29 مامىردا ءدۇيىم جۇرتقا جار سالىپ، ءتورت تاراپقا دۇبىرلەتىپ 2015 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ جۇمىس ىستەيتىن ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق مۇشەسى بولۋعا قول قويدىق.  قول قويىلا سالا جۇمىسى ءالى باستالماعان وداقتىڭ ۇشان تەڭىز پايداسىن كورىپ جاتقان ءوندىرىس ورىندارى تۋرالى مەملەكەتتىك باق بەتىندە اقپارات كوبەيىپ كەتتى.

ءيا، ءبىز اسا كورەگەندىگىمىزدەن وداققا مۇشە بولدىق. تاۋار وندىرۋشىلەرىمىز ءوز تۇتىنۋشىلارىنىڭ كولەمى 10 ەسە ۇلعايعانىنا قۋانۋى ءتيىس. ءتىپتى ەاەو-نىڭ پايداسى ءبىز ويلاعاننان دا مول بولۋى مۇمكىن. ونى ۋاقىت كورسەتەدى. ايتەۋىر وسى وداقتىڭ بولاشاعىنا سەنگىمىز كەلمەگەن ءبىرازىمىز ەۋرووداق تۋرالى ايتىلعاندا امالسىز وداقتاس بولۋعا كونە بەردىك. ەۋرووداق ەاەو-نى دارىپتەيتىن ۇلكەن مىسالداردىڭ ءبىرى. 62 جىل بۇرىن نەگىزى قالانعان، قۇرامىندا 400 ميلليونداي جان سانى بار، ەكونوميكالىق قانا ەمەس ساياسي دا سيپاتى بار بۇل ۇيىم الەمدەگى ەڭ كوپ مەملەكەتتەر بىرىككەن وداق بولىپ سانالادى. بىرتە-بىرتە اۋقىمى كەڭەيگەن ەۋرووداق شىنىندا دا ۇلكەن ستراتەگيالىق ۇيىم. تۇتاس ەۋروپا ەۋرووداقتىڭ ارقاسىندا بىرگە كوركەيىپ، گۇلدەندى. وسى ەۋرووداققا باسەكەلەس بولاتىن، وزىندىك نارىعى بار، تەك ەكونوميكالىق وداق بولىپ قۇرىلعالى جاتقان ەاەو-دان نەگە قورقايىق، كونە بەردىك.

الايدا ءبىز باسەكەلەس بولامىز دەپ وداق قۇرىپ جۇرگەندە ەۋرووداعىڭىز ىدىرايتىن ءتۇرى بار. Tengrinew.kz سايتى انگليالىقتاردىڭ  ەۋرووداق قۇرامىنان شىققالى جاتقانى تۋرالى اقپارات تاراتتى. بۇدان بۇرىن وسى ەلدىڭ ۇكىمەت باسشىسى دەۆيد كەمەرون ۇلىبريتانيادا ەۋرووداق قۇرامىنان شىعۋعا قاتىستى 2017 جىلدىڭ سوڭىندا رەفەرەندۋم وتكىزىلەتىنى تۋرالى ايتقان. ارينە، ەلدىڭ بيلىگى بىردەن شەشىم شىعارا سالماي، حالقىمەن ساناسىپ ساۋالناما جۇرگىزىپ كورىپتى، ونداعى ستاتيستيكالىق دەرەكتەر ساۋالناماعا قاتىسقان رەسپوندەتتەردىڭ 48 پايىزى جوعارى جانە ورتا دارەجەدە ۇلىبريتانيانىڭ ەۋرووداق قۇرامىندا بولۋىنا قارسىلىق ءبىلدىرىپ داۋىس بەرگەنىن كورسەتسە، ال رەسپوندەنتتەردىڭ 37 پايىزى ولارعا كەرى كوزقاراس ءبىلدىرىپتى.

قازاقستان ءاسىلى وداق دەگەن سوزدەن قورقاتىن. سەبەبى ءبىز تاۋەلسىزدىك الا سالا تمد-نى قۇرعاندا بۇرىنعى كەڭەس وداعىن ويعا تۇسىرمەۋ ءۇشىن جاڭا شارتتا «وداق» دەگەن ءسوز «دوستاستىق» سوزىمەن اۋىستىرىلعان ەدى. بىلە بىلسەڭىز وسى تمد-نى ءبىز تاۋەلسىزدىك الماي تۇرىپ قۇرىپ تاستاعانبىز. 1991 جىلى 16-جەلتوقساندا قازاقستاننىڭ جوعارعى كەڭەسى “تاۋەلسىزدىك پەن مەملەكەتتىڭ ەگەمەندىگى تۋرالى” زاڭدى سسسر قۇرامىنداعى ەلدەر اراسىندا ەڭ سوڭعى بولىپ قابىلدادى. وسىدان 8 كۇن بۇرىن، جەلتوقساننىڭ 8-ىندە مينسكىدە (بەلوۆەج) رەسەي، بەلارۋس جانە ۋكراينا باسشىلارى كەزدەسىپ، 1922 ج. كسرو قۇرىلۋى تۋرالى كەلىسىمى ىستەن جويىلعاندىعى جانە تمد قۇرىلعاندىعى تۋرالى كەلىسىمگە قول قويدى. ورتاق ۆيزالىق رەجيمى بولۋدان ارتىق پايداسى بولماعان دوستاستىقتان 2009 جىلى گرۋزيا شىقتى. ۋكراينا بۇل دوستاستىقتان شىعۋ ماسەلەسىن قاراستىرىپ جاتىر.

ءبىز رەسەيمەن شەكاراسى ەڭ ۇزىن كورشى عانا ەمەس، بىرنەشە ۇيىمدا(تمد، كەدەندىك وداق، ەاەو) ءبىر قازاندا قايناپ كەلە جاتىرمىز. وزگە مەملەكەتتەردەن گورى وزدەرىن «تاۋەلسىز» سەزىنەتىن 15 مەملەكەتتىڭ «دوستاستىعى» بىلاي قالىپ، كسرو-نى ەسكە تۇسىرەتىن «وداق» ءسوزى بار ەاەو-نى قۇرىپ جاتقانى قىزىق. كۇندەردەن ءبىر كۇن وسى ەاەو ىدىرايتىن جاعداي بولا قالسا ءوزىمىز باستاپ قۇرعان وداقتان تاعى ەڭ سوڭعى بولىپ شىعىپ جۇرەمىز بە، كىم ءبىلسىن؟!

نۇرعالي نۇرتاي

Abai.kz