– ءبىر كۇن ءوتىپ بارا جاتىر ءبىر

كۇننەن، 

قايدا بارىپ ايالدارىن كىم

بىلگەن؟ 

كەلە جاتقان ءبىر كۇن ارتىق

ەكەن عوي،

ءوتىپ كەتىپ بارا جاتقان مىڭ كۇننەن، – دەيسىز. وتكەن كۇندەرگە قاراساڭىز، نەنى كورەسىز؟ الدە، كەلە جاتقان ءبىر كۇنىڭىز ۇلكەن ءۇمىت سىيلاي ما؟

– ادامنىڭ وكىنىشى، اتتەگەن-ايى ءوزىنىڭ ىشىندە قالادى. ونى ايتۋدىڭ دا قاجەتى بولماس. «مىناۋ قالىپ قويدى، انانى ورىنداي المادىم» دەگەن وكىنىش ادامنىڭ بارىندە بار. بىراق ونى ىشتە ساقتاعان ابزال. ونى سىرتقا شىعارعانىڭمەن، ءبارىبىر سەنىڭ شەرىڭ تارقامايدى، ءبارىبىر ول بىتپەيدى. سوسىن، ادامدا شۇكىرشىلىك دەگەن بار عوي.

– نەگە شۇكىرلىك ەتەسىز؟

– مەندە ءبىرىن-ءبىرى تولىقتىرىپ تۇراتىن، ءبىرىن-بىرىنەن اجىراتا المايتىن ءۇش ۇستانىم بار. ول: شۇكىرشىلىك، قاناعات جانە تاۋبە! بۇل بابالارىمىزدان بىزگە قالعان دانالىق. بۇل ۇشەۋى قوسىلعان ۋاقىتتا عانا ادام ءوزىنىڭ كەمەل جاسىنا كەلەدى. كەمەل جاسقا جەتكەنشە ومىردەن تاياق جەۋىڭىز، تاعدىردان تەپەرىش كورۋىڭىز مۇمكىن. باسىڭدى تاۋعا دا، تاسقا دا سوعاتىن كەزىڭىز بولادى. ءبىر ماقساتقا، ءبىر ارمانعا جەتەمىن دەپ جانتالاساسىڭ. شالدىرىپ، شارشايتىن دا كەزدەر بولادى. سونداي وزىڭنەن ءوزىڭ تۇڭىلگەن ساتتەردە ادامدى امان الىپ قالاتىن، العا سۇيرەيتىن جاڭاعى ءۇش اسىل قاسيەت. ءۇش قاسيەت ادامنىڭ بويىنان تابىلسا، اباي ايتقان كەمەل ادام جاسىنا جەتكەنى. بىرەۋى كەم سوعىپ جاتسا، وشاقتىڭ ءۇش بۇتى سياقتى دۇنيە عوي، قازانىڭ اۋدارىلادى. سوندىقتان، مۇنىڭ پالساپالىق ۇلكەن ءمانى بار. وسى ۇشەۋى جۇرگەن كەزدە، ءتورت قۇبىلاڭ تەڭ سياقتى سەزىنەسىڭ. ءبىر عانا مىسال كەلتىرەيىن. وسىدان ءبىراز جىل بۇرىن ءمىرزاشول اۋدانىنا بارعان ەدىم. ول كەزدە ءمىرزاشولدىڭ اكىمى كوبەي سامۇرات دەگەن ازامات ەدى. ۇنەمى جەتىسايدان قايتىپ كەتىپ جۇرگەن ماعان، ول كىسى: «مىرزاشولگە دە كەلىپ، كەش وتكىزبەيسىڭ بە؟» دەپ، قولقا سالدى. كەشتى وتكىزدىم. ءمىرزاشولدىڭ حالقى ريزا بولىپ قالدى. كەش بىتكەن سوڭ، اكىم ءوزىنىڭ ۇيىنە قوناققا شاقىردى. قوناقتا وتىرعانىمدا، كوبەي اعامنىڭ ايتقانى بار ەدى. «سەنىڭ ولەڭدەرىڭدە مۇڭ بار. ءبىر وكىنىش بايقالىپ تۇرادى. ازىرقانۋ، نازالانۋ بولىپ جاتادى. ارينە، ساعان ماتەريالدىق جاعداي جەتپەۋى مۇمكىن. بىراق، اللا تاعالا ساعان ەكىنىڭ بىرىنە بەرمەيتىن بايلىقتى بەرىپ وتىرعان جوق پا؟ ول – ولەڭ. وسىدان ارتىق قانداي بايلىق كەرەك. حالىق امان بولسا، حالىق باي بولسا، سەندە باي بولاسىڭ»، – دەپ ايتىپ ەدى. كوبەي اعا كەيىن قايتىس بولىپ كەتتى. مارقۇم ءشامشى اعامىزدىڭ دا وكىل ءىنىسى بولاتىن. رۋحاني قازىناسى باي، وتە ءبىلىمدى ازامات ەدى. سول كىسىنىڭ ايتقانى ۇنەمى جادىمنان شىققان ەمەس. سول ۇستانىمدى ومىرلىك قاعيداما اينالدىرىپ كەلەمىن. وسى كۇنگە دەيىن كوبەي اعامنىڭ ءسوزى الدىمنان شىعادى دا تۇرادى. دەمەك، قۇدايعا شۇكىر، مەن بايمىن! ويتكەنى، رۋحاني دۇنيەم بار. ال حالىق كەدەي بولسا، مەن دە كەدەيمىن. حالىق باي بولسا، مەن دە بايمىن! 

– اقىن ءۇشىن ماتەريالدىق باي­لىقتان گورى، رۋحاني قۇندى­لىق­تىڭ الدىڭعى قاتاردا تۇرۋى قاجەت ەكەنى بەلگىلى. ماتەريالدىق دۇ­نيەنى بىلاي قويعاندا، اقىندى زاما­نىنان تەپەرىش كورگىزەتىن نە­ نارسە؟

– ءبىر كەم دۇنيە! بايلىقتىڭ ءتۇ­بىن قۋىپ جەتە المايسىڭ. اقىن­نىڭ تەپەرىش كورۋى دەگەنىمىز نە؟ ول اقىننىڭ جۇرەگىنىڭ جارالانۋى. مەنىڭ «كىم اياسىن اقىندى قىزدان نازىك جارالعان» دەيتىن ولەڭىم بار. مەن قاسىمدا وتىرعان سەنەن دە نازىكپىن! تەز رەنجىپ قالام. ءسوز كوتەرە الماۋىم مۇمكىن. جۇ­رەگىمە ينە سۇعىپ العانداي جاع­دايلاردا، ءوز-وزىمە كەلە الماي جۇ­رەمىن. كەيىننەن ءدىني-رۋحاني كىتاپ­تاردى كوپ وقي باستادىم. ءوزىم­نىڭ ەمىمدى حاديستەردەن تاپتىم. جاس بالانى عانا ەمەس، ادامنىڭ ءوزىن-ءوزى تاربيەلەۋى ءۇشىن يسلامي دۇنيەلەر كەرەك ەكەن. ءوزىمدى رۋحاني كەمەلدەندىم دەپ ايتا المايمىن. رۋحاني الەمگە ەسىك اشىپ كەلەمىن. «ساپ-ساپ كوڭىلىم، ساپ كوڭىلىم» دەمەي مە، اباي! ءوزىڭدى ءوزىڭ جۇباتپاساڭ، سەنى ەشكىم جۇباتپايدى. سەنىڭ ىشكى دۇنيەڭدى كىم جازادى؟ ونداي ساتتەردە مەنى ەمدەيتىن – ولەڭ! ءان! جاقسى ادامدارمەن سۇحباتتاسساڭ، جامان ويدىڭ ءبارى ۇمىتىلادى. حاديستە: «اللانىڭ توقسان توعىز كوركەم ەسىمى بار. سونىڭ بىرەۋى – حالىق» دەپ ايتىلادى. اللا تاعالا ماعان ولەڭ، ءان بەرسە، ونى جۇرەگىمنەن وتكىزەمىن دە، رۋحاني تازالاپ، سوسىن حالىققا بەرەم. شىعارماشىلىق ادامدارىنىڭ بىردەن ءبىر ادامي ميسسياسى وسى. «مەن اقىنمىن»، «مەن كومپوزيتورمىن» دەپ كوكىرەك كەرۋدىڭ ەشقانداي قاجەتى جوق. ونىڭ ءبارى عارىشتان، عايىپ الەمىنەن كەلىپ جاتقان دۇنيە. ارينە، اللانىڭ شاراپاتى، اللانىڭ مەيىرىمى ءتۇستى دەپ جاتادى. سولاي دا شىعار. ال اقىننىڭ جۇرەگىن اۋىرتاتىن، جانىن قينايتىن، تەپەرىش كورگىزەتىن نە نارسە دەگەندە، ول قوعامنىڭ جاعدايى. ەگەمەندىك العانىمىزعا 23 جىل بولدى. قازاقتىڭ ءوز قولى ءوز اۋزىنا جەتكەن كەزدە، ءالى دە ءىلىنىپ-سالىنىپ، ۇمىتتەنىپ كەلە جاتقانى مەنى قىنجىلتادى. حالىققا كوپ نارسە جەتپەي تۇر. وسىنىڭ سەبەبىن ىزدەيمىن. ونىڭ سەبەبى وتە كوپ. سونى ويلاعاندا جۇرەگىم اۋىرادى.

– كەيبىرەۋلەر «باي بولسام، ءتورت قۇبىلام تەڭ بولسا» دەيدى. ولاردىڭ كوپشىلىگى ماتەريالدىق قۇندىلىق دەپ ءجۇرىپ، رۋحاني مەشەۋ قالىپ جاتاتىنى جاسىرىن ەمەس. ال ەندى كەيبىرەۋلەر رۋحاني باي، بىراق ماتەريالدىق بايلىعى جوق. قوعام ءدال وسى تۇستا ەكىگە جارىلىپ بارا جاتقان سياقتى. قالاي ويلايسىز؟

– حالىققا تەك قانا ماتەريالدىق بايلىق كەرەك ەمەس. «حالىقتى توي­دىر­سام، ازىقتاندىرسام» دەپ ماقسات ەتكەن پاتشا ءبارىبىر جارتىكەش پاتشا سانالادى. ءبىز وعان دا جەتىپ وتىرعان جوقپىز. ۇلتتىق ەكونوميكالىق-الەۋمەتتىك جاعدايىمىز تۇزەلگەن جوق. ءبىزدىڭ شەتەلگە شىعارىپ جاتقان وتاندىق ءونىمىمىز قايسى؟ ءبارىن سىرتتان اكەلىپ ءجۇرمىز. دارىحاناعا بارساڭىز دا، ازىق-تۇلىك دۇكەندەرىڭىز دە لىق تولىپ تۇر. وزىمىزدەن وندىرىلمەگەن دۇنيەنىڭ ءمانى دە، ماعىناسى جوق. قازاقتا جاپان دالا كوپ. جەردىڭ استى دا، ءۇستى دە باي. ء«بىز التىن ساندىقتىڭ ۇستىندە وتىرىپ، اشتان ولەتىن ءتۇرىمىز بار» دەپ شەراعاڭ بەكەر ايتقان جوق. ءبىز نەگە وزىمىزدە باردى ۇقساتا المايمىز؟ مۇمكىن، جالقاۋ شىعارمىز. 23 جىل بولدى. وسى جىلدار ىشىندە الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق رەفورما جاساۋىمىزعا بولار ەدى عوي. ء«ىش قازانداي قاينايدى، كۇرەسۋگە دارمەن جوق!». وسىنىڭ سالدارىنان، بۇگىندە رۋحاني دۇنيە ەكىنشى پلانعا قالىپ قويدى. ونىڭ نەسىن جاسىرامىز؟! 

– رۋحاني الەمنەن تىس، ەشتەڭەگە قىزىقپايتىن ۇرپاق ءوسىپ كەلە جاتقانى جاسىرىن ەمەس. ءتىپتى، اقىنداردىڭ ەسىمدەرىن بىلمەيتىندەر دە كوپتەپ سانالادى. بۇنى رۋحاني داعدارىس دەپ ايتامىز با؟

– مەنى جۇرتتىڭ ءبارى تانيدى دەپ ايتا المايمىن. تانىماسا، بىرتە-بىرتە تانىر. بۇل دا ۇلكەن وكىنىش-قايعى ەمەس. جان-جاعىنا وي كوزىمەن، جۇرەكتىڭ كوزىمەن قاراۋ ءۇشىن ءبىرىنشى، ماتەريالدىق بايلىق كەرەك. ول ءتان ازىعى عوي. ال ءتان ازىعى مەن جان ازىعى قاتار جۇرسە عانا، ادام ءوزىن باي ساناۋىنا بولادى. ءسىزدىڭ جانىڭىز باي بولسا، قارا سۋ، قارا نانعا قاناعات ەتەسىز. بىزدە بايشىكەشتەر كوبەيىپ كەلەدى. ونىڭ ءبىر عانا ماقساتى بار – بايىعان ۇستىنە باي ءتۇسۋ. وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن ءمۇفتياتتا جۇرگەنىمدە «يمان» دەگەن جۋرنال اشتىم. جۇما كۇنى مەشىتكە حالىق كوپ كەلەدى. اراسىندا زيالىلار دا بار. سونداي ءبىر كۇنى مەشىتكە ءبىر بيزنەسمەن جىگىت كەلدى. مەنىمەن امانداستى. «جۇما نامازعا بيزنەسمەندەر دە كەلەدى ەكەن»، – دەپ ءىشىم جىلىپ قالدى. مەشىتتەن شىققاننان كەيىن، «اڭگىمەلەسەيىك» دەپ وزىمە شاقىردىم. سوندا الگى جىگىت: «مەشىتكە كەلگەن سەبەبىم، مەنىڭ جۇمىسىم توقتاپ قالدى. بەس-التى اي بولدى، جۇرمەيدى. سوسىن مەشىتكە كەلىپ، قايىر-ساداقا بەرىپ، اللادان تىلەيىنشى دەپ كەلدىم»، – دەيدى. باسقا كەزدە ۋاقىت بولمايدى عوي دەپ ايتتى. مىنە، كوردىڭىز بە؟ ءار ادام مەشىتكە، رۋحاني دۇنيەگە ءارتۇرلى ويمەن كەلەدى. ءبىر اۋىز سوزىنەن جىگىتتىڭ نەگىزگى ويىن سەزىپ قويدىم. جۇرەگىم شىم ەتە قالدى. جۇرەك قالاۋىمەن كەلمەگەنى كورىنىپ تۇر. بۇل نە؟ رۋحاني توقىراۋ ەمەس پە؟ ادامنىڭ كوكىرەك كوزى وياۋ بولۋى قاجەت ەمەس پە؟ كوردىڭىز بە، مۇندا دا شەكتەۋلىك بار. 

– مۇنىڭ ءبارى ءسىزدىڭ «اق جول» پارتياسىنا كەلۋىڭىزگە سەبەپ بولدى ما؟ ءسىز قوعامنىڭ كەيبىر تۇيتكىلدەرىن پارتيا ارقىلى شەشۋگە بولادى دەگەنگە سەنەسىز بە؟ شىن مانىندە، اقىندى ساياساتقا جەتەلەيتىن نە؟

– «اق جول» پارتياسىنا كەلۋىمنىڭ ءجونى بولەك. ءاليحان بايمەنوۆ ەكەۋمىز اعالى-ءىنىلىمىز، ءارى دوسپىز. ءاليحان مەنى «اق جول» پارتياسىنا شاقىردى. «تازا، رۋحاني جولمەن جۇرەتىن پارتيا قۇرايىقشى» دەپ شاقىردى. پارتياعا بارعانىممەن، مەن ونىڭ ساياسي جاعىنا كوپ ارالاسقام جوق. اسىرەسە، التىنبەك، بولاتتار كەلگەننەن كەيىن، پارتيادا بەس توراعا بولدى. سول كەزدەرى مەن تىپتەن پارتيادان شەتتەپ قالدىم. التىنشى توراعا بولىپ جۇرە المايمىن عوي. سول كەزدەرى «زەردە» قوعامدىق قورى اشىلىپ، سونىڭ اتقارۋشى ديرەكتورى بولىپ قىزمەت اتقاردىم. ول قور الەمنىڭ اعارتۋشى عالىمدارىنىڭ كىتاپتارىن اۋدارىپ شىعاردى. قالامگەرلەردىڭ شىعارمالارىن اۋداردىق. بىراق پارتيانىڭ قىزمەتى ۇزاققا بارعان جوق. بەس توراعانىڭ ءبىر-بىرىنە دەگەن ىشكى ەموتسياسى بولدى ما، ايتەۋىر، پارتيا ەكىگە ءبولىنىپ كەتتى. ەكى پارتيا مەنى ەكى جاققا تارتتى. «مەن قاتتى رەنجۋلىمىن. «اق جول» پارتياسى جاپ-جاقسى حالىقتىق پارتيا بولىپ كەلە جاتىر ەدى. ەكىگە بولەتىندەي، سەندەرگە نە جەتپەدى دەپ، پارتيادان كەتتىم»، – دەدىم بولاتقا. سودان كەيىن پارتياعا جولاعام جوق. 

– اقىندى نەمەسە جازۋشىنى پارتياعا الىپ كەلۋ نەمەسە ول كىسىلەردى ساياسي قىزمەتكە جەتەلەۋ قانداي ماقساتتان تۋىندايدى؟ مۇمكىن، سىزدەردىڭ ەسىمدەرىڭىز قىمبات شىعار پارتيا ءۇشىن... قالاي ويلايسىز؟

–شىنىندا دا، سەنىڭ بۇل سۇرا­عىڭنىڭ جانى بار. «اق جول» پار­تياسىنىڭ اتىنان ەكى رەت دەپۋتاتتىق ساي­لاۋعا ءتۇستىم. قازالى، ارال اۋدا­نىنا دەيىن بارىپ قايتتىق. بارماعان، شارلاماعان جەرىمىز جوق. حالىقپەن كەزدەسكەندە ولەڭ وقيمىن. بىردە ءبىر اۋىلعا بارعانىمدا «جالماۋىز» دەگەن ولەڭىمدى وقىدىم. ماقسۇت نارىكباەۆ بار ەدى قاسىمدا. ول ماعان: «ولەڭىڭىز تىم قاتقىل ەكەن. بۇنىڭىز دۇرىس ەمەس» دەدى. «سەن نە دەپ وتىرسىڭ؟ «جالماۋىز» دەپ، جالماپ، جەي بەرەتىندەردى ايتىپ وتىرمىن» دەدىم. ماقسۇتتىڭ سوزىنەن كەيىن تىكسىنىپ قالدىم. ەكەۋمىز ءبىر پارتيانىڭ ميسسياسىن جالاۋلاتىپ ءجۇرمىز. سوندا بايقاعانىم، ءوز ءسوزىڭ وزىڭە ءتيىپ جاتادى ەكەن. «جۇرە بەرسەڭ، كورە بەرەسىڭ» دەيدى عوي. سويتسەم، مەن ولارعا كەرەك ەكەنمىن. ەلدىڭ، كوپشىلىكتىڭ الدىندا مەنىڭ ابىروي-بەدەلىم بار. ولاردان بۇرىن حالىق ماعان سالەم بەرەتىن كەزدەرى بولعان. ءبارى كەتكەننەن كەيىن، پارتياعا ازات پەرۋاشەۆ كەلدى. بۇل كەزدە پارتيانىڭ كۇنى بىتكەن كەزى ەدى عوي. پەرۋاشەۆ ماعان حابارلاستى. «جوق، مەن پارتيادان كەتكەنمىن. مەنى اۋرەلەمەي-اق قويىڭدار» دەدىم. ولاردىڭ دا مەنى پايدالانعىسى كەلەدى ەكەن. قاي پارتيانى الساق تا، قاستارىنا ابىرويلى، بەدەلدى ادام كەرەك. ولار كىمدەر؟ اقىن-جازۋشىلار، عالىمدار. امانگەلدى ايتالى دا مەنىڭ قۇشقانىمدى قۇشتى. امانگەلدى ايتالى قانداي بىلىكتى ازامات! ۇلكەن فيلوسوف، عالىم ادام. سونىڭ ءوزى دالادا قالدى. ولارعا ءبىزدىڭ اتىمىز كەرەك ەكەن. مەن پارتيانىڭ ءبارىن جىلى جاۋىپ قويدىم. قازىر قۇدايعا شۇكىر، بارىنەن تازامىن.

– يسرايل ساپاربايدى كوپشىلىك «ماحاببات شايىرى» دەپ تانيدى. ازاماتتىق ولەڭدەرىڭىز كولەڭكەدە قالىپ قويىپ جاتقان جوق پا؟

– اندرەي ۆوزنەسەنسكي دەگەن ورىستىڭ اقىنى بار. ءوزى ارحيتەكتور. اندرەي ۆوزنەسەنسكيدىڭ: «ناعىز اقىن ءبارىن جازا الۋى كەرەك. ول ليريك بولا ما، ول ازاماتتىق اۋەن بولا ما، ونى توپقا ءبولۋدىڭ قاجەتى جوق. ول ءبارىن جازا الادى» دەيدى. مەن دە سوندايمىن. قوعامعا، قازاققا، ەلگە سالماق تۇسكەن كەزدە، ەل تەپەرىش كورگەن كەزدە، ازاماتتىق ويىمدى جەتكىزە الامىن. جاڭاوزەن وقيعاسىنا بايلانىستى، «جاس الاش» گازەتىنە ەكى رەت ولەڭ جازدىم. مەن ونى ەرىككەننەن جازعانىم جوق. جۇرەگىمە جارا ءتۇستى. سول جارانى ولەڭمەن ەمدەۋگە تىرىستىم. ىشىمنەن قان جىلادىم. «قازاققا قازاق وق اتتى» دەگەن ولەڭ جازدىم. كەيىن كىتابىما شىقتى. ويتكەنى ول ولەڭدەرىم «جاس الاشتان» باسقا گازەتكە شىقپايتىن ەدى. ەشقاشان قازاققا تيىسكەن ەمەسپىن. بىراق، شىندىقتى ايتساڭ، جازىقتى بولىپ قالاسىڭ. قاسىم امانجولوۆ پەن ايدوس سارىمعا ريزا بولدىم. «وتانىما، حالقىما دۇشپان ەمەسپىز. ءبىز شىندىقتى ايتساق، نەگە جاۋ كورەدى؟» دەيدى ولار. راسىندا دا سولاي. بىردەڭەنى جاسىرماي، تۋرا ايتساڭ، «تۋعانىڭا دا جاقپاي قالاسىڭ». ءبىزدىڭ نيەتىمىز سول، ەلگە جاقسى بولسا ەكەن دەيمىز، حالقىمىز دۇرىس بولسا ەكەن دەيمىز. 

– اقىن ءوز شىندىعىن جەتكىزۋى ءۇشىن وپپوزيتسيادا بولۋى شارت پا؟

– وپپوزيتسيا دەگەن جەكە ۇستانىم ەمەس پە؟ ال بىزدە وپپوزيتسيا دەپ، بيلىككە قارسى پارتيادا جۇرسەڭ، بيلىككە قارسى ءسوز ايتساڭ، سولاي قابىلدايدى. 

– ...بۇل ەلدىڭ وپپوزيتسيا تۋرالى كوزقاراسى دەلىك. ال اقىننىڭ ازاماتتىق ۇستانىمى شە؟

– زيالى دەگەن ءسوزدىڭ ءوزىن ابايلاپ ايتۋىمىز كەرەك. زيالىلار كەزىندە بولعان. الاش ۇكىمەتىنىڭ كەزىندە بولدى. ولار قوعام بولدى. توپ بولىپ قالىپتاستى. قازىر زيالى قاۋىم بار ما؟ تەك قانا زيالى دەپ ايتامىز. زيالى قاۋىمنىڭ وكىلى كىم دەگەندە بەس ساۋساقپەن ساناساق، جەتكىزە المايمىز جەتپەۋىنىڭ سەبەبى، ەلدىڭ الدىندا جۇرەتىن، ەلدىڭ رۋحاني-ماتەريالدىق جوعىن جوقتايتىن ادامدار از. قازىر قاي مەملەكەت مىقتى بولامىن دەسە، ەكى تۇلعانى قادىرلەۋى كەرەك. ءبىرىنشىسى – باتىر، ەكىنشىسى – اقىن. باتىر جاۋگەرشىلىكتە كەرەك. جوڭعار-قالماق سوعىسىندا سوعان كوزىمىز جەتتى عوي. ءار اتانىڭ، ءار اۋىلدىڭ ءوز باتىرى بولدى. قازىر «نە كوپ باتىر كوپ» دەپ جاتادى. باتىر كوپ بولسا، زيان با؟ كوپ بولا بەرسىن. اقىن دا كوپ بولسىن. بەيبىت زاماندا، تىنىشتىق كەزەڭدە، الدىڭعى كەزەككە باتىر ەمەس، اقىن شىعادى. قۇداي سوعىستان ساقتاسىن! ال اقىن جۇرەگى ماڭگى جاس بولۋعا ءتيىس. مەن وسى كۇنگە دەيىن عاشىق بولا الام. عاشىق بولا الامىن ەمەس، عاشىق بولامىن. جاقسىلىقتى، سۇلۋلىقتى ءبىرىنشى كورەمىن. 

– پايعامبار جاسىنا جەتكەن ادامنىڭ عاشىق بولۋى... كوپشىلىك قابىلداي المايدى عوي...

– مەن عاشىق بولماسام، ماحاببات جايلى ولەڭ جازامىن با؟ ەكى-ءۇش جىل بۇرىن ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتتە بەس رەت كەزدەسۋ وتكىزدىم. بەس فاكۋلتەتتىڭ ستۋدەنتتەرىمەن جولىقتىم. سول ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ستۋدەنتتەرى ماعان «ماحاببات شايىرى» دەگەن اتاق بەردى. مەن راسىندا دا، ماحاببات شايىرىمىن. ءالى كۇنگە ءوزىمدى مەملەكەتتىك سىيلىققا ۇسىنىپ كورگەن ەمەسپىن. سول سىيلىقتى العاننىڭ وزىندە، ءوزىمدى «ماحاببات شايىرى» دەپ سانار ەدىم.

– مەملەكەتتىك سىيلىققا ۇسىن­باۋى­ڭىزدىڭ سەبەبى بار ما؟ 

– كەشەگى كۇنگە دەيىن ۇسىن­با­ۋى­منىڭ سىرى بەلگىلى. ويتكەنى «اق جولدىڭ» ادامى بولدىم. ال قا­زىر مۇلدەم باسقاشا. سىيلىققا ۇسىنعاننان كەيىن، ءبىر جىل بويى ءتۇن ۇيقىمدى ءتورت ءبولىپ، الامىن با، المايمىن با دەپ، مازام كەتىپ ءجۇرۋىم كەرەك ەمەس پە؟ وندا مەن ولەڭدى قالاي جازامىن؟ قاي ۋاقىتتا جازامىن؟! 

– سىيلىققا تالاسىپ، اتاق الۋعا تىرىسىپ جاتاتىندار از ەمەس. جالپى، اتاقتىڭ اقىنعا تيگىزەتىن كومەگى بار ما؟

– كەڭەس وداعىنىڭ كەزىندە سىيلىقتىڭ كادىمگىدەي سالماعى بولاتىن. «پالەنباي سىيلىقتىڭ يەگەرى» دەپ جاتقاندا، مەن ىشتەي قورلاناتىنمىن. ء«اي، مىنا سىيلىقتى الۋ كەرەك ەكەن» دەپ ويلايتىنمىن دا. ءدال قازىر ونىڭ تۇككە قاجەتى جوق. العانداردى دا كورىپ ءجۇرمىز. 

– قادىر اعا ءبىر سۇحباتىندا ماعان: «زيالىلارعا سىيلىق بەرۋدى ستالين ارنايى ويلاپ تاپقان. زيالى قاۋىمدى ايتىستىرىپ، تالاستىرىپ قويۋ ءۇشىن ادەيى شىعارعان» دەپ ايتىپ ەدى. 

– ونىڭ ار جاعىن قازبالاساق، قادىر اعامنىڭ ءسوزىنىڭ جانى بار. «مەن مىقتىمىن» دەپ، ىشىنەن باسەكەلەسىپ جۇرگەن جازۋشىلار سولاي بولىپ شىعادى عوي. اتاقسىز-اق اتاقتى بولۋعا بولادى. مىسالى، قازىر كوشەگە شىقسام، ءجۇز پايىز دەمەي-اق قويايىن، سەكسەن پايىز ەل بىلەدى. مۇنىڭ ءبارى كىمنىڭ ارقاسى! ەڭ اۋەلى اللانىڭ، سوسىن، ولەڭنىڭ ارقاسى دەپ بىلەمىن. تاۋبە! قازىر 150-دەن استام ءانىم بار. قۇداي قالاسا، 24 كۇنى جامبىل اتىنداعى فيلارمونيادا كەشىم وتەدى. ول ستەرەوتيپتى، قالىپقا تۇسكەن كەش بولمايدى. بۇل كەش ەرەكشە وتپەك. 

– «جەتپىس جاسىمدا جەتى تومدىعىمدى شىعارامىن دەپ ەدىم. قارجى تابا المادىم» دەپسىز. جەتى تومدىقتىڭ جايى نە بولدى؟

– جەتى تومدىقتىڭ ءۇش تومى مەملەكەتتىك تاپسىرىسپەن جارىق كوردى. اللاعا شۇكىر! قالعان بەس تومدىق ءالى باسپادا جاتىر. اقشا تابا الماي وتىر ما، بىلمەيمىن. مەنىڭ قالتام تەسىك. ول بەس تومدىقتىڭ تاقىرىپ جاعىنان بەسەۋى بەس بولەك. ء«بىر تامشى كوزدىڭ جاسىنداي» اتتى كىتابىم جيىرما باسپا تاباق. وڭشەڭ وي-تولعامدار. وكىنىشتىسى، ول دا باسپادان شىقپاي تۇر. بۇلار كىتاپ بولىپ شىقسا، وقىرمان مەنى باسقا ءبىر قىرىمنان تانىر ەدى. ونسىز دا ەروتيكالىق ولەڭدەرىم ءۇشىن كوپ سىنالدىم. سىناپ تا ءجۇر. ەندى-ەندى عانا ءتۇسىنىپ كەلەدى. 

– ء«جيى سىنايدى» دەپ ايتىپ وتىرسىز. شىن مانىندە، ءسىزدىڭ بۇل ولەڭدەرىڭىزدى داتتاپ، ءبىراز جەرگە اپارىپ تاستادى. مۇمكىن، بۇل ولەڭدەر قازاقتىڭ تابيعاتىنا كەلمەيتىن شىعار.

– وعان بايلانىستى ەمەس. قابىل­داۋ-قابىلداماۋ ءار ادامنىڭ وزىنە بايلا­نىستى. مۇنداي ولەڭدەردى تەك قانا ليريك اقىن جازادى. مەنىڭ ازا­ماتتىق ولەڭدەرىم دە جەتەدى. ءۇش كىتابىم جارىق كوردى. بىراق مە­نىڭ ەروتيكالىق ولەڭدەرىم كوپ سىنالدى. سىناعاندا دا، ءوزىمنىڭ ارىپتەستەرىم سىناپ وتىر. ءتىپتى، جىل قورىتىندىسىندا سىنعا ءىلىندىم. اقۇشتاپ باقتىگەرەەۆا اپالارىڭ قاتتى ايتتى. كەيىن ول كىسى مەنەن كەشىرىم سۇرادى. بۇل تۋرالى «ەروتيكا – ەرسى مە؟» دەپ جازعانىم دا بار. مەنىڭ بۇل ولەڭدەرىم پوەزيالىق رەفورما ەمەس. مەن ونى العاش پوەزياعا ەنگىزىپ وتىرعام جوق. «باتىرلار جىرىن»، ليرو-ەپوستى وقىساڭىز، ءوزىڭىزدىڭ دە كوزىڭىز جەتەدى. حالىق اۋىز ولەڭدەرىندە ءجيى كەزدەسەدى. ماسەلەن، «قىزىلقۇمدا اۋىلىم، قىز-بوزبالا ساۋىعىم، وزىڭمەنەن ويناماي، باسىلمايدى ماۋىعىم» دەيدى. بۇل جەردە قۋىرشاقپەن ويناۋدى ايتىپ وتىرعان جوق. قازاقتا بۇرىن «قىز ويناق» دەگەن بولعان. سوندىقتان، ول قازاقتىڭ تابيعاتىنا جات ەمەس. ال جاس ەرەكشەلىگىنە كەلسەك، اقىندا جاس بولمايدى. اقىندا پەندەلىك جاس بولۋى مۇمكىن. سوندىقتان دا، وسى كۇنگە دەيىن عاشىق بولام. قازاقتىڭ سۇلۋ، اقىلدى قىزدارى بار كەزدە، عاشىق بولا بەرەم. 

–  ۇلكەندەردىڭ وزىنەن كەيىنگىگە كوڭىلى تولمايتىنى بار. ءجيى وكپەلەپ، ءجيى كىنا ارتىپ جاتادى. ءسىز دە سولايسىز با؟

– نە ءۇشىن وكپەلەيسىڭ؟ كىشى­لەردىڭ قانداي ايىبى بار؟ ولاردىڭ ايىبى بولسا، اتا-اناسىنان. دۇرىس تاربيە الما­عاندىعىندا. مەنىڭ نەگە وك­پەلەۋىم كەرەك؟ مەن وكپەلەسەم، قازاقتىڭ جىگىتتەرىنە وكپەلەۋىم مۇمكىن. ىشتەي رەنجيمىن. «بورىكتىنىڭ نامىسى ءبىر» دەگەن ەمەس پە؟ ۇساقتالىپ كەتتى مە، جالقاۋ ما، رۋحاني جاعىنان كەم ساناي ما وزدەرىن، سولاي بولىپ بارادى. كەرىسىنشە، قازاقتىڭ قىزدارىنا ريزامىن. ولار كوپ جاعىنان بيىكتە تۇر. باتىر، اقىلدى. وزبەكستاندا ەلشىلىكتە قىزمەت اتقاردىم. وز­بەكتىڭ قىزدارى سۇلۋلىق جاعىنان قازاقتىڭ قىزدارىنان كەم ەمەس. بىراق، ىشتەرى قۋىس. قازاقتىڭ قىزدارى اقىلدى، ءبىلىمدى، باتىر. ءاليا مەن مانشۇك قايدان شىقتى؟ ابايدى تۋعان ۇلجان، قۇنانبايدى بەرگەن زەرە، شوقاننىڭ اجەسى ايعانىمدى باتىر ەمەس دەپ ايتا الامىز با؟ ءبارى قازاقتىڭ قىزدارى. سول باتىرلىق، سول بىلىمدىلىك بۇگىنگى قىزداردىڭ بويىنان دا تابىلادى. كەشەگى جەلتوقساندا الاڭعا شىققانداردىڭ تەڭ جارىمىنان استامى قازاق قىزدارى بولدى ەمەس پە؟ ەل باسىنا كۇن تۋعان كەزدە، بەلىن بۋادى دا، قازاقتىڭ قىزدارى شىعادى. «مەن قازاق قىزدارىنا قايران قالام» دەپ نەگە جازدىم؟! وسىنداي يگى، اسىل قاسيەتتەرىن بايقاعان سوڭ، كوزىم جەتكەن سوڭ، ولەڭ بولىپ ءورىلدى. بويجەتكەن قىز بولىپ، اقىل-پاراساتتى، سۇلۋلىقتى ءوز بويىنا جيناي بىلگەن، سونى توكپەي-شاشپاي قادىرلەي بىلگەن قازاقتىڭ قىزدارى عانا. جۇمەكەننىڭ «قىز بولعان سوڭ، سۇلۋ بولماۋ قىلمىس قوي» دەۋى تەگىن ەمەس. 

– 24 مامىر كۇنى جامبىل اتىن­داعى فيلارمونيادا كەشى­ڭىز وتكەلى وتىر. بۇل كەشتىڭ كورەر­مەن­گە ۇسىنار سىيى قانداي؟

– شاكارىمنىڭ «بۇل ءان بۇرىنعى اننەن وزگەرەك» دەگەن ءانى بار ەمەس پە؟ كەشىمنىڭ اتىن وسىلاي اتاۋىم كەرەك ەدى. «بۇل كەش بۇرىنعى كەشتەن وزگەرەك» دەپ. جالپى، كورەرمەننىڭ تالعامىن قالىپتاستىرۋ ونەر ادامدارىنا بايلانىستى. مەن جەتە الماي جۇرگەن سارايعا جاس انشىلەر كونتسەرت قويىپ ءجۇر. ءتۇرلى كونتسەرت بەرەدى. ونىڭ ساپاسى قانداي؟ ماعان سارايدىڭ قاجەتى جوق. شاعىن كامەرالىق زالدا پوەزيا كەشىن وتكىزگەن دۇرىس ەكەن. ول زالدا ءجۇز ادام بولا ما، ءتىپتى، ەلۋ ادام بولا ما، ماسەلە وندا ەمەس. ون ادام وتىرسا دا، سەن ءوزىڭنىڭ ءسوزىڭدى وتكىزە الاسىڭ. رەسپۋبليكا سارايىندا التى رەت كەش وتكىزىپپىن. قازىر قاراسام، ۇلكەن ەرلىك جاساعان ەكەنمىن. التى رەت دەمەۋشىسىز كەش وتكىزۋ دەگەن... ەرلىك ەمەس پە؟ مۇنىڭ ءبارى تاۋەكەلدەن تۇرادى. وسى جولى فيلارمونيانى قالادىم. بۇل كەشتىڭ وزگەشەلىگى نەدە؟ بۇل جەردە ونەردىڭ ءۇش سالاسى بىرىگەدى. بۇل جولى پوەزياعا ءان جانە بي قىزمەت ەتەدى. ۇشەۋى قوسىلعان كەزدە تۇتاس سپەكتاكل بولادى. قىز بەن جىگىت جۇرگىزەتىن كەش ەمەس. ءبيدى كىم جەك كورەدى؟ ءاندى كىم جەك كورەدى؟! ءبارى قوسىلعان كەزدە، مۇلدەم بولەك، ينتەللەكتۋالدىق كەش بولادى. جاس ونەرلى قىز-جىگىتتەردىڭ ونەردەگى جولىن اشپاقپىن. ءار انشىگە «سەن اكتەر بولاسىڭ» دەگەن تالاپ قويىپ وتىرمىز. ءاندى تۇتاس وقيعامەن كورسەتۋ كەرەك. سوندىقتان دا «سەنىڭ تۋعان كۇنىڭدە» دەپ اتىن قويدىق. ونى ءبىز 15 مامىر، تۋعان كۇنىمە ورايلاستىرىپ، جوسپارلاعان ەدىك. وعان ۇلگەرمەي قالدىق. اتى وزگەرگەن جوق. مەنىڭ ارمانىم – مۇمكىندىگىنشە، ينتەللەكتۋالدى كەش بولسا دەيمىن.

– «ماتەريالدىق قۇندىلىق مەن ءۇشىن ماڭىزدى ەمەس» دەدىڭىز. شىنىڭىزدى ايتىڭىزشى، ءوزى­ڭىز­دى قانشالىقتى باي سانايسىز؟

–ادىم سايىن قيىندىقتار كەزىگىپ وتىرادى ەكەن. «جوق» دەگەن نارسەنى ايتام. ماسەلەن، مەنىڭ كەشىمدى تەلەۆيدەنيە ءتۇسىرۋى كەرەك. ول ءۇشىن باسشىلىعىنا شىعۋىم قاجەت. وعان بارىپ بۇيىمتايىمدى ايتامىن. ءوزىم تۇسىرتۋگە قالتامدا اقشام جوق. ولار باس تارتىپ جاتسا، قالاي بولادى دەگەن ۋايىمىم دا جوق ەمەس. مىنە، وسىنداي نارسەلەر جاندى قينايدى. ايتپەسە، كەدەيمىن دەپ ايتا المايمىن. 

اڭگىمەلەسكەن گۇلزينا بەكتاس

"تۇركىستان" گازەتى