جاز شىعىپ، جىل ون ەكى اي جۇمىس ىستەگەن كەز كەلگەن ادامنىڭ كوكەيىندە  «جازعى دەمالىستى قايدا وتكىزسەم ؟» دەگەن ساۋال تۋاتىنى بەلگىلى. الايدا سول ەڭبەك دەمالىسىندا ويداعىداي دەمالىپ ءجۇرمىز بە؟ ولاي دەپ ايتۋعا كوپتىڭ باتىلى بارمايتىنى انىق. بۇگىنگى باعا شارىقتاعان قىمباتشىلىق زامانىندا كەز كەلگەن ادام دەمالىسىن شەتەلدە وتكىزە بەرمەيتىنى راس. الايدا وتاندىق بۋراباي مەن سارىاعاشتىڭ باعاسى ەۋروپا كۋرورتتارىنان كەم تۇسپەگەندىكتەن، ەلىمىزدەگى دەمالىس ورىندارىندا دا دەمالۋشىلار  از.

ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنشا، وتانداستا­رىمىزدىڭ جارتىسىنا جۋىعى دەمالىسىن ۇيدە وتكىزەدى ەكەن. ءتىپتى ازاماتتاردىڭ دەمالىسىن جۇمىس بەرۋشىنىڭ كاسىپوداقتار ارقىلى ۇيىمداستىرۋى دا ازايىپ بارادى. مىنە، وسىدان ورتاشا جالاقى الاتىن جاندار «جابايى» دەمالىستى تاڭدايتىن كورىنەدى. ال دەمالىسىن ويداعىداي وتكىزىپ جاتقاندار وتاندىق دەمالىس ورىندارىنان گورى شەكارا اسىپ، تەڭىز جاعالاۋىندا دەمالعاندى ءجون سانايدى ەكەن. بۇعان دالەل رەتىندە كۇنى كەشە عانا الماتىدا وتكەن «تۋريزم جانە ساياحات» حالىقارالىق كورمەسىندە وتكىزىلگەن ساۋالناما بارىسىندا وتانداستارىمىزدىڭ باسىم بولىگى شەتەلدىك كۋرورتتاردى تاڭداعانىن ايتۋعا بولادى. قانداستارىمىز شەتەلدە دەمالۋدى ماقتان كورە مە دەپ تە تاڭعالاسىڭ. وسىلايشا ەل ازاماتتارىنىڭ قارجىسى شەكارا اسىپ، شەتەلدىك اقشا اينالىمىنا كەتۋدە. شىندىعىندا، بۇنداعى باستى سەبەپ ەلىمىزدەگى دەمالىس ورىندارىنداعى قىزمەت كورسەتۋ ساپاسى مەن باعانىڭ سايكەس كەلمەۋىنە تىرەلەدى. ءسوزىمىزدىڭ دالەلى رەتىندە بۇل تۋرالى جاقىندا ءماجىلىس دەپۋتاتى ن.جازىلبەكوۆتىڭ ۇكىمەت باسشىسى ك.ماسىموۆكە جولداعان دەپۋتاتتىق ساۋالىن ايتۋعا بولادى. وندا ول «بۋراباي» كۋرورتىنداعى تەك تاڭعى اسىڭىز عانا كىرەتىن ون كۇندىك دەمالىس 350 مىڭ تەڭگە ەكەنىن، ال تۇركياداعى ۇشاق بيلەتىمەن قوسا تۇسكى، كەشكى اس تا كىرەتىن بۇنداي دەمالىس قۇنى 225 مىڭ 396 تەڭگە بولاتىنىن ايتادى.
«قازاقستان تۋريزمنەن جىلىنا 10 ميلليارد دوللار پايدا تابادى» دەپ جۋىقتا بەكىتىلگەن ءتۋريزمدى دامىتۋدىڭ 2020 جىلعا دەيىنگى تۇجىرىمداماسىندا ايتىلعان ەدى. قر پرەمەر-ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى – يندۋستريا جانە جاڭا تەحنولوگيالار ءمينيسترى اسەت يسەكەشەۆتىڭ پىكىرىنشە، تۋريستىك سالانى ءتيىمدى ءارى جەدەل دامىتۋ ءۇشىن ءتۋريزمدى الەۋمەتتىك سالادان شىعارىپ، ەكونوميكانىڭ باسىمدىققا يە سەكتورىنا اينالدىرۋ قاجەت ەكەن. ول ءۇشىن بەس اۋماقتىق كلاستەرلەر – استانا، الماتى، شىعىس قازاقستان، باتىس قازاقستان جانە وڭتۇستىك قازاقستاندى دامىتۋ ۇسىنىلعان. اتاپ ايتقاندا، استانا مەن الماتىنى ىسكەرلىك ءتۋريزمنىڭ، شىعىس قازاقستاندى – ەكولوگيالىق ءتۋريزمنىڭ، وڭتۇستىك قازاقستاندى – مادەني ءتۋريزمنىڭ، باتىس قازاقستاندى – جاعاجاي ءتۋريزمىنىڭ ورتالىعى رەتىندە وركەندەتۋ كوزدەلگەن. سالا ماماندارىنىڭ ايتۋىنشا، اتالعان جوبالار تولىعىمەن ىسكە اسىرىلعان جاعدايدا ەلىمىزگە كەلەتىن تۋريستەردىڭ اعىنى جىلىنا 8 ملن-نان استام ادامدى قۇراپ، 200 مىڭنان استام جاڭا جۇمىس ورىندارى اشىلادى. بۇعان بەك قۋانساق تا، بۇل ماقساتتىڭ ىسكە اسۋى­نا كۇدىكپەن قاراۋعا بولادى. سەبەبى ەلىمىزگە شەتەلدەردەن تۋريستەردى تارتۋ ءۇشىن ەڭ اۋەلى ەل ازاماتتارى وتاندىق دەمالىس ورىندارىن تاڭداۋ كەرەك ەمەس پە؟! ال ول ءۇشىن ولاردىڭ قاراپايىم حالىققا قولجەتىمدىلىگى ەسكەرىلۋ كەرەك سياقتى. بىرىنشىدەن، باعا مەن ساپا ۇيلەسۋى قاجەت. راسىندا، كەز كەلگەن دەمالۋشى قىزمەت كورسەتۋ ساپاسى جوعارى جەردە عانا ەمىن-ەركىن دەمالادى عوي. كاسىپكەرلەر باعانى بەلگىلەگەندە، قانداي تالاپتارعا سۇيەنەدى ەكەن دەپ تاڭعالاسىڭ. بۇدان كەيىن ينفراقۇرىلىم ماسەلەسى الدىمىزدان شىعادى.

ماسەلەن، الاكول نە مارقاكول سىندى ءىنجۋ-مارجاندارىمىزعا جەتكەنشە، دەمالىسىڭىزدىڭ بەرەكەسى قاشادى. سەبەبى جولدىڭ الىس بولۋى ءوز الدىنا، بۇعان قوسا ونىڭ ساپاسى سىن كوتەرمەيدى. قالاي دەسەك تە، كوزتارتار تابيعاتىمەن ەلدى تامساندىرىپ جۇرگەن جەرلەرىمىزدى تانىتۋ ءۇشىن جەكە كاسىپكەرلەر ۇكىمەت تاراپىنان قولداۋعا مۇقتاج. ايتالىق، مەملەكەت كەيبىر الىس ايماقتارداعى دەمالىس ورىندارىنا جاز ايلارى كەزىندە شاعىن ۇشاقتار ۇيىمداستىرسا، بۇل دا كەلۋشىلەردىڭ سانىن كوبەيتەتىنى انىق. ەكىنشىدەن، قازاقستاندىق ءتۋريزمدى دامىتۋدىڭ باستى قوزعاۋشى كۇشى رەتىندە جارناما ماسەلەسىن ايتا كەتكەن ءجون. ەشقانداي قازبا بايلىعى جوق، تەك تۋريزم ارقىلى بايلىققا بەلشەسىنەن باتىپ وتىرعان ەلدەر جارناما ماسەلەسىنە نەمقۇرايلى قارامايتىنى بايقالادى. الەمنىڭ التى قۇرلىعىنداعى جەرلەردى بىلە تۇرا، ەلىمىزدە ءىنجۋ-مارجان سانالاتىن جەرلەردى كوپشىلىك بىلە بەرمەيتىنى راس. سەبەبى تەلەديداردى بولسىن، راديونى بولسىن قوسساڭىز دا، قاي باسىلىمدى اشساڭىز دا شەتەلدىك كۋرورتتاردىڭ جارناماسى كوزدىڭ جاۋىن الادى. سوندىقتان جارنامالاۋ ماسەلەسى نازاردان تىس قالماۋى ءتيىس. 

ەلگە كەلەتىن تۋريستەر قازاق­ستاننىڭ تابيعاتى مەن جادىگەرلەر تابىلعان تاريحي ورىندارعا قىزى­عاتىنى انىق. سوندىقتان ءالى دە اشىلماعان تاريحي جادىگەرلەرىمىزدى ارحەولوگيالىق ىزدەستىرۋ جۇمىستارىنا دا كوڭىل ءبولۋ قاجەت. ال تابىلعان ەجەلگى تاريحي ورىندار مەن جادىگەرلەردىڭ ءتىزىمى ناقتىلانىپ، ولار مەملەكەتتىڭ قورعاۋىنا الىنسا بۇل ءوز كەزەگىندە ءتۋريزمدى دامىتۋعا ۇلەسىن تيگىزەدى. كورنەكتى جەرلەردى ءىرى تۋريستىك وڭىرگە اينالدىرساق، تۋريزم سالاسىندا باسەكەلەستىك پايدا بولىپ، ساپالىق كورسەتكىشتەر دە ارتا تۇسەدى. وسىنىڭ ناتيجەسىندە وتاندىق تۋريزم سالاسى شەتەلدىك تۋريستەردى تارتا الارلىقتاي قابىلەتكە يە بولار ەدى. بۇنى ايتىپ وتىرعانىمىز، ىشكى تۋريزم دامىماي، سىرتتان تۋريستەردى دە ەلگە تارتا المايمىز.

اقبوتا يسلامبەك

"انا ءتىلى" گازەتى