قۇسني حات!

«جانارتاۋ»
نەمەسە قازاق ءباسپاسوزىنىڭ دات-ى

«فاريزا، فاريزاجان، فاريزا قىز...» دەپ مۇقاعالي قولىنا قالام السا، ۇلت جۋرناليستيكاسىنىڭ ۇلىقپاندارى كامال سمايىلوۆ پەن شەرحان مۇرتازالاردىڭ حات الماسقانى وزىڭىزگە ايان. ارينە، مەن فاريزا دا ەمەن، نە شەرحان مەن كامال دا ەمەن، الايدا بۇگىنگى قازاقتىڭ ايتارى بار ءبىر قىزىمىن، ال ءسىز ءمۇيىزى قاراعايداي قازاق ءباسپاسوزىنىڭ قارا نارى دەۋگە تاتىر ءبىر ۇلىسىز! كەيدە اۋىزەكى سوزدە ادام جان-جاققا شاشىراپ، ناتيجەسىندە بولماشى ويدىڭ ءبىر شەتىن عانا ايتىپ، ناعىز ايتار ويدىڭ قايماعىن ىشتە ىركىپ قالا بەرەدى. سونىمەن، تاپ بۇگىن مەنىڭ قولىما قالام الدىرعان نە؟
اتام قازاق ايتقانداي، «قارنىمنىڭ اشقانى ەمەس، قادىرىمنىڭ قاشقانى...» بۇل مەنىڭ ءوز پىكىرىم، ءوز ءسوزىم ەمەس، بۇل بىلتىرعى جىلدان باستاپ بىرتىندەپ «ولە باستاعان»، بۇگىندە ايتەۋىر بويىندا جانى بار، بىراق كوز الدىمىزدا رۋحى السىرەپ ءولىم اۋزىندا جاتقان قازاق ءباسپاسوزىنىڭ ايتا الماي، ىشكە بۇككەن شەرى دەپ بىلگەنىڭىز ءجون... «الاش ايناسى» عانا ەمەس، قانداي باسىلىمدار، قانداي ارنانى ايتىپ تۇرعانىمدى، مەن اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەمەسەم دە ءىشىڭىز ءبىلىپ تۇر...
سەرىك اعا! تەگىندە ادامنىڭ ءتانى اۋىرعانى ەشتەڭە ەمەس، جاننىڭ دەرتى جامان ەكەن... «الاش ايناسى» مەنىڭ عانا ەمەس، بۇكىل قازاقتىڭ جانىنىڭ ءبىر بولشەگىن سۋىرىپ اكەتكەندەي... «ەلارنانىڭ» جابىلۋى دا وڭاي سوققان جوق كورەرمەنگە. بىراق، سول كورەرمەن مەن وقىرمان جانە اتالعان باسىلىم مەن ارنادا ءوزىنىڭ ايتار ويىن جۇرتقا باعىتتاپ، بويدا بۇلقىنعان بۇلا كۇشتى قالام قارۋ ارقىلى سىرتقا شىعارعان قانشاما قازاق جۋرناليستەرىنىڭ جايىن ويلاپ جاتقان كىم بار؟ جاپتى، جاپپاعاننىڭ ايتەۋىر ءبىر بولشەگىن قالدىردى، قالا بەردى ءبىرىن سوتتاپ جاتىر... (جارىلقاپتىڭ «اڭىز ادامىنىڭ» جايى...) ءبىر سوزبەن ايتقاندا، «سوكراتقا ۋ ىشكىزگەن، جاننا د،اركتى وتقا ورتەگەن، عايسانى دارعا اسقان، پايعامبارىمىزدى تۇيەنىڭ جەمتىگىنە كومگەن كىم؟» دەپ ابايدان ارتىق نە ايتا الامىز؟ قازىرگى قازاق ءباسپاسوزىنىڭ باسىنداعى جاعداي...
...نەگىزى بىلگەنگە بۇل حال وتكەن عاسىردىڭ سوڭعى ونجىلدىعىندا جاپپاي جۇمىسسىز قالعان جۇرتشىلىقتىڭ، اسىرەسە، بالالارعا ءبىلىمنىڭ شامشىراعىن ۇستاتار ۇستازدار مەن حالىق دەنساۋلىعىن قاداعالار دارىگەر، ءبىر سوزبەن ايتقاندا زيالى قاۋىمدى (وندا دا كىل مىقتىلارىن) امالسىز الا قاپ ارقالاۋعا ءماجبۇر ەتكەن «توقسانىنشى جىلداردىڭ توقىراۋىنان» ارتىق بولماسا، كەم ءتۇسىپ تۇرعان جوق. ماسەلە ازىق-تۇلىك پەن كيىم-كەشەكتىڭ دۇكەندەردە تولىپ تۇرعانىندا، اقشاڭ بولسا، باراسىڭ دا الا بەرەتىندىگىڭدە ەمەس، رۋحاني قۇلدىراۋ، رۋحاني اشتىقتا بولىپ تۇر عوي... (وسىنىڭ باسى ء«سوز بارىمتاسى - ايتىسقا» تيىسۋدەن باستالدى...).
ءوزىڭىز باعامداڭىزشى... قازىر تەلەديدارلاردى ايتپاي اق قويايىن، سەبەبى ولاردا «سابىننىڭ كوبىگى» مەن «جىنويناقتان» وزگە دىم قالماعانىن ءسىز دە بىلەسىز، حالىق ءسىز بەن بىزدەن دە ارتىق بىلەدى... ءتىپتى بۇگىندە بۇل تاقىرىپتىڭ شەتىن شىعارۋعا دا قورقام... زار يلەگەن حالىقتى توقتاتا الماي قالام با دەپ... سول كورەرمەنگە ء«جۋرناليستپىن» دەۋگە ۇيالاتىن بولدىم بۇگىندە. نەگە؟ ولار «نەگە مىنانى ايتپايسىڭدار؟»، «نەگە مىنانىڭ شىندىعىن كورسەتپەيسىڭدەر؟» دەسە، ۇيالعاننان كىرەرگە جەردىڭ تەسىگىن تاپپايمىن، بۇل – ءبىر. ەكىنشىدەن، قولىمنان كەلەر دارمەننىڭ جوقتىعىنا ىزام كەلەدى...
ال ءسىز بىلەسىز بە، ءامىرحانداي ءازىز ۇلدىڭ نەدەن اجال قۇشقانىن؟ وتتى اقىن، قالامى قارىمدى جۋرناليست ءامىرحان بالقىبەكپەن كۇندە قاتار وتىرىپ سىرلاسپاسام دا، مەن ونىڭ ءولىمىنىڭ سىرىن سەزەتىن سياقتىمىن... ارىستاي ازاماتتى ولىمگە جەتكىزگەن جىلدار بويى ىشتە ولگەن پىكىر، ايتىلماي قالعان ءسوز، بۋلىعا-بۋلىعا تۇلا بويدى كەرنەگەن ىزالاردىڭ جەنتەگى... ءامىرحان اعامىز - «جارىلىپ كەتسەم جان جاعىمدى ورتەرمىن» دەپ ءوزىن ءوزى ىشتەي تۇنشىقتىرىپ سوندىرگەن جانارتاۋ! ءوز ارىنى وزىنە ايان اقىن وزگەگە زالالىن كەلتىرۋدەن قاشتى، بىراق ىشتەگى كەۋلەگەن دەرت اقىرى ارىستىڭ ءوز باسىن جالمادى.... ال، ەندەشە، بالقىبەكتىڭ ءولىمى جاي ءبىر ادامنىڭ ءولىمى دەپ كورىڭىز؟... جوق، ول – «تىڭدالماعان ءسوز جەتىمنىڭ» قۇربانى! جانە دە ول سوڭعى ەمەس، ءبىرىنشى قۇربانى عانا ما دەپ قورقامىن!
ء «بىرجان سال» ءفيلمىن كورسەڭىز، سوندا ءبىرجاننىڭ ءبىر جەردە بىلاي دەيتىنى بار ەدى: «الاشتىڭ باسىنان كۇنى تايعان ەكەن، قازاق قارتايىپتى» دەپ... ءدال قازىرگى قازاق ءباسپاسوزى دە سول كۇيدى كەشىپ تۇرعانداي... بىراق ول ويى جۇيرىك، ءسوزى باتپان جۋرناليستەردىڭ جوقتىعىنان ەمەس، ولاردىڭ ءۇنىن قولدان ءوشىرىپ، تۇنشىقتىرىپ تاستاعاننان... ءوزىڭىز باعامداڭىزشى، قازىر ناعىز جۋرناليستەردىڭ ءۇنى شىعىپ جاتىر ما؟ شىقسا دا، ولاردى «بار ەكەنسىڭ اۋ» دەپ باعالاپ، نەمەسە «جوعالىپ كەتتىڭ عوي؟» دەپ ىزدەپ جاتقان بىرەۋ بار ما؟
ءبارىمىزدى اكەپ قازىر عالامتور دەپ اتالاتىن «تۇرمەگە» قاماپ قويدى... تور دەگەن ءسوزدىڭ ءوزى اق ايتىپ تۇر ەمەس پە، ونىڭ «تۇرمە» ەكەنىن. قاراۋىل جوق، كىسەن جوق سياقتى، ءبىر قاراعانعا. بىراق انىعىندا ءوزىمىزدى ءوزىمىز كىسەندەپ، ءبىرىمىزدى-بىرىمىزگە كۇزەتتىرىپ قويعانىن ءبىرىمىز ۇقساق، ءبىرىمىز ۇقپايمىز... ۇققانىمىز كوپ نارسەنى ىشتە ءتۇيىپ، ال ۇقپاعانىمىز سول توردى شەكسىز، شەكاراسىز كەڭىستىككە بالاپ، ويىمىزعا كەلگەندى ىستەپ ءمازبىز: سەرۋەندەتىپ «سەلفيلەتەمىز»... ء(وزىن ءوزى سۋرەتكە تۇسىرگەندەردى سولاي دەيدى). قالا بەردى قازىر، ەل باسىنا كۇن تۋسا جۇرتتى جاۋدان قورعايدى-اۋ دەيتىن ەركەك بىتكەن ءبىر ءوزى فۋتبول كورۋدەن قالدى، ءار ويىن ىركە الماي قالعانى ەمەي نەمەنە، «گول» دەسە دە، «گول» دەي الماي ىزالانسا دا، بوقتاسا دا وسى عالامتارعا سەكۋند سايىن جىلت-جىلت جازادى دا وتىرادى. «سەنگەن قويىم سەن بولساڭ...» دەيمىن... كوكەزۋ كوپ جىگىتتى كورگەندە... ال ايەل بىتكەن انشەيىندە ەرى «قايدا ءجۇرسىڭ؟» دەسە، كۇردەسى جارىلادى، الايدا عالامتوردا ءوزىنىڭ نە ىستەپ، نە قويعانىن بۇگە-شىگەسىنە دەيىن جازعاندا الدىنا جان سالمايدى. تاڭەرتەڭ تۇرعاننان باستاپ قازىر قاي قىز، قاي كەلىنشەكتىڭ نە ىستەپ، نە قويعانىن وسى الەمنەن ءبارىمىز جابىلىپ كورىپ وتىرامىز. ءتىپتى اراسىندا قايىن اتا، ەنە، قايىن اعا، قاينىسىڭلىسى وتىرسا دا دا قايمىقپايدى اۋ... ۇيدە وتىرىپ قارايىپ قالماۋ ءۇشىن كەلىنشەكتەرگە ەرمەك شىعار، بىراق ۇيدەگى جايدىڭ بارلىعىن دالاعا تاسۋ دا ءبىر عوي بۇل اڭداعانعا. مۇنداي جەردە قايداعى قۇپيا؟ قازاقتىڭ اقىلدى دەگەن قىز كەلىنشەكتەرىنىڭ ءوزى فەيسبۋك پەن ينستاگرامنان شىقپاسا، قالعانىنا نە جورىق؟ (ىشىندە ءوزىم دە بولسام، بۇل ءوزىمدى دە سوگۋ دەپ ءبىلىڭىز).
اڭگىمە، قازاق باسپاسوزىنەن شىعىپ ەدى عوي، قازىر ءباسپاسوز ورنىن قازاق عالامتور جازباسى باستى دەسەك (انىعىندا باسا المايدى), ونىڭ كوشباسىندا كىمدەر ءجۇر؟ توپتالعان قارعا ىسپەتتى بەس-التاۋ ءجۇر، «ۇركەردەي» توپ. مەيلى ەدى-اۋ سول ۇركەردەي توبىمىز كۇنى كەشەگى ارىستارداي «ۇلتىم» دەپ «ماسا» بوپ وياتۋعا تىلپىنعان توپ بولسا... اراسىندا بۇرىن باسىلىمنىڭ ءدامىن تاتقانى دا بار، اسپاننان تۇسكەندەي بوپ ورتان جولدان قوسىلعان، قوعام تانىمايتىن كەزدەيسوقتارى دا بار. «بلوگەرمىز» دەپ ءار وبلىستا ءار اكىمنىڭ ۇيىمداستىرعان تۋرىنا بارعانسىپ، ايتەۋىر ءبىر قاراساق باتىستا، ءبىر قاراساق شىعىستا، ەندى بىردە تاۋدا، بىردە باۋدا، ەندى بىردە سۋدا جۇرەدى... نە ىستەپ، نە قويىپ ءجۇر؟ نە ءبىتىرىپ ءجۇر؟ تۇسىنىكسىز. باستارىن توقايلاستىرىپ سۋرەتكە تۇسىرگەندەرىنە ءماز، ال ودان باسقا ەلدىڭ جايىن ايتىپ، ماسەلە قوزعاپ جاتقانى كەمدە كەم... سولاردىڭ كوزى مەن سوزىنەن ەگەر «ەلىم» دەپ ەگىلگەن ءبىرىن كورسەم قۋانار ەدىم...
مەنىكى – بىرەۋدى قارالاۋ نەمەسە تاسادا جاتىپ تاس اتۋ ەمەس، قازاق ءباسپاسوزىنىڭ باسىنداعى ءدال قازىرگى جاعدايعا دياگنوز قويۋ. دەرتپەن كۇرەسۋ ءۇشىن الدىمەن اۋرۋدىڭ تامىرىن باسپايدى ما، مەنىكى – سول... جانە ءوزى بايقاعان دەرتتى ءوزى عانا ءبىلىپ، ناۋقاستىڭ وزىنە نەمەسە جاقىندارىنا ايتپاعان دارىگەر وپاسىز ەمەي نەمەنە؟ ءبىز دە «ادام جانىنىڭ دارىگەرىمىز عوي»... الايدا ەگەر، مەنىڭ كوزىم «رەنتگەن»، ويىم «ۋزي» بولا الماسا، مىنە باسىم! بىراق... تىلىمە تيمە! اۋزىمدى جاپپا! ءۇنىمدى وشىرە كورمە! ءتىلسىز مىلقاۋ بولىپ ءتىرى جۇرگەنشە، ودان دا ءتىلىم، ياعني، ءسوزىم باردا ولگەنىم ارتىق.
پاتشا ەكەش، پاتشا دا باياعىدا باس كەسسە دە، ءتىل كەسپەگەن...
پاتشا ەكەش پاتشا دا، دارعا اسقالى جاتقان بايعۇستىڭ «دات» دەيتۇعىنى بولسا، داتىنا قۇلاق تۇرگەن....
ەندەشە، مەنىكى – ۇلتتىڭ داتى!  
(قىزىم ساعان ايتام، كەلىنىم سەن تىڭدا دەگەندەي، مۇنداعى كوپ جايتتى سىزگە ايتقانداي بولعانمەن، نەگىزى جالپى سوزۇعار جاننىڭ بارىنە ايتقانىم عوي)...

سىزگە دەگەن قۇرمەتپەن ءماريام ءابساتتار

Abai.kz