19 ماۋسىم كۇنى قازاقستان حالىقتىق كوممۋنيستىك پارتياسى ءوزىنىڭ 10 جىلدىعىن استانا اتاپ وتپەك.

كوممۋنيستتەردىڭ تويىنا قىتاي، كۋبا، يتاليا ەلدەرىنىڭ كوممۋنيستتەرى كەلىپ قاتىسادى ەكەن. مۇنى از دەسەڭىز، ءماجىلىس دەپۋتاتتارى، قوعامدىق تۇلعالار جانە كومپارتيانىڭ بەلدى، بەدەلدى اقساقالدارى ونجىلدىق مەرەيتويدىڭ قادىرلى قوناقتارى بولماق.

ۇلت ءسوزىن سويلەگەندەردىڭ سوڭىنا شام الىپ ءتۇسىپ، مەملەكەت مۇددەسىن ءسوز ەتكەن جيىنداردى جاۋ قول جيىپ جاتقانداي كورەتىن بيلىك ەل مەن جەردىڭ ءتۇپ يەسى قازاق حالقىنىڭ قانىن ءىشىپ، قىناداي قىرعان كوممۋنيستتەرگە ماجىلىستەن ورىن بەرىپ، 10 جىلدىق مەرەتويلارىن استانانىڭ تورىندە اتاپ وتۋگە زور مۇمكىندىك جاساپ وتىر.

Abai.kz كوممۋنيستتەردىڭ قياناتىن، زورلىعىن تاريحي فاكتىلەر نەگىزىندە ۇنەمى جازىپ كەلەدى. تومەندە بىلتىرعى جىلى جارىق كورگەن «قازاقستان كوممۋنيستەرى. كىرگەن ءىز بار، شىققان ءىز جوق» اتتى ماتەريادى قايتارا جاريا ەتكەندى ءجون كوردىك.

Abai.kz

البەتتە، كوممۋنيستتەردىڭ سۇيىكتى كوسەمدەرىنىڭ سۇيەگى قۋراپ قالعانىمەن، ءىسىن جالعاپ، ءىزىن باسقاندار ءالى ءتىرى. كوممۋنيستتەردىڭ قازاقستانداعى كوزى - قازاقستاننىڭ كوممۋنيستىك حالىق پارتياسى.

تاۋەلسىز ەل بيلىگىنىڭ ءبىر بۇتاعى -  ادىلەت مينيسترىلىگىندە اتالعان پارتيا 2004 جىلى 21 ماۋسىم كۇنى رەسمي تىركەلگەن. ءسويتىپ 3 ميلليون قازاقتى قىرىپ سالعان كوممۋنيستتەردى قازاق بيلىگى شىمىرىكپەي  قاتىرىنا قايتادان قوسىپ الدى. تىركەۋ بىلاي تۇرىپتى، بەسىنشى شاقىرىلىمداعى ماجىلىسكە ساياسي پارتيا رەتىندە وتكىزىپ جىبەردى. ءسويتىپ،  3386 ادامدى اتىپ، 13151 جاندى   كونتسلاگەرلەرگە ايداعان كوممۋنيستتەر قولدارىنان قاندارى سورعالاپ بيلىككە قايتا كەلدى.

پارلامەنت ماجىلىسىندەگى «حالىق كوممۋنيستەرى» فراكتسياسى

كوسارەۆ ۆلاديسلاۆ بوريسوۆيچ
دەپۋتاتتىق فراكتسيانىڭ جەتەكشىسى
حالىقارالىق ىستەر، قورعانىس جانە قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ مۇشەسى

احمەتبەكوۆ جامبىل اۋجانۇلى
الەۋمەتتىك-مادەني دامۋ كوميتەتىنىڭ مۇشەسى

بايماحانوۆا گالينا الەكساندروۆنا
زاڭناما جانە سوت-قۇقىقتىق رەفورما كوميتەتىنىڭ مۇشەسى

كەنجين تولەش اۋكەبايۇلى
ەكونوميكالىق رەفورما جانە وڭىرلىك دامۋ كوميتەتىنىڭ مۇشەسى

قوڭىروۆ ايقىن ويراتۇلى
اگرارلىق ماسەلەلەر كوميتەتىنىڭ مۇشەسى

ومىرزاقوۆ تۇرسىنبەك قازەنۇلى
قارجى جانە بيۋدجەت كوميتەتىنىڭ مۇشەسى

سوروكين بوريس ۆلاديميروۆيچ
ەكولوگيا ماسەلەلەرى جانە تابيعات پايدالانۋ كوميتەتىنىڭ مۇشەسى

قازاقستان كوممۋنيستتەرى جىل سايىن پرولەتاريات كوسەمى بولعان ۆ.لەنيننىڭ تۋعان كۇنىن اتاپ وتەدى. ەندى ءبارى تۇسىنىكتى شىعار.

بيلىك نەگە كوممۋنيستىك پارتيانىڭ قىزمەتىنە تىيىم سالمادى؟ سەبەبى، بيلىكتىڭ ءوزى ۇلكەن كوممۋنيست. 1991 جىلى تاۋەلسىزدىك العان قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك بيلىگى سول تۇستاعى كوممۋنيستتەردىڭ قولىنا ءوتتى. كومسومولدارى اكىم بولدى. جانە ولاردىڭ ەشقايسىسى ءالى كۇنگە دەيىن كوممۋنيستىك پارتيا قاتارىنان شىققانىن مالىمدەگەن ەمەس. «كوممۋنيستىك پارتيا ءولدى دەيدى. بىراق ونىڭ ءمايىتىن كورگەن جان جوق» دەگەندەي ءبىزدىڭ كوممۋنيستىك بيلىكتىڭ دە پارتبيلەتىن قوقىسقا لاقتىرىپ، پارتيا قاتارىنان رەسمي تۇردە شىققانىن كورگەن جان جوق.

سوندىقتاندا ساياسي رەپرەسسياعا، اشارشىلىققا، تىڭ يگەرۋگە، جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە ءالى كۇنگە دەيىن ساياسي باعا بەرىلگەن جوق. بيلىكتە «كاپيتاليستەردىڭ» كوستيۋم-شالبارلارىن كيگەن  قىپ-قىزىل كوممۋنيستەر وتىرعاندا ول باعا بەرىلمەيدى دە. ميلليونداعان قازاقتىڭ قاندى كەگى دە قايتارىلمايدى.

بۇل از دەسەڭىز، قازاقستانداعى ساياسي جۇيە -  سول كوممۋنيستتىك رەجيمنىڭ جۇمسارعان كوشىرمەسى. كوشىرمەسى بولاتىنى - كارىسى بار، جاسى بار - كوممۋنيستتەر «كوممۋنيزمنىڭ» ساياسي مەكتەبىنەن عانا وتكەن. بولدى. ار جاعىن ءوزىڭىز كۇندە كورىپ ءجۇرسىز.

ال، كوممۋنيستتەردىڭ قازاققا جاساعان  قاستاندىعىنىڭ مىڭنان ءبىرىن تاريحشى زاردىحان قيناياتۇلىنىڭ «كوشپەندى عۇمىر» كىتابىنان الىپ ۇسىنىپ وتىرمىز.

«كوشپەندى عۇمىر» كىتابىنان ءۇزىندى

...ال قازاقستان جاعدايىندا  كوممۋنيستەردىڭ لاڭىن زەرتتەگەن اكادەميك م.ق.قوزىباەۆ، ك.ن.نۇرپەيىسوۆ، پروفەسسور م.ق.قويگەلديەۆ، تالاس وماربەكوۆ جانە باسقالاردىڭ دەرەكتەمەلەرىنە جۇگىنىپ كورەلىك.

-         1929-1933 جىلدارى قازاقستاندا وگپۋ-ءدىڭ تىزىمىنە 22933 ادام ىلىگىپ، ولاردىڭ 3386-سى اتىلىپ، 13151 ادام 3 جانە 10 جىل ۋاقىتىمەن كونتسلاگەرلەرگە ايدالعان. وگپۋ جانالعىشتارى ۇستالعاندارعا جازاسىن مويىنداتۋ، كەلەشەكتە ولاردى ءۇرىم-بۇتاقسىز قالدىرۋ ءۇشىن كەڭەستەر وداعى پروكۋراتۋراسىندا ۇيعارىلعان «جازالاۋ ىشكى ەرەجەسى» بويىنشا تومەندەگى جازالاۋ شارالارىن قولدانعان.

-         ماڭداي تىستەرىن قاعىپ ءتۇسىرۋ

-         ەر ادامنىڭ جىنىس مۇشەلەرىنە ىستىك جۇگىرتۋ

-         ەكى اياعىن سالبىراتىپ ءىلىپ قويىپ باسىن ىستىق بۋمەن، جالىنمەن قاقتاۋ

-         جازالىلاردىڭ بالالارىن ءۇرىم-بۇتاقسىز قالدىرۋ ءۇشىن ىزعار، مۇز، قىراۋعا وتىرعىزۋ

-         ۇكىم شىعارعاندا ادەيى تاڭدالىپ الىنعان ىرىتكى سالۋشىلار، ءسوز تاسۋشىلار، قۇپيا حابار بەرۋشىلەردىڭ جالعان كۋالىگىن نەگىزگە الۋ ت.ب.

مۇنى كۇن كوسەمدەرىن قىزعىشتاي قورعاشتاپ جۇرگەن كوممۋنيستەر بىلمەگەنىمەن اتىلعان، ايدالعانداردىڭ ۇرپاقتارى بىلەدى. وگپۋ-ءدىڭ بۇل رەكومەنداتسيالارى 1956 جىلعى جىلىمىق باستالار الدىندا جويىلعان.  مەن مۇنداي رەكومەنداتسيالار بولعانىن ازەر ءتىرى قالعان اتالارىمنان عانا ەمەس، بۇرىن موڭعوليانىڭ نكۆد-سىندە ىستەگەن ادامنىڭ ءوز اۋزىنان ەستىگەم.

-         بولششەۆيكتەر كوشپەندى حالىقتى جانباعۋ تىرەگىنەن (مالىنان) ايىردى. وسىنىڭ سالدارىنان 1932-33 جىلدارى ورىن العان جاپپاي اشتىقتان 2,2 ميلليون ادام (م.قوزىباەۆ), كەيبىر دەرەكتەرگە بويىنشا 2,277 ملن. قازاق قىرىلعان (ت.وماربەكوۆ). بۇل سول كەزدەگى قازاقستان حالقىنىڭ 49,8  پايىزىمەن تەڭ.

-         1929 جىلى قازاقتىڭ قولىندا 39,294.0 مال بولسا، 1933 جىلى 2,428 مىڭ عانا قالعان. ءسويتىپ قازاقتىڭ مالىنىڭ سانى 16 ەسەگە ازايعان. سالدارىنان حالىق جاپپاي اشتىققا ۇشىرادى.

-         اشتىقتا قىرىلعانداردىڭ سانىن جوعارىدا ايتتىق.

-         اشتىقتىڭ سالدارىنان 1, 130 مىڭ حالىق ششەتەلدەرگە اۋا كوشۋگە ءماجبۇر بولدى. ولاردىڭ  676 مىڭى قايتىپ ورالماعان. قىرعىنعا ۇشىراعانداردىڭ سانىن تولتىرۋ ءۇشىن 40 جىل قاجەت بولعان. ەگەر اشتىق زۇلماتى بولماعاندا 1990 جىلدارى قازاقتىڭ سانى 32 ميلليون بولار ەدى دەگەن ەسەپ بار. قازاق حالقى 1932-33 جىلى 2,5 ملن-عا ازايعان. جوعارىداعى 40 جىلدىق ءوسىمىن قوسقاندا ءبىز 16 ملن. ادامىمىزدان ايىرىلدىق.

1940 جىلدارى اتۋ، ايداۋ ناۋقانى اياقتالعاننان كەيىن قىرىلعان قازاقتىڭ جەرى مەن كەن بايلىعىن يگەرۋ دەگەن سىلتاۋمەن ورىس جانە باسقا ۇلت وكىلدەرىن قازاقستانعا جاپپاي قونىستاندىرۋ باستالدى. 1897 جىلى رەسەي يمپەرياسىندا جۇرگىزىلگەن العاشقى جالپى حالىق ساناعىنىڭ قورتىندىسى بويىنشا قازاقستان تەرريتورياسىنداعا قازاقتاردىڭ ۇلەسى 81 پايىز بولعان. ال 1970 جىلدارى بۇل كورسەتكىش 29 پۋنكتكە تومەندەپ 38 پايىزدى قۇراعان. ءتاڭىر قولداپ، 1991 جىلى كەڭەستەر وداعى ىدىرادى عوي. ايتپەگەندە بۇل جاعداي ەندى ءبىر 30-40 جىلعا جالعاسسا، قازاق ۇلت رەتىندە جويىلىپ، تۇگەلىمەن قارا ورىسقا اينالار ەدى.

قايسى بىرەۋلەر ء«يا ونداي قىرعىن، زۇلمات بولعانى راس. بىراق ونى ءبىزدىڭ كوممۋنيستەر ادەيى جاساعان جوق. بايقاۋسىزدا وسىلاي بولىپ قالدى» دەپ اقتالعىسى كەلەدى. تىپتەن سولاي بولدى دەگەننىڭ وزىندە كوممۋنيستەر ء«بىز اڭداۋسىزدا 3 ميلليونعا جۋىق قازاقتى قىرىپ الىپپىز. ءبىز جازدىق-جاڭىلدىق» دەپ حالىقتان كەشىرىم سۇراماي ما؟! جوق ولاي بولمادى. ء«بىز زۇلمات جاساعانىمىز جوق. ەگەر زۇلمات بولدى دەگەن كۇننىڭ وزىندە ول قازاق ءۇشىن جاسالعان جوق» دەپ بەزبۇيرەكتەنىپ وتىر. سوندا 3 ميلليون حالىقتىڭ توگىلگەن قانى ءۇشىن كىم جاۋاپ بەرەدى؟ كوممۋنيستىك جۇيە مە، جوق الدە ول جۇيەنى قىزعىشتاي قورىپ جۇرگەن كوممۋنيستەر مە؟ اتا-بابامىزدىڭ باسىن كىمنەن سۇراۋىمىز كەرەك؟

زاردىحان قيناياتۇلى. «كوشپەندى عۇمىر» كىتابى، 242-243-ءنشى بەتتەر.

Abai.kz