەدى سەڭدەرى.
كوڭ ەتىكتى كوزقاراستان ارىلىپ،
جاڭارعاندا «جاس مەكەن» دەپ تانىدىق.
باسقا جاققا بارا قالساق بىرەر كۇن،
قالامىزدى قالامىز شىن ساعىنىپ.
***
بەرگى بەتكە بەتتەگەنشە وتكەلدەن،
بار بولاشاق تۇلەپ شىعار وتكەننەن.
جاڭارعان ءوڭ – اسقار سىندى كوكتەمگى،
اسۋلارى استاس جاتقان كوك بەلمەن.
ءىىى
ەسىل اۋدانى
سول جاعىندا جاڭا قالا جايناعان،
سىرباز ەسىل، قانداي عاجاپ اينالاڭ؟!
وزىڭمەنەن اتتاس اۋدان بوي تىكتەپ،
سالماقتاندى سالتاناتقا باي جاعاڭ.
مىسالى، ول – كۇتىپ كوركەم الاپتى،
گۇلدىڭ ءوسۋ ساپاسىنا جاۋاپتى.
قۇجىناعان ارالاردىڭ ءبىرى – مەن...
انە، ايدىك بوشكەلەردەن بال اقتى!
سوندا تۇگەل ەڭ قادىرلى ەسىمدەر،
ءمارمار مىنبەر، كەڭ كەڭسەلەر، سەس، ۇندەر.
ەسەپ-قيساپ، باستى-باستى باستاما،
جاھاندىق ءھام ەلدىك قاۋلى، شەشىمدەر.
وسالى جوق! قاراپايىم كىسىڭ نە؟!.
ءبارى مىعىم! سەنىم كۇشى – ىسىندە!
بۇرقىراعان قاعاز عانا جۇرەدى،
جىلتىراعان شىنىلاردىڭ ىشىندە.
توراپ ءبولىپ توعىسى كوپ تۇسپالدان،
جاڭا اۋدان جاڭا باعىت ۇستانعان.
وركەنيەت وركەشىندە وتىرىپ،
ءبىر كەزى جوق ۇلى كوشتەن تىس قالعان!
باس تۋ
بايراعىمدا – بۇلتسىز اسپان بەدەرى،
جايناۋىندا – كاسپيىمنىڭ تەرەڭى.
كۇن – ازاتتىق، قىران – قازاق.
ال، ويۋ –
ۇلتتىعىمنىڭ، مىقتى قۇننىڭ دەرەگى!
جازۋى سول بولعاندىقتان ماڭدايدىڭ،
كەڭىستىكتە كەرەگىمشە سامعايمىن!
جاڭا عاسىر – قۇت-بەرەكە باستاۋى،
ەسكى زامان ەنشىسىندە زار-قايعىم!
ورەسىزدەر وربىتسە دە قۇر قاڭقۋ،
ايىپ ەمەس اقيقاتتى ءبىر قامتۋ.
اسىرۋدا اقوردامنىڭ ايبارىن،
تاۋەلسىزدىك تۇعىرىندا تۇرعان تۋ!
جەلىك بۋىپ، جەتەمىن دەپ ەنتىكپە!
ءدال ورتادان كورىنەدى ەڭ تۇپكە...
شاح-شاھاردىڭ شىرايىنا قوندىرماي،
مۇقىم مۇڭدى جىبەرەردەي جەلپىپ تە!
ەرلەرىنەن باپ تاباتىن ەل مىنە!..
ەڭبەگىنەن باق جاناتىن ەر مىنە!..
ەل، ەرىممەن ماقتاناتىن كەزىم بۇل،
قانە، باس تۋ، سەن جەلبىرە!
جەلبىرە!
«ماڭگىلىك ەل»
دەم بەرىلىپ دەشتى قىپشاق دەسىنەن،
ورنەكتەلگەن ساق، عۇنداردىڭ سەسىمەن،
مىڭ عاسىرلىق مىنا ءبىزدىڭ قاقپانىڭ
ۇلى قىتاي قورعانىنان نەسى كەم؟!
قۇبىلاعا قارسى قاراپ قالۋعا
لايىق قالپى سىڭبەيتىندەي ساعىمعا،
ءتورت تاراپتان تەڭ كورىنگەن ءتورت بۇرىش –
تورتكۇل الەم تامساناتىن تانىمدا.
دەربەستىكتىڭ دۇنيەلىك ەكەنىن
ايعاقتاپ ءبىر مەنىڭ ۇلى مەكەنىم،
«ماڭگىلىك ەل» دوعاسىنا بەكىدى
الاش جۇرتىن العا تارتار جەتەگىم!
تىزگىن تۇسپەس كوشباسشىنىڭ قولىنان،
شاشاعا شاڭ جۋىمايدى جولىنان.
شاح-شاھارىم – قاجىمايتىن قازانات،
ال، بولاشاق – بەرەكەگە تولى ماڭ.
...زار-زاماندا بولماعانداي انە تۇك،
كەتپە، ۇلىم، تەك شەن-بايلىق دامەتىپ!
قىل سىزىقتىڭ قيىلماۋىن ەسكە تۇت،
«ماڭگىلىك ەل» قاقپاسىنا ءتاۋ ەتىپ!
«قازاق ەلى»
قازاقى ءدىل، بۇزىلماعان قايماعى،
مۇنارانىڭ ۇشارباسىن جايلادى.
الىپ ەلدىڭ ەركىن سامعار ءساتى عوي،
سامۇرىقتىڭ كوككە قانات جايعانى!
جالعاندا كوپ جاقسىلىققا تىلەنسە،
تۇتاستىقتى تۇرتپەس ەشكىم تۇلەنشە...
تەك اقوردا ماڭايىنا ۇيلەستى،
ەلدىگىمە ارنالعان بۇل تىك ەڭسە!
كوز الدىمدا كەيىپتەگەن اڭىزدى،
اناۋ التىن جۇمىرتقا دا ماڭىزدى!
قامسىز دامىپ بيىكتەگى بولاشاق،
مىسى باسار ايداھارداي جاۋىزدى...
ۇلى ىستە ەتىلمەيدى ەپ ۇنەم،
جاراسىمدى جۇيەسى تۇر رەتىمەن.
ءتۇپ دىڭگەكتى نىعايتۋعا نەگىز بوپ،
نۇراعامنىڭ ءور تۇلعاسى بەكىگەن.
مەن جۇرەككە تاعى دا ءبىر سەرت بۋدىم:
ۇلتتىق ءىلىم – تاربيەسى تەكتى ۇلدىڭ!..
سەن تەڭدەسسىز بيىكتىكتى، قۇلىنىم،
«قازاق ەلى» مونۋمەنتى دەپ بىلگىن!
«بايتەرەك»
باستاماسىن ەلوردالىق بار قۇتتىڭ
«ەسكىرمەيتىن ەسكەرتكىش» دەپ قامتىپپىن...
بىراق، ونىڭ باسىنان زور ءۇن قاتتى،
و، نەسىپبەك ايتۇلىنان ارتىق كىم؟!
ۇلتتىق ميفتەن ەلەس بەرەر پىشىنگە
ويمەن ءۇڭىل!
«جاي نىسان» دەپ تۇسىنبە!..
دارحان ەلدىڭ قوناقتارى قاپتاپ ءجۇر،
«سامۇرىقتىڭ جۇمىرتقاسى» ىشىندە!
«نۇرەكەڭنىڭ الاقانىن قۇر قالماي
ۇستايىن!»،- دەپ كەلەدى ءبىر سىر قامداي.
قالىپقا قول قويار سوسىن قوبالجىپ،
سول كىسىمەن امانداسىپ تۇرعانداي.
قاپتالىنان كۇن اينالىپ، اي قارار،
جەر شارىنداي مۇنداي عاجاپ قايدا بار؟!
قاراشىعىڭ ءار تۇسىنان قادالىپ،
شاح-شاھاردىڭ تۇتاس كوركىن ايمالار.
...ىرگەتاستار ىرىلەنىپ ىعىندا،
دامۋدىڭ ءبىر ساتىسىنا شىعۋدا.
ءوزى عانا وقشاۋلانىپ تۇرماس-اۋ،
مەنەن كەيىن تۋار اقىن جىرىندا؟!.
نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەبى
عىلىم، ءبىلىم وردەن ءوتىپ شەكتەگى،
كەڭىستىكتە كەمەلدىككە بەتتەدى.
تىڭنان تۇرەن سالىپ جاتىر سول ءۇشىن،
نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەبى!
ۇستانىمنان ء«ۇش تۇعىرلى ءتىل» دەگەن
ونگەن تامىر تەرەڭدەرىن بىلگەن ەم.
قازاق، ورىس، اعىلشىنشا بۇتاقتار،
بەرىك دىڭدە تەڭ تىنىسپەن بۇرلەگەن.
ءسابي شاقتان ءتىل مەڭگەرگەن تۇلەك پەن
باعبان بىردەي، باقشاسىنا گۇل ەككەن!
كوكىرەكتىڭ كوزىن اشسا بىرەۋى،
ەكىنشىسى ساۋاپ الار جۇرەكتەن.
نازارباەۆ – ءار كوزدەگى وت ۇعىم!
زياتكەرلىك – توقۋلارعا توق ءىلىم.
ارماندايدى ەسى ءتۇزۋ اتا-انا،
بالاسىنىڭ سول مەكتەپتە وقۋىن.
قىرتىسىنا قوناقتاماي قۇم، شاڭداق،
جاس سانادان تۇرعان ءلازىم نۇر ساۋلاپ.
تالاپ ۇستەپ، تالپىنت بىراق،
تاستاماي
قۇر ارماننىڭ قۇردىمىنا قۇرساۋلاپ!..
نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتى
شىڭدالاتىن ءبىلىمپازدار ەڭ ەرەك،
بۇل جاھاندىق وقۋ ورنى كەرەمەت!
...جەگىڭ كەلسە بالبىراعان جەمىسىن،
ءتاۋىر كورگەن تۇقىمىڭدى تەرەڭ ەك!
وقۋ عانا اڭعارىلسا ويىمنان،
بالاڭدى كۇت، سوعان ءوزى بوي ۇرعان!
وزىق وردا وڭ قارايدى،
اتاۋى
كوشباسشىنىڭ قۇرمەتىنە قويىلعان!
اسىرەسە، اتى ءماشھۇر الەمگە
عۇلامالار ساناسۋدا ءار ەلدە.
كاللاسىندا كاكىر بولسا كەردەڭنىڭ،
مانسابىڭدى ماڭايلاتپاس ءا دەۋگە!
سارا سوزگە سەنبە مەيلى، سەن مەيلى،
اقيقاتتى استارلاعىم كەلمەيدى:
شاح-شاھاردىڭ شىڭىنداعى ءاز-ۇيا –
وكسفورد پەن كەمبريدج دەڭگەيلى!
شىڭدالاتىن ءبىلىمپازدار ەڭ ەرەك،
بۇل جاھاندىق وقۋ ورنى كەرەمەت!
...ءىشى تارلار ىشتەن وقىپ تۋسا دا،
مويىنداۋعا ودان ارتىق نە كەرەك؟!
IV
دوڭگەلەنگەن دۇنيەنىڭ ءدوپ ءۇستى
شاح-شاھاردان كوردى مىنا ءجون ءىستى:
كۇللى ءدىننىڭ باسشىلارى باس قوسىپ،
ءپاتۋالى پىكىرلەرىن ءبولىستى.
ارامداردان ارىلتپاققا ار قۇنىن،
مىندەت ەتتى ءمىناجاتتىڭ بارلىعىن...
ءبىر تۇيىلسە نانىم، تانىم تىندەرى،
بۇرمالانباس جارياعا جار عىلىم!
بۇكىلقازاق قۇرىلتايى كەزىندە
شەتتەگى جۇرت ەرىك بەرەر سەزىمگە...
ەل تورىنەن قۇشاق اشتى ولارعا
رۋشىلدىق پەن جەرشىلدىكتەن مەزىڭ دە!
شەكارادان وتكەندەرى ءتىزىلىپ،
اكەلەدى مىڭ تىلەك پەن ءجۇز ءۇمىت.
ۇشاقتاردان قۇشاقتارعا قۇلايدى،
اڭسارلى شىق يەگىنەن ءۇزىلىپ.
جەر جۇزىنەن قۇيما قۇلاق ءتۇرىلىپ،
ءبىزدىڭ جاقتان كۇتەر ساتتە ىرىلىك،
ەۋرازيالىق فورۋمدارىن وتكىزدى
قوس قۇرلىقتىڭ تىلشىلەرى بىرىگىپ.
شاح-شاھاردان شيراتىلىپ اقپارات،
ءاربىر تىلدەن ءارىپ ءتىزدى اق پاراق.
تاجىريبە الماسادى ماماندار،
ءسوز ساپتاۋىن شاقتاپ، ساقتاپ، جاتتاپ-اق!
بيلىگىمدە بەكىدى دە بەدەل نىق،
باتىس، شىعىس ەلدەرىنە ەلەندىك.
كورەگەندىك تانىتىپپىز،
كىرگەندە
وداقتارعا ەۋرازيالىق، كەدەندىك!
بەيبىت تۇردە بەلدى بەكەم بۋدىق ءبىز!
وزىق ەلدەر قاتارىندا تۇردىق ءبىز!
ونەركاسىپ، ءوندىرىسى دامىعان
جوعارعى ءبىر كورسەتكىشكە ىرعىپپىز!
سارىارقادا سوگىتىلىپ ءسال كوبە،
مەنمۇندالاپ كورىنگەندەي ءار توبە.
الىپ كورمە – EXPO-نىڭ شوقتىعى
جالعادى سول مارتەبەگە مارتەبە!
جاڭالىقتار جۇرەك كوزىن قاريتىن –
تۇپكى ءتۇر عوي، ءداۋىر سايىن داميتىن!..
ەسىل تولقىپ، نۇر جۇزىنە شىعاردى
اعىسىندا تۇنعان اسىل تاريحىن!
شاح-شاھارىم بولعان سايىن تانىمال،
اق تۇيەنىڭ قارنى اركەز جارىلار!..
ول وراسان ورداسىندا ەلىمنىڭ
جەر جۇزىلىك يگىلىكتىڭ ءبارى بار!
حانشايىمداي ءجۇرىسى ساي ارىنە،
تەز ءسىڭىستى مىنا جاڭا داۋىرگە.
«دامىعان ەل استاناسى» اتىنا
سايكەس ساتتەر تۋا بەرەر ءالى دە!
V
ەل، ەلباسى، ەلوردانى ءبىر تانىم
اياسىندا ايالاپ-اق ءجۇر قاۋىم...
تاۋەلسىزدىك تۋىن ءسۇيىپ تىزەرلەي،
ۇلى ۇشتىك نامىسىن مەن جىرتامىن!
ءتاۋىر تىلەك ورىنداپ حاق – ءتاڭىرى،
جىگەرلەندى ءاربىر اعا، ءار ءىنى...
قازاق ەلى – باعانالى اق وردا،
نۇراعامىز – وتاعاسى كانىگى!
بەكىتىپ ول كەڭ كەرەگە، جاقتاۋدى،
شاڭىراقتان كوردىك اتقان اق تاڭدى.
بوساعادان ەنسە ىرىس-ىنتىماق،
ىرگەمىزدە قاۋىپسىزدىك ساقتاۋلى!
ىشىنە قۇت دارىماعان بەكەرگە،
شاح-شاھاردى شاعىن وتاۋ ەكەن دە!..
سونى سەرپىن، تىڭ تىنىس تا وسىندا،
تۇلپارلارىن تۇسىرمەيتىن تەپەڭگە!
***
قىزىل وداق قۇلاعانعا دەيىنگى
ءبىر شىندىق بار، جاڭعىرتاتىن زەيىندى:
باياندى ەل، بايتاق جەردەن كولەڭكە
نۇراعامنىڭ ارقاسىندا سەيىلدى!
ەسكى تاسى دومالاعان تەز ورگە،
ەسسىز قوعام ەر ەڭسەسىن ەزەر مە؟..
ەڭكەيمەدى ەركىن ويلى قايراتكەر،
ەل تاعدىرى سىنعا تۇسكەن كەزەڭدە!
كوكبورىشە تۋرا جورتار تۇزبەنەن،
ساۋاپ بولدى، ساقتانساق تا ءبىز نەدەن!
قايسار ۇلدان ىعىپ قالدى ەرىكسىز،
جاۋلىق پيعىل ىشتەن ىلىك ىزدەگەن!
ۇستەمشىل توپ ۇلگەرگەنشە قاس قاعىپ،
قامىتتارىن قاق ايىرىپ تاستادىق!..
ورىنتاققا وتىرعاندا نۇراعام،
جاڭا ءداۋىر كەتتى بىردەن باستالىپ!
ارتتارىنا قالدىرمايتىن ەش بەلگى
تاققۇمارلار بۇل كىسىگە دەس بەردى.
اتا زاڭنىڭ باس اۆتورى بوپ ءوزى،
اتا-بابا ارماندارىن ەسكەردى.
تمد-دان شىعىپ جالعىز تەتىگى،
بىزدە عانا اسسامبلەيا بەكىدى.
ۇلتارالىق تاتۋلىقتى نىعايتۋ –
بىرتۇتاستىق، تۇراقتىلىق كەپىلى!
«سالاماتتى قازاقستان» تورابى
جەتەلەدى ەم، شيپالىق جوبانى...
ءوزىمىزدىڭ ءوندىرىس پەن ءونىم دە
ساتىدا تۇر ساياساتتان جوعارى!
ال، مادەني مۇرالارعا كىل كونە
ساۋلە ءتۇستى، وت تيگەندەي پىلتەگە.
مىڭ ءان، مىڭ كۇي...
بابالاردىڭ سوزىنەن
ءجۇز توم جيناق شىعارتقانى – ءبىر توبە!
تۇرماس ءومىر عاجايىپتى اڭساۋدان،
وڭعارىلىپ، ول دا شىقتى قارسى الدان:
ەلباسىنىڭ تۋىندىسى – ەلوردا،
اباتىنا التى قۇرلىق تامسانعان!
ۇستىنىندا – ۇلتتىق ناقىش، ىرىس-باق،
كەشەندەرى كەمەلدىكتى تۇر ۇستاپ.
باقىتتىمىن، اۆتورىمەن بىرگە مەن
جۇرگەندىكتەن ءبىر اۋامەن تىنىستاپ!
جان-جاعىنا جاسىل جەلەك ورنادى،
جەرلەستەردى جەل، بوراننان قورعادى.
يدەياسىن يسىنەتىن اتاۋى
بولۋ كەرەك «نازارباەۆ ورمانى»!
لايىقتىمنىڭ ۇسىنىسقا وسىنداي
اينالاسى – تاتۋ كورشى، دوس ىڭعاي!
جانى اشىپ جالىنداعان جاسقا دا،
تالپىنىسىن قۋاتتايدى توسىلماي.
مەندىك ماقسات – جاقسىلىقتى جاسىرماۋ،
جالعان ايتىپ، جوعارىعا باس ۇرماۋ!..
مەملەكەتتىك مىندەتتەردە شىنىمەن،
جاس مامانعا جاعداي جاساۋ باسىمداۋ.
ءيا، راببىم، اق ولەڭدى ءناسىپ ەت!
قارا نيەت بارا جاتىر راس ۇدەپ.
بوساعادا باتىرسىنىپ وتىرىپ،
وي جەتپەسكە ءتىلدى سوزۋ – قاسىرەت!
تىرىسىندە تۇرسا تۇرمىس تۇرالاپ،
تابانسىزدىڭ ءوز سورىندا ءمىن، اعات!
وتە سۇمدىق، شىعا كەلۋ ءبىر جاندى
جەكە-جەكە كىلتيپانعا كىنالاپ؟!
ساۋاتسىز سىن سىرتتاي سالار تاباعا.
سالماقسىز سۇم، وشاعىڭدى ساباما!..
جولداۋ ەرەك بولعاندىقتان جىلداعى،
قولداۋ كەرەك سونى جازعان اعاعا!
وكىنىشسىز، ۇزاق ءومىر سۇرۋگە
نارقىن نىقتاپ، حالقىن تارتا بىلۋدە.
بابى بەكەم بۇل تولاعاي تۇلعانىڭ
جەر جۇزىندە تەڭدەسى جوق بۇگىندە!
جاۋاپ بەرىپ تالاپتارعا ساپالىق،
زاۋ بيىكتە «ماڭگىلىك ەل» اتانىپ،
ءبىز ورتالىق ازيادا دەرجاۆا
بولىپ قالار مەجەمىزگە تاقادىق!
تىنىسىنىڭ تىلسىمىن تەك تاۋ ۇعار،
اينالايىن، التى الاشتىڭ باعى بار!
مىڭ عاسىرعا تاتيتۇعىن عالامات –
«نازارباەۆ ءداۋىرى» دەپ تانىلار!..
نازارىنا ىلىككەندە جىر امان،
شىن مارقايىپ قالار، ءسىرا، نۇراعام؟!.
ولەڭشىلەر ساناتىنان ەمەسپىن،
جاتتالمايتىن جىلتىر ءسوزدى قۇراعان!
VI
شاح-شاھارىم اسەمدىكتەن شەپ ءتۇزدى،
ەسكى وڭگە جاڭا بوياۋ جەتكىزدى...
وكپە تۇستان ءوتىپ كەتكەن جوق شىعار،
ەسكەرەر ءسات «العاشقى لەك» دەپ ءبىزدى؟!.
وسى جەردەن جيعاندىقتان مول ءىلىم،
ەشبىر پەندە دەي المايدى ونى ءمىن.
كوپ ءبالسىنىپ كەشە كەلگەن كەي ساباز،
ءباس تۇسسە دە، باياعىداي كوڭىلىم!
ەرلىك جايلى اقىل ايتتى ەز ءىنىم،
ءبىر شيشالىق «دوستاردان» دا مەزىمىن!
سولار بار دەپ،
كەڭ قۇشاقتى مەكەنگە
سۋىمايدى ەڭ العاشقى سەزىمىم!
قايتپاي قويعان، قاتقانىمەن سىلە مىڭ،
ىقپالداردان ىرقىم ادا – بىلەرىم.
گۇل ورنەكتى الاڭداردىڭ ارقاسى،
شايلىقپاسا جۇگى باتپان جۇرەگىم!
ءجۇز ەلىتىپ، جەلپىنتەر ءار ادامىن،
قالانىڭ ءبىر قۇتى بولعاي قالامىم!..
داڭعىلدارى جاڭعىرىعىپ داڭقىنان،
قارتايعانشا قارىشتايدى قادامىم!
تىلمەن شەشسەم تالابىمنىڭ ءتۇيىنىن،
يگىلىگىم يلىكتىرەر ءيىنىن...
تۇرسىن ءازىر سىلەمىن دە سەزدىرمەي،
سارىارقادا ساقتالاتىن بيىگىم!
كوكجيەكتەن كۇندى كورسەم مەن بۇگىن –
جاپپاعانى جارقىراعان ەلدى مۇڭ.
تاۋسىز دالا –
ورماندارعا ورانىپ،
تىنىسىما تىنىس قوسقان كەڭدىگىم!
شاشۋ ەتسەم شاح-شاھاردىڭ دەرەگىن،
ۇشتوعىزدى اياماعان ەر ەدىم.
«ەل ورداسى» دەگەن تانىم – تۇپ-تۇنىق،
تارتىلمايتىن، سارقىلمايتىن تەرەڭىم!
ءبىر ارپىندەي جاريالى جارعىنىڭ،
جالپى، مۇندا ەش قاتەسىز بار قۇنىم!
جاڭا قالا قابىرعاسىن ورگەندە،
«استانالىق» دەپ قالانعان تاعدىرىم!
***
جۇتقاندىقتان اۋاسىنان، سۋىنان،
تامىرىمدا تۋلاي ءتۇستى ۇلى قان.
وي توزاڭىن شايىپ اسپان جاسىمەن،
سامالىنىڭ سىبىرىنان سىر ۇعام.
تۇراقتاساڭ جان-ءتانىڭدى ۇمسىنىپ،
تۇرا بەرمەس قىسى دا قۇر قىرسىعىپ.
ءبىر رەت قاباق شىتقان ەمەس وزىمە،
وزگەلەرگە كورىنگەنمەن تىم سۋىق!
VII
وسى جاقتا باسىمىزعا باق دارىپ،
قيىندىققا قيال سارقىپ جاتپادىق...
بالالارىم قالالارىن دارىپتەر،
«كىندىك قانىم تامعان جەر» دەپ ماقتانىپ!
بولعانىمەن ءوزى ەلدىڭ جۇرەگى،
ءبىزدىڭ جۇرەك قاعىسىندا جۇرەدى.
تاڭ اتىسىن، كۇن باتىسىن وسىندا
وتكەرگەنگە شۇكىر ەتەم ۇنەمى.
جىرىم – شىنىم. حاس اقىنعا ءتان، مىنە!
ارناۋ كەرەك ءبىر شىنايى ءاندى دە!..
جىلدا مۇنىڭ تۋعان كۇنىن اسپەتتەر
ءماندى ءماتىن جازىپ كەتەم ماڭگىگە:
استانا كۇنى، استانا كۇنى – شاتتىعىم!
باق گۇلىن ەككەن ءساتتى كۇن ەكەن ناق بۇگىن.
ۇلىقتار تىنباي عۇرىپتان ىڭعاي اينىماس،
ۇمىتار مۇنداي، ۇمىتار مۇنداي شاقتى كىم؟!
استانا كۇنى، استانا كۇنى – مەرەكەم!
سەن ەكەن اق تاڭ. بەرەكەم ارتقان ەل ەكەم.
تۋعان كۇنىڭمەن، تۋعان كۇنىڭمەن، باس قالا!..
دۋماندى ۇنمەن جىرلاردى بىردەن سەل ەتەم.
استانا كۇنى، استانا كۇنى... نە دەيىن؟..
نە دەيىن ساعان؟!. تەڭەيىن عالام مەرەيىن!
اشقان ءارىڭدى اسقان ءسانىڭدى پاش ەتىپ،
اسقاق ءانىمدى، اسقاق ءانىمدى توگەيىن.
جىگەرى مىقتى، تىلەگى قۇتتى اعايىن!
وڭى مەن سولى ىرىسقا تولى ماڭايىم!
اسپانى نۇرلى، اسقارلى، نۋلى بايتاعىم!
بارىڭە دە جار، بارىڭە دە جار سالايىن!!!
ەركەعالي بەيسەنوۆ
استانا
تامىز، 2014 جىل
Abai.kz
